ئەبو میساق ئەلمەساری، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی ڕێكخراوی بەدر و ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە و یەكێكە لە سیاسەتمەدارە دیارەكانی عێراق و، بڕوانامەی دكتۆرای لە زانستی سیاسەت هەیە و، بەردەوام لەسەر پرسە هەستیارەكان و ڕووداوەكانی عێراق و ناوچەكە قسەی جددی و هەڵوێستی ڕاشكاوانەی هەیە و، بڕوای بەوەیە كێشەكان بە لۆژیك و لێكتێگەیشتن چارەسەر دەكرێت و كاتێك عێراق سەقامگیر دەبێت، كە بتوانرێت كێشەكان لەگەڵ هەرێمی كوردستان چارەسەر بكرێن و، بە گەشبینییەوە سەیری پەیوەندییەكانی نێوان بەغدا و هەولێر دەكات. لە گفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ (هەرێمی كوردستان لەناو گێژاوی ململانێی هەرێمی و نێودەوڵەتی)دا، كۆمەڵێك زانیاری زۆر هەستیار و بەسوودی خستە ڕوو و دیدوتێڕوانینی خۆی زۆر ڕاشكاوانە لەسەر ئەم پرسانە بەگشتی و پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی دەربڕی و چەندین پێشنیار و ڕاسپاردەشی پێشكەش كردین.

 

 

سەرەتا ڕێگەم پێبدەن كە سڵاوی برایانم لە مەكتەبی سیاسیی ڕێكخراوی بەدر و فراكسیۆنی بەدر لە پەرلەمانی عێراق بەم كۆبوونەوە بەرزە بگەیەنم. ئێمە ڕێزێكی گەورەمان بۆ ئەو ناوە گەورەیەی «پارتی» هەیە، كە هەموو كات ئامادەبوونێكی جددی و بەرچاوی هەبووە لە كاروبارەكانی عێراق، ئێمە وەك ڕێكخراوی بەدر پێكەوە ساڵانێكی دوور و درێژ لەگەڵ پارتی دژی ڕژێمی دیكتاتۆری پێشووی عێراق خەباتمان كردووە و ئێمە دژی هەموو سیاسەتەكانی ڕژێمی دیكتاتۆریی بەعس بووین بەرانبەر بە كوردستان و هەمووی ڕەت دەكەینەوە و هاوپەیمانین لەگەڵ پارتی بۆ ئەوەی پێكەوە هەنگاو بۆ ئایندەیەكی گەش لە عێراقدا هەڵبگرن.

نازانم ئامادەبووانی ئەم گفتوگۆیە ئەوە دەزانن، یان نە، ئێمە وەك ڕێكخراوی بەدر، لە دەوروبەری هەولێر گۆڕستانمان هەیە و هەولێر ڕۆڵەكانی ئێمەی لە ئامێز گرتووە، بۆیە هەر كاتێك سەردانی هەولێر بكەین، سورەتی فاتیحە بۆ گیانی ئەو شەهیدانەمان دەخوێنین كە هەولێر و كوردستان لە ئامێزی گرتوون، بۆیە هەولێر و كوردستان لای ئێمە خۆشەویستە و ئێوەی بەڕێزیش خۆشەویستترن.

هەوڵ دەدەم لە ناونیشانی ئەم گفتوگۆیەوە دەروازەیەك دروست بكەم. من وای دەبینم هەڵبژاردنی چەمكی «گێژاو» بۆ ئەناونیشانی گفتوگۆیەك لەم ئاستەدا گونجاو نەبێت. ئەمەش بەو مانایە دەڵێم كە ململانێكان نابنە گێژاو، لەناو گێژاویشەوە دروست نابن، كەواتە با بپرسین: ئایا ئەو ململانێ هەرێمی و نێودەوڵەتییانە لەكوێوە دروست دەبن، كە كاریگەریان لەسەر هەرێمی كوردستان هەیە و پاشانیش وەك شەپۆلێك كاریگەری لەسەر هەموو عێراق دروست دەكات؟

