مامۆستا ئارام قادر كە ئێستا سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانییە، یەكێك لە سیاسەتمەدارە دیارەكانی كوردستان و بە دامەزرێنەری بزاڤە ئیسلامییە سیاسییەكانی كوردستان دادەنرێت و یەكیكە لە دامەزرێنەرانی كۆمەڵی ئیسلامی كە ئێستا ناوەكەی گۆڕا بۆ « كۆمەڵی دادگەری كوردستان»، لەناو ئەم حزبەدا ئەندامی مەكتەبی سیاسی و بەرپرسی مەكتەبی ڕێكخستن بووە و لە ماوەی ساڵانی 2009-2013 ئەندامی پەرلەمان و سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی بووە لە پەرلەمانی كوردستاندا، هەروەها یەكێك بووە لە دەستەی دامەزرێنەرانی هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەورەی و ئێستاش سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانییە.

لەبواری فیكر و نووسین و توێژینەوە، ئارام قادر خاوەنی دەیان كتێبی بڵاوكراوەیەو  سەدان بابەت و وتاری لە ڕۆژنامەكاندا بڵاو كردۆتەوە و، پەیوەندییەكی فراوانیشی لەگەڵ كەسایەتییە ڕۆشنبیر و سیاسییەكان لە جیهانی ئیسلامیدا هەیە و، لە گفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ «ئیسلامی و سیاسی و بەدگومانی لەسەر كەلتوور و ناسنامە» بەمجۆرە بیروبۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

لەگەڵ ئەوەی زۆر لە بیرمەند و زانایان وایان لێكداوەتەوەكە كە ئیسلامی سیاسی زارا‌وەیەك بۆ پەیوەندی نێوان ئایین و سیاسەت، چەمكی ئیسلامی سیاسی هیچ پەیوەندییەكی بەم تێگەیشتنەوە نییە، بۆیە دەبێت قوڵتر لەم پرسە تێبگەین.

من به ‌حوكمی ئەوەی ئەزموونی 36 ساڵم لەناو ئیسلامی سیاسی هەیە و دامەزرێنەری بزاڤە ئیسلامییەكانم له ‌كوردستاندا و، هەتا ساڵی 2016  كە خوێندنەوە و فیكر و تێڕوانینم بۆ « ئایین و سیاسەت» گۆڕا لەناو حزبێكی ئیسلامی گەورەبووم و، هاتنە دەرەوەشم لەناو ئەو حزبە ئیسلامییە تەنیا پەیوەندی بە گۆڕینی فیكر و تێڕوانینمە بۆ « ئایین و سیاسەت» و پەیوەندی بە هیچ مەسەلەیەكی دیكەوە نییە.

بێگومان، چەمكی « ئیسلامی سیاسی» بەكاردەهێنرێت بۆ ئەو حزب و بزاڤانەی كە باوەڕیان وایە تاكە سەرچاوە بۆ ژیان و دەسەڵات بریتی بێت لە « ئایین» و، ئایین دەبێت هەموو ژیان داگیربكات، ئەوەی پێی دەگوترێت « بزاڤی ئیسلامی سیاسی» قەناعەتی بەو جۆرەیە كە دەبێت سیاسەتی « كۆمەڵایەتی، ڕۆشنبیری، بیروبۆچوون، تێڕوانین « دەبێت سەرچاوەكەی بریتی بێت لە ئیسلام و لە ئیسلامەوە هەڵقوڵابێت.

ئیسلامی سیاسی كاردانەوەیەك بوو دوای ڕووخانی خەلافەتی عوسمانی، بەرامبەر بە سكولاریزمەكان، قەومیەكان، بزاڤه ‌چەپەكان، ئەم كاردانەوەیە لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت، كە دوای ڕووخانی خەلافەتی عوسمانی، بیرمەند و زانایان پێیان وابوو، ئیسلام ڕووخا و هێزی نەما، لەبەر ئەوەی لە دەسەڵات نەماوە، ئەوجا بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ ئەو هێز و دەسەڵاتە، ئەوا دەبێت لە تاك و كۆمەڵگەوە بۆ گەیشتن بەو دەسەڵاتە دەست پێبكەین. ئەمەش واتە زۆر بە سادەیی ئیسلامیان بەكارهێنا وەك سیاسەت بۆ پەروەردەكردنی تاك و كۆمەڵگە و ئاڕاستەكردنیان بۆ گەیشتن بە دەسەڵات بەهەر ڕێگەو شێوازێك بێت.

هەموو بزاڤ و جیهادە ئیسلامیەكان هەر لە جەماعەتی ئیسلامی لە پاكستانەوە تا دەگاتە ئیخوان موسلمینی میسر هەموویان لەو چەمكەوە دروست بوون كەپێی دەگوترێت ئیسلامی سیاسی و، پێش ئەوەی چەمكی ئیسلامی سیاسی بەكاربهێنرێت، ئەم بزاڤ و گروپانە هەر هەبوون و پێیان دەگووتن» ئیسلامی ئوسوڵی».

