وەك دروشمی شۆڕش چۆن لە دایك بوو؟

 

«گەورەم سەرۆكی دادگا. لەو بڕوایەدا نیم بە سزادانم بەوەی كردوومە، دادگا ئامانجەكەی خۆی بپێكێت، سەبارەت بەوەی ڕێگە لەو پیاوە خاوەن عەزیمانە بگرێت، لەوەی بە ئەركی سەرشانی خۆیانی دەزانێ نەیكات. مێژوو ئەو ڕاستییەی سەلماندووە، كاتێك پەیوەست بین بە ویژدانمانەوە، سزادان عەزیمەی پیاوان ناشكێنێت.

ئێمە یاسامان پێشێل كردووە و دەشزانین كە پێشێلمان كردوون، بەڵام ئێمە بەرپرسیار نین، فەرز بوو لەسەرمان لە نێوان ملكەچبوونمان بۆ «یاسا و ویژدان»دا یەكێكیان هەڵبژێرین. لەسەرمان پێویست بوو ڕووبەڕووی كێشەیەكی تازە ببینەوە لەنێوان یاسا و ویژدانماندا، كاتێك حكومەت ڕەخنە و پێشنیارەكانمان فەرامۆش دەكات، پێویستە لە سەرمان چی بكەین؟ ئایا ملكەچی یاسا بین كە ڕەتكردنەوە بە تاوان دادەنێت، بەمەش خیانەت لە قەناعەتی خۆمان بكەین، یان فەرمان بوو لە سەرمان پێچەوانەی ئەوە بكەین و ملكەچی ئەوە بین كە ویژدانمان داوامان لێ دەكات؟ لە بەردەم تەنگژەیەكی لەمجۆرە، پیاوانی دادپەروەر، خاوەنی عەزیمە و شەرەف، ناتوانێت بێجگە لەم وەڵامە شتێكی دیكە پێشكەش بكات، كە ئەویش ملكەچبوونە بۆ ویژدانی خۆی».

نیلسۆن ماندیلا لە بەردەم دادگای ئاپارتایددا

 

كتێبی «ستراتیژیەتی لەبەریەكهەڵوەشانەوەی میتافیزیكیا جاك دریدا»

 

 

 

 شۆڕش.. ساتەوەختی پێكەوە گرێدانەوەی

مێژوو و ئایندە بۆ پێناسەی بوونی نیشتمانێك

خانمە فەیلەسووفی ئەڵمانی «هانا ئاڕنێت» لە كتێبی «لە شۆڕشدا - في الثورة» پێمان دەڵێت: «شۆڕش كاتێك هەڵدەگیرسێت كە زەوی و ئاسمان بە یەك یاسا هەڵدەسووڕێن»، ئەمەشی بەو مانایە بەكارهێناوە كە كۆپەرنیكۆس لە كتێبی «شۆڕشی ئەستێرەكان لە ئاسمان» ئاماژەی پێ كردووە و پێمان دەڵێت: «یاساكانی ئاسمان بەو جۆرە پەیوەندیی نێوان ئەستێرەكانی ڕێكخستووە، كە هەر ئەستێرەیەك بە ئازادی لەسەر خولگەی خۆی دەسووڕێتەوە و هیچ ئەستێرەیەك دەست ناخاتە ناو كاروباری ئەستێرەیەكی دیكە، یان هەوڵ بدات داگیری بكات، هەر بۆیە ئەستێرەكان لەناو ئاسماندا ئازادن و ئەم ئازادییەشیان بە یاسا ڕێك خراوە». لەمەوە ئاڕنێت ئەوەمان پێ دەڵێت «كاتێك دەوڵەتێك، یان ئیمپراتۆریەتێك بەو چەند یاسا دانراوەی لەبەر دەستیدایە، دەیەوێت گەلەكەی خۆی، یان چەند نەتەوەیەك پێكەوە سەركوت بكات،   لە ساتەوەختی پێكەوە گرێدانەوەی «مێژوو و ئایندە»، كڵپەیەك دروست دەبێت كە پێی دەگوترێت «شۆڕش»، كە شۆڕشیش كڵپەی كرد، ئیدی ناكوژێتەوە و هیچ زۆردارێك خۆی لەبەردا ڕاناگرێت، بۆ ئەمەش باسی شۆڕشگێڕانی شۆڕشی فەرەنسامان بۆ دەكات، كاتێك شۆڕشگێرەكان هەڵدەكوتنە سەر زیندانی باستیل، لویس داوا لە سەرۆكی پاسەوانەكانی دەكات «بچن ئەو هەڵگەڕاوە و تێكدەرانە سزا بدەن»، لە وەڵامدا سەرۆكی پاسەوانەكان بە لویس دەڵێت «گەورەم ئەوە شۆڕشە و هەڵگەڕانەوە نییە»، ئەمەش مانای ئەوەیە كە پێی دەڵێت «گەورەمان كۆتاییمان هات و بەرگەی كڵپەی شۆڕش ناگرین».

