جۆن حەننا راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی دیك چینی جێگری پێشووی سەرۆكی ئەمریكا لەو دیمانە تایبەتەی لەم ژمارەی گوڵان بڵاو بۆتەوە، سەبارەت بە بڕیاری هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوتی كوردستان راستەوخۆ لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە، ئاماژە بەوەدەكات، ئەم بڕیاری نەوت فرۆشتنە یان دەبێت بە بناخە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان یان دەبێتە بناخە بۆ دووبارە گێڕانەوەی دەوڵەتی عێراق بۆ دەوڵەتێكی فیدرالی و فرەیی و پەرلەمانی لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا.
ئەم قسانەی جۆن حەننا پێش سەردانی سەرۆك مسعود بارزانی-یە بۆ ئەوروپا و كۆبوونەوەی لەگەڵ فرانسۆ هۆلاندی سەرۆكی فەرەنسا، بەڵام وەك باڵیۆز پیتەر گالبریس لە دیمانەیەكی دیكەی سەبارەت بە سەردانی بەڕێز مسعود بارزانی بۆ ئەوروپا و كۆبوونەوەكەی لەگەڵ فرانسۆ هۆلاند پێی راگەیاندین، گالبریس سەبارەت بە كۆبوونەوەی بارزانی و هۆلاند دەڵێت: (رۆژی هەینی سەرۆك بارزانی چاوی بە سەرۆك هۆڵاند كەوت، پێموایە كۆبوونەوەیەكی گەورە بوو. بە باوەڕی من واقیعی ئێستا ئەوەیە كە پێوەندیەكانی ئێستا لە عێراقدا سەركەوتوو نین، تێگەیشتنێكی روو لە زیاد هەیە لە ئەوروپا و ئەمریكادا كە عەرەبی عێراق رێز لە بیرۆكەی خۆبەڕێوەبەری-خۆحكومڕانی- كوردستان ناگرێت، بەو پێیە تێگەیشتنێك هەیە لەبارەی ئەوەی دەبێت كوردستان تەرتیباتی نوێ بكات. لەبەر ئەوە پێموایە خەڵكی لە ئەوروپا و ئەمریكاش دان بەو راستیەدا دەنێن كە سەربەخۆبوونی كوردستان شتێكی حەتمیە، ئەمە پرۆسەیەكە و ئێستا بەردەوامە. كەواتە پرسیارەكە ئەوەیە ئایا لە چ كاتێكدا ئەمە روودەدات، یاخود ئایا تەرتیباتێكی دیكە لەگەڵ عێراقدا دەكرێت؟ كە هەرچۆنێك بێت لە سایەیدا كوردستان وەك قەوارەیەكی خاوەن سەروەری بمێنێتەوە. پێموایە سەرۆك بارزانی ئەوە شەرح دەكات كە بۆچی بارودۆخی عێراق شكستی هێناوە).
كەواتە سەردانەكانی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەدوای هەڵبژاردنەكانی 30ی نیسانی رابردووی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ ئەوەیە بە جیهانی عەرەبی و دەوڵەتانی ئەوروپی رابگەیەنێت كە ئێستا كاتی ئەوەیە لەسەر بژاردەكانی بەردەست دیراسەتی جددی بكرێت بۆ ئەوەی چیدیكە ئەم كێشەیە بە هەڵواسراوی نەمێنێتەوە، ئەو بژاردانەش بریتین لە:

1. هەرێمی كوردستان بارودۆخێكی تایبەتی لە ناو عێراقدا هەیە، لەبەر ئەوەی بڕیاری ئۆپەراسیۆنی ئازادكردنی عێراق لەلایەن هاوپەیمانی ئارەزوومەندانەوە بۆ رووخانی رژێمی پێشووی عێراق، بۆ بەشە عەرەبیەكەی عێراق بووە نەك هەرێمی كوردستان، زیاتر لەمەش هەرێمی كوردستان یەكێك بووە لە هاوپەیمانانی ئارەزوومەندانە بۆ رزگاركردنی عێراق و هێزی پێشمەرگەی كوردستان، تەنیا هێزی سەربازی بووە لەو پرۆسەیە بەشداری كردووە.

