بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر لە هەرێمی كوردستان بووەتە دیاردەیەكی زەق، كە سەدان كەس ئالوودەی بوون، یان بازرگانیی پێوە دەكەن، لەسەر ئەم پرسە و بۆ زانینی مەترسییەكانی لە ڕووی شەرع و ئایینی ئیسلامەوە، هەروەها بۆ وەرگرتنی ڕاوبۆچوونی زانایان و مامۆستایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام لەسەر ئەم ژەهرە مەترسیدارە، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ مامۆستا مەلا جەلال خەیلانی جێگری سەرۆكی یەكێتیی زانایانی ئایینی ئیسلامیی كوردستان ئەنجام دا.

 

 

* ئەوەی تێبینی دەكرێت ئێستا لە جیهاندا دوو ناوچە بوونەتە سەرچاوەی بڵاوكردنەوەی ماددەی هۆشبەر، یەكەمیان دەوڵەتانی ئەمریكای لاتینە، ئەوی دیكە دەوڵەتانی جیهانی ئیسلامییە، بە هەر دوو مەزهەبی سوننە و شیعەوە، ئایا بۆچی لەسەر ئاستی جیهانی ئیسلامی بە هەر دوو «كۆنگرەی جیهانی ئیسلامی و مەرجەعییەتی شیعە» فەتوایەكی یەكگرتوو لەسەر حەرامكردن و قەدەغەكردنی ماددەی هۆشبەر نادرێت؟

- ماددەی هۆشبەر مەترسیدارترین شتە لەسەر ژیانی هەموو كۆمەڵگەیەك، وەكو كوردەواری دەڵێت لە كیمیاباران و هەموو ئەو كارە نامرۆڤانەی لە دژی مرۆڤ دەكرێت مەترسیدارترە، بێگومان ئایینی پیرۆزی ئیسلام بەو ناوەی ماددەی هۆشبەر باسی نەكردووە، هەرچەندە باسی مەی (مشروب)ی وەكو عەرەق و بیرە و جۆرەكانی دیكەی كردووە، بەڵام هەموو جۆرە مەشرووبەكانیش پێیان دەگوترێت هۆشبەر و لە كۆنەوە هەر هەبوون، ئەگەرچی ماددەی هۆشبەر لە وڵاتی ئێمەدا هەنووكەییە و مەیەكان وەكو بیرە و عەرەق و جۆرەكانی لە هەموو وڵاتانی دنیا قەدەغە و قاچاخ نییە، بەڵام ماددە هۆشبەرەكان لە هەموو دنیا بە وڵاتانی ئیسلامی و نائیسلامییەوە قەدەغە و قاچاخە، هەروەها لە ڕوانگەی ئایینی ئیسلامی پیرۆزەوە ماددەی هۆشبەر لە هەموو شتێك مەترسیدارترە، چونكە ئایینی پیرۆزی ئیسلام ڕێسا و یاسای خۆی هەیە، سەرەڕای ئەوەی لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە كە خودای گەورە دەفەرموێت: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ». لەم ئایەتەدا خواردنەوەی مەی و ماددەی هۆشبەرەكانیش كە لە عەرەق و بیرە زۆر مەترسیدارترن، حەرامی كردووە و خودای گەورە بەو شێوەیە لەو ئایەتەدا ئاماژەی پێ كردووە.

یەكەم: مەشرووبەكان زۆر پیسن پڕ بە ماناكەی.

دووەم: كاری شەیتانییە كە كاری شەیتانیش دەزانین قەت كاری باش و لە بەرژەوەندیی مرۆڤەكان و كۆمەڵگە نییە.

