هونەرمەندی بە ئەزموون سەڵاح رەئوف لە دیمانەیەكی تایبەت بە گۆڤاری گوڵان تیشك دەخاتە سەر ژیانی تایبەتی و هونەری خۆی، سەڵاح رەئوف ئەستێرەیەكی دیاری ناو موزیكی كوردییە و ئێستا لە هوڵەندا نیشتەجێیە، سەرەتای تێكەڵبوونی بە دنیای ساز و ئاواز دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1967، بەڵام پابەن بوونی بەكاری هونەری لەتیپی مۆسیقای سلێمانی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1968- 1969 و یەكێك بووە لە دامەزرێنەرانی پەیمانگای هونەرە جوانەكانی سلێمانی، تا ئەمڕۆش لە خزمەتی هونەری كوردیدا رۆڵی ئیجابی هەبووە:
دیمانە: سۆان مارف كەریم
* بیستوومانە باوكت رێگر بووە لەبەردەم بەردەوامبوونی تۆ لەكاری هونەریدا، ئەمە تاچەند وایە؟
- ئەو رێگریە لەخودی باوكمەوە نەبووە، بەڵكو لەو كولتوورە سەپێنراوەوە بووە كە میللەتەكەم بەگشتی بەدرێژایی دەیان سەدە دووچاری بوون، ئەو كولتوورە بوو یاساخكردنی مۆسیقا ژەنینی بەسەر میللەتەكەمدا سەپاندبوو، وایكردبوو كە كەم تازۆر دووركەوتنەوە لەكاری هونەری ئەركێكی نەتەوەیی و بگرە ئایینیش بێت، یان بە سووك تەماشاكردنی هونەرمەندان بەگشتی و هونەری ساز و ئاواز بەتایبەتی، بۆیە كەم تا زۆر سڵەمینەوە لەئەنجامدانی پەیدا ببوو، هەروەها وشەی نابەجێی وەكو (لۆتی) بە هونەرمەندی مۆسیقا زان و گۆرانیبێژ دەوتران، خێزانەكەی منیش لەو روانگەیەوە و لەبەر خۆشەویستی من نەیاندەویست لەو جیهانە نزیك ببمەوە.
* بە گشتی ئەو زەمەنە تێڕوانینی خەڵك بۆ كاری هونەری چۆن بوو؟ خەڵك چۆن پێشوازیان لەكاری هونەری دەكرد.
- لەو سەردەمانەوە كە هاتمە جیهانی هونەری ساز و ئاواز، تاكەكانی میللەتەكەم پتر هەستیان بەژێردەستی و چەوسانەوەی دەستی داگیركەران دەكرد، بۆیە وای بۆ دەچم تاسەردەمانی پێش راپەرین چاكترە بە سەردەمی بەرگری ناوبەرین، ئەوسەردەمەش بەسەر هەموو نەتەوە ژێردەستەكانی جیهاندا هاتووە، بۆیە هونەر و كاریگەری هونەر رێگەیەكی پڕشنگدار بوو بۆ نەفەوتانی كولتووری نەتەوەكەمان و مانەوەی سیمای نەتەوایەتی بەشێوەیەكی گونجاو و هەروەها هۆكارێكی مەزن بوو بۆ پیشاندانی رواڵەتێكی جوانی نەتەوەكەو هێماو سیمایەكی لەباربوو بۆ مانەوەی رواڵەتە جوانەكەی نەتەوەكەمان، بۆیە هەر هونەرێكی رەسەن پیشانبدرایە دەبووە سونبولێكی جوان و تاكی میللەتمان و نەمانی خۆی تیا دەبینیەوە و بەوپەڕی جۆش و خرۆشەوە لەئامێز دەگیرا.