2. دوای ئەوەی ئۆپەراسیۆنی ئازادكردنی عێراق بە پێی بڕیارێكی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی گۆڕا بۆ داگیركردنی عێراق لەلایەن ئەمریكاوە و ئەمریكا بەرپرسیاریەتی پاراستن و بونیادنانەوەی عێراقی كەوتە سەر شان وەك دەوڵەتێكی داگیركار، ئەوا ئەمریكا جیا لەوەی ناچار نەبووە سەربازی خۆی بنێرێتە كوردستان، لە هەمانكاتدا تەنیا یەك سەربازی ئەمریكیش لە كوردستان خوێن لە لوتی نەهاتووە.

3. ئەمە وەنەبێت ئەمریكا زۆر شارەزای بارودۆخی عێراق بووبێت و خۆی ئارەزوومەندانە بەو جۆرە مامەڵەی لەگەڵ هەرێمی كوردستان كردبێت، بەڵكو ئەوە سەركردایەتی سیاسیی كوردستان بە گشتی و شەخسی سەرۆك مسعود بارزانی بوو، كە بواری نەدا سەربازانی ئەمریكا بە هاوشێوەی شارەكانی دیكەی عێراق لەكوردستان رەفتار بكەن، دیارە هەموو لایەك لە یادی ماوە كە فەرماندە سەربازییەكانی ئەمریكا لەسەرەتا ویستیان، هەرێمی كوردستانیش وەك عێراقی داگیركراو سەیر بكەن، بەڵام هەر لە كاتی خۆیدا لەلایەن بارزانیەوە سنوریان بۆدانرا.

4. لەبری ئەو یارمەتیانەی كە بە زیاتر لە 30 ملیار دۆلار مەزندە دەكرێت و بۆ بونیادنانەوەی ژێرخانی عێراق تەرخانكرابوون لەدوای ساڵی 2003، بەپێی راپۆرتەكانی دامەزراوەی لێپرسینەوەی حكومەتی ئەمریكا كە لەگەڵ ئەو لیژنەیە كراوە كە ئەو پارەیان لە عێراقدا سەرفكردووە و هیچ ئاكامێكیشی نەبووە، تەنیا یەك دۆلاری نەدراوە بە هەرێمی كوردستان، بە تایبەتی لەبواری رێكخستنەوەی ژێرخانی كارەبا لە عێراقدا كە زیاتر لە 5ملیار دۆلاری بۆ تەرخانكراوە، یەك دۆلار نەدراوە بە كوردستان و هەموو جیهان دەزانن چۆن وێستگەكانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان دامەزراون.

كەواتە ئەگەر رای گشتی ئەمریكا بەوجۆرە هەتا ئێستا لە بارودۆخی عێراق تێگەیەنرابێت، بەوەی ئەمریكا مافی خۆیەتی قسەی لەسەر ئایندەی عێراق هەبێت، لەبەرئەوەی زیاتر لە 6 ترلیۆن دۆلار و لە 1500 سەربازی قوربانی بۆداوە، ئەوا دەبێت نەك هەر رای گشتی ئەمریكا، بەڵكو دەبێت هەموو رای گشتی جیهانیشی لێ ئاگادار بكرێتەوە، كە ئەو 6 ترلیۆن دۆلارە یەك دۆلاریشی بۆ كوردستان سەرفنەكراوە و ئەو 1500 سەربازەشی لە عێراق كوژراون و ئەو دەیان هەزارەی لە عێراق برینداربوون، تەنیا سەربازێكیان لە كوردستان نەك نەكوژراوە برینداریش نەبووە.
بژاردەكانی بەردەم هەرێمی كوردستان