لە سێیەم هەنگاویشدا هاتووە: پاش ئەوەی كە ئەو وەسفە خراپەی مەی دەكات، دەڵێت: «لێی دوور بكەونەوە»، هەروەها ئایینی پیرۆزی ئیسلامیش وەكو قاعیدەیەكی شەرعی كە پێی دەگوترێت ئسووڵی فیقهـ و پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت: «كل مسكر حرام»، واتە هەر شتێك هۆشبەر بێت، ئەوە حەرامە، حەرامیش حوكمێكی خوایە و نە كەس دەتوانێت دەستكاریی بكات بەوەی زیاد، یان كەمی بكات، ماددەی هۆشبەر هەم لە ڕوانگەی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە زۆر مەترسیدارە و سزای زۆر توندی لەسەرە، هەم لە ڕوانگەی دنیایش، ئەگەر تەماشای ماددەی هۆشبەر بكەین ئەوە پێش هەموو شتێك مرۆڤایەتی خۆی لە دەست دەدات، چونكە مرۆڤبوون تەنیا مانای ئەوە نییە كە نان و چای بخوات، مرۆڤایەتی و مرۆڤبوون ئەوەیە كە مرۆڤ عەقڵ و هۆشی لای خۆی بێت و عەقیدە و باوەڕی بە كەلتوور و ڕەمزەكانی خۆی بمێنێت. ئەوانەی تووشی ئەو ماددە ژەهراوییە حەرامە دەبن، پێش هەموو شتێك ڕەوشت لەدەست دەدەن و باكیان بە هیچ شتێك نامێنێت، هەرچییەك بەلایانەوە بكرێت، ئەوە لایان ئاساییە و، دین و بیركردنەوە لە خودا و لە دنیا و بوون و هەر فەرزێك كە لەسەریان ئەركە، لایان نامێنێت، كەسی ئالوودە بە ماددەی هۆشبەر لە لایەنی كۆمەڵایەتییەوە پەیوەندیی بە كەسەوە نامێنێت و بیری نیشتمانی و نەتەوەییش لەدەست دەدات، ئەمەش بۆ ئێمەی كورد زۆر مەترسیدارە، چونكە ئێمە هێشتا نەبووینەتە خاوەن دەوڵەتی خۆمان. دەبێت بزانین كە دوو شت ئێمە بەرەو دەوڵەتداری دەبات: یەكەمیان دینە كە دینەكەت داوات لێ دەكات كار بۆ دەوڵەتی خۆت و پارێزگاری لە خاكت بكەیت. دووەمیش عەقڵییەت و عەقیدە و هزر و باوەڕبوون بە دەوڵەت و نەتەوەی خۆت وات لێ دەكات كە تۆ كار بكەیت و هەوڵ بدەیت بۆ دەوڵەتداری، هەر بۆیە ئەو كەسانەی ئالوودەی ماددەی هۆشبەر دەبن، وەكو ئاژەڵیان لێ دێت، لەو كاتەدا ئەوە غەدرێكی زۆر گەورەیە كە مرۆڤ لە خۆی دەكات، چونكە خودای گەورە بەو هەموو توانا و گەورەییەی خۆی دەفەرموێت: «ولقد كرمنا بنی ادم»، واتە ئێمە ڕێزمان لە نەوەی ئادەم گرتووە، لە لایەكی دیكەشەوە لە ڕووی ئابوورییشەوە ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر بارودۆخی ئابووریی خۆیان و خێزانیان وێران دەكەن و كێشە و گرفت و سەرقاڵیش بۆ ئاسایشی نەتەوەیی دروست دەبێت، چونكە بۆ دەستكەوتنی بڕێكی زۆر كەم لە ماددەی هۆشبەر ئالوودەبووان لە لایان هیچ نییە، ئەگەر چەندین كەس بكوژن و دەست بۆ دزیكردنیش دەبەن. لێرەدا دەگەینە ئەوەی هەندێ بابەت پێویستی بە فەتوادان نییە، لەبەر ئەوەی زۆربەی فەتواكان بۆ شتێكی تازەیە كە قسەی لەسەر نەكرابێت، بەڵام قەدەغە و حەرامیی مەی و ماددەی هۆشبەر (1400) ساڵ پێش ئێستا ئایینی ئیسلام كۆتایی پێ هێناوە، بۆیە دەتوانین بڵێین، چۆن نوێژكردن فەرزە، هەرواش پێویست ناكات زانایانی ئیسلام بچن فەتوایەك بدەن و بڵێن دەبێت هەموو كەس نوێژ بكات، ئەوە ماددەی هۆشبەریش حەرام و قەدەغەیە، بۆیە پێویستی بە فەتوادان نییە.

* بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر بە هەموو جۆرە دەستكرد و سرووشتییەكانەوە بووەتە دیاردەیەكی زۆر سەیر لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستان، ئایا چۆن هەڵمەتێكی نیشتمانی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ماددەی هۆشبەر دەست پێ بكرێت؟ ئایا مامۆستایانی ئایینی دەتوانن چ ڕۆڵێك لەم هەڵمەتەدا بگێڕن؟

 - بە حوكمی ئەوەی لە ڕێكخراوی زانایانی ئیسلامیین، ئەو بابەتانە زۆر دێتە لامان و ئاگادارین و هەفتانە یەكێك لە مامۆستاكانی ئێمە دەچێتە چاكسازییەكان (زیندانەكان)، لە یەكێك لەو مامۆستا بەڕێزانەم پرسی: ئەوانەی لە چاكسازییەكانن كێن؟ لە وەڵامدا ئاماژەی بەوەدا كە 60% ی ئەوانەی ئێستا لە زیندانەكانن بە نموونە لە هەولێر، لەسەر ماددەی هۆشبەر گیراون، چ ئەوانەی بازرگانییان پێوە كردووە، چ ئەوانەی بەكاریان هێناوە و ئالوودە بوون. لە حەقیقەتدا ئەو ڕێژەیە زۆرە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا، چونكە پێش بیست ساڵ لە كوردستان و شارێكی وەكو هەولێر یەك كەسیشمان لەسەر ماددەی هۆشبەر زیندانی نەكراوە، كەچی ئێستا ڕۆژانە ئەو باس و خواسە هەیە و بە شێوەیەكی ئاسایی خەڵك قسەی لەسەر دەكات، هەر بۆیە بۆ ڕێگری لەو ژەهرە كوشندە و مەترسیدارە، پێویستمان بە دروستكردنی بەربەستێكی قایم و تۆكمە هەیە، تا نەهێڵین زیاتر تەشەنە بكات. دەبێت هەوڵ بدرێت ئەوەی ئالوودەش بووە واز بهێنێت و ببێتەوە بە كەسێكی ئاسایی، ئەمەش بەو شێوەیە دەبێت:

یەكەم: ئەوەی ئالوودە و تووشی ماددەی هۆشبەر بووە، هۆشیار بكرێتەوە، ئەمەش بەوە دەبێت وەكو ئەوەی كە مەلا بەڕێزەكانمان هەفتانە یەكێكیان دەچنە چاكسازییەكان و لەسەر مەترسیی ماددەی هۆشبەر بۆ تووشبووان قسە دەكەن، چونكە ئەو ماددەیە خۆكوژییە و خودای گەورە جگە لەوەی حەرامی كردووە، قبووڵیشی نییە كەس بە دەستی خۆی خۆ بكۆژێت، وەكو ئەوەی خوا دەفەرموێت: «ولا تقتلوا انفسكم».

دووەم: دروستكردنی نەخۆشخانە، یان سەنتەرێكی گونجاو بۆ چارەسەری پزیشكی و دەروونیی ئەو كەسانەی ئالوودە و تووشی ماددەی هۆشبەر بوون.

سێیەم: لەسەر حكومەتی كوردستان پێویستە لە چوارچێوەی یاسادا بە جددی سنوورێك بۆ ئەو دیاردە نامۆیە بە كوردستان دابنێت. كاتی خۆی لە پەرلەمانی كوردستان یاسایەكی تایبەت بە ماددەی هۆشبەر وەكو ڕەشنووسمان بۆ ڕەوانە كرا، ئێمە سەرنجمان لەسەری هەبووە و دەستنیشانمان كرد، لە حەقیقەتدا یاساكەمان ڕەت كردەوە، چونكە بە پێویستمان زانی سزای بازرگانان و بەكارهێنەرانی ماددەی هۆشبەر تا ئاستێكی زۆر توند بێت.

چوارەم: پێویستە گەورەترین سزا بۆ بەكارهێنەران و بازرگانەكان دابنرێت، لە لایەكی دیكەوە دەبێ بازرگانانی ماددەی هۆشبەر لە چاكسازییەكاندا لە تۆمەتبارەكانی دیكە جیا بكرێنەوە، بەتایبەتی لە بەكارهێنەرانی ماددەی هۆشبەر و، سزاكانی ئەو بازرگانانە بگاتە سزای ئەو تۆمەتبارانەی كە خەڵكیان كوشتووە.