كەواتە ئەم ئاراستەیە ئەوەمان پێ دەڵێت «كاتێك شۆڕش كڵپە دەكات. چیدی یاسای زاڵم و دیكتاتۆرەكان بەهای نابێت و كەس پێوەی پابەند نابێت، ئەم پێوە پابەندنەبوونە لە ڕووی نەزانییەوە نییە، بەڵكو باش دەزانن كە ئەو یاسایە شایەنی ئەوە نییە پێوەی پابەندبن، لەبری ئەوە ملكەچی ویژدانی خۆیان دەبن، كە چیتر لێیان قبووڵ ناكات ژێردەستەیی و چەوسانەوە قبووڵ بكەن.

ئەم ئاراستەیە ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات كە «شۆڕش» پێش ئەوەی هەنگاوهەڵگرتن بێت بۆ ئایندە، گەڕانەوەیە بۆ مێژوو، مێژووی پێش سەركوتكاری و داگیركاری. لەناو ئەم مێژووەوە لەگەڵ دەستپێكی شۆڕشدا بە ئایندەوە گرێ دەدرێت و، ئەو ئێستایەی كە شۆڕش مێژوو و ئایندە پێكەوە گرێ دەداتەوە، ئەو خاڵەیە كە هانا ئاڕنێت پێمان دەڵێت «یاسای زوڵم و داگیركاری» هیچ بەهایەكی نامێنێت و نەتەوەی ژێردەست و خەڵكی زوڵم لێكراو ئەو یاسایانە دەخاتە ژێر پێی و گوێ بۆ ویژدانی خۆی دەگرێت، كە بزانێت چی لێ داوا دەكات؟ كە بێگومان ویژدان داوامان لێ دەكات، بگەڕێنەوە بۆ یاساكانی ئاسمان، ئەو یاسایانەی ئازادیی ئەستێرەكانی ڕێك خستووە و ڕێگە نادات هیچ ئەستێرەیەك ئەوی دیكە داگیر بكات، یان دەستتێوەردان لەو خولگەیە بكات كە ئەستێرەكە بە ئازادی لەسەری دەسووڕێتەوە.

 

 كاتێك مێژووی كاریزما دەبێتە مێژووی نەتەوەیەك، شۆڕشی ئەیلوول و كاریزمای مستەفا بارزانی

جاك دریدا لە كتێبی «لەبەریەك هەڵوەشانەوەی میتافیزیكیا» و لە بەشێكیدا بە ناونیشانی «سەرسامبوون بە نیڵسۆن ماندیلا، یان بە یاساكانی بیركردنەوە و ڕەنگدانەوە»، پێمان دەڵێت: شێوازی ئەم پرسیارە و ساردوسڕیی شرۆڤەكردنی، ڕێگەی ئەوەمان لێ ناگرێت بگەینە «سەرسامبوون»، لەبەر ئەوەی هەستكردن بە «سەرسامبوون» لە بیركردنەوەوە سەرچاوە دەگرێت و بە ئەقڵ تەفسیری بۆ دەكرێت و دەپرسێت «چۆن ماندیلا بووە دیاردە؟ بۆچی وا دەردەكەوێت كە نموونەیی و مەزنە سەبارەت بەوەی بیری لێ دەكاتەوە و ئەوەی دەیڵێت و ئەوەشی بە دەستییەوە دەناڵێنێت؟ ئەو مەزنە لەبەر ئەوەی لە گەواهینامەكەیدا مانایەكی دیكەی داوە بە گەواهی، ئەویش ئەزموونی گەلەكەیەتی، ئەو بەردەوام دەیگوت «گەلەكەم و من»، بەڵام وەك پادشا قسەی نەدەكرد، ئەی بۆچی سەرسامبوون دەورووژێت؟ لەبەر ئەوەی ئەو وشەیە « گەلەكەم و من» بوونی بەرەڤانی فەرز دەكات، لەبەر ئەوەی دوژمنەكانیشی پێی سەرسامن، بەڵام ئەم ڕاستییە ئاشكرا ناكەن».

جاك دریدا، كە سەرسامبوونی خۆی بە ماندیلا كردووەتە بابەتێكی فەلسەفی لەناو یاساكانی بیركردنەوە و ڕەنگدانەوە، لە كاتێكدا بووە كە «ماندیلا» لە بەندیخانەكانی سیستمی ئاپارتاید لە باشووری ئەفریقا زیندانی بووە و، ئەم نووسینەشی «سەرسامبوون بە ماندیلا» بەشێكە لەو هەڵمەتەی كە چەندین بیرمەند و فەیلەسووفی دیكە بۆ ئازادكردنی «ماندیلا» ئەنجامیان دا، هەر بۆیە دریدا، سەرسامە بە ماندیلا لەبەر ئەوەی بیركرنەوەی ماندیلا فەرزی كرد، دەبێت بەرەڤانی دژی ڕژێمی ئاپارتاید بوونی هەبێت، فەرزی كرد، نابێت یاساكانی ئاپارتاید جێبەجێ بكرێن و دەبێت گوێ بۆ ویژدانی نەتەوەی خۆمان بگرین و بزانین ویژدانمان چیمان داوا لێ دەكات.

