D. Nermîn me'rûf endamî lêjineyi darayî le encumenî nwêneranî 'êraq bo gullan: birrî temwîlkraw bo mûçeyi herêm lesallî ٢٠٢٤ kemtire le koyi terxanikraw bo mûçeyi herêm le bûdce

 

wezaretî darayî 'êraq berdewame leser pêşêlkrdinî yasayi bûdce û birriyarekanî dadgayi fîdrrallî û nenardinî mûçe û şayste darayiyekanî tewawî mûçexoranî herêmî kurdistan, emeş lejêr pasaw û biyanuwî xercî krdarî (alanfaq alf'lî), ew pêşêlkarîyane berdewamin. govarî gullan leser em prse û çend tewerî dîkeyi peywendîdar dîdarêkî legell d.nermîn me'rûf endamî lêjineyi darayî le encumenî nwêneranî 'êraq û psporr û şareza lebwarî darayî û abûrî saz da.

 

* wezaretî darayî ḧkumetî 'êraq bo prsî pêdanî mûçeyi mûçexoranî herêm bepêyi bûdce û birriyarekeyi dadgayi fîdrrallî mamelleyi nekrduwe. weku endamêkî encumenî nwêneranî 'êraq û psporrêkî abûrî, têrrwanîn û boçûntan leser em kêşeye çone?

- bepêyi yasayi bûdce pare terxan krawe bo pêdanî mûçeyi fermanberan û sercem çîn û twêjekanî dîkeyi weku xanenşînan û torrî çawdêrîyi komellayetî, tenanet le birriyarî dadgayi fîdrrallîda be rûnî û aşkra hatuwe, ke cge lebabetî tewtînî mûçe, hîç merc û îltzamatêkî dîke danenrawe leser ḧkumetî fîdrrallî bo dabînikrdin û nardinî mûçeyi mûçexoranî herêmî kurdistan. bedaxewe nedebû bo mûçeyi sallî 2024 kêşe drust bikraye, çunike birrekeyi lenaw budce terxanikrawew birriyarî dadgayi fîdrallîş heye. em kêşeye xudî lêkdaneweyi ḧkumetî fîdrrallî 'êraqe, betaybetî wezîrî darayî bo em deqeyi bûdce ke dûbare demanbatewe bo naw xercî krdarî (alanfaq alf'lî), bemeş wezaretî darayî ḧkumetî îtḧadî nek her pabend nebuwe be birriyarekanî dadgayi fîdrrallîyewe, bellku dadperweraneş mamelleyi legell mûçexoranî herêm nekrduwe. ême weku perlemantaranî kurd le hewlldayin bo eweyi hemwarî yasayi bûdce û bûdceyi emsallîş be corêk bêt, babetî xercî krdarî be şêweyekî yasayî çareser bikeyin û be tewawetî lenaw têkstekanî bûdce derîbihênîn û neyhêllîn. pêşitirîş legell heryek le perlemantaran dktor xelîl ẍazî û soran 'umer, serdanî wezaretî darayî fîdrrallîman krd û legell her dû berrêweberî gşitîyi jmêrkarî û berrêweberî gşitîyi bûdce kobuwînewe û bedwadaçûnman bo şayste darayiyekanî herêm û bûdceyi gşitî betaybetî mûçeyi mangî dwanzdeyi mûçexoranî herêm krd, bellam wa diyare ewan leser cêbecêkrdinî xercîyi krdarî sûrin.

* lew dîdar û kobûnewanetan, taçend derkewtuwe ke birrî temwîlkraw bo mûçeyi herêm le sallî ٢٠٢٤ kemtire le koyi terxanikraw bo mûçeyi herêm, eger em babete be rûnî bo hemuwan derkewtuwe, rêgayi çareser çîye?

- cge le psporayetîyekem lebwarî darayî gşitî û weku perlemantarêkîş le lêjineyi darayî perleman berdewam le nzîkewe bedwadaçûn û beşdarîyi hemû ew gftugo û dîdaraneşm krduwe, ke taybet bûn be babetî mûçexoranî herêmî kurdistan û şayste darayiyekanî herêm, ledwa dîdarîşmanda le lêjineyi darayî encumenî nwêneran legell berrêwebere gşitîyekanî (bûdce û qerizî gşitî û jmêrkarî) le wezaretî darayî fîdrrall be çirrî gftugoman krd, leser birr û rêjeyi cêbecêkrdinî bûdceyi sallî rabrdû û temwîlkrdinî prroje nwê û berdewamekanî weberhênan û kurthênanî bûdce û hemwarî yasayi bûdce û çendîn babetî dîkeyi darayî, betaybetî babetî pşkî herêm lenaw bûdce û mûçe.

bepêyi datakanî wezaretî darayî fîdrrall derkewtuwe takotayî mangî ١٢î ٢٠٢٤ le koyi ziyatir le ٨٩ tirîliyon û ٧٤٣miliyar û ٢٠٣ miliyon dînar bo mûçe le 'êraq nzîkeyi ١٠ tirîliyon û ٧٣٨ miliyar û ٦٢٩ miliyon dînar bo temwîlî mûçexoranî herêm (fermanberan + xanenşînan+ çawdêrîyi komellayetî) xerc krawe, ke dekate rêjeyi (١١,٩٦٪) koyi xerckraw bo mûçeyi 'êraq û (٦,٨٦٪) koyi xerckrawî krdarîyi bûdce ke nzîkeyi ١٥٦ tirîliyon û ٥١٠ miliyar dînar buwe. bem pêyeş birrî temwîlkraw bo mûçeyi herêm lesallî ٢٠٢٤ kemtire le koyi terxanikraw bo mûçeyi herêm le bûdceyi ٢٠٢٤ ke be ١١ tirîliyon û ٥٧٦ miliyar û ٥٢١ miliyon ٣٣٥ hezar dînar xemillênra bû le koyi ziyatir le ٩٥ tirîliyon dînar terxanikrawî bûdce bo mûçeyi hemû mûçexoranî 'êraq le sallî ٢٠٢٤.