پێنجەم: لەسەر مامۆستایانی ئایینی پێویستە ڕۆڵی گەورە و كاریگەری خۆیان ببینن، ئەویش بەوەی لە وتارەكانی ڕۆژی هەینی و كۆڕ و كۆبوونەوە و سیمیناری تایبەتدا لەسەر مەترسیی ماددەی هۆشبەر لەسەر كەسەكان و كۆمەڵگە و خێزان. قسە بكەن.

شەشەم: خێزان دەبێت ڕۆڵی خۆیان بە ئیجابی ببینن، لەوەی كە كەسێك لە ئەندامی خێزانەكەیان تووشی ئەو ژەهرە بووە. ئێمە لە زۆربەی بۆنە و یاد و كۆڕەكانماندا ئەگەر وتاری یەكێتیی زانایانی ئیسلام، یان مامۆستای ئایینیی تێدا بێت، یەكێك لەو خاڵانەی ئاماژەی پێ دەكەین، ئەوە مەترسیی ماددەی هۆشبەرە و چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەیەتی. هەروەها ئێمە بۆردێكی وتاری هەینیمان لە وەزارەتی ئەوقاف هەیە، كە چەندین مامۆستای زانا و بەتوانا وتاری هەینی دادەنێن، لە یەكێك لە وتارەكانی هەینی چەند هەفتەیەك پێش ئێستا، هەموو مامۆستایان لە مزگەوتەكانیانەوە لەسەر ئەو دیاردە مەترسیدار و ژەهراوییە قسەیان كرد. بە پێویستی دەزانم و پێشنیاریش كراوە، ساڵانە لایەنی كەم چوار جار لە وتارەكانی هەینیدا قسە لەسەر مەترسیی ماددەی هۆشبەر بكرێت.

*   لەگەڵ ئەوەی ڕۆژانە دەیان كیلۆ ماددەی هۆشبەر لە بازگەكاندا لە دەستی ئەو كەسانە دەگیرێت كە بازرگانی بە ماددەی هۆشبەرەوە دەكەن، بەڵام هەتا ئێستا نەمانبینیوە یەكێك لەو بازرگانە بێویژدانانە لە چوارچێوەی یاسادا سزای شایستەی خۆی وەربگرێت، كە زۆر كەس «سزای لەسێدارەدان» بە پێویست دەزانن، بۆ ئەوانەی قاچاخچێتی ماددەی هۆشبەر دەكەن، ئایا تا چەند گرنگە یاسای لەسێدارەدان ئەم تاوانبارانە بگرێتەوە؟

- سزای لەسێدارەدان واتە كوشتنی مرۆڤێك، ئەوە قسەی لەسەرە، بەتایبەتی لە لایەنی مافی مرۆڤەوە بۆی هەیە قبووڵی نەكەن، بەڵام لە ڕوانگەی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە لە مەسەلەی لەسێدارەداندا (واتە كوشتنی مرۆڤێك، یان حوكمی هەتا هەتایی) ئەوە لێرەدا من شەخسی ناتوانم ئەو بڕیارە بدەم، چونكە ئەوە بڕیارێكی دینی و شەرعییە، بەڵام ئەگەر حكومەت هەستا بەو بابەتە و داوای لە ئێمە وەكو مەلایانی كوردستان و ئەنجومەنی باڵای فەتوا كرد وەكو لایەنی شەرعی، كە ئایا ئێمە دەتوانین كابرایەكی بازرگان بە ماددە هۆشبەر سزای لەسێداردانی بدەین، ئەو كات ئەنجومەنی باڵای فەتوای ئێمە ئامادەیە وەڵامێكی ڕاست و بێ دوودڵی و شەرعییانە بداتەوە. لێرەدا بە پێویستی دەزانم ئاماژە بە شتێك بدەم ئەویش ئەوەیە لە كاتێكدا هێزەكانی ئاسایش و پۆلیس و ناوخۆ كەسێك، یان گرووپێك بە بڕێك ماددەی هۆشبەرەوە دەستگیر دەكەن، بۆ نموونە پێنج كیلۆگرام ماددەی هۆشبەریان دەستگیر كردووە، ئەوە پێویستە دوای لێكۆڵینەوە و ددانپێدانانی تۆمەتبارەكان، ئەوە ماددە هۆشبەرانەی دەستیان بەسەردا گیراوە، پێویستە لە پرۆسەیەكی ئاشكرا و شەفافدا بە بەرچاوی خەڵك و كەسانی پەیوەندیدار و شارەزاوە بسووتێنرێت و ئەو ژەهرە لەناو ببرێت.

