دوای ڕووخانی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد كە نیو سەدە حوكمی كرد، گۆڕانكارییەكی گەورە و دۆخێكی نوێ لە سووریا دەستی پێكردووە، ئەم دۆخە نوێیەش هەر لە گواستنەوەی دەسەڵات لە وڵات و پرسە هەنووكەییەكانی مافی پێكهاتەكان و ئازادی و سەقامگیری و شێوازی حوكمڕانی و دەستوور و چارەنووسی كوردستانی ڕۆژئاواو، دەستتێوەردانە دەرەكییەكان و دەیان بابەتی دیكەی پەیوەندیدار بە چارەنووسی ئەو هەموو هێزە سیاسییانەی لەو وڵاتەدان، دەهێنێتە بەرباس و گفتوگۆ، لە هەمووشی گرنگتر ئەو بایەخە زۆرەیە كە لە هەرێمی كوردستانەوە چاودێریی هەموو پێشهاتەكان دەكرێت. سەبارەت بەم پرسە، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر عوسمان عەلی سەرۆكی ڕێكخراوی تاس بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی ئەنجام دا.

 

* هەروەكو چاوەڕوان دەكرا، دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاڵۆزییەكی لە ڕاددەبەدەری بە خۆیەوە بینی، بەڵام ئەوەی چاوەڕواننەكراو بوو، ئەوە بوو كە ڕژێمەكەی ئەسەد بەو شێوە خێرایە لەلایەن چەكدارانی (تەحریر شام)ـەوە ڕووخا. پرسیار لێرەدا ئەوەیە تا چەند شەڕەكانی حەماس و حزبوڵڵا و تێوەگلانی سووریا و ئێران كاریگەریی لەسەر ئەم ڕووخانە گەورەیەی شام هەبوو؟