* ئێوە چیتان كردووە گۆڕانێك لە زانستی موزیك بكەن بەتایبەت دوای ئەوەی زۆرێك باس لەوە دەكەن كەوا پەروەردەی هونەری لە كوردستان لە ئاستێكی نزمدایە، بەڵگەش ئەوەیە ساڵانە ژمارەیەكی زۆر قوتابی پەیمانگای هونەرە جوانەكان و كۆلیژی هونەر بڕوانامە بەدەست دەهێنن، كەچی چەند لەو كەسانە دەبن بە دەنگ؟
- پەروەردەی هونەر و فێركردنی هونەر بەگشتی تائێستاش لە روانگەی پاراستنی نەتەوەیی میللەتی كوردەوە نییە، تائێستاش كاریگەری گەورەی هونەر لەسەر پەروەردەكردنی گیانی نیشتمان پەروەری و پاراستنی ئاسایشی نەتەوە نییە، ئەو هونەرمەندانە كە بەڕاستی مۆركی نەتەوەی كوردیان پێوەدیارە، هونەرمەندی خۆڕسكن، خۆیان ئەو هزرە هۆشە كوردییەیان تیا دروست بووە، ئێمە خاوەنی گەنجینەیەكی جوانی هونەرین، بەڵام نەمانتوانیوە ئەو گەنجینە جوانە بكەینە سومبولێكی نەتەوەیی، زۆر لە مۆسیقا زانەكانمان بە پاڵەوانیتی دەزانێ كە گۆرانییەكی رەسەنی كوردی لەسەر بنەمایەكی مۆسیقای توركی یان فارسی یان عەرەبی ئامادە دەكاو بەكارێكی گونجاوی دەزانێ، ئەمە هۆكاری ئەوەیە تائێستاش هونەر بۆ بەرژەوەندی تاكەكەسییە، بۆناو دەركردنی تاكی یان خۆ دەوڵەمەندكردن، یان هەندێ بەرژەوەندی نابەجێ بەدەستهێنان، ئەوەش كاری دەسەڵاتی هۆشمەندە، كە هەستبكات هونەر بەشێكی گەورەی پارێزگاری و پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیە.
* هەموو رەخنەیەك دەبێتە هۆی سەركەوتن لەهەر بوارێكدا بێت، ئەی ئێمە رەخنەگری جددیمان هەیە لەبواری هونەری موزیك؟
- نازانم باس لەكام رەخنەگری هونەری بكەین، كام هونەر؟ كام كاری هونەری؟ هونەری ئێمەی كورد بەتایبەتی هونەری ساز و ئاواز، هەر لەسەر ئاستی ڤۆكاڵی و بگرە فۆلكلۆریدا ماوەتەوە، زۆربەی هونەرمەندەكانمان كەئێستا لافی نوێگەری و پەرەسەندن لێدەدەن، هێشتا وەكو پێویست لەبنەمای هونەری میللەتەكەی خۆمان نازانن، ئاشنا بە ئایدنتی زمانی ساز و ئاوازی كوردی نیین، گەر وانییە، ئەی بۆ كاتێ كە مۆسیقایەكی یان ئاوازێكی فۆلكلۆری ئامادە دەكەن، پەنا دەبەنە بەر رستە مۆسیقاییەكانی توركی و فارسی و بگرە عەرەبیش، بۆیە دەڵێم گەر ئەوانە بە مۆركی رەسەنی كوردی ئاشنابن، هەرگیز ئەو تاوانە گەورەیە ناكەن، چونكە گەمارۆدانی رستەیەكی رەسەنی ئاوازی فۆلكلۆری كوردی بەچەندین جوڵە یان تەكنەبازی كە فارسەكان ناوی دەبەن توركەكان خولیاین، كارێكی نەشیاوە و دوور و نزیك پەشیمان بوونەوەی لەدوایە، دەبێ هونەرمەندی كورد گەر ناوی هونەرمەند بێت، خۆی بە خەسڵەتەكانی هونەری ساز و ئاوازی رەسەنی كوردی ئاشناكات، ئەوساو پاش شارەزابوونی لەبنەما سەرەكییەكانی هونەری ساز و ئاوازی كوردی، رەخنەگری بنیادنەر دروست دەبێت بۆئەوەی هونەرمەندەكانمان ببنە هونەرمەندێكی بڕیاردەر لەسەر بنەمای پاراستنی ئاسایشی نەتەوە، زۆرجار دەبینین لەهەندێ شوێندا نووسراوە فڵان (هونەرمەند......) 300 ئاوازی بۆ زۆربەی گۆرانیبێژانی كورد ئامادە كردووە، بەڕای من ئەمە لەسەر نوێگەری لەهونەری كوردیدا هەژمار ناكرێ، ئەو جۆرە كارانە لەخانەی گواستنەوەدا دادەنرێن، بۆنموونە تۆ بەكەسێك دەڵێیت ئەو زەمیلەیەم تا ماڵی خۆمان بۆ هەڵگرە، ئەویش هەمان زەمیلە دەخاتە بنباخەڵی تا ماڵەكە و پارەی خۆی وەردەگرێ.........؛ ئیتر كامەیە ئەنجامدانی كار، كامەیە كاری پوختە، ئەمە جگە لەوەی كە هەندێكجار كاری زۆرجوان هەیە بەهۆی ئەو گوێزرانەوە بەمۆركی میللەتانی تری وەكو فارس و تورك و عەرەب ناوەخن و رووكەش دەكرێ، هیوادارم زیاتر لەوبوارەدا هۆشدار بن.