من زۆر جار لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و هەروەها لە كەناڵە ئاسمانییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان ئەوەم گوتووە، كە نەخشەی ململانێكان دەوڵەتانی زلهێزی جیهانی بڕیاری لەسەر دەدەن، ئەو زلهێزانەی لەم جیهانەدا خاوەنی ئیمكانیەت و بڕیارن، وەك ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و شانشینی بەریتانیا و دەوڵەتانی دیكە، هیوادارم ئەمە ڕوون بێت، ئەوجا لەگەڵم هاوڕان، یان نا، گرنگە ئەوەیە ئەم پرسە ڕوون بێت لاتان.

لەناو ئەم نەخشەیەی دەوڵەتە زلهێزەكان بڕیاری لێ دەدەن، كۆمەڵێك ناوچەی نفووز بەرهەم دێت، ئەو ناوچانەی كە نفووزی جیاجیای تێدا دروست دەبێت، بەرژەوەندیی یەكتربڕ و كێشە لە نێوانیان دروست دەبێت و، سەرەنجامیش دەبێتە هۆی هەڵگیرسانی شەڕ.

پێموایە ئەمە دەروازەیەكی گونجاوە. من بە ئەزموونی سیاسیی خۆم و بۆ ئەوەی نەچینە ناو قسە و كێشمەكێش و بێینە سەر ئەوەی هۆكارەكان چین و چی لە پشت ئەو ڕووداوانەیە، وەك د. یەحیا ئەلكوبەیسی ئاماژەی پێكرد.

من لە بەغداوە هاتووم بۆ ئەم گفتوگۆیە، بۆ ئەوە نەهاتووم كە باسی هۆكارەكان بكەم، یان هەرێمی كوردستان فێر بكەم ئەم ململانێیانە لە چییەوە سەرچاوەیان گرتووە. هەولێر خۆی كاراكتەری كاریگەر و بەتوانایە و مێژوویەكی دێرینی لە كاری سیاسیدا هەیە، توانای ئەوەی هەیە كە دیدێكی تایبەت لەسەر كێشەكان دروست بكات و شرۆڤەی هۆكارەكانی سەرهەڵدانی كێشەكانیش بكات، بۆیە ئەمڕۆ ئێمە لێرە گفتوگۆ دەكەین، هەتا باس لە چارەسەرەكان بكەین.

بە بۆچوونی من چارەسەرەكان و نهێنیی چارەسەرەكان لەوەدایە كە بەردەوام بگەڕێینەوە بۆ بەغدا، گەڕانەوە بۆ بەغدا وەك حكومەتی فیدڕاڵی، بۆیە من لەو باوەڕەدام هەولێر بە سیاسەت و سەركردایەتییەكەیەوە هەوڵی زۆری داوە كە ئەم پرۆسەیە دەست پێبكات و زەمینەیەك بۆ گفتوگۆی مەبەستدار و بە بەرهەم دروست بكات.

من ئەمڕۆ لە بەردەمی ئێوەدا پێشنیاری بۆچوونێكی ڕاشكاوانە و شەفاف دەكەم، لەوانەیە ئەم بۆچوونەش بە شێوەیەكی نەرێنی لەلایەن ئەو لایەنەی خۆمە بە سەرمدا بشكێتەوە. لێرەدا دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە و زۆر بە ڕوونیش دەیڵێم: هەولێر بەشدار بووە بۆ ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و سەرۆكەكەی ڕازی بن، كە پێشوازی لە محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بكەن، لە سەردانی ئەمجارەی بۆ ئەمریكا.

