لە چوارچێوەی ستراتیژیەتی حكومەتی هەرێم بۆ فرەچەشنكردنی سەرچاوەكانی داهات و بووژاندنەوەی كەرتە ستراتیژی و گرنگەكان، بایەخ و گرنگییەكی بەرچاو بە بواری كشتوكاڵی و سامانی ئاژەڵ دراوە. بۆ قسەكردنی زیاتر لەسەر ئەم پرسە، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵ فیراس سدیق خالید بەڕێوەبەری سامانی ئاژەڵ لە وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو ئەنجام دا.

 

* خاڵی هەرە سەرەكی و گرنگی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵدانە بۆ فرەچەشنكردنی سەرچاوەكانی داهات، كە بێگومان گرنگترین سەرچاوەی داهات دوای پەتڕۆڵ كشتوكاڵە، كە لە زۆر وڵات بە پەتڕۆڵی سەوز ناوزەدی دەكەن، ئایا تاچەند ئەم بەرنامەیەی كابینەی نۆیەم لە كەرتی كشتوكاڵ بەگشتی و سامانی ئاژەڵ بەتایبەتی جێبەجێ كراوە؟ ئایا بەرنامەیەك دانراوە بۆ ئەوەی سامانی ئاژەڵ ببێتە سەرچاوەیەكی دیكەی داهات بۆ كوردستان؟

- ستراتیژ و بەرنامە و كاری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دیتنەوەی سەرچاوەی داهات و فرەچەشنكردنی و دۆزینەوەی هەڵی كارە، لە پال ئەوەشدا گرنگییەكی زۆر و تایبەتی بە كەرتی كشتوكاڵ داوە، لە ناویشیدا سامانی ئاژەڵ بە هەردوو كەرتیەوە (كەرتی پەلەوەر و كەرتی ئاژەڵداری)، بەو ئامانج و ستراتیژیەی كابینەی نۆیەم هەیەتی، دەبێت جێبەجێ بكرێت، ئێمەش هاوتەریب لەگەڵیدا ئاسایش و سەلامەتیی خۆراك بۆ هاووڵاتیان دابین بكەین. ئێمە لە وەزارەتی كشتوكاڵ ئەگەر باس لە وەبەرهێنان لە سامانی ئاژەڵ بەتایبەت لە كەرتی پەلەوەر بكەین، ئەوە پێشتر (1535) پڕۆژەی پەلەوەرمان هەبوو بەڵام ئێستا (1843) پڕۆژەیە، ئەوەش ئاماژەیە بەوەی كە پڕۆژەكان بە شێوەیەكی بەرچاو زیادیان كردووە، لە بەرهەمهێنانی مریشكیش لە هەرێمی كوردستان گەیشتووینەتە قۆناغی خۆبژێوی، كە ساڵانە هەرێمی كوردستان پێویستی بە (147) هەزار تەن گۆشتی مریشك هەیە، بەڵام ئێستا دەتوانین ساڵانە لایەنی كەم (240) هەزار تەن گۆشتی مریشك بەرهەم بهێنین، ئەمەش لە