- با لە ڕووخانە گەورەكەی ڕژێمی بەشار ئەسەدەوە دەست پێبكەین، بەو پێیەی گۆڕانكارییەكی گەورە بوو لە دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و، بە تەواوەتی هاوكێشەی سیاسی و هێزی لە سووریا گۆڕی. بێگومان هۆكاری ئەم ڕووخانەی ڕژێم لە دیمەشق و پێشڕەوییە خێراكانی چەكدارانی تەحریر شام زۆرە، كە ڕەنگە لە دیمانەیەكی كورتدا زەحمەت بێت هەموو مافێكی خۆی پێ بدرێت، بەڵام بە كورتی و پوختی ئەم ڕووداوەش پەیوەندیی بە ڕووداو و شەڕ و ئاڵۆزییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە هەیە، بەتایبەتی لە كوشتنی (قاسم سولەیمانی)یەوە دەست پێدەكات، چونكە قاسم سلێمانی بە ئەندازیاری ئیمپراتۆریەتی ئێران و هەناردەی شۆڕشەكەی دادەنرا، بۆیە لە دوای كوشتنی قاسم سلێمانی دەسەڵاتی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا درز و بۆشاییەكی گەورەی تێكەوت، دواتر كوشتنی ئیبراهیم ڕەئیسی، هەرچەندە ئێران و تەنانەت ئیسرائیلیش بە فەرمی ددانیان بەم كوشتنەدا نەناوە، بەڵام لەدەستدانی ڕەئیسی لە دۆخێكی گوماناوی و ناڕووندا ڕووی دا و ڕەنگە ئیسرائیل دەستی لەم كارەشدا هەبووبێت، بەتایبەتی پێش كوشتنەكەی ڕەئیسی، ئیسرائیل گوتی: لەم ڕۆژانە درزێكی گەورە دەخەینە ناو ئێرانەوە، دواتر وەكو زنجیرەیەك ڕووداوی خێرا لە ئاڵۆزی و شەڕ و پێكدادانەكان، ئاڵۆزی و شەڕە مەترسیدارەكانی حەماس– ئیسرائیل و تەشەنەكردن و تێوەگلانی حوسییەكانی یەمەن و حزبوڵڵای لوبنانی و میلیشیاكانی بەناو بەرەی موقاوەمەی عێراقی هاتە پێشەوە، هەموو ئەم شەڕ و ئاڵۆزییە سەختانە ئیسرائیلی پەلكێش كرد بۆ لێدانی میلیشیات و هێزە ئێرانییەكان لە ناو خاكی سووریادا. لە ناو هەموو ئەم ڕووداو و شەڕ و ئاڵۆزییە فراوان و گەورانەدا، ئەگەر كەمێك بگەڕێینەوە بۆ دواوە و بۆ هۆكاری هەڵگیرسانی شەڕی حەماس و ئیسرائیل بگەڕێین، كە دەكرێت بگوترێت فتیلەی تەقینەوە گەورەكە ئالێرەوە سەری هەڵداوە، ئەو كاتەی ئیسرائیل و ئەمریكا لە ڕێككەوتنامەی ئیبراهیم (ئەبراهام) بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی ئیسرائیل لەگەڵ چەند وڵاتێكی عەرەبی، بەتایبەتی وڵاتی ئیمارات و سعودییە كە دوناڵد ترامپ سەرپەرشتیی ڕێككەوتننامەكەی كردووە، زۆر بەرەوپێشەوە چووبوون، ئەمەش بە دڵی ئێران نەبوو، بۆیە زۆر لە چاودێران پێیان وایە شەڕی غەززە بە هێرشی 7ی ئۆكتۆبەری حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و كوشتن و فڕاندنی دیلەكان بۆ ئەوە دەستی پێكرد، تاوەكو ئەو ڕێككەوتنە جێبەجێ نەكرێت، هەر بۆیە ئەمریكا و ئیسرائیل گەیشتنە ئەو قەناعەتەی دەبێت لە هیلالی شیعە، یان میحوەری موقاوەمەی ئێرانی بدرێت، بۆیە شەڕەكە گواسترایەوە بۆ باشووری لوبنان و دواتر بۆ ناو قووڵایی بارەگاكانی حزبوڵڵا لە ناوخۆی لوبنان، بەو پێیەی حزبوڵڵای لوبنانی قۆڵی درێژ و بەهێزی ئێرانە لە هەموو ناوچەكەدا، تەنانەت پێشتریش بە گوێرەی بڕیاری 1701ی نەتەوە یەكگرتووەكان كە لە ساڵی 2006 دەرچووە، ئیسرائیل بە یارمەتیی ئەمریكا فەرزی كردووە بوار بە حزبوڵڵا نەدرێت سەرلەنوێ خۆی چەكدار بكاتەوە، بۆیە ئەمجارە ئیسرائیل زەبری كوشندەی لە حزبوڵڵا دا و بووە هۆی لاوازبوونی ئەو حزبە و كوشتنی حەسەن نەسروڵڵای سەرۆكی حزبەكە و، بگرە كوژرانی زۆربەی سەركردەكانی دیكەی لەسەر ئاستی یەكەم و دووەم و سێیەمی ئەو حزبەش. بەم شێوەیە ئەگەر بە پانۆرامای شەڕ و بارگرژی و ڕووداوەكاندا بچینەوە، دەبینین نە حەماس و نە حزبوڵڵای لوبنانی و نە میلیشیاكانی ئێران لە سووریا و، نە بەرەی موقاوەمە و گرووپە چەكدارەكانی حەشد لە نێوخۆی عێراق و، تەنانەت حوسییەكان بەرانبەر ئیسرائیل نەك هەر پێشكەوتنیان بەدەست نەهێنا، بەڵكو سنوورەكان لەلایەن ئەمریكا و هەسەدە لە ئەبوو كەمال و ناوچەكە كۆنتڕۆڵ كران و، سەرقاڵبوونەكانی ئێسرائیل بە بەرەی غەززە و لوبنان كەم كرایەوە، بۆیە ڕژێمەكەی ئەسەدیش لاواز بوو. هۆكارێكی دیكەش هەیە كە سێ مانگ لەمەوبەر پوتین داوای لە بەشار ئەسەد كرد، جۆرێك سازش بكات لەگەڵ ئەردۆگان و فریای ڕێككەوتنی ئەستانە بكەون (ئەو ڕێككەوتنەی لە كازاخستان بە نێوەندگیری ڕووسیا و نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ چارەسەری دۆخی سووریا و جێگیربوونی هێزەكانی حكومەت و ئۆپۆزسیۆن واژوو كرابوو)، بە میكانیزمی سێ قۆڵیی ڕووسیا و توركیا و ئێران چاودێریی ئاگربەستەكە و ڕاگرتنی شەڕی شەش ساڵەیان دەكرد، كە 300 هەزار كەسی تێدا كوژرابوو و زیاتر لە 11 ملیۆن سوورییش ئاوارە ببوون). ئالێرەدا هەڵە كوشندەكەی ئەسەد ڕووی دا و لەژێر فشاری ئێران هیچ سازشێكی نەكرد، بەڵكو بە پێچەوانەوە بە هاوكاریی ئێرانییەكان بەشار ڕۆژانە لە ناوچەی ڕاگرتنی شەڕ لە ئیدلیبی دەدا، لە كاتێكدا كە ڕووسەكان لە ئۆكرانیا زۆر سەرقاڵ بوون و ئەردۆگانیش ویستی بە هێرشەكان بەشار ناچار بكات، بۆ ڕاكێشانی بۆ دانوستاندن و گفتوگۆكردن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن، ئەوەیان لەبیر كردبوو كە لێدانە بەردەوامەكانی ئیسرائیل و ئابوورییە داتەپیوەكەی سووریا داڕمانە گەورەكە و داڕووخانە سەربازییە خێراكەی لێكەوتەوە و، ئەردوگان و پوتین و ئۆپۆزسیۆن و هەوادارانی ڕژێم و جیهانیشی شۆك كرد.