كەواتە ئەم ئاراستەیە ئەو پرسیارە دروست دەكات «كاریزما چۆن لە ناو ویژدانی نەتەوە لەدایك دەبێت؟»، دریدا پێمان دەڵێت «كاتێك بیركردنەوەی كاریزما، بوونی بەرەڤانی و خەبات فەرز دەكات، ئیدی مێژووی كاریزما دەبێتە مێژووی نەتەوە و مێژووی نەتەوەش دەبێتە مێژووی كاریزما، ئەم تێكەڵاوبوونەی مێژووی كاریزما و مێژووی نەتەوە، سەرسامییەك دروست دەكات، كە لە ناویدا گەوهەرێك دەدرەوشێتەوە و ئەو گەوهەرە درەوشاوەیە «كاریزمایە لەناو ویژدانی نەتەوەدا»، لەمەش زیاتر ئەم گەوهەرە درەوشاوەیە «كاریزما» كاتێك ڕابەریی نەتەوەكەی خۆی دەكات، ڕێگەیان بۆ ڕۆشن دەكاتەوە، دووبارە چەمكەكان پێناسە دەكاتەوە و، لە بەردەمی داگیركاری نیشتمانەكەیدا، داكۆكی لە مافی نەتەوەكەی خۆی دەكات، هەوڵیش نادات مافی نەتەوەیەكی دیكە تەنانەت نەتەوەی ڕژێمە داگیركارەكەش پێشێل بكات، ئیرادەیەكی هەیە كە دەتوانێت كودەتا بەسەر شەڕدا بكات و ئاشتی بێنێتە ئاراوە و نیشتمان بۆ هەموو نەتەوەكان بە «نەتەوەی ڕژێمی سەركوتكاریشەوە» بكاتە چوارچێوەیەك بۆ ئاشتی و پێكەوە ژیان.

لەناو ئەم تۆڕی بیركردنەوە فەلسەفییەدا، ئەگەر لەسەر ئاستی كوردستان و جیهان بپرسین «چۆن مستەفا بارزانی بووە دیاردە و كاریزما؟ چۆن ئەو هەموو سەركردە و بیرمەندە جیهانییە پێی سەرسام بوون؟ بۆچی دوژمنەكانیشی پێی سەرسام بوون و تەنانەت هەندێكیان ئەو سەرسامبوونەشیان نەشاردووەتەوە؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە ناچارین مۆڵەت لە فەیلەسووفی گەورە جاك دریدا وەربگرین و لەبری ئەوەی بە «سەرسامبوون بە مستەفا بارزانی»دا هەڵبڵێین، دەگەڕێینەوە بۆ یاساكانی «بیركردنەوە و ڕەنگدانەوەی ئەو بیركردنەوەیە»، بەمجۆرەش هەڵوەستەی لەسەر دەكەین:

1. مستەفا بارزانی پەروەردەی ناو فیكرێكە كە پێی دەگوترێت «فیكر و عەقیدەی بارزان»، بناخەی یاساكانی بیركردنەوە لەناو «فیكر و عەقیدەی بارزان»دا، مرۆڤبوونە، بەڵام بوونێكی مانادار بە هەموو ماناكانی بوون، نەك بوونێكی بێ مانا و بەتاڵكراو لە ماناكانی بوونی بوون.

2. مرۆڤبوون لە «فیكر و عەقیدەی بارزان»دا، واتە پێكەوە گرێدانەوەی جیاوازییە ئایینی و نەتەوەییەكان و ڕێزگرتن لە بوونی مرۆڤ وەك مرۆڤ، كە تەنیا بوونەوەرە لەسەر ئەم هەسارەیە هەست بە «بوون»ی خۆی دەكات و لەمانای « بوون»ی خۆی تێدەگات.

3. بۆ بەرگریكردن لە بەهاكانی «مرۆڤبوون»، فیكر و عەقیدەی بارزان بوونی بەرەڤانی و خەبات فەرز دەكات، ئەمەش نەك تەنیا بۆ یەك نەتەوە و یەك ئایین، بەڵكو بۆ هەموو نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان.

4. فەرزكردنی «بەرەڤانی و خەبات» بۆ بەرگریكردن لە «مرۆڤبوون»، زەروورەتی بوونی چوارچێوەیەك «نیشتمانێك» بۆ ڕەنگدانەوەی هەموو بەهاكانی «بوون» فەرز دەكات، ئەمەش وەك چۆن شێخ عەبدولسەلامی بارزانی داوا لە ڕۆژهەڵات ناسێك دەكات، لەگەڵ خۆی بیبات بۆ بەریتانیای مەزن و شا جۆرج ببینێت و داوای هاوكاری بكات بۆ ئەوەی «دەوڵەتی كوردستان» دابمەزرێت.