پێداویستیی بازاڕی ناوخۆی كوردستان زۆر زیاترە، بۆیە ئەو بەرهەمە ڕەوانەی ناوەڕاست و خوارووی عێراق دەكرێت، هەروەها لە بارەی بەرهەمی هێلكەشەوە (11) پڕۆژەی هێلكەی خواردنمان لە هەموو هەرێمی كوردستان هەبوو، ئێستا (33) پڕۆژەیە و پێشتر بڕی بەرهەمی هێلكە ڕۆژانە (3) هەزار كارتون بوو، بەڵام ئێستا ڕۆژانە بەرهەمی هێلكە (14)هەزار كارتۆنە كە هەرێمی كوردستان ڕۆژانە پێویستی بە (7) هەزار كارتۆن هێلكەی خواردن هەیە، هەر بۆیە نیوەی بەرهەمی هێلكەی خواردن لە ناوخۆ زیادە و ڕەوانەی ناوچەكانی خواروو و ناوەڕاستی عێراق دەكرێت. بۆیە بووژانەوەی ئەو كەرتە جگە لە دۆزینەوەی سەرچاوەی داهات و فرەچەشنكردنی داهات، هۆكاریشە بۆ دابینكردنی ئاسایش و سەلامەتیی خۆراك، هەروەها هۆكارێكیشە بۆ دۆزینەوەی هەلی كار چ بە شێوەی ڕاستەوخۆ بە كاركردن لە پڕۆژەكان، یان بە شێوەی ناڕاستەوخۆ كە هەر بووژانەوەیەك لە سامانی ئاژەڵیدا بووژانەوەیە لە كەرتەكانی دیكەی كشتوكاڵدا و دەبێتە هۆی بووژانەوەی كەرتی پیشەسازی و زیادكردنی جووڵە لە كەرتی بازرگانی، گەشەكردنی بازنەیەك لە بەرهەمهێنان ئەوە كەرت و بازنەكانی دیكەش هاوتەریب لەگەڵیدا گەشەدەكەن و هەڵهێنەرەكانی هێلكە دەكەونەوە كار و پڕۆژەكانی دایكانە دەكەونەوە كار، واتە لەو كەرتەدا هەموو بازنەكان كار لەوەی دیكە دەكات و بەرەوپێش دەچێت و گەشەی پێ دەدات، بە تەئكید لە كەرتی ئاژەڵداریش بەرەوپێشوەچوون و گەشەكردنی زۆر دەبینرێت، هەر بۆ نموونە پڕۆژەكانی قەڵەوكردنی گۆلك بە شێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە، كە ئێستا لە هەرێمی كوردستان (98) پڕۆژەی قەڵەوكردنی گۆلكمان هەیە و پڕۆژەكانی بەخێوكردنی مانگای شیریش بە شێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە و، داواكاری و داخوازی لەسەر پڕۆژەی كەرتی ئاژەڵداری زۆر زیادی كردووە، بۆیە دەتوانین بڵێین بە شێوەیەكی گشتی لە هەردوو كەرتی سامانی ئاژەڵ چ كەرتی پەلەوەر بێت، یان كەرتی ئاژەڵداری، گەشەكردنێكی باش و بەرچاو دەبێنرێت.