* توێژینەوە لەبواری هونەری موزیكی كوردی كەمە، بۆ ئەمە پێویستە چی بكرێت گرنگی بەم لایەنە بدرێت؟
- كۆكردنەوەی سامانی كولتووری میللەتەكەمان، خۆ دەوڵەمەندكردن بە زانستی توێژینەوەی هونەری و لەسەر بنەما زانستییە جیهانییەكان، بەدوورمان دەگرێت لە لاساییكردنەوەو پەلاماردانی بەكارهێنانی تەكنیكە بێگانەكان، سەپاندنی بنەما زانستییە گرنگەكانی هونەر كارێك و ئەركێكی نەتەوەیییە، دەبێ دەسەڵاتی هۆشمەند لەبیری نەكات، فەرامۆشكردنی بەزانستیكردنی زمانی ساز و ئاواز خیانەتێكی نەتەوەیییە، بۆیە ئەوە ئەركێكی نەتەوەییە، دەبێ دەسەڵات خۆی بەخاوەنی بزانێ، هەوڵبدا هاوكاری هونەرمەندە خۆنەویستەكان بكات بۆ ئەنجامدانی ئەو ئەركە نەتەوەییە.
* هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دروستكردنی بنەماكانی موزیكی كوردی لە چ ئاستێكدایە؟
- لەوبارەیەوە هیچم نەبینیوە، هەنگاوی بەسوود تائێستا نەنراوە، ئەو كارە پێویست بەكەسانی زاناو لەخۆبوردو هەیە، ئەوەی بینیومە تائێستا كاری بێبنەماو هەلەق و مەلەق بەئەنجام گەیەنراوە، ئەنجامدانی تۆماركردنی سێدێیەك كە هەر لەڕۆژی بڵاوبوونەیەوە لەخانەی نەبووندا هەژمار دەكرێت، یان گێڕانی ئاهەنگێك كەهیچ لەوزەیەك نادات بەپەرەسەندنی هونەری كوردی، مانای هەنگاونانی باش نییە. كارە باشەكان هەر لەخودی هونەرمەندەوە بەئەنجام گەیانراوە، دەسەڵات و حكومەت دەبێ خاوەنی پلان بن بۆ ئەم ئەركە نەتەوەییە، بەداخەوە زۆر لەكەسانی دەسەڵاتدار تا ئێستاش هونەر تەنیا بۆ كات بەسەربردن و رازاندنەوەی ئاهەنگەكان دەزانن، راستە ئەوجۆرە هونەرەشمان هەیە، بەڵام هونەری نەتەوەیی تەنیا ئەوجۆرە نییە، بۆیە دەبێ دەسەڵات زیاتر هۆشیارانەتر بیر لەگرنگی و پێوستی هونەر بكاتەوە، هەر بەرپرسێك یان دەسەڵاتدارێك درك بەپیرۆزی و گرنگی هونەر نەكات، دەرك بەكارەكەی خۆشی ناكات.
* ئەی ئێوەی هونەرمەندانی بەئەزموون لەو رووەوە چیتان كردووە؟
- راستە هونەر كردارێكی خۆویستی خودی هونەرمەندە، كە هونەرمەند ویستی خەڵكی بە تواناو بەهرەی خۆی ئاشنا بكات، بەڵام ئەوكاتەی پێگەی هونەر لای هونەرمەند لەویستی تاكەكەسییەوە دەچێتە خانەی ئاسایشی نەتەوەیی، ئەو ساتە هونەرمەند گرنگە لەئاستی ئەو لێپرسینەوەدا بێت، گرنگە هونەرمەند بەهۆشیاری بیربكاتەوە، هەندێ كار هەیە لەوزەی تاكەكەسی دەردەچێ، بۆ نموونە كۆكردنەوەی سامانی فۆلكلۆری و لێكۆڵینەوە لەسەر بنەمایەكی زانستی جیهانی كارێكی ئاسان نییە و دەبێ دەسەڵات باوەش بۆ ئەو هەوڵانە بگرێتەوە، هەوڵە تاكە كەسییەكان با بەئەنجامیش بگەیەنرێن، گەر تواناو وزەیەك پاڵپشتی نەبوو، هەر لەئاستێكدا دەمێنێتەوەو پەرە ناسەنێت.
