ستیڤن زونێس، پسپۆڕی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و پڕۆفیسۆری سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی سان فرانسیسكۆ، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە، وەك (پرسی ناتوندوتیژی، چارەسەركردنی ناكۆكی، سیاسەتی دەرەكیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و جیهانگەرایی)، دامەزرێنەر و یەكەم بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە لە زانكۆی سان فرانسیسكۆ. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەست بێت بە دۆخی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە و بە دیاریكراوی لە دوای هێرش و هێرشی پێچەوانەی نێوان ئێران و ئیسرائیل، و پەیوەندییەكانی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ عێراق و ئەگەری بینینی ڕۆڵی ناوبژیوانی لە نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی بۆ چارەسەركردنی كێشە بنەڕەتی و هەڵپەسێردراوەكانی نێوانیان و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

 

* وەك ئاشكرایە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە دەست چەندین كێشە و قەیران و تەنگژەوە دەناڵێنێت، بەم دواییەش چەندین پێشهات و پەرەسەندن و هەڵكشانی بەرچاو ڕوویان دا، بەتایبەتی كوشتنی چەند فەرماندەیەكی سەربازیی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە و پاشان هێرشی ئاسمانی لەلایەن ئێرانەوە بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و مووشەكی بالیستی بۆ سەر ئیسرائیل، هێندەی دیكە دۆخەكە ئاڵۆز بوو، ئێوە چۆن لە بارودۆخی ئێستای ئەم ناوچەیە دەڕوانن؟

- ئاشكرایە كە هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دامەزراوەی دیپلۆماتیی ئێرانی لە دیمەشقی پایتەختی وڵاتی سووریا، بە پەرەسەندن و هەڵكشانێكی گەورە هەژمار كرا و لێك درایەوە، چونكە تەنانەت ئەگەر ئەو فەرماندە سەربازییانەی سوپای پاسدارانی ئێران پشتیوانی و پشتگیریی ئەنجامدانی چەند ئۆپەراسیۆنێكیان كردبێت لە هەردوو وڵاتی عێراق و سووریا، بەڵام ئەوان لە زەمینەیەكی دیپلۆماتیدا بوون، واتە ئەوان لەسەر خاكی ئێران بوون، لەو ڕوانگەیەی كە دامەزراوە دیپلۆماتییەكان بە بەشێك لە خاكی وڵاتەكە دادەنرێت و نابێت پێشێل بكرێن. كەواتە لەبەر ئەوەی ئێران ئەم هێرشانە و كوشتنی ئەم فەرماندەیانەی بە پەلاماردان بۆ سەر خاكی وڵاتەكەی لێك دایەوە، ئەوا بڕیاری دا كە پەرچەكردار و كاردانەوەكەی بریتی بێت لە پەلاماردانی خاكی ئیسرائیل، ئەگەرچی هێرشێكی سنووردار بوو، بە چەشنێك كە ئیسرائیل توانی بەرپەرچی بداتەوە، ئەوە بوو ئیسرائیلیش كاردانەوەی خۆی لە سنوور و مەودایەكی بچووكدا كورت كردەوە و نەیویست دۆخەكە بەرەو هەڵكشانی زیاتر ببات. هەرچۆنێك بێت ئێران و هاوپەیمانەكانیشی نایانەوێت دۆخەكە بەرەو ئاڵۆزی و پشێویی زیاتر ببەن، نەك تەنیا لەبەر ئەوەی ئیسرائیل توانایەكی باڵاتری سەربازیی هەیە و دەكرێت زیانێكی زۆر بە بەرانبەرەكانی بگەیەنێت، بەڵكو لەبەر ئەوەی ئێران دەیەوێت سوود لەو تووڕەییە بەدەست بهێنێت كە لە جیهانی موسڵماناندا دژ بە ئیسرائیل دروست بووە، بەتایبەتی بە هۆی شەڕی غەززەوە، هەروەها لە تووڕەیی ئەم جیهانە لە دژی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە هۆی پشتیوانیكردنی بۆ ئیسرائیل لەم شەڕەیدا. بە هەمان شێوە تووڕەییان دژی وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا، لەبەر ئەوەی هاوشان بە سیاسەتی ئیسرائیل هەنگاو هەڵدەگرن، لە كۆتاییشدا تووڕەییان لە دژی دەوڵەتە عەرەبییەكانی ناوچەكە، لەبەر ئەوەی نەیانتوانیوە كارێكی ئەوتۆ بكەن بۆ كۆتاییهێنان و ڕاگرتنی شەڕەكە. كەواتە ئەمە دۆخێكە كە لە ڕووی سیاسییەوە لە بەرژەوەندیی ئێراندایە. ئێوە بڕوانن كە سەرباری ئەوەی حزبوڵڵای لوبنانی (كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێت) ڕووبەڕووی بۆردومان و هێرشی بەردەوام دەبێتەوە لەلایەن ئیسرائیلەوە، بەڵام هێشتا (بە چەشنێك خودی ئێران خۆی) پەنای نەبردووەتە بەر بەكارهێنانی تەواوی جبەخانەی چەكەكانی و كاردانەوەكانی كورت كردووەتەوە لە چەند هێرشێكی سنوورداردا بۆ سەر باكووری ئیسرائیل، كە ئاشكرایە حزبوڵڵا توانای ئەوەی هەیە هێرشی كاریگەرتر ئەنجام بدات، بە چەشنێك كە زیانی گەورەتر و زیاتر بە ئیسرائیل بگەینێت. لە لایەكی دیكەوە بوونی بارگرژیی زیاتر لە نێوانی ئیسرائیل و ئێراندا لە بەرژەوەندیی ئیسرائیلیشدایە، چونكە ئەمە دەبێتە هۆی زیادبوونی هاوسۆزیی جیهانی لەگەڵ ئیسرائیل، یان بەلای كەمەوە دەبێتەهۆی ئەوەی كە سەرنجی جیهان كەمتر لەسەر پرسی ئیسرائیل و فەلەستینییەكان بێت و پتر لە سەر ناكۆكی و بارگرژی نێوان ئیسرائیل و ئێران چڕ ببێتەوە. كەواتە ئەگەر لەسەر كاریگەرییەكانی هێرش و هێرشی پێچەوانەی ئەم دواییەی نێوان ئێران و ئیسرائیل ڕابوەستین، ئەوا دەكرێت بڵێین بووە هۆی ئەوەی سەرنجەكان كەمتر تەركیز لەسەر شەڕی غەززە و بەرەوپێشچوونەكانی بكەن.