5. ڕەنگدانەوەی یاساكانی بیركردنەوە لەناو «فیكر و عەقیدەی بارزان»دا لە ماوەیەكی كورتدا ژمارەیەك هۆزی گەورەی كوردستان خۆیان لەناو ڕەنگدانەوەی ئەو «فیكر و عەقیدە»یە بینییەوە و پێی سەرسام بوون، بەمەش نەك هەر ئەو فیكر و عەقیدەیان پیادە كرد، بەڵكو خۆیان كرد بە خاوەنی ئەو فیكر و عەقیدەیە و ناویان لە خۆیان نا «بارزانی»، ئەمە لە كاتێكدا بارزان تەنیا گوندێكی بچووكە و هیچ هۆزێكیش بەناوی هۆزی بارزانەوە بوونی نییە.

6. خاڵێكی دیكە كە زۆر گرنگە لەناو «فیكر و عەقیدەی بارزان»دا هەڵوەستەی لەسەر بكەین، بەكارهێنانی چەمكی «ئێمە» یە لە گوتاردا، ئەم چەمكە وەك پەیام و گوتاری سیاسیی ئاراستەی بەرانبەر كراوە و گوتراوە «ئێمە دەچەوسێننەوە و خاكمان داگیر كراوە، ئێمە زوڵم ڕەت دەكەینەوە و بەرگری لە مەزڵووم دەكەین و...هتد»، لەسەر بەركارهێنانی ئەم چەمكە «ئێمە» لە گوتاری ماندیلادا بەرانبەر داگیركەرانی بەكار هاتووە و گوتویەتی ئێمە «گەلەكەم و خۆم» سەركوت دەكرێین، لای دریدا، بەكارهێنانی چەمكی»ئێمە» لە گوتاری ماندیلادا ئەو سەرسامبوونەی دروست كردووە، ئەمە لە كاتێكدا چەمكی «ئێمە» لە گوتاری ماندیلا تەنیا ئاماژە بووە بۆ «ڕەشپێستەكانی باشووری ئەفریقا»، بەڵام لە گوتاری «فیكر و عەقیدەی بارزان»دا، بەكارهێنانی چەمكی «ئێمە» ئاماژەیە بۆ «نەتەوەكانی وەك كورد، كلدان و ئاشووری، ئەرمەن، توركمان، عەرەبی ڕەسەن»، هەروەها ئاماژەشە بۆ ئایینە جیاوازەكانی وەك «ئیسلام (بە شیعە و سوننەوە)، كریستیان، ئێزیدی .. و تەواوی ئەو ئایین و نەتەوانەی لە كوردستان بوونیان هەیە.

ئەم نەخشەڕێگەیە كە لە «فیكر و عەقیدەی بارزان»ـەوە سەرچاوە دەگرێت، وەك «یاسا» لە بیركردنەوە و كاروانی خەباتی «مستەفا بارزانی»دا بەرجستە و جێبەجێ كراون و، چوارچێوەی ڕەنگدانەوەی ئەم فیكر و عەقیدەیەشی بە جۆرێك فڕوان كردووە، كە هەر چوار پارچەی كوردستان بگرێتەوە و ناسنامەی كوردبوون و كوردستانیبوون لە هەر چوار پارچەدا پێناسە بكاتەوە.

پابەندبوونی مستەفا بارزانی بە یاساكانی بیركردنەوە و ڕەنگدانەوە لەناو «فیكر و عەقیدەی بارزان»، هۆكاری سەرەكی بووە بۆ ئەوەی بیركردنەوەی مستەفا بارزانی دانەخزێت بۆ ناو هیچ ئایدیۆلۆژیایەك و هەر لەناو ویژدانی گەل و نەتەوەی خویدا بمێنێتەوە و ملكەچی ویژدانی ئەوان بێت و بزانێت داوای چی لێ دەكەن.