* ئایا نەمانی ڕژێمی ئەسەد تاچەند نەخشە كۆنەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات بە مێژوو و نەخشەیەكی نوێ لەدایك دەبێت، یان ناسەقامگیری و ئالۆزییەكی ڕادەبەدەری دیكە و دەستێوەردانێكی خراپ لە سووریا و ناچەكەدا ڕوو دەدات؟

- كاتێك سەیری مێژووی شۆڕشەكان بە شۆڕشی ئەمریكا و فەرەنسا و ئۆكتۆبەر و ئێرانیشەوە دەكەین، دەبینین شۆڕشی مەزنن، بەڵام دوای ئەوە قۆناغی پشێوی و ئاڵۆزی و ناسەقامگیری دێت، ئەم ئەگەرەش لە سووریا زۆرە ڕوو بدات، بەتایبەتی لەگەڵ بوونی هێزی زۆری چەكدار و دوور لە ئایدیۆلۆژیا و بیروباوەڕی هاوشێوە، كە ڕێژەیەكی زۆری چەكی دەوڵەتیان دەست كەوتووە و ئیسرائیل و توركیاش تەنیا هەندێك لە چەكە قورسەكانیان تێك شكاندووە، بەداخیشەوە ئەم وڵاتە و زۆربەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەریتی دیموكراسییان نییە بۆ گۆڕین و دەستاودەستكردنی دەسەڵات و قبووڵكردنی ئەوی دیكە.