* یەكێك لە كۆڵەكە سەرەكییەكانی پێشخستنی كەرتی كشتوكاڵ بە هەر دوو كەرتی (چاندن و سامانی ئاژەڵ) ئەنجامدانی پڕۆژەی گەورەی وەبەرهێنانە لەم كەرتەدا، ئەوەی تێبینی دەكرێت لە سامانی پەلەوەر (مریشك و هێلكە) ئاستی وەبەرهێنان و پڕۆژە تا ڕاددەیەك باشە، بەڵام لەسەر ئاستی سامانی ئاژەڵ (مەڕ و بزن و مانگا) كەمترە، ئایا بۆچی وەبەرهێنان لەم كەرتەدا لە ئاستێكی نزمدایە و نەتوانراوە وەك سامانی پەلەوەر پێداویستیی ناوخۆ پڕ بكەینەوە؟

- بە دڵنیاییەوە ئەو كەرتەش كە كەرتی سامانی ئاژەڵییە بەرەوپێش چووە، بەڵام بە شێوەیەكە كە بەخێوكردنی ئاژەڵ زیاتر لە گوندەكانە، بەخێوكردنی ئاژەڵ لە هەموو كوردستان زۆرە، بەڵام چونكە بەسەر ئەو هەموو گوندانە دابەش بووە، بۆ نموونە جووتیارێك لە گوندێك 100 سەر مەڕی هەیە و جووتیارێكی دیكە 150 مەڕو 4 چێلی هەیە و یەكێكی دیكە 200 سەر مەڕ و 20 مانگای شیری هەیە، ئەو جووتیارانەش لە گوندەكانیان لە پاڵ پڕۆژە گەورەكانی سامانی ئاژەڵیدا وەبەرهێنان دەكەن، كە ئەوەش جیاوازیی لەگەڵ كەرتی پەلەوەر لەوەدایە كە لە كەرتی پەلەوەردا تەنیا لە پڕۆژەكاندا گۆشتی مریشك و هێلكە بەرهەم دێت، چونكە ئەو گۆشتی مریشك و هێلكەیەی لە گوندەكان بەرهەم دێت كەمە، بەڵام لە كەرتی ئاژەڵداریدا ئەوە گوندەكان و پڕۆژە گەورەكان كە ئێستا ژمارەیان كەمە، بەڵام ڕووبەر و ژمارە و قەبارەیان باش و گەورەیە و هاوبەشن لە پەرەپێدان و گەشەكردنی كەرتی سامانی ئاژەڵیدا، چ شیر و پێكهاتەكانی بێت، یان گۆشی گۆلك و مەڕو بزن بێت، وەك پێشتر ئاماژەم بە ژمارەی پڕۆژەكانی كەرتی ئاژەڵ دا، كە زۆر زیادی كردووە و گەشەكردنی ئەو كەرتەش پێویستی بە پڕۆژەی گەورە و ستراتیژی هەیە و ژمارەی پڕۆژە گرنگ نییە، بەڵكو گەورەیی و زۆری و قەبارەی پڕۆژەكە گرنگە كە گەورە و ستراتیژی بێت، كە كاریگەریی زۆر لەسەر زیادبوون و گەشەی كەرتەكە دروست دەكات و هەرێمی كوردستانیش لە دوای دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەم هەنگاوی باشی بڕیوە و گەشەی زۆری كردووە، هەر بۆ نموونە لەم دواییانەدا پڕۆژەیەكی ئاژەڵ لە پارێزگای دهۆك دامەزراوە كە (22)هەزار سەر گۆڵك تێیدا بەخێو دەكرێت، پڕۆژەیەكی دیكە لە ناوچەی بارزانە لە باڵندە كە (400) سەر مانگای شیر لەخۆ دەگرێت و بەرهەمەكانی لە بازاڕەكاندایە و بەرهەمی زۆر باشن، پڕۆژەی بزنی سانی لە هەڵەبجە یەكێكە لە پڕۆژە باشەكانی كەرتی سامانی ئاژەڵ و پڕۆژەی مرواری لە كەلار كە (700) سەر مانگای شیری تێدا بەخێو دەكرێت و پڕۆژەیەكی دیكەی گاوداری لە پارێزگای هەولێرە كە (650) سەر مانگای شیرە جێبەجێ دەكرێت، پڕۆژەی دیكەش بۆ بەخێوكردنی مانگای شیر لە دهۆك و سلێمانی هەن، جگە لەو پڕۆژانەی كەرتی ئاژەڵی كە ئێستا هەیە، ئەوە چەندین پڕۆژەی دیكە لە كەرتی سامانی ئاژەڵیدا لە بەرنامەدایە و دادەمەزرێن، بۆیە دەتوانین بڵێین كەرتی سامانی ئاژەڵیش شانبەشانی كەرتی سامانی پەلەوەر لە گەشەكردندایە، هاوتەریب لەگەڵ ئەو گەشەكردانەدا سامانی ئاژەڵ بە پێشەسازی دەكرێن و بەرهەمەكانیشیان زۆر باش و بەرچاوە و لە داهاتوودا دەبن بە براندی زۆر دیار و سەركەوتوو.

