لە 21ی ئایاری 2013 رۆژنامەنووسی بەناوبانگی جیهانی كریستیان ئامانپور لە شاشەی كەناڵی CNNـەوە و لەمیانەی دیمانەیەكی لەگەڵ هۆشیار زێباری وەزیری دەرەوەی عێراق پرسیارێكی گرنگی وروژاند ئایا عێراق لە كۆنترۆڵ دەرچووە و لەبەریەكهەڵوەشاوە؟(؟Is Iraq unraveling)، لەگەڵ ئەوەی لەوەڵامی ئامانپوردا وەزیری دەرەوەی عێراق زۆر جەختی لەسەر ئەوەكردەوە عێراق دەتوانێت كۆنترۆڵی باری ئاسایش بكات و سنوورێك بۆ كارە تیرۆریستیەكان دابنێت، بەڵام لە بەرامبەردا و هەر هەمان رۆژ ئامۆژگای واشنتۆنیش بۆ رۆژهەڵاتی نزیك ئەوانیش بە وتارێك بە ناونیشانی (بەڵی عێراق بەرەو هەڵوەشانەوە دەچێت. Yes Iraq is unraveling) وەڵامی ئامانپوریان دایەوە، بەهەرحاڵ كاتێك ئەم دێڕانە دەنووسین زیاتر لە 6 مانگ بەسەر ئەو پرسیارەی CNN تێدەپەڕێت، بەڵام بارودۆخی عێراق لەرووی ناسەقامگیری و هەڵكشانی كارە تیرۆریستیەكان ئەوكات واتە پێش شەش مانگ زۆر لە ئێستا باشتر بووە، ئەمەش مانای ئەوەیە رۆژ لەدوای رۆژ حكومەتی عێراق لەسەر ئەم پرسە دەستەوەستان تر دەبێت و ناتوانێت سنوورێك بۆ تیرۆریستان دابنێت، بەمەش بۆشاییەكی گەورە دروستبووە كە هەموو كارەكانی حكومەت لەڕووی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەوە پەكیان بكەوێت و هاووڵاتیانی شارەكانی ناوەڕاست و باشوری عێراق هەست بە دڵنیایی و ئارامی نەكەن، لەمەش گرنگتر ئەم بارودۆخە ناسەقامگیرە بۆتە هۆكاری ئەوەی نەتوانرێت پرۆسەی سیاسی راستبكرێتەوە و پێكهاتەكان لەسەر بەرنامەیەكی هاوبەش رێكبكەون بۆ ئەوەی لە ئاستی وەڵامدانەوەی ئەو تەحدیانە بن كە لەم بارودۆخە رووبەڕووی عێراق دەبنەوە، ئەم پەرتەوازەییەش كە لەنێو پێكهاتەكاندا هەستی پێدەكرێت بۆتە هۆكاری ئەوەی هێزەكانی ئاسایش و سوپا لەلایەن بەشێكی ناو یەك پێكهاتە كۆنترۆڵ بكرێت و ناشتوانن هیچ رۆڵێك بگێڕن.

