شێروان جەلال بەگ بەڕێوەبەری شارۆچكەی هەریر بۆ گوڵان: هەریر بووە قەزا و دانیشتووانەكەشی چاوەڕوانی ژمارەیەك پرۆژەی خزمەتگوزارین
هەریر و سنوورەكەی پێویستی بە پڕۆژەیەكی ستراتیژیی ئاوی خواردنەوە هەیە كە ئاو لە زێی بادینان بێنێت، ئەوەش بۆ ماوەی پەنجا ساڵ كێشەی كەم ئاوی چارەسەر دەكات
حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاری بە قەزابوونی شارۆچكەی هەریری دەركرد، بەمەش دانیشتووانی هەریر لە چاوەڕوانیی كۆمەڵێك پڕۆژەی خزمەتگوزاریدان، بەتایبەتی لە ڕووی پڕۆژەی ئاوی خواردنەوە و چارەسەركردنی كێشەی زەوی و زار و فراوانبوونی ماستەرپلانی قەزاكە، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ شێروان جەلال بەگ بەڕێوەبەری شارۆچكەی هەریر سازدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.
* شارۆچكەی هەریر دەمێك بوو پێویستی بەوە بوو بایەخی زیاتری پێ بدرێت و ببێتە قەزا، ئەوە لە سەردەمی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا ئەو بڕیارە درا و بوو بە قەزا، پرسیار ئەوەیە لە ساڵی چەندەوە هەریر بووە بە ناحیە و تاچەند بەقەزابوونی ئاستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان فراوان دەكات؟
- لەم مێنبەرەوە كە گۆڤاری گوڵانی ئازیزە، سەرەتا دەمەوێت بە ناوی خۆم و هەموو دانیشتووانی هەریرەوە سوپاس و پێزانینی خۆمان ئاراستەی بەڕێز مسرور بازرانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەین، بۆ ئەو بڕیارەی كە ناحیەی هەریر كرا بە قەزا، ئەو فەرمانە بۆ دانیشتووانی هەریر بڕیارێكی مێژوویی و گرنگ بوو، چونكە هەریر لە ساڵی (1923) بووە بە ناحیە و لە سەرەتا ناحیە لە گوندی باتاس بووە، پاشان لە پەنجاكانەوە بۆ هەریر گواستراوەتەوە و ژمارەی دانیشتووانەكەی بە شێوەیەكی نافەرمی بە گوندەكانیەوە زیاتر لە (36)هەزار كەسە و لە سنووری ناحیەی هەریر (46) گوند هەن، كە (44) گوندیان ئاوەدانن، لەگەڵ بەقەزابوونی هەریر ناحیەی باسرمەش دەخرێتە سەر سنوورەكەی كە سەنتەری باسرمە و (54) گوند لەخۆ دەگرێت و ڕووبەری هەر دوو ناحیەكە بە گشتی بە هەموو گوندەكانیشەوە كەپاش مەرسومی هەرێمایەتیی خۆی لە قەزای هەریردا دەبینێتەوە، ڕووبەرەكەی زیاتر لە(255) هەزار دۆنمە، ئەگەرچی چەندین ساڵ پێشتریش بەپێی گرنگی و مێژووی شارۆچكەكە دەبووایە هەریر ببێتە قەزا، هەرچەندە پێشتریش كار و پڕۆژە بۆ هەریر و باسرمە كراوە، بەڵام ئەو پڕۆژانە بەپێی داواكاری و تمووحی ئێمە و دانیشتووانەكەی هەریر و باسرمە نەبووە، بەڵام بەئومێدین بە بڕیاری بەقەزابوونی، هەریر و ناچەكەی بووژانەوەیەكی باش بەخۆیەوە ببینێت لە هەموو ئاستەكان، بەتایبەت لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان و كەرتی كشتوكاڵی و ئاژەڵداریدا، هاوكات لە بواری گەشتیاریش، چونكە لە سنووری هەریر چەندین شوێنەوار هەیە كە هۆكاری سەرەكین بۆ پەرەپێدان و ڕاكێشانی گەشتیار بۆ سنوورەكە، هەروەها لە بەرنامە و پلانی حكومەتدایە كە ناحیەیەكی تازەش بۆ ئەو سنوورە دابمەزرێت.
