دۆخی دارایی هەرێمی كوردستان و ئەو فشار و پیلانانەی دەرهەق بە هەرێمی كوردستان لەلایەن نەیارانی كورد لە بەغداوە بەڕێوە دەچێت، هەروەها هەوڵەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چارەسەركردنی كێشە داراییەكان و بەدیجیتاڵكردنی بانكەكان و گرینگیدان بە «هەژماری من»، تەوەرەی سەرەكیی دیداری گۆڤاری گوڵان بوون لەگەڵ ئارام شەعبان گەردی مامۆستا لە كۆلێژی بەڕێوەبردن و ئابووری بەشی دارایی و بانكی و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

* وەكو مامۆستایەكی شارەزا لە بواری دارایی، دەزانن ئەم بارودۆخە سیاسییەی لە عێراق و جیهان و ناوچەكەدا بەڕێوەدەچێت، شوێنەوارەكانی قورسە لەسەر هەرێمی كوردستان، بەڵام خوێندنەوەت بۆ بەردەوامیی دروستكردنی كێشە و گرفتی دارایی لەلایەن بەغداوە بۆ هەرێمی كوردستان چییە؟

- كەرتی دارایی و ئابووریی عێراق گیرۆدەی عەقڵییەتێكی گۆشەگیر و داخراو بووە، كە بەپێی هەلومەرج و بەرژەوەندییەكانی حزب و میلیشیاكان بەڕێوەدەچێت، ئەم عەقڵییەتە نایەوێت چارەسەری هەموو ئەو كێشە و گرفتانە بكرێت، كە ڕێگرە لە بەردەم خۆگونجاندنی كەرتی دارایی و ئابووریی عێراق لەگەڵ گۆڕانكارییەكانی سەردەمدا، لەم چوارچێوەیەشدا هەرچی دەستوور و یاسا و دامەزراوەكان هەیە، بە ڕێچكەی سرووشتی و زانستیی خۆیاندا بەڕێوە ناچن، هەر لەبەر ئەم هۆكارانەشە بەردەوام كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بێ چارەسەر ماونەتەوە و تادێت ئاستەنگ و بەربەستی نوێ دەخرێتە بەردەمیان. زۆر زەحمەتە بتوانرێت لەم دۆخەدا هزرێكی نیشتمانیی یەك ئاراستە دروست بكرێت و ئابووری و دارایی عێراق و هەرێمی كوردستانیش نەبێتە قوربانیی سیاسەتی نالۆژیكی و ناعەقڵانیی ئەم تاقم و گرووپانە. هەوڵەكانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە نێوخۆ و دەرەوە بەردەوامە بۆ چارەسەركردنی هەموو ئەم كێشە و گرفتانەی كە حكومەتی عێراقی بۆ هەرێمی كوردستانی دروست دەكەن. بەڕێوەچوونی لووتكەی جیهانیی حكومەتەكان لە دوبەی لەژێر دروشمی «ئایندەبینیی حكومەتەكان» و بەشداریی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەم چوارچێوەیەدا، بۆ ئەوەیە حكومەتەكان بتوانن سوود لە هزری زیرەكیی دەستكرد و بەدیجیتاڵكردنی حكومەت و حوكمڕانییەكی باش وەربگرن، تاوەكو حكومەتەكان بتوانن ڕووبەڕووی كێشە ئاڵۆزەكانی جیهان ببنەوە و فەلسەفە و ڕۆئیایەكی ڕوونمان بۆ بەڕێوەبردنی ئابووری هەبێت، سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان توانی ئەزموون و تێڕوانینەكانمان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەموو ئەو ئالنگارییانە بخاتە ڕوو، هەروەكو چۆن توانی ژینگەی ئارام و پێكەوەژیانی كوردستان و دەوڵەمەندیی سامانی سەر زەوی و ژێر زەوی لە هەرێمی كوردستان بە جیهان بناسێنێت.