سەبارەت بەم واقیعە پرسیارمان لە پەرلەمانتار شوان محەمەد تەها ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە پەرلەمانی عێراق كرد، بەوەی ئایا ئەوان وەك پەرلەمان و لیژنەی بەرگری و ئاسایش چۆن سەیری ئەم بارودۆخە دەكەن، لە وەڵامدا بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو: (رەوشی ئاسایش لە ئێستای عێراقدا بە گشتی زۆر خراپە بەتایبەتیش لە شاری بەغدا و لە ناوچەكانی دیالە و ئەنبار و موسڵ و تكریت رۆژ بە رۆژ بەرەو خراپیی دەچێت، زۆر هۆكار هەن كە وایان كردووە رەوشەكە بەو شێوەیە خراپ بێت و تەنیا بوونی رێكخراوی ئەلقاعیدە و رێكخراوە تیرۆریستییەكانی دیكە نین، بەڵكو چەندین گروپی دیكەی چەكداری لە عێراقدا هەن بە بەرچاوی حكومەتی عێراقییەوە چالاكی تیرۆریستی دژ بە هاووڵاتیان ئەنجام دەدەن، بەڵام حكومەت لێیان بێدەنگە، هەروەها رووداوەكانی ناوچەكە بە گشتی و سوریا بەتایبەتی ئەوانیش كاریگەرییەكی خراپیان لەسەر رەوشی عێراق دروستكردووە، جگە لەمانە ئەو رێوشوێنانەی دەزگا ئەمنییەكان دەیگرنە بەر و هاووڵاتیان دەكەنە ئامانج، ئامانجەكە زیاتر سیاسییە لەوەی ئەمنی بێت و بریتییە لە پەراوێزخستنی چینێك لە چینەكانی كۆمەڵگا كە سوننەكانن، ئەمانە هەموویان وایانكردووە كە بارودۆخی ئەمنی بەرەو خراپتر بچێت. لەلایەكی دیكەوە دەزگا ئەمنییەكان لەرووی هەواڵگرییەوە سەركەوتوو نین و ناتوانن زانیاری تەواو پەیدا بكەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، لە بەرامبەر دەست نەكەوتنی زانیاری هەڵدەكوتنە سەر ماڵی هاووڵاتیان و رەش بگیرییان دەكەن، ئەم رەشبگیرییە وایكردووە كە ناڕەزایی لای خەڵك دروست بێت‌ و بووەتە یەكێك لە هۆكارەكانی تێكچوونی رەوشی ئەمنی، حكومەت دوو ئەركی سەرەكی هەیە یەكەمیان: خزمەت كردنی هاووڵاتیان لەرووی دابینكردنی خزمەتگوزارییەوە، دووەمیان: دەستەبەركردنی ئەمن و ئاسایشە بۆ هاووڵاتیان، بەداخەوە دەتوانم بڵێم لە هەردوو ئەركەكەدا حكومەتی عێراقی فەشەلی هێناوە.. لەم بارودۆخەدا تاكە چارەسەر‌ ئەوەیە حكومەتی عێراقی پابەند بێت بە ماددەی 9ی دەستووری عێراقی كە تێیدا هاتووە: دەبێ سوپای عێراق و دەزگا ئەمنییەكان لە سەرجەم پێكهاتەكانی عێراق پێك بێن، هەر لە هەمان ماددەدا هاتووە: نابێ دەزگاكانی ئەمن و ئاسایش بخرێنە نێو كاروباری سیاسییەوە، هەر لە بڕگەی سێیەمی ماددەكەدا هاتووە: نابێ سوپا و دەزگا ئەمنییەكانی عێراق ببنە ئامڕازی سەركوتكردنی هاووڵاتیان، ئەگەر حكومەتی عێراق تەنیا پابەند بێت بەو ماددەیەی دەستووری عێراقی دەتوانین بڵێین بەشێكی زۆر لە كێشەكان چارەسەر دەبن. بۆ ئەم مەبەستە ئێمە وەكو قەوارە سیاسییە كوردستانییەكان چەندین جار لەگەڵ لیستی ئەلعێراقییە و رەوتی سەدر وەكو فشارێك پەنامان بردە بەر لێسەندنەوەی متمانە له حكومەت، هەروەها داوامان كرد بانگهێشتی سەركردەی گشتی هێزە چەكدارەكان بكرێت بۆ بەردەم پەرلەمان، بەڵام ئامادە نەبوون لەبەردەم ئەنجوومەنی نوێنەران و لەجیاتی ئەوەی بێن بەرگری لە خۆیان بكەن، پەرلەمانیان كردە ئامانج، بۆیە دەبینین ئەنجوومەنی نوێنەران بووەتە لاوازترین دەزگا لە عێراقدا، تەنانەت لێرەو لەوێ بووەتە مایەی ئەوەی خەڵكی عێراق تیر و توانجی لێبدەن)).







