دوای 18 ساڵ، بۆ یەكەمجار هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا لە كەركووك بەڕێوەچوو، واتە لە دوای هەڵبژاردنەكانی 2005 هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا لەو شارە بەڕێوەنەچووبوو. ئەنجامی ئەو هەڵبژاردنە بە گوێرەی تێڕوانینی دانیشتووانی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكان بۆ ئایندەی ناوچەكانیان دەستكەوتێكی گەورە دەبێت، چونكە لە ڕابردوودا هەمیشە بە سیناریۆ و هێزی سەربازی و پیلانگێڕی هەوڵی گۆڕینی دیمۆگرافیا و مێژوو و شوناسی كوردستانیبوونی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكان دراوە. دەكرێت لە داهاتوودا پلان و ستراتیژیەتێك هەبێت بۆ جێبەجێكردنی دەستووری ساڵی 2005ی عێراق بەگشتی و جێبەجێكردنی ماددەی 140 بەتایبەتی، جێبەجێكردنی ئەم ماددەیەش بۆ هەرێمی كوردستان بە گرنگ دەزانرێت.
لەژێر ڕۆشنایی یاسای هەمواركراوی ئەنجومەنی پارێزگاكان پێویست دەكات لایەنە براوەكان بە تەوافوق پۆست و یەكە ئیدارییەكانی شارەكە لە ئەستۆ بگرن، كوردیش لە كەركووك لایەنێكی براوە بوو. ئایا سەركەوتنی كورد لە ناوچە كوردستانییەكان لە هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییە، تا چەند هاوكێشەكانی كوردانی دانیشتووی ئەو ناوچانە چارەسەر دەكات؟ بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان وەڵامی پرسیارەكە دەدەنەوە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

عێراقییەكان ڕۆژی دووشەممە 18ی كانوونی یەكەمی 2023 دوای 10 ساڵ لە یەكەمین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان چوونە سەر سندوقەكان و دەنگیان دا، لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، زیاتر لە 16 ملیۆن كەس لە هەر دوو دەنگدانی گشتی و تایبەت مافی دەنگدانیان هەبوو، كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئامادەكاری بۆ كردنەوەی حەوت هەزار و 765 بنكەی دەنگدان كە 48 هەزار و 40 وێستگەی دەنگدان لەخۆ دەگرێت بۆ دەنگدانی گشتی، تایبەت و ئاوارەكان كردبوو.
لەم هەڵبژاردنە 70 پارت و هاوپەیمانی سیاسی كێبڕكێیان لەسەر 275 كورسی لە 15 پارێزگاكەدا كرد، كە نزیكەی شەش هەزار كاندید لەسەر لیستەكان و بە شێوەی سەربەخۆ، كێبڕكێی هەڵبژاردنیان ئەنجام دا.
ڕێبوار حەمەلاو شوانی نووسەر و چاودێری سیاسی، ڕایوایە «پارێزگاریكردن لە ناسنامەی كوردستانیبوونی كەركووك زۆر گرنگە، بەڵام پێویستە لە سەرەتاوە ئەو ڕاستییە بزانین كە لەو عێراقەی بە هێز و ئاگر و ئاسن و زۆرداری، خاك و نەتەوە و پێكهاتەكانی دوور لە ویستی خۆیان پێكەوە لكێندراو و گرێ دراون، هەرگیز دەنگی خەڵك و دیموكراسی واتای نەبووە و نابێت. ئەوەی كە تا ئێستا عێراقی لەرزۆكی هێشتووەتەوە سیاسەتی كوشتن و بڕین و تیرۆر و كیمیاباران و ئەنفال و وێرانكاری و زیندەبەچاڵكردن و برسیكردن و میلیشیا و جاش و بەكرێگیراو و ئینجا دەستوەردانی وڵاتانی هەرێمایەتی و بەرژەوەندییە تایبەتییەكان بووە، بەتایبەتی بۆ ئێمەی گەلی كورد كە خاوەن دۆزێكی