كۆمەڵناسان جەخت لەوە دەكەنەوە كە بەشداریی خانمان لە پرۆسەی سیاسی (حزبی و حكوومیدا) هۆكارێكە بۆ پیادەكردنی سیاسەتی نەرم و لێكتێگەیشتن لە ناو كۆی پرۆسەی سیاسی، چالاكانی مەدەنیش پێداگری لەسەر ئەوە دەكەن، بەپێی ئەو ڕێژەیەی (یەك لەسەر سێ) دانراوە بۆ بەشداریی ئافرەتان بۆ نوێنەرایەتیی خەڵك لە پەرلەمانی كوردستان و عێراق و ئەنجومەنی پارێزگاكان، دەبوو حزبەكان بەرنامەیەكیان بۆ خانمانی سەركردە هەبێت و،زیاتر هەوڵی پەروەردەكردنیان بدەن. ئەمانە و چەند پرسیاری دیكە تەوەری سەرەكیی ئەم دیمانەیەی گۆڤاری گوڵان بوون لەگەڵ ئوسامە جەمیل عەلی لەدایكبووی ساڵی 1966 ‌كە جگە لە كاری سیاسی، نووسەر و هونەرمەندێكی دیاری شاری هەولێرە و بەكالۆریۆسی هەیە لە مێژوو، لە ساڵی 2010-2014ـش ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بووە.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

* بەپێی بۆچوونی بیرمەندان، بەشداریی خانمان لە پرۆسەی سیاسی و حزبەكاندا، هۆكارێكە بۆ پیادەكردنی سیاسەتی نەرم و لێكتێگەیشتن لە ناو كۆی پرۆسەی سیاسیدا، لەگەڵ ئەوەی ئێستا بەشێكی بەرچاو لەژنان لەناو حزبەكاندا لە سەركردایەتیشن، بەڵام ئەم سیاسەتە نەرمە لەنێوان حزبەكان و پرۆسەی سیاسیدا نابیندرێت، ئایا ئەمە لەبەر ئەوەنییە ژن تەنیا لە حزبەكاندا دیكۆرن و بەشدارییان لە بڕیاری سیاسیدا پێناكرێت؟

- من پێموایە ئەو كێشەیە بۆ دوو شت دەگەڕێتەوە، یەكەمیان: بووە بە یاسا و بە باویش دەبێ ئافرەت لە پڕۆسەی سیاسی هەبێت، زۆر جار حزبەكان ئافرەت دەخەنە ناو كایەی سیاسی، چونكە یاسای حزبەكان و یاسای هەڵبژاردنیش مەرجی بوونی ئافرەت لە كایەكاندا دەكەنە مەرجی بەشداریكردن لە پڕۆسەی سیاسیدا، دووەمیشیان بووە بە باوو نەنگییە ئەگەر ئافرەت لە ناو پڕۆسەی سیاسیدا نەبێت، چونكە ئەمڕۆ لە سەرتاسەری جیهاندا و بەتایبەتی لە ئەوروپاو ئەمریكا ئافرەت هێزێكی كاریگەرە و لە سیاسەت و دەوڵەتداریدا بوونی خۆی سەلماندووە، دەیان ناوی وەكو هیلاری كیلنتۆن و مێركڵمان هەیە، بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی خۆماندا ئەو جۆرە ئافرەتە ئاسنینەمان نییە، كە توانیبێتی خۆی بسەلمێنێت و بە هێزێكی گەورە بەشداری لە كاری سیاسی و دەوڵەتداریی بكات، كوا چەند ئافرەتمان هەیە توانیبێتی ببێ بە سەركردە و كەسی یەكەمی حیزبێك؟ چەند ئافرەتمان هەیە بە هێزو تواناو لێهاتوویی خۆی چووبێتە پێش، بێ پشتبەستن بە دەنگی پیاوانی كۆمەڵگەو حزبەكەی؟ چ ئافرەتێكمان هەیە بووبێتە سومبولی سیاسی و سەرنجی كۆمەڵگەی بە پیاوو ژنەوە بۆ لای خۆی ڕاكێشابێت؟ لەو وڵاتەی خۆمان هێشتا ئافرەت نەبووەتە سیاسییەكی ئاسنین و فشار بە ئاراستەی سەرنجڕاكێشانی شەقام دروست بكات.