* چی بكرێت تاوەكو ئەم دژایەتیكردنەی هەرێمی كوردستان لەلایەن ئەم عەقڵییەتە مەركەزی و شۆڤێنییانەوە كۆتایی پێ بێت و، گەلی كوردستانیش لەگەڵ گەلانی عێراقدا بەرژەوەندیی هاوبەشی ئابووری كۆیان بكاتەوە؟

- كەس ناتوانێت نكۆڵی لەوە بكات كە ئابووریی عێراق ئابوورییەكی ڕەیعییە و میلیشیاچەكدارەكان و گەندەڵی داهاتێكی زۆری ئەم وڵاتە بەفیڕۆ دەدەن. ڕاستە بودجەی گشتیی عێراق لە سەرووی 63 تریلیۆن دینارەوەیە و بەهای بەرمیلێك نەوت لە 80 دۆلاردایە و یەدەگێكی گەورەی دۆلار و دراو و سەبیكەی زێڕیشی هەیە، بەڵام ئابووریی ڕەیعی و بەرزیی خەرجی بەكارخستن و شوێنەوارەكانی خراپ بەكارهێنانی دۆخەكە لەلایەن حەشد و میلیشیا چەكدارەكانەوە و، ڕاوەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم و بەشێكی نەوتیی كەركووكیش بۆ بەندەری جەیهانی توركی و لاوازیی جێبەجێكردنی پڕۆژەكان و ئەو هەموو گەندەڵی و ئاودیوكردنەی دراوی قورس بۆ وڵاتی دراوسێی ئێران و، ململانێ و شەڕی میلیشیاتەكانی حەشد لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا، ئەمانە هەمووی پێكەوە دۆخەكە بە ئاقارێكی باشدا وەرناچەرخێنن، میلیشیا چەكدارەكان نایانەوێت وڵاتێكی سەقامگیر دروست ببێت كە بە شێوەیەكی سیستماتیك و شەفاف كاروبارەكانی بەڕێوە ببات. ئەوەتا لە عێراقدا سیستم لە پەروەردەوە تاوەكو بەڕێوەبردن و ئیدارە و دارایی و بانكی هەر هەمووی لەژێر پرسیاردایە، باجەكەشی ئابووریی عێراق و باروبژێوی ژیانی خەڵك دەیداتەوە. ڕێژەی هەژاری و بێكاری و خراپیی سێكتەری پەروەردە و تەندروستی لە ئاستێكی زۆر بەرزدایە. خۆتان دەزانن بوونی سیستم واتە بوونی شەفافییەت، كەواتە ئەوانەی ئێستا دەتوانن لە سایەی نەبوونی سیستم و لێڵیی سیاسەتی عێراقدا خۆیان دەوڵەمەند بكەن و سەرمایەی عێراق تەخشان و پەخشان بكەن، لە كاتی دامەزراندنی سیستمدا ئەوەیان بۆ ناچێتە سەر، بۆیە بە هەموو هێزێكیان و بە هەموو ڕێگەیەك دژایەتیی دامەزراندنی سیستم دەكەن لە هەموو كەرتەكاندا، بەتایبەتی لە كەرتی دارایی و بانكی.

* بەو پێیەی پسپۆڕیت لە دارایی و بانكدا هەیە، ئایا لێكدانەوە و خوێندنەوەت بۆ بارودۆخی بانكی لە عێراق و هەرێمی كوردستان چییە؟، ئایا تێكچوونی سەقامگیریی سیاسی لە عێرقدا تا چەند كاریگەریی نەرێنیی لەسەر دۆخی چاكسازییە بانكی و داراییەكان و بەهای دینار هەیە؟

- تێكچوونی دۆخی سیاسی و سەربازی كاریگەریی لەسەر بارودۆخی دارایی و سیستمی بانكی دەبێت، بەڵكو خێراترین سێكتەر كە كاریگەریی لەسەر تێكچوونی دۆخەكە هەیە لایەنی دارایی و بەهای دینارە، چونكە هەردوو سێكتەری دارایی و بانكی خۆیان لەناو كێشە و گرفتدان و هاووڵاتیانی عێراقدا متمانەیان بە هەردوو بواری دارایی و بانكی نییە. لە كۆی قەبارەی113 تریلیۆن دیناری چاپكراو تەنیا 18- 20 تریلیۆن دیناری لە بەردەستدایە، خەڵك پارەی پاشەكەوتی خەوتوویان نانێرنە بانكەكان، چونكە متمانەیان بە كەرتی بانكی نییە و هیچ ترووسكاییەكیش بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تەحەددا و كێشەكان نابینن. بانكەكان بە گشتی نە بەشدارییان لە پرۆسەی وەبەرهێناندا هەیە و نە دەتوانن متمانە و مامەڵەیەكی تەندروست لەگەڵ هاووڵاتیان و ئەو كەسانە بكەن كە مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن. ئەمە وێڕای ئەوەی دەستتێوەردانەكان لە كەرتی دارایی و بانكی و نەختینەیی و بەهای دیناردا لە ئاستێكی بەرزدایە.