* زۆر باسی هێزەكان و لایەنە سیاسییەكان و گرووپە چەكدارەكان دەكرێت، كە وەكو ئاماژەت پێ دا، لە ئایدیۆلۆژیا و بیروباوەڕ و نەریتی دیموكراسییەت دوورن، ئایا چاوەڕوان دەكرێت لە مەودایەكی كەمدا دۆخی ناسەقامگیری تێپەڕێندرێت و ئەم هێزانە بە جیاوازیی بیروباوەڕ و بۆچوونیانەوە، پێكەوە دابنیشن و ڕێككەوتن لەسەر پرەنسیپە سەرەكییەكانی دۆخی نوێی سووریا بكەن؟

- گرفتی هێز و چەكدارەكان لە سووریا تەنیا توندوتیژی و ڕەتكردنەوەی ئەوی دیكە و ژێرخانی دیموكراسی نییە، بگرە ئەجێندا و دەستتێوەردانی دەرەكییە و ڕەنگە هێزگەلێك ویستی ئەوەیان نەبێت، هیچ نەبێت لەم قۆناغەدا دۆخەكە سەقامگیر بێت، چونكە بە سەركەوتنی خۆی نازانێت. بۆیە من پێم وایە دەستتێوەردانی دەرەكی لە سووریا زۆر دەبێت، بۆ نموونە هێزە چەكدارەكانی تەحریر شام كە ئەبوو محەمەد جۆلانی سەركردایەتی دەكات، نزیكەی 16 گرووپن و بەشێكی زۆری توندڕەون و هێزی دیكەش هەیە سەر بە توركیا و ئەجێندای ئەو وڵاتەن، هێزە كوردییەكانیش لەلایەن ئەمریكاوە سەرپەرشتی دەكرێن. لە سووریا داعش و دەیان هێز و گرووپی چەكداری دیكەش هەن كە لە بنەمای دیموكراسییەت و دانوستان و گفتوگۆ و سازشكردن بۆ یەكتردا زۆر لاوازن، ئیتر چۆن سەقامگیری بەم نزیكانە ڕوو دەدات؟

* ئەگەر كەمێك لە دۆخی سووریا دوور بكەوینەوە و باسێكی دۆخەكەی عێراق بكەین، ئایا ئەمریكا و ئیسرائیل وا بە ئاسانی دەستبەرداری تۆڵەكردنەوە لە گرووپەكانی بەرەی موقاوەمە دەبن، یان لە دوای سووریا نۆرەی عێراقیش دێت؟

- بە بیرتان دەهێنمەوە نەتانیاهۆ لە بەردەم نەتەوە یەكگرتووەكاندا گوتی: «ئێمە دەبێت هاوسەنگیی هێز لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگۆڕین.» ئەوە بوو دەستیان پێ كرد لە غەززەوە بە حەماس كە هێزێكی نزیك بوو لە ئێران و زۆر بەهێز بوو، باڵیان بڕی و حزبوڵڵا لە لوبنان و سووریا و، ئەگەرەكان زۆرن هەنگاوی داهاتووش هێزی میلشیای عێراق بێت و لیستەكەیان ئامادەیە كە 49 ئامانجە و شەش گرووپن كە سێ دانەیان زۆر بەدەسەڵاتن و لە ناو حكومەتدان، ئەوەتا هادی عامری كە وەزارەتی ناوخۆی بەدەستەوەیە و خەزعەلی و كەتائیبی حزبوڵڵا و هێزەكانی بەدر كە جومگەی دەسەڵاتن، ئێ خۆ لەمانە بدرێت، واتا لە عێراق دەدرێت. بابەتەكە تەنیا لەسەر كات و سات ڕاوەستاوە. بەو ئومێدەی لێدانەكەی عێراق سنووردار بێت و وەكو سووریا نەبێت كە بە تەواوەتی تێك بچێت، چونكە نازانرێت داعش هەڵدەستێتەوە، یان ئەمریكا بەرنامەی خۆی هەیە لەگەڵ ئیسرائیل، هۆزە عەرەبییە سوننەكانی عێراق هەڵدەستێنێتەوە، یان ئەوەی دوو مانگە لە ئیعلامی ڕۆژئاوا باس لە گەڕانەوەی بەعسییەكان دەكرێت .