* ئەو بەربڵاوییەی موزیكی كوردی چۆن دەبینیت كاتێك زۆرێك لە موزیك ژەنەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە خەریكە كاریگەرییەكانی موزیكی عەرەبی و توركی و فارسی جێ بە هونەری رەسەنی كوردی لێژ دەكات؟
- ئەوە كارێكی ساتییە، ئەو باوەش نامێنێ، ئەوە وزەی ئەو كەسانەن كە لەبواری هونەردا كار دەكەن و بەو شێوە تەسكە لەهونەر و بواری هونەری گەیشتوون، بگرە لەوە زیاتریشی لێنازانن. بەڵام راموایە هونەری كوردی دەریایەكی بەرینە جێگەی مەلەوانی هەموو كەسێكی تیا دەبێتەوە، جا كەسانی وا هەیە بەو مەلەوانییەیان ئاڵای هونەری كوردی دەگەیەننە ئەوبەری دەریاكە، سنووری نەتەوەیی دەبەزێنن و هونەری كوردی بەجیهان ئاشنا دەكەن، لەگەڵ ئەوەشدا هەندێ كەس لەهەمان سەردەمدا مەلەی تیا دەكات و هەر لەلێوارەكەیدا دەمێنێتەوە و تادەستی لە پوشوپەڵاش نەبێتەوە، چونكە كەدەستی بەڕەڵڵابوو، دەخنكێ. هەندێجاریش پاشەڕۆ و ئارەزووەكانی خۆشیانی تیا بەتاڵ دەكەنەوە.
* ئەنجامە باش و خراپەكانی ئەم تێكەڵاو بوونە لەچیدا دەبینیتەوە؟
- كورد خاوەنی هونەرێكی رەسەنە، تێكەڵاوبوونی بەهونەری بێگانە زۆر كاریگەری نییە، جگە لەكاریگەرییەكی ساتی، هەر رۆژێك دێت ئەو دەریاجوانە لەلایەن چەند بەئەمەكێكەوە خاوێن بكرێتەوە، بڕوات هەبێ ئەو پوشو پەڵاشانە خۆیان با دەیانبا.
* تا چەند لەگەڵ نوێكردنەوەی بەرهەمە رەسەنەكانی؟
- نوێكردنەوە كارێكی پەسەندە بەپێی تەكنۆلۆژیای سەردەم، بۆنموونە تا سەرەتای سەدەی بیست، لای ئێمەی كورد هیچ هۆكارێكی پاراستنی كولتووری هونەری ساز و ئاوازی كوردی نەبوون جگە لەمانەوەی ئەو بەرهەمانە سنگاو سنگ، پاشان تۆماركردنی سیم و قەوان و كاسێت و سێدێ و ئێستاش میمۆری و چەندین هۆكاری پاراستنی ئەو سامانە. ئەمە كارێكی چاكە، بەڵام نوێگەری بەهێنانی چەند لەزمەیەكی مۆسیقای توركی و ژەنینە فارسییەكان و كردنیان بەبەری كارێكی رەسەنی گۆرانی كوردی دەزانێ، بۆیە هیوادارم، هەڵسوكەوت لەگەڵ هونەری كوردیدا لەهەموو سەردەمێكدا لەسەر بنەمای پابەندبوونی هونەر بە پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی كوردەوەبێت و دوور لە پاراستنی ئاسایشی گیرفان و.....ناو و........بێت.
* پیشنیارت چیە بۆ پێشخستنی هونەری كوردی؟
- هونەری كوردی هەرساتێ لەسایەی دەسەڵاتێكی بەئەمەك و نیشتمان پەروەردا بووە بەشێك لە ئاسایشی نەتەوەیی كورد، بەشێوەیەكی زانستیانە كاری پێكرا و لەژێر دەستی بێ ئەمەكان و هەڵپەرستان گیرفان ویستان رزگاری بوو، ئەوساتە خۆی لەخۆیدا رێچكەیەكی جوانی لەبار و بەرەو دنیای نوێگەری و نەتەوەیی و بەزاندنی سنووری وڵات مل دەنێ.