ئێمە لە كوردستان كاتێك ئەم پرسە بۆ گفتوگۆ دەكەینەوە، بەمەبەستی چارەسەركردن گفتوگۆی لەسەر ناكەین، بۆیە لەم بازنەیەدا باشترە بەو جۆرە گفتوگۆی لەسەر بكەین، چۆن چارەسەری ئەم كێشەیە لە كوردستاندا بكەین؟ بۆ ئەمەش من ئاماژە بەچەند خاڵێك دەكەم وەك چارەسەر بۆ ئەم پرسە گرنگە:

1. بەپێی ئەزموونی 36 ساڵەی خۆم لەناو بزاڤە ئیسلامیەكاندا و، هەروەها سەردانەكانم بۆ « ئوردن، تونس، توركیا، قەتەر، سعودیە« و دیدارم لەگەڵ زانایانی ئیسلامی گەیشتمە ئەو قەناعەتەی كە پرسی ئیسلامی سیاسیی پرسێكی فیكرییە و دەبێت بە فیكر چارەسەر بكرێت، نەك بە شێوازی ئەمنی و سەربازی.

2. نابێت كارو چالاكی ئەو بزاڤە ئیسلامیانە سنووردار بكرێت یان هەوڵبدرێت سەركوت بكرێن، ئەمەش لەبەرئەوەیە لەبەرامبەردا كاردانەوە دروست دەبێت ودەبنە حزبی ئیسلامی توندڕۆ، كە ئەمەش دروست بوو ژیان لە خۆیان و ئێمەش تێكدەدەن.

3. دەبێت بە زمانی ئیمان نەك ئیلحاد گفتوگۆ لەسەر ئەم پرسە بكرێت، ئەمەش واتە چارەسەر بریتی نییە لە جیاكردنەوەی ئایین لە سیاسەت، بەڵكو بۆ چارەسەری ڕاستەقینە دەبێت هەوڵبدەین ڕێكخستنەوە و خوێندنەوەیەكی نوێ بۆ پەیوەندی نێوان ئایین و سیاسەت بكەین‌.

4. پێویستە حكومەت هانی ئەو كەسانە بدات كە لە بواری ئیرشاد و پەروەردە و ڕۆشنبیری ئیسلامی كار دەكەن كە ڕێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی دابمەزرێنن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئێمە بمانەوێت یان نەمانەوێت، ئایین پێداویستی كۆمەڵگەیە و، ئایین كۆمەڵێك بەهای بەرزی هەیە كە كۆمەڵگە باوەڕی پێیەتی، بۆ نموونە ئایین دژی « گەندەڵی، زوڵم و ستەم، نادادی .. هتد» ئەم كێشانەش ئێمە هەموومان بەدەستییەوە دەناڵێنن، بۆیە گرنگە ئێمە ڕێكخستنەوەیەكی تازە بكەین و گرنگە زانایانی ئایینی و ڕیكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی تاك و كۆمەڵگە بەو ئاڕاستەیە پەروەردە بكەنەوە.

5. لەناو ئەوانەی سەرقاڵی هزری ئیسلامین كەسانی بەهرەمەندن لەبواری سیاسەت هەن، گرنگە ئەوانەش هان بدەین كە حزب و بزاڤی سیاسی لەسەر بنەمای ئیسلام دانەمەزرێنن، بەڵكو حزب لەسەر بنەمای پاراستنی ژینگە، كاروباری كۆمەڵایەتی، گەشەپێدان، دابمەزرێنن، بۆ ئەمە پێویستە لەسەر ئەم ئاڕاستەیە پشتگیریان بكەین، ئەگەرئەم پشتگیرییە نەبوو دەچن حزبی لەسەر بنەمای ئیسلامی سیاسیی دروست دەكەن.

لەلایەكی دیكە پرسی ئیسلامی سیاسی پەیوەندی بە دوو چەمكی دیكەشەوە هەیە كە ئەوانیش بریتین لە چەمكەكانی دەوڵەتی « ئایینی و مەدەنی»، ئامانجی ئیسلامی سیاسی یان هەر ئایینێكی دیكە ئەوەیە كە دەوڵەتێكی ئایینی دابمەزرێنێت، بۆ نموونە « ئێران و ئەفغانستان و فاتیكان» ئەمانە دەوڵەتی ئایینین، لە دەوڵەتی ئایینیدا ئازادی ڕادەربڕین بوونی نابێت و بوار بەهیچ ڕاو بۆچوون و مەزهەبێكی جیاواز نادرێت و، گروپێك حكومەت كۆنتڕۆڵ و ئاراستە دەكەن و دەبێت هەموو شت لەو چوارچێوەیەدا بێت كە ئەو گروپە دەیەوێت، ئەمە لەگەڵ ئەوەی لە هەندێك لەو دەوڵەتە ئایینیانە هەڵبژاردنیش دەكرێت.