* هەریر پێگەیەكی جوگرافیی گرنگی هەیە و هەر لە هەشتاكانی سەدەی ڕابردووەوە فڕۆكەخانەی سەربازیی لێ بووە و ئێستاش ئەم فڕۆكەخانەیە فراوانتر بووە و لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاوە بەكار دەهێنرێت، پرسیاری ئێمە ئەوەیە، بۆچی پێگەی جوگرافیی هەریر لە ڕووی سیاسی و سەربازییەوە ئەوەندە گرنگە، ئایا ئەم پێگە جوگرافییە گرنگە نەبووەتە ڕێگر لەبەردەم زیاتر فراوانبوونی شارۆچكەی هەریردا؟
- پێگەی هەریر بەپێی ئەو شارەزایانەی لە هەرێمی كوردستان لە ڕووپێو كار دەكەن، ئەوە دەكەوێتە چەقی كوردستان، هەم بۆ بەستنەوەی سۆران بە هەولێر هەم بەستنەوەی بادینان (پارێزگای دهۆك) بە هەولێرەوە، سەبارەت بەوەی ئەو فڕۆكەخانەی لە هەریر هەیە بووەتە ڕێگر لە بەردەم بەرفراوانی و گەشەكردنی دانیشتووانەكەی، ڕاستە تا ڕاددەیەك بووەتە ڕێگر، بەڵام بەو مەفهوومەی نا لە 100% بەڵكو ئێستا بەرنامەیەك هەیە كە فڕۆكەخانەی هەریر بكرێتە فڕۆكەخانەیەكی نێودەوڵەتی و لەوەی هەیە زیاتر بەرفراوانتر بكرێت، ئەگەر ئەو بەرنامەیە جێبەجێ بكرێت، ئەوە زیانێكی زیاتر بە زەویی كشتوكاڵیی ناوچەكە دەگات، بەتایبەتی بە دیوی هەریر و باتاس، هاوكات ئەو دەشتەی پێی دەگوترێت دەشتی هەریر هەر هەمووی بەر بەرفراوانیی فڕۆكەخانەكە دەكەوێت، لەو كاتەدا بەرفراوانبوونی هەریر كە زیاتر بۆ ئەو دەشتەیە بەرتەسك دەبێتەوە، ئەگەرچی لەو كاتەی فڕۆكەخانەكە بەشی مەدەنیی تێدا بكرێتەوە، ئەوە دەبێتە هۆكارێك بۆ دۆزینەوەی هەلی كار و گەشەكردنی ئابووریی ناوچەكە.
* دەشتی هەریر یەكێكە لە دەشتە بەناوبانگەكانی كوردستان و عێراق بۆ كشتوكاڵ، هەروەها ژینگە و كەشوهەوای ناوچەكەش لەبارە بۆ پڕۆژەی زۆر گەورەی كشتوكاڵی بە هەموو سێكتەرەكانیەوە، وەك (كشتوكاڵی كێڵگەیی، ڕەزگەری، بەخێوكردنی پەلەوەر و ئاژەڵ و تەنانەت پەروەردەكردنی ماسی) پرسیار ئەوەیە بۆچی پڕۆژەی زۆر گەورەی كشتوكاڵی لەو ناوچەیە وەبەرهێنانی تێدا ناكرێت؟
- لە هەریر و سنوورەكەی و باتاس، برنج دەچێنرێت كە لە باشترینەكانی برنجی هەرێمی كوردستانە و وەك براندێك سەیر دەكرێت، هاوكات لە گەنمیش هەریر و ناوچەكە یەكێكە لە زەوییە بەپیت و بەرەكەتەكان، بەڵام لەو كاتەی كە هەریر دەبێتە قەزا، ئەوە گرنگی و كاری زیاتر و جددیتری بۆ ئەنجام دەدرێت، بەوەش كەرتی كشتوكاڵ و ئاژەڵدارییش زیاتر گەشە دەكات، بەخێوكردنی ماسییش پێویستی بە ئاوی زۆرە، هەرچەندە پێشتر ئەو ناوچەیە ئاوی زۆر بووە، بەڵام لە ئێستادا بە هۆی وشكەساڵی و كەمیی پۆنت و نەبوونی بەنداوەوە گرنگی زۆر بەو سامانە گرنگە كە ماسی بەخێوكردنە نەدراوە.