 * بەپێی ڕێژەی «یەك لەسەر سێ» كە دانراوە بۆ بەشداریی خانمان لە نوێنەرایەتیی خەڵك بۆ پەرلەمانی كوردستان و عێراق و ئەنجومەنی پارێزگاكان، دەبوو حزبەكان بەرنامەیەكیان بۆ ئافرەتانی سەركردە هەبێت و ژنی سەركردە پەروەردە بكەن، بەڵام لەماوەی 20 ساڵی ڕابردوو سەركردەیەكی لێهاتووی ئەوتۆی ئافرەت هەڵنەكەوتووە كە بتوانێت لەناو پرۆسە سیاسییەكە ببێتە ژمارەیەكی دیار، بۆچی بایەخ بە پەروەردەكردنی ئافرەتی سەركردە نادرێت؟

-حزبەكان ئەو (یەك لەسەر سێ)یەیان بە ملداهاتووە و چارەیان نییە، ئەگەرنا ڕەنگە زۆر بیریان لەوەنەكردباوە كە ئافرەت بە تەوژمێكی زۆر و دیار بێتە ناو كایەی سیاسی، من لێرەدا گلەیی لە ئافرەتان دەكەم، بۆچی ئافرەتان دەبێت هەر پاشكۆی پیاوان بن لەناو حزبەكان، بۆچی خۆیان حزبێك دروست ناكەن كە خۆیان كەسی یەكەم بن، خۆیان ئاراستەی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووریی شەقام بجووڵێنن؟ بە داخەوە ئێمە ئافرەتی گۆرانیبێژ و مۆدێلمان زۆرە، بەڵام ئافرەتی سیاسی و ئیداریمان كەمە، بەشێكی زۆری خەتای خۆیانە كە وەكو دیكۆر سەیر دەكرێن!

* كە دێینە سەر كێشەی ئافرەت، هەموو حزبە سیاسییەكان بە جیاوازی ئایدیۆلۆژیەتی سیاسییانەوە خۆیان بەداكۆكیكاری مافەكانی ئافرەت دەزانن، بەڵام هەر حزبێكیش دیدو تێڕوانینی خۆی بەسەر ژناندا فەرز دەكات، ئەگەر پرسی ئافرەت گرنگە، بۆچی بەرنامەیەكی سیاسیی هاوبەش لەنێوان حزبەكان نییە بۆ ئەوەی لە ڕێگەی یاسای باری كەسێتی داكۆكی لە ئافرەتان بكرێت؟

- ئەوە بۆ پاشخانی فیكری حزبەكان دەگەڕێتەوە، دیارە تێڕوانینی كەسێكی ئیسلامی جیایە لەگەڵ كەسێكی عەلمانی بۆ كێشەی ئافرەتان و خودی ئافرەت، ئەو تێڕوانینە وایكردووە خودی كێشەكە گوم ببێت، دەبێت وا سەیری ئافرەت و پیاو بكرێت كە هەردووكیان یەك ڕەگەزن كە مرۆڤە، نەك دوو ڕەگەزی جیای نێر و مێ، وەك ئەوەی دكتۆر مستەفا زەڵمی ئاماژەی پێكرد، دەبێ پیاو تێبگات، ئافرەت وەكو ئەو مرۆڤە و یەك ڕەگەزن، نابێت لەسەر بنەمای نێرو مێ مامەڵە بكرێت، ئافرەت وەكو پیاو دەخوێنێ و دەخەوێ و نەخۆش دەكەوێ و بیر دەكاتەوەو پێدەكەنێ و دەژی، بۆ دەبێ لەسەر بنەمای ڕەگەز مامەڵەی لەگەڵ بكرێ؟ بۆ لەسەر بنەمای مرۆڤبوون و وڵاتی بوون مامەڵەی لەگەڵ نەكرێ؟ لە ئایینی ئیسلامیشدا وا مامەڵەی لەگەڵ كراوە، مرۆڤە و خاوەن ماف و بەرپرسیاریەتییە، لە قیامەتیشدا وەكو مرۆڤ مامەڵەی لەگەڵ دەكرێ، ناڵێن ئافرەت بێتە ئەولا و پیاویش بێتە ئەملا، بۆیە هەرهەموومان پێویستمان بە موڕاجەعە هەیە، لەسەر هەمووشیان دەبێ ئافرەتان خۆیان موڕاجەعەی خۆیان بكەنەوە.