*   وەك دەزانن ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر، هەموو كارێك دەكەن لە پێناوی ئەوەی ئەو ماددە هۆشبەرەیان دەست بكەوێت، بۆ ئەمەش سڵ لە هیچ كارێكی خراپ ناكەنەوە، كە بەداخەوە لە ئێستادا وەكو ڕاپۆرتەكان باسی دەكەن، قوتابخانەكانی دواناوەندیشی گرتووەتەوە و لە هەردوو ڕەگەزی كوڕ و كچ ئالوودەبوو هەیە. ئایا كاریگەرییە نەرێنییەكانی ئەم پەتایە لەسەر پچڕانی شیرازەی خێزان، نەمانی ئینتمای نیشتمانی و...هتد، چۆن دەبینیت؟

 - من ئەو ماددە هۆشبەرە بە بەڵا و كارەساتێكی زۆر گەورە دەبینم، تەنیا بۆ ئەوە دروست كراوە كە پەیوەندییە كۆمەڵایەتی و خێزانی و خزمایەتی و كوڕ و باوكایەتی بە تەواوی لە بناغەوە هەڵبكێشێت، هەروەها من ماددەی هۆشبەر بە پیلان و دوژمنكارییەكی گەورەی دەزانم كە دوژمنان دەرهەق بە ئێمەی كورد پیادەی دەكەن، بەتایبەتی لەو قۆناغەی ئێستا كە بە شێوەیەكی سەقامگیر لە سایەی حكومەتی كوردستان و سەروەریی یاسادا دەژین، دوژمنانی ئێمە زۆرن و نییانە كوردی خۆش بوێت، بەتایبەتی لە لایەن وڵاتانی هەرێمایەتییەوە پیلانی زۆر مەترسیدارمان لەسەرە و بە هەموو جۆرە چەكێك لێمان دەدەن، یەكێك لەو چەكە زۆر مەترسیدار و هێواشانەش ماددەی هۆشبەرە، كە ئێستا لە كوردستان زۆر تەشەنەی كردووە و، بووەتە دیاردەیەكی ڕۆژانە و نكۆڵیی لێ ناكرێت. هەر چەندە هێزە ئەمنییەكانمان بە هەموو توانا و زیرەكی و چاوكراوەییەوە بەدواداچوونی وردی بۆ دەكەن، بەڵام دوژمنان لێرە و لەوێ مەبەستی ناحەزی ژەهراوییان دەپێكن، مەبەستی سەرەكییان كەمبوونەوەی هەست و بیر و هزری نەتەوەیی و نیشتمانیمان و بەلاڕێدابردنی كۆمەڵگەكەیە بۆ دۆڵێكی زۆر نشێو و و هەڵدێر، هەر بۆیە بە پێویستی دەزانم، مەترسی و كاریگەرییە خراپەكانی ئەو ژەهرە بكرێتە پڕۆگرامی خوێندن، بەتایبەتی لە قۆناغەكانی ناوەندی و ئامادەییدا بخوێندرێت، بۆ ئەمەش ئەركەكە دەكەوێتە سەر حكومەت و وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان كە خەمێك لەو پێشنیارە بخۆن. هاوكات پێویستە وەزارەتی كشتوكاڵ قسە و كاری لەسەر ئەو بابەتە هەبێت، چونكە ماددەی هۆشبەر هەیانە دەچێندرێت و هەشە بە سرووشتی دەڕوێت، بەلای منەوە هەموو حكومەت پەیوەندیدارە بەو بابەتە و دەبێت قسە و كار و هەوڵی هەبێت بۆ پێشگرتنی و نەهێشتنی ئەو ماددە مەترسیدارە.