ئەم پابەندبوونە فیكرییە بە « ویژدانی نەتەوە» لای جاك دریدا، هۆكارێكی دیكەی سەرسامبوونە بە ماندیلا، لەبەر ئەوەی ماندیلا 27 ساڵ لە زیندانەكانی ڕژێمی سەرمایەداری و ئاپارتاید زیندانی بووە، بەڵام بیری لەوە نەكردەوە پەنا بۆ « كۆمۆنیزم و ماركسیەت» بەرێت، بۆ ئەوەی خەباتی دژی ڕژێمی سەرمایەداری و ئاپارتایدی پێ بكات، بەڵكو داكۆكی لە پرۆسەی نوێنەرایەتیی گەل و دابەشكردنی دەسەڵاتەكان و هەڵبژاردنی ئازاد و نیشتمان و باشووری ئەفریقا بۆ «سپی پێست و ڕەش پێست» دەكردەوە، ئەم خوێندنەوەی دریدا، دەرگایەكی دیكەمان بۆ سەرسامبوون بە مستەفا بارزانی بۆ دەكاتەوە، ئەویش ئەوەیە كاتێك ڕابەرایەتیی شۆڕشی دووەمی بارزانی كرد دژی ڕژێمی پادشایەتی لە چلەكانی سەدەی ڕابردوو، نەك هەر پەنای بۆ ئایدیۆلۆژیەتی شیوعی و ماركسی نەبرد، بۆ ئەوەی خەباتی دژی ڕژێمی پادشایەتی پێ بكات، بەڵكو لە چوارچێوەی ئەو سیستمی پادشایەتییەی ئەو كاتی عێراق كە بانگەشەی بۆ سیستمی «پەرلەمانی و دیموكراتی» دەكرد، بەرەڤانی دژی ڕژێمی پادشایەتی دەكرد و هەر یەك دوو ساڵ دوای دەستپێكردنی شۆڕشی دووەمی بارزان، بەرنامەیەكی بۆ دامەزراندنی پارتێكی نیشتمانی كوردستانی دانا، كە ئەویش دامەزراندنی «پارتی دیموكراتی كوردستان»بوو، لەمەش زیاتر دوای ڕووخانی كۆماری كوردستانیش كە مستەفا بارزانی ئەمجارە چەمكی «ئێمە»ی بۆ «ئێمە تەسلیم نابین» بەكار هێنا و، خۆی هەڤاڵەكانی دوای چەندین شەڕی سەخت و قوربانیدان ڕێڕەوە مێژووییەكەی «پەڕینەوەی ئاوی ئاراس»یان دەست پێ كرد و گەیشتنە كۆماری ئازربایجانی «سۆڤیەتی پێشوو»، لەوێش پابەندبوونی مستەفا بارزانی بە یاساكانی بیركردنەوەی «فیكر و عەقیدەی بارزان» بەردەوام بوو، بۆیە لەبری ئەوەی ببێتە كۆمۆنیزم و دژی ڕژێمی شای سەر بە ڕۆژئاوا، بە ئایدیای كۆمۆنیزم خەبات بكات، بەڵام لە باكۆی پایتەختی ئازربایجانەوە دووبارە ڕایگەیاندەوە «ئێمە تەسلیم نابین، بەرەڤانی و خەبات فەرزە بوونی هەبێت، دەبێت بەرنامەی دامەزراندنی كوردستانی گەورە دابڕێژین و، هەر بەم ئاراستەیە و بە بەكارهێنانی چەمكی «ئێمە» خۆی گەیاندە «خرۆشۆف سەرۆكی پارتی كۆمۆنیستی سۆڤیەتی پێشوو» و خۆی گەیاندە سەركردەكانی جیهانی سێیەم وەك «تیتۆ، شاوسیسكۆ، جەمال عەبدولناسر و.. هتد» و بە هەموویانی گوت «ئێمە وەك گەلی كوردستان ژێردەستەیی قبووڵ ناكەین و فەرزە بەرەڤانی و خەباتی ئێمە دژی ئەم زوڵمە بوونی هەبێت و ئێوەش پشتگیریمان بكەن».

لەدوای ساڵی 1958 كە شۆڕشی چواردەی تەممووز بە سەرۆكایەتیی عەبدولكەریم قاسم دەستی پێ كرد و ڕژێمی پادشایەتی عێراق ڕووخا و دەستوورێكی كاتی نووسراوەیە كە تێیدا هاتبوو «عێراق نیشمانی هاوبەشی كورد و عەرەبە»، چەمكی ئێمە «گەلەكەم و خۆم» لە گوتاری سیاسیی مستەفا بارزانیدا بۆ عەبدولكەریم قاسم سەرۆك كۆماری عێراق گۆڕانكاری و وەرچەرخانی گەورەی بەسەردا هات و ڕاگەیاند ئێمە (گەلەكەم و خۆم) پشتگیری لە كۆماری عێراق دەكەین، وەك نیشتمانی هاوبەشی كورد و عەرەب و پارێزگاری لێ دەكەین»، بەڵام كاتێك ڕژێمی كۆماریی عێراق لە بەڵێنەكانی پاشگەز بووەوە و بەندی سێیەمی دەستووری عێراقی پێشێل كرد، كە دەڵێت «عێراق نیشتمانی هاوبەشی كورد و عەرەبە»، جارێكی دیكە چەمكی «ئێمە» لە گوتاری سیاسیی مستەفا بارزانیدا بووەوە بە «ئێمە (گەلەكەم و خۆم) ئەم پێشلكارییە قبووڵ ناكەین»، ڕاستگۆیی و بوێری مستەفا بارزانی لە بەكارهێنانی چەمكی ئێمە (گەلەكەم و خۆم) بووە ئەو ساتەوەختەی گەلی كوردستان بە تەواوی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانەوە یاساكانی عێراقیان خستە ژێر پێ و لە ساتە وەختی تووڕەبوونی «ویژدانی نەتەوەدا» كڵپەی شۆڕش دەركەوت، كە ئەویش دەستپێكی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول بوو، كە لە 11ی ئەیلوولی 1961 دەستی پێ كرد و دوای نۆ ساڵ لە خەباتی چەكداری و دیپلۆماتی توانی بۆ یەكەمجار لە مێژووی خەبات و بەرەڤانی گەلی كوردستان بۆ ئازادی و سەفرازی دیكۆمێنتێكی سیاسی و یاسایی لەگەڵ حكومەتی عێراق ئیمزا بكات، كە ڕێككەوتننامەی 11ی ئاداری 1970 بوو.