* ئەگەر لە پرسێكی دیكە بدوێین، كە پەیوەستە بە ڕۆڵی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە عێراقدا، یان بە پەیوەندیی نێوان ئەم دوو وڵاتە، ئایا پێتان وایە دۆخی پەیوەندیی نێوانیان چۆنە؟ ئایا دەكرێت بڵێین پەیوەندییەكی هاوسەنگە و لە بەرژەوەندیی هەردوو لادایە، بەتایبەتی كە باس لەوە دەكرێت ئەمریكا و ئێران هەوڵی برەودان بە دەستڕۆیشتووی خۆیان دەدەن لەم وڵاتەدا و لەم ڕووەوە لە ڕكابەرییەكی سەختدان؟

- ئەوە ڕوونە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەیەوێت كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی ئێران لە عێراقدا سنووردار بكات و كەمی بكاتەوە، بەڵام ئەوەی لەم ڕووەوە سەیرە ئەوەیە كە بە داگیركردنی عێراق لایەن ئەمریكا و پاشان جێهێشتنی ئەم وڵاتە لە نێو دۆخێكی پڕ لە پشێویدا، دەرفەتی دروست كرد بۆ دروستبوونی ئەو گرووپانەی كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانییان لێ دەكرا، پاشان خودی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ ئەم گرووپانەدا هاوكاریی كرد، لە پێناو تێكشكاندنی داعشدا، ئێستاش ئەوەتا نیگەرانییەكانی ئەمریكا پەیوەستە بەم گرووپانە و بە هێرشەكانیان بۆ سەر سەربازەكانی لە سووریا و عێراق و ئەردەن. هەرچەندە ئەم پرسە مایەی مشتومڕە لە نێو خودی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، كە باس لەوە دەكرێت كە هێشتنەوەی كۆمەڵە سەربازێكی كەم لەو وڵاتانە مایەی ئیستیفزازكردنە و دەبێتەهۆی ئەوەی كە ڕووبەڕووی هێرش و بە ئامانجگرتن ببنەوە، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا ئەمریكا بە نیازی هێشتنەوەی ئەم سەربازانەیە، ئەویش بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم گرووپانە و بۆ بەرپەرچدانەوەی پاشماوەكانی داعش.