ئەوەی پەرلەمنتار شوان محەمەد تەها وەك ئەندامی لیژنەی بەرگری و ئاسایش ئاماژەی پێكرد، ئەوەیە كە هێزێكیش كە لەدەرەوەی رێكخراوی قاعیدە و تیرۆریستەكانە ئەوانیش هەمان كار دژی هاووڵاتیان ئەنجامدەدەن، ئەمەش مانای ئەوەیە خەریكە كارە تیرۆریستیەكان دەگۆڕێت بۆ شەڕی مەزهەبی نێوان شیعە و سوننە، لەم حاڵەتەشدا ئەگەر شاڵاوە تیرۆریستیەكان ببنە شەڕی مەزهەبی نێوان شیعەو سوننە، ئەوا ئەمجارەش وەك ساڵی 2006 بەرەو ئەو حاڵەتە دەچین كە باڵیۆز پیتەر گالبریس ناوی لێنا (كۆتایی عێراق)، ئەم حاڵەتە چ لەبەر یەكهەڵوەشانی عێراق بێت وەك ئامانپور پرسیاری لەبارەوە كردووە و یان وەك گالبریس كەناوی ناوە (كۆتایی عێراق) بەرەو ئەو مانایەمان دەبەن كە چ كۆتایی عێراق بێت یان لەبەر یەكهەڵوەشان، ئەوا ئەم حاڵەتە بە شێوەیەكی خوێناوی كۆتایی پێدێت و وەك پسپۆران لە شەڕی ناوخۆی ئیتنی و مەزهەبی ئاماژەیان پێكردووە، ئەو شەڕە كاتێك كۆتایی پێدێت كە لایەنەكانی شەڕكەر لە شەڕەكە هیلاك و نائومێد بن و بە ناچاری پەنا بۆ دانوستاندن و ئاشتی بەرن، بۆیە پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا لایەنەكان كەی دەگەنە ئەو حاڵەتەی كە لەشەڕ هیلاك بن و پەنا بۆ دانوستاندن و ئاشتی بەرن؟ یان ئایا بەكردەیی ئەم بارودۆخە بەرهەمی كێشەی پێكهاتەكانی سوننە و شیعەیە؟ سەبارەت بە وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە بەڕێز مەحمود عوسمان پەرلەمانتاری كوردستانی لە لێدوانێكدا جەختی لەسەر ئەوەكردەوە كە ئەم بارودۆخە بەرهەمی پەیوەندی نێوان لایەنە سیاسییەكانە و لەمبارەوەو وتی:(لایەنی یەكەمی كەموكوڕییەكان سیاسییە و پێوەندی و گرژیی نێوان لایەنە سیاسییەكان و ئەو ململانێیانەی كە تەواو نابن و هەر بەردەوامن، دواتر لاوازیی و بێ توانایی حكومەت لە چاككردنی رەوشی ئەمنی، هەروەها لاوازیی هەواڵگری و بەكارنەهێنانی تەكنەلۆجیای تازە لەم بوارەدا، هەروەها ئاشتەوایی نێوان لایەنەكان بەو شێوەیە نییە كە بەیەكەوە دابنیشن و بیر لە چارەسەر بكەنەوە، دواتر دەبینین كە لایەنەكان بەیەكەوە دادەنیشن هەموویان باس لە چاكسازی و ئاشتی كۆمەڵایەتی دەكەن كەچی لەسەر ئەرزی واقعدا هیچی لێ نایەتەدی. هەروەها رەوشی ئەمنی رەنگدانەوەی هەیە بۆ سەر بارودۆخی سیاسی و ئاستی خزمەتگوزارییەكان و سەرجەم كایەكانی دیكەی وڵات، چونكە پێوەندییەكی راستەوخۆ هەیە لە نێوان بارودۆخی ئەمنی و سیاسی، لەم بارودۆخەدا پەرلەمان هیچ رۆڵێكی نییە، چونكە باسی