1. گەڕان بەدوای بەدیلی دیكتاتۆریەتدا
كاتێك بەر لەدوو ساڵ بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، رەفتارەكانی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەرەو تاكڕەوی و دیكتاتۆریەت ملدەنێت، ئەم ئاراستەیەش عێراق بەرەو ئایندەیەكی تاریك و نادیار دەبات، وەك جۆن حەننا راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی دیك چینی بە گوڵانی راگەیاند، سەرۆك ئۆباما ئەوكاتە لەوە تێنەدەگەیشت بارودۆخەكە بەو ئاستە خراپە دەگات و سیاسەتەكانی نوری مالیكی دەمانگەیەنێتە ئەمڕۆ، ئەوكات سەرۆك بارزانی لە كۆشكی سپی ئەم واقیعەی بە سەرۆك ئۆباما راگەیاند، هەروەها لە موحازەرەكەشی لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك بە ناوەندەكانی توێژینەوە و تەواوی رای گشتی ئەمریكای راگەیاند، ئەگەر لە عێراقدا دیكتاتۆریەتێكی نوێ دروست بێتەوە، ئەوا گەلی كوردستان جارێكی دیكە ملكەچی دیكتاتۆریەت نابێت و ئەم بڕیارە دەگەڕێتەوە بۆ گەلی كوردستان بۆ ئەوەی خۆی بڕیاری خۆی بدات.
كەواتە ئێستا كاتی ئەوە هاتووە و ئەركی بەڕێز مسعود بارزانیشە، ئەو واقیعەی ئێستای عێراق كە هەیە وەك خۆی بۆ دۆستانی كوردستان و عێراق و دەوڵەتانی ئەوروپی و جیهان باس بكات، بۆ ئەوەی هەموو پێكەوە هاوكاربن كە بەدیلێك بۆ دیكتاتۆریەت بدۆزرێتەوە و تەواوی عێراقیەكان بە هەرێمی كوردستانیشەوە، لەو دەرهاویشتە سلبیانە رزگار بكرێت كە لەماوەی 4 ساڵی رابردوو هەموو عێراق دووچاری بووە.
ئەمە پێمان دەڵێت بژاردەی یەكەمی هەرێمی كوردستان رزگاركردنی عێراقە لە دیكتاتۆریەتێكی نوێ، كە دەرهاویشتەی سندوقەكانی دەنگدانە.
لەم سیناریۆیەدا، بەڕێز مسعود بارزانی وەك دیارترین سەركردە و سیاسەتمەداری عێراقی لە هەوڵی ئەوەدایە هەموو لایەك لە دیكتاتۆریەت رزگار بكات و پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بكەوێتە سەر سكەی خۆی و دەستووری عێراق بەتەواوەتی جێبەجێ بكرێت.