ئەم مێژووەی كاروانی خەبات و بەرخۆدانی مستەفا بارزانی بووەتە بەشێك لە مێژووی خەباتی گەلی كوردستان و لەناو ویژدانی گەلی كوردستاندا «خەتی سوور و حەرامی» دروست كردووە بەوەی كەس ناتوانێت، چەمكی « ئێمە» بێجگە لە ئاماژەكردن بۆ « گەلەكەم و خۆم» بەكار بهێنێت، بە پێچەوانەوە گەل ئەوانەی وەك خائین سەیری كردووە كە چەمكی « ئێمە»یان لە چوارچێوەی « گەلەكەم و خۆم» دەرهێنابیت، بۆ نموونە كاتێك دەڵێت «ئێمە وەك فڵان حزبی سیاسی» كە كۆمەڵێك داواكاری لەناو ئایدیۆلۆژییەكی سیاسی بەرجەستە دەكات  ، ئەوا وەك خائینێك سەیر كراوە و چەمكی «ئێمە»ی وەك «گەلەكەم و خۆم»ی بێ مانا كردووە، هەروەها لە بەكارهێنانی «ئێمە»یەكی دیكە لە گوتاری بارزانیدا كە دەڵێت «لای ئێمە كەركووك دڵی كوردستانە و دەستبەرداری كوردستانییەتی كەركووك نابین»، ئەم «ئێمە»ش بۆ خەتی سوور و تەحریمە بۆ هەر كوردستانییەك كە بڵێت «ئێمە وەك فڵان حزبی سیاسی، كەركووك بە شارێكی عێراقی دەزانین».

 

 كوردستان یان نەمان

چۆن بووە دروشمی شۆڕشی ئەیلوول؟

شۆڕش ئەگەر بە مانای وشە «ڕەنگدانەوەی تووڕەیی ویژدانی گەل و نەتەوە» بێت، ئەوا دروشمەكەشی هەر لەناو ئەو تووڕەییە وەك ڕەنگدانەوەی ئیرادەیەكی پەنگخواردووی ناو ئەو ویژدانە لەدایك دەبێت و، هیچ كەس و لایەنێكی سیاسیی ناتوانێت دروشمی ئەو شۆڕشە دیاری بكات، لەم بارەیەوە مستەفا عەقاد لە كتێبی «فەلسەفەی شۆڕش» كە دیراسەتی بۆ دروشمی شۆڕشی نەتەوە جیاوازەكان كردووە، سەبارەت بە دروشمی شۆڕشی مەزنی فەرەنسا دەڵێت «كاتێك سەیری دروشمی شۆڕشی فەرەنسا دەكەین، كە بریتییە لە «ئازادی و یەكسانی و برایەتی» و، ئەم سێ وشەیەش لە زمانی فەرەنیسدا هاوئاوازن، مرۆڤ بیری بۆ ئەوە دەچێت، كە شاعێرێكی گەورە، یان بیرمەندێك ئەم دروشمەی داڕشتووە، بەڵام عەقاد دەڵێت «كاتێك دیراسەتێكی ورد بۆ ڕژێمی پادشایەتی لویس دەكەین و، لەسەر ئازار و نەهامەتییەكانی ئەو سەردەمەی گەلی فەرەنسا ورد دەبینەوە، ئەوا ئەم سێ وشەیە كە بووەتە دروشم «ئازادی، یەكسانی، برایەتی»، دەربڕی هەموو نەهامەتییەكانی گەلی فەرەنسا لەو كاتەدا بووە.

لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر هەڵوەستەیەكی فیكری لەسەر دروشمی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول بكەین كە ئەویش تەنیا دوو وشەیە «كوردستان یان نەمان»، ئەمەش دیسان ئەگەر بە هەمان شێوەی شۆڕشی فەرەنسا، سەیری نەهامەتییەكانی گەلی كوردستان بكەین، لە سەروبەندی دەستپێكردنی شۆڕشی مەزنی ئەیلوولدا، بەتایبەتی كە ڕژێمی عەبدولكەریم قاسم لەژێر كاریگەرییەكانی ئەفسەرە بەعسییەكانی ئەو سەردەمە لە جێبەجێكردنی دەستووری عێراق پاشگەز دەبێتەوە و ئەو ناسنامەیەمان لێ دەسێنێتەوە كە «عێراق نیشتمانی هاوبەشی كورد و عەرەب»ـە، ئەمەش بەو مانایەی كوردستان وەك بەشێك لە عێراق نیشتمانی گەلی كوردستانە، ئەوا ئیدی شتێك بە مانای بوونی ڕاستەقینەی گەلی كوردستان نامێنێت و دەگۆڕێت بۆ «بوونێكی ساختە»ی بێ بەها و بێ ناوەرۆك، هەر بۆیە ئەگەر دروشمی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول «كوردستان یان نەمان» بە میتۆدی «فەلسەفەی شۆڕش» كە مستەفا عەقاد باسی دەكات بیخوێنینەوە، ئەوا دەبینین جیاوازە لەگەڵ شۆڕشی سەرجەم نەتەوە ئازادیخوازەكانی جیهان و، كێشەیە و نەهامەتی گەلی كوردستان كێشەی بێ بەهابوونی «بوون» بووە لە غیابی نەبوونی نیشتمانێكی تایبەت بەم گەلە كە گەلی كوردستانە.