رەوشی ئەمنی ناكات، كە سەركردە ئەمنییەكانیش بانگهێشت دەكات بۆ لێپرسینەوە ئامادەنابن، تەنانەت فەرماندەی گشتیش ئامادە نابێت، بۆیە پەرلەمان فەرامۆشكراوەو سووچەكەش لە سەرۆكایەتی پەرلەمانە، لەمەش زیاتر چەندین پرۆژە یاسا هەن لە پەرلەمانی عێراق تا ئێستا دەنگیان لەسەر نەدراوە ئەویش دیارە بەهۆی رێكنەكەوتنی لایەنەكانی ناو پەرلەمانە، چونكە ئەگەر ئەوان رێك بكەون ئەوكاتە ئاسانەو خوێندنەوەی یەكەم و دووەمی بۆ دەكرێت دواتر دەخرێنە دەنگدانەوە، یاسای دادگای دەستووری كە ساڵێكە ئامادەیەو دەنگی بۆ نەدراوە، هەروەها یاسای حزبەكان كە گفتوگۆكانی تەواوبوون، بەڵام چاوەڕوانی سەرنج و تێبینیەكانی كوتلەكان دەكرێت، تا دواتر وەكو یاسایەكی تەواو دەنگی لەسەر بدرێت، ئەمە وێڕای چەندین یاسای دیكە)).

لایەنی كوردستانی لەسەر ئەم رەوشە نالەبارە بە شێوەیەكی بێ لایەنانە باس لەبارودۆخەكە دەكەن، بەڵام ئایا لایەنی هاوپەیمانی نیشتمانی كە راستەوخۆ لە ئەدای خراپی حكومەت بەرپرسن چۆن سەیری ئەم پرسە دەكەن، لەمبارەوە پەرلەمانتار جومعە عەتوانی ئەندامی لیستی هاوپەیمانی نیشتمانی لە لێدوانێكدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە ئەوان وەك هاوپەیمانی نیشتمانی بەڕێز نوری مالیكی بۆ خولێكی دیكەی سەرۆك وەزیران كاندید نەكەنەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە لیستی هاوپەیمانی نیشتمانی چاوەڕێی هەڵبژاردنەكانی داهاتوو دەكەن لەمبارەوە وتی: (لە ئێستاوە شێوازی بەشداری كردنی قەوارەكان لە هەڵبژاردنی داهاتوو دەركەوتوون، دەبینین پێشتر هاوپەیمانێتیی شیعی لە هاوپەیمانێتی نیشتمانی رەنگی دابۆوە، هەروەها لیستی ئەلعێراقیە لەگەڵ هێزە سوننیەكان بێجگە لە هاوپەیمانیی كوردستانی ئێستا هەریەكە بە نیازە بە تەنیا بەشداریی هەڵبژاردن بكات، بۆیە بەم شێوەیە چ كوتلەی ئەحراری سەدر و رێكخراوی بەدرو دەوڵەتی یاسا و ئەوانی دیكە بڕیاریان داوە بە تەنیا بەشداری بكەن، بۆیە ناحەزانی مالیكی تەنیا لیستی عێراقیە نابێت، بەڵكو كوتلەی ئەحرارو مواطن دەبێت، ئەوانە لە ناوەڕاست و باشووری عێراق ململانێ دەكەن، هەروەها لیستی ئەلعێراقیە بە تەنیا نییە، بەڵكو لیستی موتتەحدون و چەندین كەسایەتیی دیكە و لیستی جیاجیا كە ئەوانیش بەشداردەبن، كە لە ناوچەكانی رۆژئاوا دەبن، دوای هەڵبژاردنیش ململانێیەكە توندتر دەبێت لە نێوان لیست و قەوارەكان كە مەسەلەی ململانێی سیاسی و تائیفی قووڵتر دەكاتەوە، بۆ نموونە رەوتی مواطن و ئەحرار