* بە پیشەسازیكردنی بەرهەمەكانی (سامانی ئاژەڵ) بناغەیەكی گرنگی ئابووریی زۆر وڵاتی پێشكەتووە، بەڵام ئەوەی لە كوردستان دەیبینین، بەشی هەرە زۆری هاووڵاتیان بەرهەمەكانی سامانی ئاژەڵی وەك (پەنیر و ماست و...هتد)ی وڵاتانی دراوسێی وەك توركیا و ئێران هاوردە دەكەن. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا وەزارەتی كشتوكاڵ بۆ بە پیشەسازیكردنی بەرهەمەكانی سامانی ئاژەڵ چ بەرنامەیەكی هەیە؟

- پڕۆژە گەورەكان خۆیان كارگەیان هەیە و بەرهەم و پێكهاتەكانی سامانی ئاژەڵ، بەتایبەت پێكهاتەكانی شیر بەرهەم دەهێنن، بۆیە لەبەر چاوە كە كار و هەنگاو بۆ بەپیشەسازیكردن نراوە و وەزارەتی كشتوكاڵیش بۆ وەبەرهێنان لەو كەرتەدا بۆ وەبەرهێنەران كراوەیە، هەرچییەكی لەدەست بێت و پاڵپشتی بێت بۆ گەشەكردن و بەپیشەسازیكردنی ئەو كەرتە، ئامادەیە بیكات، ئەگەرچی وەك دەزانین بە درێژایی مێژوو گوندەكان و برا جووتیارەكانمان ڕۆڵی باش و كاریگەریان لە بەرهەمێنان و دابینكردنی بەشێكی زۆری سامانی ئاژەڵ هەبووە و هەیە، بەتایبەتی لە بەرهەمهێنانی هەموو پێكهاتەكانی شیر و زۆربەی ئەو گۆشتە سوورەی لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا دەفرۆشێت، كە ئەو مەڕو بزن و مانگا و گۆڵكانەیە كە جووتیارەكان لە گوندەكانیان بەخێوی دەكەن، وەبەرهێنان و بەپیشەسازیكردن لە سامانی ئاژەڵ بەگشتی (چ كەرتی پەلەوەر بێت، یان كەرتی ئاژەڵ)، هاوتەریب لەگەڵ وەزارەتی كشتوكاڵ، پەیوەندی بە وەزارەتی پیشەسازییەوە هەیە، بۆ ئەوەش ئەوەی پەیوەندی بە ئێمەوە هەبێت ئاسانكاریمان كردووە، كە لە تەك كێڵگە و پڕۆژەكانی پەلەوەر و ئاژەڵداریدا كارگەی پیشەسازی دابمەزرێت، تاوەكو بتوانین ببینە خاوەنی بەرهەمی خۆماڵی و گەشەی پێ بدرێت، تا ئەو ئاستەی وەك ئەوەی لە پڕۆژەكانی پەلەوەردا دەیبینین كە چەند زیادی كردووە، ئاواش بەرهەمە پیشەسازییەكانی پەلەوەر و ئاژەڵ بەرهەم بێت و ساڵ لە دوای ساڵیش گەشە بكات، لە ئامانج و پلان و بەرنامەی كابینەی نۆیەمیشدا ئەوە زۆر بە ڕوونی دەردەكەوێت و جەختیشی لەسەر كراوەتەوە، كە لەو كەرت و لایەنانەدا ببینە خاوەن داهات و بەرهەم و سەرچاوەی داهاتەكانیش زیاد بكات و هەمەچەشن بێت، بۆ ئەوەی تەنیا پشت بە نەوت نەبەستین.

* دیارە بایەخنەدانی وەبەرهێنەران بە كەرتی كشتوكاڵ و سامانی ئاژەڵ و نەبوونی پڕۆژەی وەبەرهێنانی گەورە لەم بوارەدا هۆكاری خۆی هەیە، ئایا گرنگترینی ئەو لەمپەر و ئاستەنگانە چین كە وای كردووە كەمتر وەبەرهێنەران بیر لە پڕۆژەی وەبەرهێنانی گەورە لەم بوارەدا بكەنەوە؟