* لە هەموو دونیادا بانكە ناوەندییەكان سەربەخۆن و خاوەنی پلان و بەرنامەی خۆیانن بۆ پاراستنی دۆخی دارایی و نەختینەیی و پاراستنی نرخی ئاڵووێری دراو، تاچەند ئەم بانكە توانیویەتی لە ئاست داواكارییەكانی بانكی فیدڕاڵیی ئەمریكا و خواست و داواكارییەكانی شەقامدا بێت؟

- بانكی ناوەندی هەوڵەكانی بۆ چاودێری و بەدواداچوونی كاری بانكەكان تا ڕاددەیەك بە باشی بەڕێوەدەچن، هەرچەندە لە ڕووی كۆنتڕۆڵكردنی ئاودیوكردنی دۆلار و سەقامگیریی بەهای دینار و ڕێگرتن لە بەكارهێنانی بانكە ئەهلییەكان بۆ كاری گەندەڵی میلیشیاتەكانەوە، نەیتوانیوە لە ئاست خواست و داواكارییەكانی گەنجینەی ئەمریكادا بێت، لەم دواییانەشدا سزای كۆمەڵێك بانكی ئەهلیی دا، بەوەی بانكە ئەهلییەكان پەیڕەوی مەرج و ڕێنماییەكانی ناكەن و پارەی كاشی دۆلار دەگەیەننە ئەو لایەنانەی دژی ئەمریكان، ئەو بانكە ئەهلییانەش لە ئێستادا تەنیا سەرچاوەی سەرەكیی قازانجیان لە گۆڕینەوەی دۆلاردایە. بۆیە ئەگەر سزاكانیان لەسەر هەڵنەگرێت، ئەوا زیانێكی گەورەیان بەردەكەوێت. دواجار سیستمی بانكی لە عێراقدا ئەوەندە دەوڵەمەند نییە و لە كۆی 35-40 خزمەتگوزاریی جیهانی تەنیا حەوت خزمەتگوزاریی بانكی دەفرۆشرێت و پێشكەش دەكرێت، تەنانەت چالاكی و متمانەیەكی واشیان نییە كە وا لە وەبەرهێنەر و سپاردەكەری بانكی بكەن، متمانەیان بەوە هەبێت پارێزەری دینارەكانیانە و لە داهاتوودا بەهاكەی لەدەست نادات و لە بەرزی و نزمیی بەهای دینار بەرانبەر دراوە بیانییەكانی دیكە بیپارێزێت. سەبارەت بەهەرێمی كوردستانیش، بەو پێیەی ئێمە دەوڵەت نین و بانكی ناوەندیمان نییە، بۆیە گۆڕانكاری و باش بەڕێوەچوونی كار و مامەڵەكانی بانكی ناوەندی و جێبەجێكردنی مەرج و ڕێنماییەكان كاریگەریی لەسەر ئێمەش دەبێت، بەداخەوە دەرئەنجامی هەنگاوەكانی بانكی ناوەندی لە ماوەی ساڵ و نیوێكدا بەرهەمێكی ئەوتۆی نەبووە و لە ئاست خواست و داواكارییەكانی گەنجینەی ئەمریكا و بانكە ئەهلییەكان و شەقامیشدا نەبووە.

* هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چاكسازی لە كەرتی بانكی و كردنەوەی «هەژماری من» و بەدیجیتاڵكردنی خزمەتگوزارییەكاندا، تا چەند جێی ئومێدی ئێوەی شارەزایانی كەرتی بانكین؟

- هەوڵەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چاكسازی لە كەرتی بانكی و كردنەوەی هەژماری من، بۆ فەرمانبەران و كەمكردنەوەی مامەڵەكردن بە پارەی كاش جێگای ئومێدە، دوا جار دەبێت هاوشێوەی جیهانی پێشكەوتوو كەرتی بانكی و مامەڵەكردنمان بە دراو بگۆڕین، هەرێمی كوردستان بەهۆی گەمارۆ و بڕینی بودجە و ڕاگرتنی فرۆشتنی نەوتەوە كێشەی سیولەی هەیە، بۆیە دەبێت بەرەو سیستمی ئەلیكترۆنی هەنگاو بنێین و هەموو هاووڵاتییەك حیسابێكی تایبەت بەخۆی هەبێت و پارە بە شێوەیەكی فیزیایی ئەوەندە نەچێتە دەرەوەی بانكەكان. ئەم چاكسازی و گۆڕانكارییە لە بەكارهێنانی پارە بۆ ڕێگرتن لە گەندەڵی و سپیكردنەوەی پارەش گرینگە، چونكە شەفافییەت بە كەرتی بانكی و هاتووچۆی دراو دروست دەدات و سەرچاوەی پارەكان ئاشكرا دەبێت، بەڵام دواجار ئەوە بانكی ناوەندیی عێراقە ئیدارەكردنی پارە و سەرمایە وەكو ناوەندێكی بێلایەن ڕێك دەخات و دڵنیایی دەڕەخسێنێت، بۆیە كاری چاكسازی و وەرچەرخان لە كەرتی بانكی لە هەرێمی كوردستاندا پێویستی بە پاڵپشتیی بانكی ناوەندییە.

* بەڵام وێڕای ئەوەی پلانێكی دارایی و نەختینەیی ڕوون و شەفاف نییە لە عێراقدا بۆ چاكسازی لە كەرتی دارایی و نەختینەییدا، هاوكات مامەڵەیەكی زانستی و واقیعییش لەگەڵ پشكی هەرێم لە بودجە و مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمدا نییە، وەكو پسپۆڕێكی دارایی و بانكی پێتوایە ئەوەی لە وەزارەتی دارایی دەگوزەرێت بەرانبەر هەرێمی كوردستان چییە؟

- وەزیری دارایی تەنیا ئەجێندەیەكی سیاسی بەرانبەر هەرێمی كوردستان پەیڕەو دەكات، كە بۆی دانراوە بۆ برسیكردن و دەستبردن بۆ قووتی بژێوی ژیانی خەڵكی هەرێمی كوردستان، ئەمەش لە پێناو لاوازكردنی قەوارەی هەرێم و نانەوەی پشێوی و جێبەجێكردنی ئەجێندە دەرەكییەكانە. ئەوەتا نەوتی هەرێم هەناردەی دەرەوە ناكرێت و حكومەتی هەرێمی كوردستان هەموو پابەندییەكانی خۆی جێبەجێ كردووە، كەچی بابەتی بودجە و مووچە و ماف و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بووەتە بابەتێكی گاڵتەجاڕیی ناو سۆشیال میدیا و دوور لە زانستی دارایی و ئابووری و جێبەجێكردنی بودجە و پەیوەندییەكانی نێوان حكومەت و هەرێمێكی فیدڕاڵی، كە بە دەستوور و یاسا ڕێك خراوە، ڕێگە چارەسەری ئەم دۆخە ئاسان نییە، بەڵام ئاستەمیش نییە، دەتوانرێت هەرێمی كوردستان ڕاستەوخۆ داوا لە گەنجینەی ئەمریكا بكات، پشكی خۆی لە بودجە بۆ بنێرێت و چیتر ئەوەندە خۆی سەرقاڵی گفتوگۆ و دانوستانی شاندەكان نەكات و بە دوای چارەسەری بڕیارێكی وەكو بڕیاری 986 لە ئەنجومەنی ئاسایش و نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمریكادا بگەڕێت، چونكە لە غیابی سیاسەتێكی ڕوونی دارایی لەلایەن حكومەتی عێراق و وەزارەتی دارایی و سیاسەتێكی نەختینەیی شەفاف لەلایەن بانكی ناوەندییەوە، دۆخی كەرتی دارایی و نەختینەیی لە عێراق و كوردستاندا بەرەو چارەنووسێكی نادیار دەچێت، ئەوەتا ناسەقامگیریی ئاڵووێری دینار و بەرزیی ڕێژەی هەڵاوسان و بێكاری و هەژاری تا دێت ڕووی لە زیادبوونە و، هەرچی چاكسازی و گۆڕانكارییەكانیشە دەرئەنجامێكی وای لێ نەكەوتووەتەوە كە لە ئاست خواست و داواكارییەكانی شەقامدا بێت.