 * لەگەڵ ئەوەی چالاكانی بواری مافی ئافرەت داكۆكی لەوە دەكەن، ئەگەر ئافرەت خاوەنی ئابووریی خۆی بێت، دەتوانێت باشتر خێزان بەڕێوە ببات، بەڵام ئەوەی ئەمڕۆ دەیبینین ئەوەیە كە خەریكە ڕێژەی جیابوونەوە هێندەی ڕێژەی هاوسەرگیری لێ دێت، بەشی زۆری حاڵەتەكان لەنێوان ئەو هاوسەرانەیە كە خانمەكان خاوەنی سەرچاوەیەكی داهاتی خۆیانن، ئایا هەڵكشانی ڕێژەی جیابوونەوەی هاوسەران بۆچی دەگێڕیتەوە وتاچەند ئەم دیاردەیە هەڕەشە لە ئاشتیی كۆمەڵایەتی دەكات؟

- كێشەی جیابوونەوەی نێوان پیاوو ژن پەیوەندی بە بەرەوپێشچوونی تەكنەلۆژیاو ژیان هەیە، چەند وڵات لەم ڕووە بەرەوپێش بڕوات، جیابوونەوە زیاتر دەبێت، ئێمە پێشی بیست ساڵ نموونەمان بە ئەوروپا و ئەمریكا دەهێنایەوە كەوا لەچ كارەساتێك دەژین، چونكە ڕێژەی جیابوونەوە زیادی كردووە، حاكم عەبدولباست فەرهادی لە كۆڕێكدا وتی: ساڵی 1979 لە سەرتاسەی عێراق چل ژن و مێرد جیابوونەوە، ئەو ساڵە دەوڵەت هەمووی هاتە سەر خەت، كەوا كارەساتێكی گەورە بەڕێوەیە لە عێراق، چونكە ڕێژەی جیابوونەوە زیادی كردووە. دەی ئێستا لە وڵاتی خۆمان ڕەنگە ڕۆژانە چل خێزان هەڵوەشێتەوە، دیارە بە داخەوە دەوڵەتیش بێدەنگە لە ئاست ئەو كارەساتە و حزبەكانیش هەروا، ڕەنگە ڕێكخراوەكانی ژنانیش هۆكار بن بۆ زیادبوونی ڕێژەی جیابوونەوە، هەمیشە دەبیستم ئەوان هانی ئافرەتان دەدەن بۆ جیابوونەوە، خاڵێكی دیكە نەبوونی ڕۆشنبیریی هاوسەر گیرییە لە ناو نەوەی نوێ، بۆیە لەتەمەنی زوو هاوسەرگیریكردن كارەساتی دروست كردووە، لەلایەكی دی تەكنۆلۆژیا و ئەنتەرنێت ڕۆڵی خراپیان بینیوە لەم كارەساتە، دەیان بگرە سەدان ژن و مێرد شەوانە لەسەر یەك جێگان و هەریەكەیان چات لەگەڵ یەكێكی دی دەكات، زۆر جار لێرەوە كارەساتەكە دروست دەبێت، من دەڵێم ئافرەت دەبێت متمانەی بەخۆی هەبێت و دڵنیابێت لەوەی وەكو فڕندە بە دوو باڵ ژیان دەكات، ئەویش لەگەڵ پیاو دەبنە دوو باڵ و ژیان دەكەن، هیچیان بێ ئەویتر ناتوانێت ژیان و ژیار دروست بكات.

* لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان چارەسەری كێشەی ئافرەتیان گرێداوەتەوە بە «وەبەرهێنان لە كچاندا»، ئەمەش بەو مانایەی پێویستە لە قۆناغی باخچەی ساوایانەوە كچ پەروەردە بكرێت، بۆ ئەوەی ژنێكی باش پێشكەشی كۆمەڵگە بكرێت، لە كوردستان ئەم ئاراستەیە نییە، ئایا تاچەند گرنگە وەبەرهێنان لە كچاندا بكرێت؟