* كەواتە بە دیاریكراوی چۆن لە ڕۆڵی ئێستای ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەڕوانن لە عێراقدا؟

- سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێین كە ئەمریكا بە خوێن و خەرجی تێوەگلاوە لە عێراقدا و دەیەوێت ئەوەندەی دەكرێت كاریگەر و دەستڕۆیشتوو بێت لە عێراقدا، هەندێ لە عێراقییەكانیش ئەم ڕۆڵەی ئەمریكا بە پێویست دەزانن بۆ پارسەنگڕاگرتنی دەستڕۆیشتوویی هەڵكشاوی ئێران لە وڵاتەكەیاندا، هەروەها بوونی ئەمریكا بە پێویست دەزانن بۆ هاوكاریكردنی سوپای وڵاتەكە و دەستەبەركردنی دارایی بۆ هەندێ لە پڕۆژەكان، لە هەمان كاتدا تووڕەییش هەیە لە نێو هەندێ لە عێراقییەكاندا بەرانبەر بە ئەمریكا، لەو ڕووەوە كە ئەمریكا بە بەرپرسیار دەزان و ئۆباڵی چەندین كوشتار و كاولكاری دەخەنە ئەستۆی.

* لەم دواییانەدا، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و پاشان سەرۆك وەزیرانی عێراق سەردانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایان كرد، چەندین دیدار و كۆبونەوەیان ئەنجام دا، ئایا ئێوە چۆن لە ڕۆڵی ئەمریكا دەڕوانن لەم ڕووەوە و پێتان وایە ئەمریكا دەتوانێت و دەیەوێت ڕۆڵێكی ئەرێنی ببینێت بۆ چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا؟

- من دەمەوێت بە ڕوونی ئەوە بڵێم كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پابەندبوونێكی پتەوی ئەخلاقیی لە ئاست گەلی كورددا نییە، چونكە چەندین جار لە مێژوودا ئەوە بەدی كراوە، كە ئەمریكا پشتیوانی و هاوكاریی كوردی كردووە، كاتێك پێی وا بووە ئەمە دەبێتە هۆی برەودان بە بەرژەوەندییەكانی، هەر كاتێكیش پێی وا بووێت خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ناكەن، ئەوا پشتی تێكردوون، لەگەڵ ئەوەشدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا نایەوێت و خوازیاری ئەوە نییە كە ناكۆكییەكی كراوە و ڕووبەڕووبوونەوەیەك ڕوو بدات لە نێوان حكومەتی بەغدا و حكومەتی هەولێردا و نایەوێت لەم ڕووەوە شتێك ڕوو بدات كە مایەی ئاڵۆزی و ئیستیفزاز بێت، كەواتە ئەمریكا لە لایەكەوە دەیەوێت كورد هان بدات كە دەست بۆ سەربەخۆیی نەبات، لە هەمان كاتدا هانی حكومەتی عێراقیش دەدات كە دەست نەبات بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو خاكانەی لە ئێستادا لەژێر دەستی حكومەتی هەرێمی كوردستاندان، كەواتە ئەگەر وەڵامەكە پوخت بكەمەوە، ئەوا ئەمریكا دەیەوێت درێژە بەو دۆخەی ئێستا بدات و دەتوانین بڵێین تا ڕاددەیەكیش لەم ڕووەوە سەركەوتوو بووە، چونكە توانیویەتی كارێك بكات كە ڕێگری لە ڕوودانی ناكۆكیی گەورەتر بكات لە نێوان هەولێر و بەغدا.