* سەبارەت بە هەرێمی كوردستان و پەیامەكەی سەرۆك بارزانی سەبارەت بە گۆڕانگارییەكانی سووریا تا چەند گرنگ بوو بۆ ئاراستەكردنی هەمووان بەرەو گفتوگۆو لێكتێگەیشتن و چارەسەركردنی كێشەكان، بەتایبەتی لەپێناو گەیشتن بە ڕێككەوتنێك كە لە بەرژەوەندیی سەرجەم پێكهاتەكاندا بێت؟

- ئەمڕۆ ئەگەر میللەتی كورد لای وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی سەركردەیەكی هەبێت،(سەرۆك بارزانی)یە، بۆیە زۆر گرنگە سەرۆك بارزانی و جەنابی كاك نێچیرڤان بارزانی پەیوەندییەكانی خۆیان وەكو ئەركێكی نیشتمانی بخەنەگەڕ، تا ئەمریكا دەستپێشخەرییەك بكات، لە پێناو ئەوەی نزیكبوونەوەیەك لە نێوان مەزڵووم عەبدی و وڵاتی توركیادا دروست ببێت و، حكومەتێكی نیشتمانی لە ڕۆژئاوا بە بەشداریی هێزەكانی ڕۆژ و ئەنەكەسە دروست ببێت، چونكە قۆناغەكە پێویستی بەمەیە.