سوورن لەسەر ئەوەی كە سەرۆك وەزیران ئەم جارە سەر بەوان بێت، دیارە هەمیشە ململانێی سیاسی لە تایفی باشترە، چونكە ئەگەر خوانەخواستە گەیشتە ململانێی تایفی ئەوا ئاشتیی كۆمەڵایەتی دەكەوێتە بەر هەڕەشەو رەوشی ئەمنی زیاتر بەرەو خراپی و گرژی و كارەسات دەچێت كە رەنگە ببێتە هۆی دەستێوەردانی وڵاتانی ئیقلیمی و كێشەو قەیرانی زیاتری بەدوادابێت كە ئەمە دژی بنەماكانی دامەزراندنی دەوڵەتی دیموكراسییە لە عێراق))

بەلام پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە ئەگەر بارودۆخەكە بەمشێوەیە بێت ئایا دەتوانرێت هەڵبژاردن بكرێت؟ سەبارەت بە وەڵامی ئەم پرسیارە عەتوانی بە گوڵانی راگەیاند ئەو كاتە دەبێتە بەهاری تیرۆیستان و لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە رای خۆی دەربڕی:(ئەگەر بارودۆخەكە بەمجۆرەی ئێستا بێت، من پێشبینی دەكەم ئەو كاتانە ببێتە بەهارێك بۆ تیرۆریستان، چونكە هەروەكو وتم ژمارەیەك لە كارمەندو هێزی ئەمنی و لەوانەیە لەناو حزب و لایەنە سیاسییەكانیش هەبن هاوكاریی تیرۆریستان بكەن بۆ جێبەجێكردنی پلانەكانیان و كردەوەی تیرۆریستی ئەنجام بدەن، بێجگە لە موزایەداتی دیكەی سیاسی بۆ شێواندنی رەوشەكەو ناوزڕاندنی هەندێ بەرپرسی سیاسی تاكو لە هەڵبژاردنەكاندا شكست بهێنن، دیارە ئەمەش بۆ ئەوەیە تا بڵێن ئەوانەی دۆسێی ئەمنییان بەدەستە سەرنەكەوتوون وێڕای حەزكردنی هەندێ لایەن لە نانەوەی پشێوی تایفەگەری و ریسواكردنی دەستكەوتەكان و تێكدانی باری ئەمنی و تۆقاندنی هاووڵاتیان تاكو لە بنكەكانی دەنگدان دوور بكەونەوە، بۆیە دووپاتی دەكەمەوە ئەگەر هەر بە شێوەی جاری پێشتر بێت دیارە رێژەی بەشداری كردنیش كەمتر دەبێت هەروەك چۆن بینیمان لە بەغدا جاری پێشوو رێژەكە لە 30%ی رەتی نەكرد))

ئەم خوێندنەوەیە بەرەو ئەوەمان دەبات، لەگەڵ ئەوەی زۆر كەس ئومێدێكی زۆری لەسەر هەڵبژاردنەكانی داهاتووی عێراق هەڵچنیوەو بەوجۆرە سەیری دەكەن ئەو هەڵبژاردنە دەبێتە هۆكاری گۆڕانكاری و چارەسەركردنی بارودۆخەكە، بەڵام پرسیاری گرنگتر لەوە ئەوەیە ئەگەر بارودۆخەكە بەو شێوەیە روو لە هەڵكشان بێت و لەماوەی تەنیا 10 مانگی رابردوو زیاتر لە 5800 هاووڵاتی بووبنە قوربانی كارە تیرۆریستیەكان، ئایا عێراق فریا دەكەوێت هەڵبژاردن بكات؟ ئەگەر هەر كەسێك بیەوێت وەڵامی ئەم پرسیارە بداتەوە، دەبێت بە وردی سەیری بارودۆخی ناسەقامگیر و هەڵكشانی كارە تیرۆریسیتەكان بكات، لەو روانگەیەشەوە هیچ گەشبینیەك بەدی ناكرێت.