2. رزگاركردنی هەرێمی كوردستان لە سزادانی دیكتاتۆر
سەبارەت بە بژاردەی یەكەم كە رزگاركردنی عێراقە لە دیكتاتۆریەت و خۆسەپاندن، دیارە هەموو لایەك بۆچوونی فەرمی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و باڵیۆز و بەرپرسانی ئەمریكی لە عێراقدا دەزانین، بەوەی ئەوان هاوكاری عێراقیەكان دەكەن بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتنێكی سیاسیی، بەڵام دەست لە بژاردەی سیاسیی عێراقیەكان وەرنادەن و ئەوان هەر بژاردەیەكیان هەبێت ئەمریكیەكان بە مەودایەكی یەكسان لە دووری هەموو لایەنەكان رادەوەستن.
ئەوانەی لە سیاسەتی دەرەوە و ناوخۆی ئێستای ئەمریكا شارەزان، دەزانن ئەم ئینشا سیاسییەی بەرپرسانی ئەمریكی لەهەمبەر كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و عێراق بە تایبەتی دەریدەبڕن، رەنگدانەوەی خراپی سیاسەتی ناوخۆی ئەمریكایە، خۆ لە خۆڕا نییە لە كۆتایی ساڵی 2013 ریچارد هاس كە ئێستا سەرۆكی ئامۆژگای پێوەندییەكانی دەرەوەی ئەمریكایە و لە هەردوو ئیدارەی بیل كلینتۆن سەرۆكی ستافی پلان داڕشتنی سیاسەتی دەرەوە بووە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كتبێك بڵاو دەكاتەوە بە ناونیشانی (سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە سیاسەتی ناوخۆەوە دەست پێدەكات)، شایەنی باسە ئەو پرۆژەی كە كۆڵن پاول وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە ئیدارەی بوش لە ساڵی 2001 بەناوی پرۆژەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ رایگەیاند، لەبنەڕەتدا ئەو پرۆژەیە لەلایەن ریچارد هاسەوە ئامادەكرابوو بۆ وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ئەو كتێبەی هاس كە دوای دەرچوونی هەر لە كۆتایی ساڵی 2013 لە ئامۆژگای ناشناڵ دیموكراتی كۆڕێكی لەسەر گێڕا، لەو كۆڕەدا كۆڕگێڕەكە رووی لە هاس كردوو لێی پرسی، ئەگەر لەم كۆڕەدا سەرۆك ئۆباما ئامادەبووایە پرسیاری لێبكردیدایە، ئایا هەمان وەڵامت دەدایەوە، كە پێویستە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا گۆڕانكاری بەسەردا بێت؟ هاس لەوەڵامدا پێی گووتن ئەگەر سەرۆك ئۆباما لێرە بوایە و پرسیاری لێ بكردمایە، پێم دەگووت، سیاسەتی ئەمریكا نەك هەر پێویستی بەگۆڕانكاری هەیە، بەڵكو سیاسەتی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا توانای ئەوەی نییە هیچ كێشەیەك چارەسەر بكات.
بۆیە لەم روانگەیەوە و بۆ ئێستا سیاسەتی ئەمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا توانای چارەسەركردنی هیچ كێشەیەكی نییە، هەتا ئەگەر هەوڵیش بدات چارەسەری بكات ناتوانێت چارەسەری بكات، هەروەك چۆن پێش هەڵبژاردنەكانی 30 نیسان نەیتوانی حكومەتی عێراق ناچار بكات بۆ ئەوەی لەگەڵ هەرێمی كوردستان بگەنە رێككەوتن و هەموو لایەكیش دەستپێشخەریەكەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانمان بینی بەوەی رۆژانە 100 هەزار بەرمیل نەوت لە رێگەی (سۆمۆ)ەوە بێ هیچ مەرجێك ئامادەیە بنێرێتە دەرەوە، بەمەرجی حكومەتی عێراقیش هەنگاوێك بێتە پێشەوە، هەر بۆیە دوای تەواو بوونی هەڵبژاردنەكان و لە رۆژی 2ی ئایار حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا نەوت هەناردە بكات و بیفرۆشێت.
لەم حاڵەتەدا كە هەرێمی كوردستان بۆ لابردنی سزای دیكتاتۆر ناچارە مافە دەستوورییەكانی خۆی پیادە بكات، بەڵام ئەگەر حكومەتی ناوەندی عێراق بیەوێت گوشار بكات و رێز لە پیادەكردنی مافە دەستوورییەكانی كورد نەگرێت، ئەوا كورد ناچارە پەنا بۆ بژاردەی سێهەم بەرێت.

3. دۆزینەوەی میكانیزمێكی نوێ بۆ رێكخستنی پێوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ عێراقدا
هەندێك لەو پسپۆرانەی كە شارەزان لەبواری داڕشتنی دەستوور، ئەو رەخنەیە لە دەستوور داڕێژەران و راوێژكارە دەستوورییە نێودەوڵەتیەكان دەگرن، كە بەشداربوون لە داڕشتنی دەستووری هەمیشەیی عێراق، بەوەی هەندێك بڕگەو ماددەی دەستوورەكە لەبەر بوونی تایبەتمەندی هەرێمی كوردستان لە عێراقدا خراونە ناو دەستوورەكە و بەرهەمی پێداگیری كوردە لەمافەكانی خۆی، بۆیە هەق بوو ئەو بڕگەو ماددانە وەك تایبەتمەندی كوردستان دیاری بكرانایە، نەك وەك بڕگە و ماددەی دەستووری بۆ هەموو عێراق لەوانە:
* پێش ئەوەی عێراقی نوێ بوونی هەبێت، هەرێمی كوردستان وەك ئەمری واقیع بوونی هەبووە، بۆیە دەستووری عێراق پێش ئەوەی دەستوور بێت بۆ هەموو عێراق، گرێبەستێكی سیاسی بووە بۆ لكاندنەوەی هەرێمی كوردستان بەعێراقەوە، دیارە بۆ ئەم لكاندنەوەیەش كورد مەرج و داواكاری خۆی هەبووە، هەروەها كۆمەڵێك كێشەی هەبووە كە تەمەنی 100 ساڵ بووە، بۆیە دەبوو ئەم تایبەتمەندییە بە راشكاوی رەچاو بكرایە و بڕگەو ماددە دەستوورییەكان تەنیا بۆ كوردستان بوونایە.