ئەوجا لێرەوە ئەگەر ئەم كێشە و نەهامەتییەی گەلی كوردستان و نیگەرانیەكانی لەسەر مانەوە و بوونی لەم كوردستاندا، گرێ بدەینەوە بە شەڕی بەر دەركی سەرای شاری سلێمانی لە سییەكانی سەدەی ڕابردوو كە بە بڕیاریكی كۆمەڵەی گەڵان، عێراق بووە ئەندام لەو كۆمەڵەیە، بەبێ ئەوەی هیچ حیسابێك بۆ گەلی كوردستان بكرێت و ڕای كوردستانییان وەربگیرێت، ئەوا گەلی كوردستان لەو كاتەشدا هەر «نەمان و شەهیدبوونی» لە بەرانبەر نەبوونی نیشتمانێك بەناوی كوردستان هەڵبژاردووە.

سەرۆك مەسعود بارزانی سەبارەت بە بەها بەرزەكانی «-بوون-ی گەل و نەتەوە» ئەو پرسیارەی ورووژاندووە «بۆچی بارزانییەكان جامانەی سوور دەبەستن؟»، لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا پێمان دەڵێت «لە سییەكانی سەدەی ڕابردوو، هەموو جۆرە جامەدانییەك لەلایەن بارزانییەكانەوە دەبەسترا، هەر كەس بەپێی ئارەزووی خۆی، هەروەك چۆن ئێستا هەر كەس بە ئارەزووی خۆی بۆینباغێك دەبەستێت، بەڵام لەو سەردەمە شێخ ئەحمەد بارزانی جامەدانی سووری دەبەست و، ئینگلیزەكانیش كە دەیانویست دژایەتیی شێخ ئەحمەد بارزانی بكەن، شوانێك دەگرن كە جامەدانی سووری لە سەر بووە، هەر بە جامەدانییە سوورەكە دەیخنكێنن و بە دارییەوە دەكەن، دوای ئەم ڕووداوە، شێخ ئەحمەد بارزانی وەك تەحەددایەك بۆ ئەو زۆردارییە نامرۆڤانەیە، بریار دەدات، دەبێت هەمووی جامەدانی سوور ببەستن».

ئەگەر سەرنج لەم پەیڤە بەرزە بدەین كە سەرۆك بارزانی دەیەوێت لەمەوە فێری مانای بەها بەرزەكانی «مرۆڤبوون»مان بكات، ئەگەر هێمایەك، یان ڕەفتارێك بووە هۆكاری ئەوەی بەها بەرزەكانی «مرۆڤبوون»مان بێ بەها بكات، ئەوا دەبێت لەو تەحەددایەی شێخ ئەحمەد بارزانی یەوە كە بە بڕیارەكەی بە بەستنی جامانەی سوور بە ئیگلیزەكان دەڵێت «خنكاندنی گەنجێك لەسەر ئەوەی تەنیا جامەنە سوورەكەی لە جامانەی شێخ ئەحمەد بارزانی بووە، عەزیمەی پیاوانی قارەمان ناڕووخێنێت و لە نێوان پابەندی بە یاسا زاڵمەكەی ئێوە و ویژدانی نەتەوەدا، گوێ بۆ ویژدانی نەتەوە دەگرین، ئەوجا بابزانین ویژدانمان چیمان لێ داوا دەكات و هەر ئەوەش جێبەجێ دەكرێت كە ویژدان داوامان لێ دەكات، ویژدانی نەتەوەشمان داوای ئەوەمان لێ دەكات، ئێمە لێرە «لە كوردستان» بوونێكی ڕاستەقینە و مانادارمان هەبێت، بوونمان دەكەینە مردن و شەهیدبوونمان، نەك ملكەچ بین و بوونێكی بێ مانا هەڵبژێرین».

ئەم چەمكە بەرزەی «فیكر و عەقیدەی بارزان» كە دەڵێت «بۆ بوونمان لە كوردستان (بوونێكی مانادار)، گیانمان دەخەینە پێناوی نەمان و شەهیدبوون»، هەمان ئەو فیكرە فەلسەفییەی هایدگەر لە كتێبی «بوون و كات»مان بیر دەخاتەوە و، پێمان دەڵێت «بوون لێرەدا ( دا-زاین)، مرۆڤ ناچار دەكات، شان بداتە بەر هەموو سەختییەكانی ژیان و هەموو هەوڵ و ئیرادەی خۆی بخاتە گەڕ بۆ ئەوەی مانای (بوونی خۆی لێرە) بسەلمێنێت و بوون بخاتە پێناوی مردنەوە، لەبەر ئەوەی مردن گەورەترین ئیمكانیەتە بۆ ئەوەی بەها بەرزەكانی «بوون» بسەلمێنێت و بوونی ڕەسەن و خاوەن بەها لە بوونی ساختە و بێ مانا جیا بكاتەوە.