لێرەوە ئێمە چی لەم ڕاستییە فێر دەبین، ئەم ڕاستییە ئەوەمان پێ دەڵێت، كە هەولێر پەناگیر و پشتگوێخراو نییە لە بەشداریكردنی لە چاكسازی، یان لە بەڕێوەبردنی كارەكان وەك بەشێك لە عێراقێكی فیدڕاڵی، بەپێچەوانەوە هەولێر كارایە و پاڵنەرە بۆ ئەوەی بارودۆخەكان بەرەو باشتر بچن، ئەم سەردانەی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ ئەمریكا كە شاندێك یاوەری بووە و نوێنەری هەر دوو حزبی پارتی و یەكێتیشی لەگەڵدا بووە، ئاكامی زۆر باشی هەبووە، نامەوێت پێش ڕووداوەكان بكەوم، لەبەر ئەوەی تازە سەرۆك وەزیران گەڕاوەتەوە، بەڵام ئاكامە باشەكان دەردەكەون، منیش مەبەستمە زۆر بە ئەرێنی باسی ئەم سەردانە بكەم، لەبەر نزیكم لە سەرچاوەی بڕیار، بە باشی تێدەگەم كە ئەم سەردانە زۆر زۆر سەركەوتوو بووە.

لێرەدا كە دەڵێم گەڕانەوە بۆ بەغدا، مەبەستم ئەوەیە كە هەولێر هەمیشە بە ڕەشبینی و نیگەرانییەوە سەیری بەغدا نەكات، بەو شێوەیە سەیر نەكەن كە نیوەی پەرداخەكە بەتاڵە، بەڵكو بەو جۆرە سەیری بكەن كە نیوەی پەرداخەكە پڕە.

ئێمە زیاتر لە چەند جارێك پێشوازیمان لە شاندەكانی دانوستاندنی پارتی و یەكێتی لە بەغدا كردووە، كە دێنە بەغدا و دەیانەوێت پەیاممان پێبگەیەنن، بەوەی دەبێت بارودۆخی بەغدا نموونەیی بێت و هیچ كێشەیەك نەبێت.

بەڵام من دەڵێم: برایان، تێڕوانینەكانتان لەسەر واقیعێكی دیاریكراوی شیعی بونیاد مەنێن، من خۆم ئێستا كە لەگەڵ ئێوە گفتوگۆ دەكەم، من خۆم ناو واقیعی شیعە گەورەم بووم، پەروەردەی ڕێكخراوێكی دێرینم كە ئەویش «ڕێكخراوی بەدرە»، بۆیە لەناو ئەو واقیعەوە زۆر بە ڕاشكاوانە پێیتان دەڵیم، لەناو لایەنەكانی شیعەی عێراقدا دوو توێژ هەن، كە بریتن لە «شیعەی عەقڵانی و شیعەی چەك»، تا ئەم ساتە ئێمە شكستمان هێناوە لەوەی «شیعەی چەك» بگەیەنینە قەناعەت كە ئەو گرووپانە دەستبەرداری چەكەكانیان بن، ئەمەش هۆكاری خۆی هەیە و پەیوەندی بە ئایدیۆلۆژیا و باوەری ڕادیكاڵیی ئەو گرووپانەوە هەیە، بۆیە نەمانتوانیوە وا بكەین، وەك ئێمە چەكەكانیان دابنن و ڕوو لە ئەقڵانییەت و كاری سیاسی بكەن. ئێمە لە دوای ساڵی 2003 چەكەكانمان وەلانا و دەستمان كرد بە كاری سیاسی، بۆیە داوامان لە شاندەكانی كوردستان هەیە، كە دێنە بەغدا بۆ گفتوگۆ و دانوستاندن، ڕەچاوی ئەو واقیعەی كۆمەڵگەی شیعە بكەن، ئەمەش بەو واتەی ئەوەی ئەمڕۆ شاندێك دێتە بەغدا و دەیەوێت هەڵوێستێكی هاوبەش دروست بكات، لەسەر ئەو هێرشەی كۆماری ئیسلامیی ئێران كردوویەتە سەر هەولێر، نابێت ئەو شاندە كە دێت، پشت بە قسە و لێدوانی لایەنێكی چەكداری شیعە ببەستێت و هەڵوێستی لەسەر وەربگرێت، دەبێت بزانێت لە بەغدا هێزێكی ئەقڵانیی شیعەش هەیە، دەتوانرێت لەگەڵی دانوستاندن بكرێت و هەڵوێستێكی هاوبەش دروست بكرێت، تەنانەت دەتوانرێت لەگەڵ ئەو هێزە ئەقڵانییە دانوستاندن لەگەڵ كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش بكرێت، یان دەكرێت داوایەك پێشكەشی دادگای نێودەوڵەتی بكرێت و لە ئاكامدا لە چوارچێوەی یاسای نێودەوڵەتیدا عێراقیش لە دژی ئەو لێدانە ڕابوەستێت، سەبارەت بەو بۆردومان و هێرشەی كرانە سەر هەولێر، ئێمە سەركۆنەمان كرد. بەڕێز قاسم ئەعرەجی كە سەرۆكی ئاسایشی نیشتمانی و پێشتر وەزیری ناوخۆ بووە، یەكێكە لە سەركردەكانی بەدر، وەك لێژنەی لێكۆڵینەوە هاتە هەولێر و ڕای یەكلاكەرەوەی خۆی ڕاگەیاند، بەوەی ئەو بیانووانەی ئێران ڕاست نین.