* دیارە ماددەی 140ی دەستووری عێراق، پێش نووسینەوەی دەستوور ماددەی 58ی یاسای كاتی بەڕێوەبەردنی دەوڵەت بووە بۆ قۆناخی ئینتیقالی، ئەم ماددەیە لە بنەڕەتدا بۆ ئەوە هاتە بوون كە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان بە رێگەی ئاشتی و یاساییانە بگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان، بۆیە دەبوو ماددەی 140 تەنیا تایبەت بووایە بە كوردستان و پێوەندی بە شارەكانی دیكەی عێراقەوە نەبوایە.
* هێزی پێشمەرگەی كوردستان پێش دروستبوونەوەی سوپای عێراق هەبووە و بناخەی سوپا تازەكەی عێراق بووە، بۆیە تایبەتمەندی پێشمەرگە وەك هێزێكی سەربازی بەناوی پاسەوانی هەرێمی كوردستان و بەشێك لە مەنزومەی دیفاعی عێراق، دەبوو وەك ماددە و بڕگەیەكی دەستوور تایبەت بوایە بە هێزی سەربازی كوردستان بەناوی هێزی پێشمەرگە، بۆ ئەوەی دواتر حكومەتی عێراق نەتوانێت گێچەڵی ئەوەی پێبكات، ئایا پێشمەرگە بەشێكە لەمەنزومەی دیفاعی یان نە.

* جیاكردنەوەی چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ كێڵگە نەوتیەكانی پێش 2003 و ئەو كێڵگە نەوتیانەی دوای 2005 وەبەرهێنانیان تێدا دەكرێت، ئەمەشیان هەردەبوو تایبەت بێت بە هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی یاسای دابەشكردنی داهات و بەڕێوەبردنی سەرچاوە سروشتیەكان ئاستەنگی بۆ دروست نەبێت.

* یاسای هەرێمەكان و دامەزراندنی هەرێمەكان، ئەم یاسایە كە لەبەر رۆشنایی ماددە دەستوورییەكان بۆ بەڕێوەبردن و دامەزراندنی هەرێمەكان هاتووە، لەبنەڕەتدا بۆ چەسپاندی دیفاكتۆی هەرێمی كوردستان بووە، لەبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان وەك ئەمری واقیعێكی دەوڵەتێكی سەربەخۆ پێش یاسای كاتی و داڕشتنی دەستووری عێراق بوونی هەبووە، ئەو ماددە دەستووریانەی دەسەڵاتی هەرێمەكانی پێ دیاری دەكرێت لە دەستووردا، لە بنەڕەتدا دەسەڵاتە دیفاكتۆكانی هەرێمی كوردستانن، بۆیە دەبوو، دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان بەجیا ئاماژەی پێبكرایە و دەسەڵاتی هەرێمە تازەكان كراوە بوایە بۆ رێككەوتن لەگەڵ پەرلەمان و حكومەتی فیدرالی عێراق.
دیارە لەسەر هەریەكێك لەم ماددە دەستووریانە كە لەبنەڕەتدا تایبەتن بە چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەی كورد و رێكخستنی پێوەندییەكانی نێوان كورد و بەغدا، بەشێوەیەكی گشتی تایبەت نین بە هەموو عێراق، بۆیە كاتێك حكومەتی عێراق بۆ هەر یەكێك لەو ماددە دەستووریانە پاساوی ئەوە دەهێنێتەوە، ئەگەر ئەو مافانە بدرێت بە هەرێمەكانی دیكە، یان ماددەی 140 جیبەجێ بكرێت، یان پێشمەرگە ببێتە بەشێك لە مەنزومەی دیفاعی، یان ئەگەر ئەو مافە دەستووریانە لەبواری سەرچاوە سروشتیەكان بۆ ناوچەكانی دیكەی عێراقیش پیادە بكرێت، ئەوا عێراق بوونی نامێنێت، ئەوا لەم حاڵەتەدا حكومەت و پەرلەمانی عێراق لەبری ئەوەی مافە دەستوورییەكانی كورد رەتبكەنەوە، باشترە بێن بە واقیعی و بە شاهیدی نەتەوە یەكگرتووەكان و باڵیۆزی ئەمریكا لەبەغدا و شاندی پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا بۆ پێوەندی لەگەڵ عێراق، ئەم باسە دووبارە وتووێژی لەسەر بكرێت و میكانیزمێكی تازە بدۆزرێتەوە كە هەم كێشەی مافە دەستوورییەكانی كورد لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكات، هەمیش كێشەی حكومەتی فیدرالی چارەسەر بكات، لەم چوارچێوەیەدا كورد بژاردەی زۆرن لەوانە:

1. كورد ئەگەر مافە دەستوورییەكانی خۆی لە دەستووری عێراقدا پارێزراو بێت، دژی هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق نابێت، نایەوێت دەست لەكاروباری پێكهاتەكانی دیكەی عێراق وەربدات، هەروەك چۆن ئێستا كۆمەڵێك یاسای بۆ رێكخستنی كۆمەڵگەی كوردستان دەركردووە لە بەشەكانی دیكەی عێراق بە شێوەیەكی دیكەن.

2.ئەگەر ناتوانن دەستووری عێراق هەموار بكەن، ئەوا هەرێمی كوردستان پرۆژەی دەستووری خۆی ئامادەیە و دەستووری عێراقیش ئامادەیە، لەمەش زیاتر دەستووری كوردستان سنوری دەستووری عێراقی نەبەزاندووە، ئەوا دەكرێت شێوازی فیدرالیزم بگۆڕێت بۆ كۆنفیدرالی یان وەك سندوقی ئاشتی جیهان و گۆڤاری فۆرین پۆلیسی پێشنیاریان كردووە زەمینە خۆش بكەن بۆ یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق، ئەو كاتە بەپێی هەردوو دەستووری كوردستان و عێراق دەكرێت، كوردستان و عێراق دوو دەوڵەت بن لە هەدووكیشیان دوو ئەندام بن لەناو یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقدا.

3. ئەگەر حكومەتی عێراق پێشوازی هیچ كام لەم بژاردانە ناكات، ئەوا دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە تەواوەتی بێتە ناو پرۆسەكە و لەپێش هەموویانە نەتەوە یەكگرتووەكان، بۆ ئەوەی سنورێك بۆ خواستە خۆسەپێنەكانی دەسەڵاتی بەغدا دابنرێت و كورد بڕیاری چارەنووسی خۆی بدات.

جیهان لەبەردەم بژاردە كراوەكانی كوردستاندا

ئەوانەی هەتا ئێستاش لەو راستیە تێنەگەیشتوون بەوەی ئەو گۆڕانكارییانەی لە ماوەی ساڵانی 2011- 2014 روویانداوە، لە قەبارەی گۆڕانكارییەكانی 100 ساڵ زیاترە، هێشتاش هەر بەو ئەقڵیەتە سیاسەت دەكەن و وادەزانن جیهانی ئێستا پێش ساڵی 2011 یە، سەرنج بدەن نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق، لەماوەی ساڵی 2007-2010 بە جۆرێك سیاسەتی كرد كە بووە هۆكاری ئەوەی ئەمریكا پشتگیری بكات بۆ مانەوەی لە خولی دووەم، بەڵام لە خولی دووەم بە جۆرێك سیاسەتی كرد كە هەموو جیهان بێزار بكات، ئەو پێیوابوو چۆن دەتوانێت لە ژێر پەردەی شەڕی دژە تیرۆر هەڵبكوتێتە سەر رەشماڵی خۆپیشاندەران لە حەویجە و فەلوجە و رومادی و موسڵ، دەتوانێت ئەم كارەشی لە رێگەی دامەزراندنی فەرماندەی دیجلەوە لە كەركوكیش بۆ بچێتە سەر، بەڵام ئەوە بوو سەرۆك مسعود بارزانی وەك فەرماندەی هێزی پێشمەرگە فەرمانی بە جوڵانی هێزی پێشمەرگە كردو پێشمەرگەی بردە حەمرین و ئێستاش هێزی پێشمەرگە لەوێن و فەرماندەی دیجلەش ناچاربوو پاشەكشە بكات.
خاڵێكی دیكەی گرنگ نەخشەی جوگرافیایی سیاسیی ناوچەكەیە كە ماوەی 100 ساڵە سەرچاوەی هەموو كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە بە كێشەی كوردستانیشەوە، بێگومان ماوەی 100 ساڵە هەموو جیهان لەسەر نەخشەی جوگرافیای سیاسیی ئەو ناوچەیە بێدەنگە، بەڵام لەدوای 2011ەوە ئێستا خەریكە كۆدەنگیەك لە جیهان دروست دەبێت، بەوەی ئەگەر دەمانەوێت كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چارەسەر بكەین، ئەوا لەو دوو رێگەیە، رێگەی زیاتریان لەبەردەمدا نییە:

1. یان دەبێت تەواو نەخشەی جوگرفیای سیاسیی ناوچەكە ئەوەی پێیدەڵێن نەخشەی سایكس پیكۆ هەڵبوەشێتەوە و نەخشەیەكی تازە لەسەر بنەمای نەتەوەیی و مەزهەبی دابڕێژرێتەوە.

2. یان ئەوەیە دەبێت دەوڵەتە سادە و دیكتاتۆرەكان، بگۆڕدرێن بۆ دەوڵەتی لێكدراو، واتە لەناو ئەو دەوڵەتانە هەموو تایبەتمەندیەكانی نەتەوە و ئایین و مەزهەبەكان پارێزراو بێت و هەموویان مافی حكومڕانی خۆیان لە چوارچێوەی ئیدارەیەكی خۆبەڕێوەبردندا هەبێت و پاشان ئەم ئیدارانە لێكبدرێن و دەوڵەتەكان وەك خۆیان بمێننەوە و نەخشەكە دەستكاری نەكرێت.

بۆ پەنابردن بۆ حاڵەتی یەكەم، ئەمە لە كاتێكدا جیهان ناچار دەبێت پەنای بۆ بەرێت، كە توندوتیژییەكان پەرەبسێنن بە ئاستێك و بە ئەمری واقیع ناوچەكە لەسەر بنەمای نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبی دابەش بێت، ئەمەیان ناو لێناوە هەڵوەشانەوە یان دابەشبوونی رەق و توندوتێژ (Hard Partition)، بەبۆچوونی هەموو پسپۆران ئەم حاڵەتە مەترسی زۆر زۆرە، بەڵام ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پەنا بۆ ئەوە بەرێت بەشێوەی ئاشتیانە دەوڵەتی سادە بگۆڕێت بۆ دەوڵەتی لێكدراو، ئەوا شێوازی فیدرالیزم یان كۆنفیدرالیزم، یان یەكێتی دەوڵەتەكان لەناو سنوری دەوڵەتە كۆنەكە، چارەسەری كێشەكان دەكات.
ئەوجا لەبەر ئەوەی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەم قۆناخە مەبەستێتی هاوشانی رەوتی سیاسەتی نێودەوڵەتی تازە، بەشێك بێت لەچارەسەركردنی كێشەكانی عێراق و ناوچەكە، لەسەردانەكانی پێشتر و سەردانی ئەمجارەشی بۆ ئەوروپا و لەسەردانەكانی داهاتووشدا، ئەو بژاردانە هەمووی لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی باس دەكات و پێیان رادەگەیەنێت كە كورد جارێكی دیكە ناگەڕێتەوە بۆ دواوە، لەمەش گرنگتر لەبەر ئەوەی كورد ئەزموونێكی جوانی لە ناوچەكە پێشكەش كردووە و سیفەتی دەوڵەتی هاوچەرخی سەدەی بیست و یەكەمی بەتەواوەتی پیادەكردووە، بۆیە جیهان بەڕێزەوە پێشوازی لە بژاردەكانی بارزانی دەكات و ئەوانیش رێگە نادەن ئەو پێشكەوتنەی هەرێمی كوردستان بۆ دواوە بگەڕێتەوە و بە وردی دیراسەتی هەموو ئەو بژاردانەی بارزانی دەكەن، كە وێڕای ئەوەی بارزانی داكۆكی لەمافی نەتەوەكەی خۆی دەكات، لە هەمانكاتدا ئەو بژاردانەی دەیخاتە روو خزمەتی ئاشتی و تەناهی ناوچەكە و جیهانیش دەكات.