* لەبەر ئەوەی ئەم ناوچەیە ناوچەیەكی كشتوكاڵیی بەپیت و بەرەكەتە، ئایا داواتان نەكردووە، یان لە بەرنامەتاندا نییە، بۆ نموونە كۆلێژی كشتوكاڵی یان پەیمانگەیەكی كشتوكاڵی لە هەریر دابمەزرێت؟
- یەكێك لە داواكارییەكانی ئێمە و ئەو بەڕێزانەی پێشتریش لە ئیدارەی ناحیەی هەریر بوون، دامەزراندنی كۆلێژێكی كشتوكاڵی، یان پەیمانگەیەكی كشتوكاڵی بووە، چونكە دەشت و سنووری هەریر لە ڕووی ڕووبەری كشتوكاڵی و بەپیت و بەرەكەتی پاش شارەزوور دووەم شوێنە لە بەناوبانگی و بەرفراوانی، ئەگەرچی بەهۆی نەبوونی بودجەی پێویست و دەرفەت ئەوە نەگونجاوە، بەتایبەت لەبەر ئەوەی ناحیەش بووە ئەو پڕۆژە گرنگە زانستییە ئەكادیمییەی بۆ نەكراوە، لە پاش بەقەزابوون یەكێك لەو پڕۆژە و داواكارییانە و ئەولەوییەتی كارەكانمان دامەزراندنی كۆلێژێكی كشتوكاڵی، یان بە لانی كەمەوە پەیمانگەیەكی كشتوكاڵی دەبێت بۆ هەریر.
* لە كابینەی نۆیەمدا لە بەشی زۆری ناوچەكانی كوردستان دەست كراوە بە دروستكردنی بەندا و پۆند، ئەوجا بە گلدانەوەی ئاوی باران بێت، یان سەرچاوەیەكی ئاو، ئایا هیچ پڕۆژەیەكی بەنداو یان پۆند لە بەرنامەدا هەیە لە هەریر جێبەجێ بكرێت؟
- لە ئێستادا پۆندێك لە گوندی بەربیار هەیە و پۆندێكی دیكە ڕەزامەندیی لەسەر دراوە، بەڵام لەسەر شوێنی دروستكردنەكەی هەندێك كێشە هەیە كە ڕەزامەندیی بۆ دەرچوو لە گوندی خڕە بوو، لەوێ كێشەی موڵكداریی لەسەر بوو و تا ئێستا ماوەتەوە كە لە كوێ دروست دەكرێت، هەر چەندە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی كشتوكاڵی هەولێر دوو سێ شوێنمان بۆ دەستنیشان كردووە و لە هەوڵ و كارداین ئەو پۆندە لە هەر شوێنێك ئاوی زۆرتر بێت و گونجاو بێت، دروست بكرێت، یەكێك لە كار و ئەولەوییەتەكانی من ئەو جۆرە پڕۆژانەیە، چونكە پۆند و بەنداویش سوودێكی یەكجار زۆری بۆ زیادبوونی ئاوی ژێر زەوی و بۆ برەودان بە كەرتی كشتوكاڵ و ئاژەڵداری و بەخێوكردنی ماسی دەبێت.
* هەریر بە قەدپاڵی كۆمەڵێك چیای سەركەشەوەیە، بەڵام چیاكانی دەوروبەری هەریر وەك سەرنج دەدەین لە بواری گەشتیاریدا وەبەرهێنانی تێدا نەكراوە، ئایا كێشەی ئاوتان هەیە؟ مەبەستمان ئەوەیە لەسەر ئەو چیایانە ئاو نییە، یان كێشەی ڕێگەوبانتان هەیە؟
- هەریر ژمارەیەك شوێنەوار و شوێنی مێژوویی هەیە كە دوو تا سێیان دەكەونە قەدی چیای بنی هەریر، لەوانە قەڵای خانزاد و دەرگای كافران و گردێك لە دەشتی هەریر هەیە كە پێی دەگوترێت گردی تەڵی، یەكێك لەكار و بەرنامەكانمان بریتییە لەوەی ئەگەر لە ڕێگەی حكومەتیشەوە نەبێت، لە ڕێگای ڕێكخراوەكانی نێودەوڵەتی كە گرنگی بە شوێنەوار و گەشتیاری دەدەن، كار و پڕۆژە لەسەر ئەو شوێنەوار و شوێنە مێژووییانەی سنوورەكە بكەین، لە رووی نۆژەنكردنەوە و پاراستنی شوێنەوارەكان بۆ سوودوەرگرتن تێیاندا لە بواری گەشتیاریدا.