بۆیە دەمەوێت بڵێم ئەم پرسە گەورەیە، ئامانجەكانمان گەورەترن، لەوانەیە بمانتوانیبا پێش ئەم گفتوگۆیە بەرنامەیەكی كار ئامادە بكەین، بۆ ئەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان بە ڕوونتر سەیری ئەو واقیعە بكات و قەوارەی كێشەكانی هەرێم دیاری بكات و ئاستی ئیمكانییەت و هاوكاری پیشان بدەین بۆ ئەوەی لە بەغدا كێشەكان چارەسەر بكەین.

لە دوماهیدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە بۆچی برایان لەم گفتوگۆیە بۆچوونیان بەوجۆرەیە كە نەرمیی دادگای فیدڕاڵی و ڕاستكردنەوەی بڕیارەكانی تەنیا لە بەرژەوەندی هەرێمی كوردستانە؟ لێرەدا دەخوازم سەرنجتان بۆ ئەوە ڕابكێشم كە یەكەم كەس كە داوای كرد هەرێمێكی دیكە هاوشانی هەرێمی كوردستان دروست بكرێت، شەهیدی میحراب سەید محەمەد باقر حەكیم بوو، خوا لێی ڕازی بێت، بۆیە ئەگەر ئێوەی بەڕێز پێتان وایە حكومەتی فیدڕاڵی و شیعە دژی هەرێمی كوردستانن، ئەم پرسە بە هیچ شێوەك بوونی نییە، بەڵام من دەڵێم: پێویستە هەرێمی كوردستان بەرژەوەندی هاوبەش لەگەڵ شیعە و دادگای فیدڕاڵی و هەموو لایەنەكان دروست بكات. بەڕێزێك لەم گفتوگۆیە زۆر بە وردی ئەوەی دەستنیشان كرد كە هۆكاری هەموو بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی «ململانێی كوردی – كوردی»یە. من دەزانم هەنگاوی ئەقڵانی لە بەرژەوەندیی شیعەیە، بۆیە من دەمەوێت لەسەر ئەم بنەمایە پێشنیارێك بكەم بە ئامادەبوونی د.سالار عوسمان و بە نوێنەرایەتیی مەكتەبی سیاسیی ڕیكخراوی بەدر، بانگهێشتی ئێوەی بەڕێز بكەم كە سەردانی بەغدا بكەن بۆ ئەوەی ئەقڵانییەت تووشی داخوڕان نەبێت و بەردەوام بێت. د.محەمەد ئیحسان ئاماژەی بە هاتنی شاندی سیاسی كرد، بەڵام من پێموایە هاتنی شاندی سیاسی بەو ئاستە بەرهەمدار نابێت، بەڵكو سەردانی وەك ئەمجۆرە دیدارانە واقیعێكی سیاسیی نەرم دروست دەكات.

«رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي* وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي* وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي * يَفْقَهُوا قَوْلِي».