- ئەو دەستپێشخەرییەی هەڵكردنی ئاڵای نوێی شۆڕش لە سووریا لەو شوێنانەی لە ژێر كۆنتڕۆڵی هەسەدەدایە، ئاماژەیەكی باشە و نیشانی دەدات كە مەزڵووم عەبدی ئامادەیە بۆ دانوستاندن، لەلایەكی دیكەوە، زۆر پێویستە ئەو داواكارییانەی هەسەدە بەپێی قەوارەی خۆی بێت و زۆر پراكتكیكی بێت و شتێك داوا نەكات لە قەبارەی خۆی گەورەتر بێت و هەمان هەڵەی دیموكرات و كۆمەڵە لە 1979 لە ئێران دووبارە نەكاتەوە، كە لە دژی كۆماری ئیسلامی دەستیان كرد بە شۆڕش و دەرئەنجام هێزەكانی شۆڕشی ئەو كات دەستیان كرد بە هێرش و كۆمەڵكوژی و تەنانەت سەركردەكانی كوردیان لە ئێران دەركرد و كورد هیچی دەست نەكەوت. لە لایەكی دیكەوە پێویستە هەسەدە بە هەموو جۆرێك خۆی لە پێكدادانی چەكداری بە دوور بگرێت و لەو شوێنانەی زۆرینەی عەرەبن پاشاكشە بكات، ئەوەتا لە دێرە زۆر كە پێشتر بەشێك لە هۆزە عەرەبەكان لەگەڵ هەسەدە بوون، كەچی كە ڕژێم گۆڕا پەیوەندییان بە هێزەكانی تەحریر شامەوە كرد و هەسەدەیان دەركرد، ئەمڕۆ جۆرە ڕاپەڕینێك هەیە لە ڕەققەش لەبەر ئەوەی ئەم شارە شارێكی عەرەبییە و سەرۆك بارزانی زۆر بە ڕوونی لەپێناو بەرژەوەندیی هەمووان و سەقامگیریی دۆخی سووریا و ڕۆژئاوای كوردستان و بگرە هەرێمی كوردستان و عێراقیش، هەمووانی ئاگادار كردەوە، چونكە ئەم دۆخە تا ماوەیەكی دوور و درێژ سەقامگیری بە خۆیەوە نابینێت و دەرهاویشتەكانی كاریگەریی لەسەر تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە عێراق و هەرێمی كوردستان و ڕۆژئاوای كوردستانیشەوە دەبێت، بەتایبەتی شەڕ و پێكدادانەكانی منبج بۆ سەر ڕۆژئاوای كوردستان و نانەوەی ئاژاوە و پشێوی، هێزەكانی سووریای دیموكرات لە زۆر ناوچەن كە زۆرینەی هۆزی عەرەبی تێدایە و هێزەكانی هەسەدە ڕەت دەكەنەوە، تەنانەت هەسەدە بە سوودوەرگرتن لە بارودۆخەكەی ئەم دواییەی سووریا چووەتە ناو ئەم ناوچانە و هیچ بە هەماهەنگی لەگەڵ هێزەكانی دیكەی ئۆپۆزسیۆنی سووریا نەبووە. ڕاستە هەسەدە یارمەتی دەدرێت لەلایەن ئەمریكاوە، بەڵام گرووپە توندڕەوەكان لەم قۆناغەدا ویستیان زۆرە كە دەسەڵاتەكانی هەسەدە سنووردار بكەن و بۆ قۆناغی داهاتوو زەبری توندیان لێ بوەشێنن، لەبەر ئەوەی پەیەدە بەهۆی پەیوەندییەكانی لەگەڵ پەكەكە لە قەندیل و ئەو ئاراستەیەیان لە ڕۆژئاوا كە گوێیان لە كاك مسعود بارزانی نەگرت. لەو كاتەی باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا (جەیمس جێفری) كە لە ساڵی 2019 بووە نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ كاروباری سووریا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش، داوای كرد هێزی ڕۆژ و ئەنەكەسە پێكەوە بەرەیەكی ناوخۆ لە ڕۆژئاوا دروست بكەن و پێكەوە بچنە توركیا و دانوستان بكەن، ئەمریكاش یارمەتیدەریان دەبێت، تا مەترسییەكانی توركیا بڕەوێننەوە، كەچی بەداخەوە سەركردەكانی پەیەدە ئەو كارەیان نەكرد، لەبەر ئەوەی خوازیاری دانوستاندن و ڕەزامەندیی ئەسەدەیان هەبوو، سەبارەت بە هەرێمیش، ئەگەر بارودۆخی عێراق تێك بچێت، ئەوا هیچ گومانی تێدا نییە میلیشیاتەكانیش هەوڵ دەدەن لە هەرێم بدەن كە هێزەكانی ئەمریكاش لێرەیە و پەیوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ ئەمریكا باشە، سەردەمێكی زۆریشە لە ڕێگەی ڕاگرتنی هەناردەی نەوت و هاوپەیمانێتی لەگەڵ توركیا و ئێرانەوە و تەنانەت دروستكردنی كێشە بۆ مووچە و ماف و شایستەكانی هەرێم، هەمووی ئەو شەڕە ڕانەگەیەنراوەیە كە لە ڕێگەی گەمارۆ و جەنگی ئابوورییەوە بە باڵادەستیی ناو حكومەت و دەوڵەتی عێراق ئەو میلیشیاتانە جێبەجێی دەكەن، لەم بارودۆخەدا ئەركی بەڕێز مسعود بارزانی وەكو سەرۆك و مەرجەعێكی نەتەوەیی كورد بۆ دامەزراندنی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەركێكی قورسی دەكەوێتە سەر شان، چونكە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق بە بارودۆخێكی زۆر مەترسی و وەرچەرخانی چارەنووسساز دەڕوات، بۆ دامەزراندنی حكومەتی یەكگرتووی هەرێم لە بارودۆخێكی ناسەقامگیریی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەگەری تێكچوون و تێوەگلانی عێراقیش لەم ئاڵۆزییانە و بۆ ئامادەبوون بۆ هەموو ئەگەرەكان، دەستپێشخەریی سەرۆك بارزانی لەپێناو نەتەوە و گەلەگەیدا گەورەیی ئەم سەركردە مێژووییە نیشان دەدات.