ڕەوا و خاك و نیشتمانی دیاریكراو و جوگرافیا و ڕەسەنایەتیی خۆمانین و لە پێناو بست بە بستی ئەم نیشتمانە خوێن و گیانمان بەخشیوە و دەبەخشین. دوژمنان باش لەو ڕاستییە گەیشتوون، بەڵام بە هۆی چاوچنۆكییان هەمیشە ڕێگرییان لە گەیشتنەوەی ئەو ماف و خاكە ڕەسەنەی نەتەوەكەمان بۆ خاوەنە ڕەسەنەكەی كردووە، بەتایبەتی كەركووك كە بەپێی هەموو بەڵگەنامە مێژووییەكان خاك و نیشتمانی ڕەسەنی نەتەوەیی كوردە، بەتایبەتی لە ماوەی 90 ساڵی ڕابردوو بەردەوام كێشە و بەربەستی لە بەردەم دروست كراوە، هەمیشە بە سیناریۆ و هێزی سەربازی و پیلانگێڕی هەوڵی گۆڕینی دیموگرافیا و مێژوو و شوناسی كوردستانیبوونی كەركووكیان داوە.» هاوكات دەڵێت: «ئەگەر دەیان هەڵبژاردنیش لە كەركووك ئەنجام بدرێت، كورد سەدان كورسییش بێنێت، ئەوا بە هۆی بوونی هەژموونێكی خۆسەپێنی ڕێگری لە گەڕانەوەی ئەم شارە كوردستانییە بۆ باوەشی هەرێمی كوردستان دەكەن. بۆیە دەبێت ستراتیژیی نیشتمانپەروەری و كوردپەروەریی بارزانی بكەینە وانەیەكی باش و ڕژدبوونی ئێمە لەپێناو خاك و پارێزگاریكردن لە شوناس و كوردستانیبوونی كەركووك، چونكە ئەو باوەڕمان بە خەبات و رزگار و ئازادی بووه، بەتایبەت له كەركووك و ناوچەكە كوردستانییەكان، دەبێت هەموو ئامانجمان پێداگری بێت لەسەر شوناسی كوردستانیبوونی كەركووك، بەتایبەتی گرنگیدان بە پێكهاتە ڕەسەنە جیاوازەكانی ناو ئەو شارە كوردستانییە، بەڵام كوردستانیبوونی كهركووك بۆ هەموو كوردێك هێڵی سوورە، چونكە هەموو بەڵگەنامە مێژوویی و جوگرافیاییەكان سەڵمینەری كوردستانیبوونی كەركووكن .بۆیە، قۆناغی ئێستامان و گشت هەوڵەكانمان بەتایبەت دوای نزیكەی حەوت ساڵ لە داگیركردنی شارەكە و پەراوێزخستنی كورد و گرتنەبەری سیاسەتی بەعەرەبكردن و ڕاگواستن و دەسەڵاتی میلیشیایی، دەبێت هەموو هەوڵەكان لەپێناو گەڕاندنەوەی ئەو شارە كوردستانییە و ناوچە كوردستانییەكانی دیكهی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بێت، گرنگ پارێزگاریكردن بێت لە شوناس و كوردستانیبوونی خاك و نیشتمانی كەركووك، بۆیە دەبێت هەموو لایەك ئەو ڕاستییە بزانن كە ئەوە گرنگ نییە گەلی كورد له ههڵبژاردن براوە دەبێت، یان نا، ئەوە گرنگە خاكەكەی بە كوردستانی بمێنێتەوە، چونكە لە كەركووك براوە بیت، یان نا، هیچ لەو ڕاستییە مێژوویی و جیۆگرافییه ناگۆڕێت كە كەركووك كوردستانییە و هەر بە كوردستانییش دەمێنێتەوە و ئیتر دوژمن پێی خۆش بێت، یان پێی ناخۆش بێت».
ئاهانگ ئەنوەر چالاكی مافناس، سهبارهت به ههمان پرسیار دهڵێت: «وەكو كاندیدێكی دەرنەچوو لە كەركووك، پێموایە سەركەوتنی كورد لە ئاستی پێویستدا نەبوو، بە هۆی بارودۆخی سیاسیی ئەم دواییانەی كەركووك هاوڵاتییەكی زۆر بە هەر هۆكارێك بێت بەشداریی هەڵبژاردنەكەیان نەكرد، تەنانەت بەشێكی زۆری دەنگدەرانیش لە دەنگدان بێبەش كران، بە بەڵگەوە دەڵێم، لەم هەڵبژاردنەدا تەزویرێكی زۆر كراوە و بە بەڵگە و دیكۆمێنت لەبەردەستماندا كە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی ساڵی 2018 بەكارهێنراوەتەوە.
لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا سەركەوتنی كورد دەتوانێت دۆخی ئێستای شارەكە بگۆڕێت، لە یاسای هەمواركراوی ئەنجومەنی پارێزگاكان ئاماژە بەوە كراوە ئەگەر هەر لایەنێك سەربكەوێت و هەر لایەنێك زۆرینە بێت، پێویستە پۆست و یەكە ئیدارییەكان بە تەوافوق چارەسەر بكرێت، بە بۆچوونی خۆم دەستتێوەردانی نێودەوڵەتی و ئیقلیمییش هەبوو لە پرۆسەی هەڵبژاردن، بەتایبەت بۆ پرسی كەركووك، چونكە لایەنی كوردی بە كۆتای مەسیحیشەوە هەشت كورسیی مسۆگەر كردووە و عەرەب و توركمانەكانیش بە هەمان شێوە هەشت كورسی، ئەمەش هەم هاوسەنگیی هێزی سیاسی دروست كرد، هەمیش وادەكات تەوافوق دروست ببێت، چونكە بەپێی یاسای هەمواركراو هەر هێزێك ئەگەر یەكەمی شارەكەش بێت، پێویستی بە تەوافوقە، گەشبینم بەوەی هەم تەوافوقەكە دێتەجێ، هەمیش یاسا سەروەر دەبێت و هیچ هێز و لایەنێك ناتوانێت لە یاساكە دەربچێت، بۆیه دەكرێت بڵێین: تا ئاستێك پرۆسەی سیاسی و ئیداری و ئابووری لە كەركووكدا جێگیر دەبێت، بەڵام تێكۆشانێكی سەختی دەوێت و پێویستە ئەو نوێنەرە براوانە ئەو شەڕە سەرسەختە لەپێناو پاراستنی شوناس و كوردستانیبوونی كەركووك بكەن و هیوادارم لەو شەڕە یاسایی و دەستوورییەدا براوە بن».
مەریوان جەلال ڕەشید، كارگێڕی لقی سێی پارتی دیموكراتی كوردستانە لە كەركووك و جهخت لهوه دهكاتهوه كه «هەڵبژاردن ناوەڕۆكی دیموكراسییەتە و هەلێكی ڕەخساوە بۆ هاووڵاتیان كە مافی دەنگدان و دەسەڵاتی خۆیانی تێدا بەرجەستە بكەن، یان بە دەنگی خۆیان دەسەڵات دیاری بكەن، بۆیە پێی دەگوترێت ((دەسەڵاتی گەل )) و گەل بڕیار دەدات، كێ مافی ئەوەی هەیە بچێتە سەر كورسیی دەسەڵات .
ئاماژهی بهوهش كرد كه «لە ڕۆژی ١٨ی١٢ی٢٠٢٣ پارێزگاكانی عێراق پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانیان ئەنجام دا، لە نێویشیاندا ناوچە كوردستانییهكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم كە گەلی كورد بە شێوەیەكی باش و بەرچاو بەشداری تێدا كرد، بۆ ئەوەی نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیان هەڵبژێرن، كە ئەمەش ڕووداوێكی گرنگ بوو، بۆ ئەوەی كورد بتوانێت جارێكی دی لە ڕێگای هەڵبژاردنی نوێنەرەكانییهوە دەسەڵات وەر بگرێت و ئەو زوڵم و ستەمەی لەسەریهتی بە شێوەیەكی دیموكراسی و یاسایی لا ببات. ئەگەرچی بۆ ماوەی زیاتر لە شەش ساڵە بە كودەتای سەربازی و لە ئەنجامی ڕووداوێكی نەخوازراوی خهیانەتكارانەی ١٦ی ئۆكتۆبەر مافی دهنگدان لەدەست دراوە، لەو كاتەوە دەسەڵاتێكی داسەپاو حوكمی ئەو ناوچانە دەكات و بهردهوام سەركوتی گەلی كوردیان كردووە و كورد لە هەموو مافێك بێبەش كراوە، بگرە مافەكانیشی لێ زەوت كراوە، زەقترینیان داگیركردنی زهوی و ئاوی جووتیارانە، بۆیە دەكرێت جارێكی دی كورد بە یەكگرتوویی ئەم مافانە وەربگرێتەوە و دەسەڵاتی شەرعی وەربگرێت، بەتایبەت لە شاری كەركووك كە كورسیی كورد لە ئاستی پێویستدایە و دەتوانێت بە سازان بگاتەوە به دەسەڵات، بۆیه پێویستە كورد پەند لە ڕابردووی وەربگرێت و نێوماڵی خۆی ڕێك بخاتهوه و ڕێگە بە ناحەز و دوژمنان نەدات درز و كەلێن بخاتە نێوانیان و دهبێت یەكتر قبووڵ بكەن، ئەگەر چی تێبینی و سەرنج زۆرن، بەڵام باشترین چارەسەر ڕێككەوتنی نێوماڵی كوردە، چونكە هاوكێشەكان لە بەرژەوەندیی كورددا نین و، كارێكی پڕ زەحمەتە كورد بتوانێت لەم نێوەندەدا و لەم ململانێی ناوخۆی و هەرێمی و جیهانیدا زاڵ بێت و جارێكی دی لەم ناوچانە دەسەڵات وەربگرێت و حكومەتی خۆجەیی پێك بهێنێت».