بە پێچەوانە لە دەوڵەتی مەدەنیدا، ماف و ئازادییەكان لە چوارچێوەی یاسادا ڕێكدەخرێن و لەرێگەی هەڵبژاردنەوە پرۆسەی دەستاو دەستكردن دەسەڵات دروست دەبێت، بۆیە گرنگە هەڵوەستە جدی لەسەر ئەم دوو چەمكە بكەین بۆ ئەوەی بزانین ئایا دەمانەوێت هەنگاو بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی ئایینی یان مەدەنی هەڵدەگرین؟ لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەیری هەندێك لەو گرفتانە بكەین كە ئێستا حكومەتی خۆمان هەیەتی بە تایبەتی وەك « گەندەڵی و نادادی»دەبینین خودی چارەسەرنەكردنی ئەم گرفتانە سەرچاوەیەكن بۆ گەشەكردنی ئیسلامی سیاسی. لەمەش زیاتر كە ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان پرۆسەی چاكسازی بە یەكسانی و ڕێكوپێكی سەربخات ئەوا بەراستی پێویستمان بە دروستبوونی حزبی سیاسیی نابێت نەك حزبی ئیسلامی سیاسیی.

لایەنێكی دیكە كە دەبێت زۆر بە هەستیاری مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، پرسی گوتاری سیاسیی حزبە ئیسلامییەكانە كە له ‌چوارچێوەی گوتارێكی ئایینیدا ئاڕاستەی كۆمەڵگە دەكرێت، هەر بۆیە كاتێك گفتوگۆ لەگەڵ ئەم گوتارە دەكەیت ئەگەر بەرامبەر خۆی شارەزای ئایین نەبێت، زۆر بە ئاسانی بە دوو دەقی قورئان و فەرموودە لەلایەن ئەو خەڵكانەوە تەكفیر دەكرێت، بۆیە باشترە ئەوانەی‌ پێشتر كادری ئیسلامی سیاسیی بوون و بە فیكر و تێروانینی ئیسلامی سیاسی، سیاسەتیان كردووە، ئەوانە گفتوگۆ لەگەڵ ئیسلامی سیاسیی بكەن، ئەمەش واتە دەبێت بە دەقی قورئان و فەرموودەكان گفتوگۆیان لەگەڵ بكرێت، بۆیە دەبێت گفتوگۆكە لەسەر بنەمای ئایین لەگەڵیان بكرێت، چونكە ئەوان بە ناوی خواو پێغەمبەرەوە «د.خ» قسە لەگەڵ ئێمە دەكەن، ئەوا دەبێت منیش هەر بەناوی خوا و پێغەمبەرەوە « د.خ» قسەیان لەگەڵ بكەم و بە دەقی قورئان و فەرموودەكان بۆیان بسەلمێنم كە نابێت لە ناو ئیسلامدا حزب هەبێت.

پەنابردنی ئیسلامی سیاسی بۆ خواو پێغەمبەر «د.خ» و  بانگەشەكردنیان بۆ تەكفیركردنی ئەوكەسانەی پێچەوانەی ئەوان بیردەكەنەوە، ترسێكی گەورەی لە كۆمەڵگە دروستكردووه، حزبە ئیسلامییەكان بە ئاستێك جنێوفرۆشن كاتێك كەسێك كۆمێنتێك لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەنووسێت هەزاران جنێوی ناشیرینی بۆ دەنووسرێت، هەر خۆم كاتێك بزاڤی هاوپەیمانی دادپەروەریمان دامەزراند و لەو بزاڤە ئیسلامیانە جیابوومەوە، مامۆستا كرێكار بە فەرمی و بە ڕێگەی ڤیدیۆ من و مامۆستا محەمەد ڕەئوف و كاك جەلالی تەكفیر كرد، ئەمەش ترسێكە كە خەڵك بەرگەی ئەوە ناگرێت تەكفیر بكرێت.

حزبە ئیسلامیەكان لەگەڵ ئەوەی لەسەر هەردوو ئاراستەی بانگخوازی و چاكسازی بەردەوام بانگێشە دەكەن، بەڵام لەبواری بانگخوازی شكستیان هێناوە و، یەكێك لە قەیرانە گەورەكانی ناو حزبە ئیسلامیەكان ئەوەیە كە خۆیان دەڵێن لە بانگخوازیدا شكستیان هێناوە، لە بواری چاكسازیدا وەك بەرێزانیش ئاماژەیان پێكرد، پاش ئەوەی چوونە پەرلەمان وبەشداری حكومەتیان كرد، وەزیرو پەرلەمانتارانی لایەنە ئیسلامییەكانیش تووشی گەندەڵی بوون و هیچ جیاوازییەكان لەگەڵ ئەوانی دیكە نەبووە، بۆیە لە هەردوو بواری بانگخواز و چاكسازی شكستیان هێناوە.