 

 ساتەوەختی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول

هەر ئەو ساتەیە مێژوو و ئایندە پێكەوە گرێ دەداتەوە

مێژوو نابێتە بەشێك لە ڕابردوو، لەبەر ئەوەی هەتا ئێستاش چوارچێوەیەكە و پێناسەی ئازادی و بوونمان دەكات، لە هەمان كاتدا ئایندەش نابێتە ئایندە كە نەمانتوانیبێت ئەوەی ئامانجمانە بیهێنینەدی، لەم بازنەیەدا ئەگەر خوێندنەوەیەكی فیكری بۆ ساتەوەختی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول بكەین، ئەوا دەبینین ئێستا هەر ئەو ساتە وەختەیە كە هەنگاوێك گەڕاوینەتەوە دواوە بۆ ناو «مێژوو» و لە هەوڵی ئەوەداین لە «ئێستادا» هەنگاوێك هەڵبگرین بۆ ئەو ئایندەیەی كە ئامانجەكانمانی تێدا دەردەكەوێت، ئەو كاتەی وەك زەمەن تێدەپەڕێت بۆ ئێمە ئەو كاتە نییە كە ئامانجەكانی ئێمەی تێدا دەركەوتبێت، ئەمە فێرمان دەكات بۆ ئەوەی بوونمان لەناو ئەو كاتە، یان ئەو زەمەنەی كە پێیدا تێدەپەڕین، مانای هەبێت، ئەوا دەبێت «بوون و مردن» بەو شێوەیە سەیر بكەین كە «بوون و مردن»مان پێكەوە لەدایك دەبن و، لەو كاتەی مرۆڤ لەدایك دەبێت، چاوەڕوانی مردنێك دەكات، مردنی مرۆڤیش هاوشێوەی كەوتنە خوارەوەی بەرهەمێكی وەك «سێو و هەنجیر» نییە كە نیچە داوا دەكات، شەماڵی باكوور هەڵبكات و لە دارەكە بیخاتە خوارەوە، بۆ ئەوەی ئەم بەرهەمە بگاتە دەستی مرۆڤ، ڕاشكاوانەتر مردنی مرۆڤ بەو شێوەیە نییە كە چاوەڕێ بكات تەواوی تەمەنی تەواو بكات و لە كاتێكی دیاریكراودا بمرێت، بۆیە هەموو ساتێك بۆی هەیە بە ڕووداوێك، مرۆڤ ڕووبەرووی مردن ببێتەوە، كەواتە ئەم ئاراستەیە ئەوەمان پێ دەڵێت، كە مردن ئەوەندە لە مرۆڤ نزیك بێت، ئەوا لەسەر مرۆڤ فەرز دەبێت لە پێناوی سەلماندنی بوونی خۆی مردن هەڵبژێرێت.

لەسەر ئەم نەخشە ڕێگەیە، ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ ئەو 62 ساڵەی دوای هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول بكەین، كە خودی شۆڕشەكە لەسەر پێشێلكردنی دەستوور و مافەكانی گەلی كوردستان وەك تووڕەبوونی ویژدانی گەلی كوردستان لە چوارچێوەی شۆڕشدا كلپەی سەند و، لەم ڕوانگەیەوە لە خۆمان بپرسین، ئایا ئەو ساتەوەختەی شۆڕشی ئەیلوولی تێدا هەڵگیرسا، لەگەڵ ئێستامان دوای (62 ساڵ) چ جیاوازییەكی هەیە؟ ئایا شاندی كوردستان كە دەچێت بۆ دانوستاندن لەسەر مافەكانی گەلی كوردستان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق، لەگەڵ ئەو شاندانەی لە شۆڕشی ئەیلوول دەچوون بۆ هەمان مەبەست لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەو كاتی بەغدا، چ جیاوازییەكی هەیە؟ ئایا زمانی گفتوگۆی دانوستاندنەكانی هەردوو شاندی كوردستان و شاندی بەغدا، چ گۆڕانكارییەكی بەسەردا هاتووە؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە لە هەناوی مێژووی ئەم 62 ساڵەدا، ئەو ڕاستییەمان وەك ڕۆژی ڕووناك بۆ ئاشكرا دەكات، كە سەرۆك مسعود بارزانی لە بەرگی شەشەمی «بارزانی و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان» پێمان دەڵێت «ئەقڵییەت هەمان ئەقڵییەتی حكومەتەكانی پێشووە و تەنیا دەموچاوەكان گۆڕاون».

هەر بۆیە كاتێك یادی 62 ساڵەی ساڵوەگەڕی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول دەكەینەوە، ئەو وانە بەرزە فێر دەبین كە «ئەو ساتەوەختەی شۆڕشی ئەیلوولی تێدا هەڵگیرسا، هەمان ساتەوەختەیە و مێژووی ئەو 62 ساڵە نەبووەتە ڕابردوو، ئەو ئایندەیەش نەهاتووەتەدی كە ئامانجەكانمی تێدا بەدی بهێنین».