_ئەگەر بەو ئاراستەیەبێت كە ببنە خاوەن كەسایەتیی بەهێز و بەتوانا و كۆمەڵگە بەرەو پێشترو باشتر ببەن بە تەئكید باشە، پێم وانییە لەو بوارەدا ئافرەت لە كۆمەڵگەی ئێمە كەموكوڕی هەبێت، ئافرەت شان بەشانی پیاو دەخوێنێت و دەچێتە زانكۆ و بڕوانامەی بەرز بە دەست دەهێنێت و دەبێتە تاكێكی كاریگەر لە كۆمەڵگە، دكتۆر و مامۆستا و ئەندازیار و هونەرمەند و ئافرەتی سەركەوتوومان زۆرە، ئەمڕۆ لە كۆمەڵگەی كوردی ئافرەت لە هەموو بوارەكان بوونی هەیە و تواناو وزەی خۆی سەرف دەكات، تاكە كێشەی ئافرەت لە كۆمەڵگەی ئێمە لەبواری سیاسی ئەوەیە كە سەربەخۆ نییەو پاشكۆی پیاوە، دەنا دەیان ئافرەتمان هەیە، خێزان و ماڵ هەڵدەسووڕێنێ و كەسی یەكەمە، ئافرەت لەسەرتاسەری جیهان هەنگاوی گەورەی ناوە و جێ پەنجەی دیارە، هیچ مەیدانێك نییە ئافرەت كاری تێدا نەكات، هەر لە گەشتە ئاسمانییەكانەوە بگرە تا دەگاتە هەموو كارەكانی دی، لەكۆمەڵگەی كوردییش زۆر بەرەوپێش چووە، ئەوەتا لە باشووری عێراقدا و لە هەندێك شوێن تائێستاش كەناوی ئافرەت دەهێنن، دەڵێن: ببوورە ئافرەت، وەك ئەوەی چۆن كە یەكێك باسی توالێت بكات، دەڵێت: ببوورە توالێت! بەڵام لە كۆمەڵگەی كوردیی خۆمان ئافرەت دایكە، خوشكە، خێزانە، دكتۆرە، ئەندازیارە،خاوەن كارە و مامۆستایە و پەروەردكارە، من بە دڵنیاییەوە دەڵێم: ئافرەتی كورد كێشەی زۆر نییەو كێشەی بۆ دروست دەكرێت، بۆیە بەلاتەوە سەیر نەبێ ئەگەر بڵێم لە كوردستان كێشەیەك نییە بە ناوی كێشەی ئافرەتان، ئەو ڕێكخراوانەی واش دەڵێن تەنیا و تەنیا نان و پیاز بەو قسەیە دەخۆن!

* هەتا ئێستا ئەو ڕێكخراوانەی داكۆكی لەمافی ئافرەت دەكەن، ئەو ڕێكخراوانەن كە بەشێكن لە حزبەكان، ئایا باشتر نییە بە هاوشێوەی ڕیكخراوێكی كۆمەڵگەی مەدەنی، ڕێكخراوێكی كوردستانی هەبێت،دوور لە كاریگەریی حزبە سیاسییەكان داكۆكی لەمافەكانی ئافرەتان بكات ؟

- ڕێكخراوەكانی ژنان بوون بە بار و لە زیان بەولاوە هیچ سوودێكیان بە ئافرەت نەگەیاندووە، ئێمە دەبێت ئاراستەی بیركردنەوەی كۆمەڵگە بگۆڕین، نەك هەر حزبەی ڕێكخراوێكی ئافرەتی بۆ دابمەزرێنین، ئافرەت لەسەرەوەی ڕێكخراو و دەستەو گرووپە، ئافرەت دەبێت خۆی خۆی بسەلمێنێت، نەك بخرێتە قاوغی ڕێكخراوێكەوە و بە ئاراستەی بۆچوونی حزب لە قاڵب بدرێت، ئەمڕۆ ئافرەت مامۆستایە و دكتۆرە و كارمەندی حكومەتە، ئافرەت لە زۆربەی بواڕەكانی ژیان سەركەوتووە، بەڵام بە داخەوە لە بواری سیاسی سەركەوتوو نەبووە، چونكە هەمیشە كراوە بە پاشكۆی پیاو لەكاری سیاسیدا، ئافرەت دەبێت خۆی ژیانی خۆی بگۆڕێت و بە هێزی بیرو بازووی خۆی بێتە مەیدان، نەك بە هەوڵی پیاو.