- بە تەئكید گرنگییەكی زۆر بە وەبەرهێنەران لە كەرتی كشتوكاڵ و سامانی ئاژەڵ دراوە و كار و پشتگیریی پڕۆژەی گەورەش لە سامانی ئاژەڵی هەیە، وەك ئاماژەم پێ دا گرنگ نییە كە پڕۆژەی سامانی ئاژەڵی زۆر بێت و قەبارەكەی كەم و بچووك بێت، بەڵكو گرنگییەكە لەودایە كە پڕۆژەكان گەورە و ستراتیژی بن و كارگەی بەپێشەسازیكردنی لەگەڵدا بێت، بەڵام ئەوەی لە ئێستادا زیاتر لەمپەر و ئاستەنگە لە بەردەم پڕۆژەكان و گەشەكردنیدا، ئەوە هاتنی بەرهەمەكانی سامانی ئاژەڵی هاوردەیە كە تێچووی بەرهەمەكانی سامانی ئاژەڵی لەو كاتەدا لای خۆمان زۆرە، پێشتریش بۆ ئەو كەرتە پلان و ستراتیژ نەبووە و بەرهەمەكانی سامانی ئاژەڵی ناوخۆ تا ئێستا بەپێی پێویست نەخراوەتەڕوو و نیشان نەدراوە، هەر بۆیە زۆر پێویستە ساڵانە پێشانگەی نیشاندانی بەرهەمی سامانی ئاژەڵ ( لەهەر دوو كەرت) لە هەرێمی كوردستان بكرێتەوە، ئەگەرچی جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە كە لە ڕووی گرنگیدان و دامەزراندنی پڕۆژەكانی سامانی ئاژەڵی لە چوارچیوەی ئەو پلان و ستراتیژییەی كابینەی نۆیەم دایڕشتووە، كار و هەنگاوی باش نراوە و پڕۆژەی باش و گرنگ دامەزراوە.

* لە بڕگەیەكی دیكەی بەرنامەی كابینەی نۆیەم جەخت لەسەر هاوبەشیی (كەرتی تایبەت و گشتی) كراوە بۆ پڕۆژەی هاوبەش، ئایا لە بواری وەبەرهێنان لە سامانی ئاژەڵیدا بیر لەوە كراوەتەوە كە حكومەت‌ بە هاوبەشی لەگەڵ كەرتی تایبەت پڕۆژەی وەبەرهێنانی گەورە لەم بوارە دەست پێ بكات؟

- تا ئێستا هیچ كار و پڕۆژەیەكی هاوبەش لە نێوان حكومەت و كەرتی گشتی نەكراوە و بۆی هەیە لە بواری چاندن و كشتوكاڵ هەبێت، هاوكات هیچ كارگەیەكی وەبەرهێنانی هاوبەشیش لە نێوان كەرتی گشتی و حكومەت نییە، لە هەموو وڵاتانیش بە پێشكەوتووەكانیشەوە، ئەو كەرتە زیاتر لەلایەن كەرتی تایبەتەوە كاری تێدا دەكرێت، بەڵام ئەگەر كەرتی تایبەت داوا لە كەرتی حكومەت بە تایبەت لە وزارەتی كشتوكاڵ و لایەنی پەیوندیدار بكات كە بە هاوبەشی پڕۆژەی سامانی ئاژەڵ دابمەزرێنن، ئەوە بە دڵنیایەوە حكومەت ئامادەیی دەبێت و بە جددییش بەرەو داواكارییەكە دەچێت، چونكە حكومەت خۆی بە خاوەنی وڵات دەزانێت و بەرپرسیارێتیی هەموو پێداویستییەكانی هاووڵاتیانی لەئەستۆ دەگرێت، بۆیە لەلایەك ئامانج و ستراتیژی زیادكردنی داهاتە و لەلایەكی دیكە دەیەوێت داهاتی وڵاتەكەی هەمەچەشن و زۆر بێت، وەك ئەوەی لە كابینەی نۆیەمدا پلان و ستراتیژی بۆ دانراوە.