* ئایا هەریر ماستەرپلانی ئاوەدانیی هەیە و لە ڕووی ئاوی خواردنەوەوە پڕۆژەی ستراتیژیتان بۆ كراوە؟
- یەكێك لە كێشە هەرە گەورە و بەرچاوەكانی هەریر ئەوەیە كە هیچ ماستەرپلان و نەخشەیەكی بنەڕەتیی نییە، بەڵكو ئەو ئاوەدانی و بەرفراوانییەی هەیەتی، هەر هەمووی بە هەڕەمەكی و زێدەڕۆیی دروست بووە، هەر بۆیە داوامان كردووە لانی كەم نەخشەی بنەڕەتی و كەرتی بۆ هەریر دروست بكرێت، بەپێی ئەو واقیعەی هەیەتی و بكرێتە نەخشەیەكی بنەڕەتی، ئێستا پلان و بەرنامە هەیە كە هەریر ئەو كار و پڕۆژە گرنگەی بۆ بكرێت، وەك هەموو شوێن و دەڤەرێك هەریریش بەدەر نییە لە كێشە و گرفتی كەمئاوی، ئەگەرچی نزیكەی دە ساڵ پێش ئێستا شارەزایانی جیۆڵۆجی كە دەهاتنە هەریر دەیانگوت خەڵك چۆن دەتوانێت لەسەر زەویی ئەو ناوچەیە بژی، چونكە ئاوی ژێر زەوی زۆر نزیك بوو لەسەر زەوی، بیر هەیە كە سێ ئینج ئاوی دەهێنا، بە 24مەتر گەیشتووەتە ئاو، بەڵام لە كاتی ئێستادا لە هەمان شوێن بە (250) مەتر قووڵی ناگاتە ئاوی ژێر زەوی، كە ئەمە دەیسەلمێنێت ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە هەریریش زۆر دابەزیوە، هەر بۆیە كێشەی كەمئاویی لە هەریریش دروست بووە، بۆ چارەسەری ئاوی خواردنەوەش داوامان لە ئەنجومەنی وەزیران كردووە، پڕۆژەیەكی ئاوی خواردنەوەی ستراتیژیمان بۆ بكرێت، كە ئاو لە زێی بادینانەوە بۆ هەریر و باسرمە و گوندەكانی دەوروبەریان بهێنێت، بە جێبەجێكردن و تەواوبوونی ئەو پڕۆژەی ئاوە ئەو ناوچە و شوێنانە بۆ ماوەی پەنجا ساڵ كێشەی كەمئاوییان ڕووبەڕوو نابێتەوە.
* ئایا لە بواری ڕێگەوبان و نەخۆشخانەی قەرەوێڵەییەوە چیتان پێویستە؟
- لە ڕووی ئەو خزمەتگوزارییەوە تا ئێستا كاری باش لە سنوورەكە جێبەجێ كراوە، بەڵام هەندێك كەموكووڕیی بەرچاو هەیە و پێویستە بخرێتە بەرنامەی كارەوە، ئەویش بەجووتسایدكردنی ڕێگەی نێوان هەریر بۆ گوندی گوڵەك و جووتسایدی هەریر بۆ گوندی خڕواتان، كە ئەم دوو جووتسایدە جگە لەوەی دەبێتە جوانكارییەك بۆ ناوچەكە و كێشەی ترافیك و ڕووداوەكانیش تا ئاستێكی زۆر ناهێڵێت، لە لایەكی دیكەوە لە ناو سەنتەری هەریر لە چەندین شوێن پێویستمان بە شەقام و قیرتاو و كۆنكریتكردن و ئاوەڕۆ هەیە، سەبارەت بە نەخۆشخانە، لە چەند ساڵی ڕابردوود بەردی بناغەی نەخۆشخانەیەكی (50) قەرەوێڵەیی بۆ هەریر دانراوە، بەڵام تا ئێستا نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە.