* eweyi belayi mûçexoranî herêmî kurdistanewe giringe. eweye çîtir mûçekaniyan dwa nekewêt û mûçeyi mangî 12yan lelayen wezaretî darayî 'êraqî fîdrrallewe nefewtêt. aya em lêjinekarî û gftugo û danustandinane hîç derencamêkî debêt?

- eme prsiyarî nwêneranî fraksiyone kurdistanîyekan bû le perlemanî 'êraq û teikîdman leser nardinî mûçeyi mangî 12 krdewe beweyi dwakewtuwe, keçî wezîrî darayî 'êraq dîsanewe meseleyi înfaqî fî'lî bo hênayinewe û pêyi gutîn, ew birre pareyeyi leçwarçêweyi bûdce û şaysteyi darayî herêmî kurdistan nardûyane, bellam bepêyi înfaqî fî'lîyi ḧkumetî fîdrrallî 'êraq nardûyane, emeş heman pasaw û kêşeyi berbestî sallanêke ke eweyi diyarî krawe û lenaw xşitekanda heye hemuwî nanêrdrêt, çunike 'êraq lekoyi 211 tirîliyon dînar teniya 156 tirîliyon dînarî xerc krduwe, bemeş eweyi nêrdrawe bo herêmî kurdistan teniya 7%î budceke buwe, lekatêkda pşkî herêmî kurdistan le budce le 12,67%ـe. wezaretî darayî 'êraq babetî mûçeyi bederinekrduwe le babetî înfaqî f'lî û pabendî birriyarekeyi dadgayi fîdrrallî nebuwe. lew kobûneweyeşda legell wezîrî darayî negeyşitîne encam û teniya lêjineyek pêkhênra bo bedwadaçûnî babetî mûçe û şayste darayiyekanî herêmî kurdistan.

* eger hemwarkrdineweyi madideyi 12 le bûdceyi gşitîyi 'êraq betaybetî eweyi peywendî be têçûnî berhemhênan û gwastineweyi newtî herêmî kurdistanewe heye, be şêweyekî rêkupêk destkarîyi bikrêt, taçend çareserî kêşekanî bûdce û mûçeyi herêmî kurdistan dekat, betaybetî ke beşêk le berprsan û perlemantaranî neyaranî kurd le beẍda, nenardinî newtî herêmiyan krduwete pasaw bo nenardinî tewawî mûçe û bûdceyi herêm?

- rojî dûşemme rêkewtî ٢٠٢٥/١/١٣ bepêyi karinameyi danîşitinî yekemî encumenî nwêneranî 'êraq le werizî yekemî yasadananî sallî çwarem xwêndineweyi duwem kra bo hemwarî yasayi bûdceyi fîdrrallî sallî ٢٠٢٣ madeyi ١٢ birrgeyi duwem/c, ke taybete be têçuwî berhemhênan û gwastineweyi newtî herêm. hemwarkrdineweyi em madideye giringîyi zorî heye, çunike kotayî bew kêşeye dehênêt ke le nêwan wezaretî newtî 'êraqî fîdrrall û wezaretî samane sirûşitîyekan û kompaniyakanî berhemhênanî newt le herêmî kurdistan heye, ke dwacar kotayî bew pasaw û biyanûyaneş dehênêt ke herêm beşdar nîye le dahatî newtî. aşkraye lew bûdce sê salleyi ke lesallî 2023 leperlemanî 'êraq pesend kra û be têkrra şeş dolar bo têçûnî berhemhênanî newtî 'êraq û herêmî kurdistan danra, herêmî kurdistanîş pabend kra be berhemhênanî 400 hezar bermîl newtî rojane, ke debuwaye le rêgeyi kompaniyayi somowe henardeyi derewe bikraye, yan ew birre newte bo bekarhênanî nawxo bekar bêt. kêşeke pêşitir lewewe destî pêkrd ke diyarîkrdinî şeş dolar bo têçûnî berhemhênanî newt leherêmî kurdistan lelayen kompaniyakanî herêmewe, cêgayi rezamendî nebû, boye kompaniyakan amade nebûn bew têçûne keme newt radest biken û henardekrdinewe dest pê bikenewe, emeş dwayi rawestanî henardekrdinî newtî herêmî kurdistan lesallî 2023 ke ziyanêkî gewreyi be dahatî 'êraq û herêmî kurdistan geyanduwe, tenanet rawestanî henardekrdineweyi newtî herêmî kurdistan lelayen zor perlemantar û layenî siyasî û her dû wezaretî darayî û newtî fîdrrallîyewe krabuwe pasaw û biyanûyek bo drustibûnî kêşekan, gwaye ew birre pareyeyi bo herêmî kurdistan denêrdrêt, bellam herêm hîç beşdarîyekî le dahatî gşitîyi ḧkumetî 'êraqî fîdrrallî nîye. lem rwangeyewe be hemwarkrdineweyi ew madideyeyi naw bûdce lepermanî 'êraq û be henardekrdineweyi newtî herêmî kurdistan û diyarîkrdinî 16 dolar weku têçûnêkî seretayî bo berhemhênanî newtî herêm ta ew kateyi kompaniyayekî bêlayen lemaweyi dû mangda têçûnî rasteqîneyi kêllge newtîyekan leherêmî kurdistan diyarî dekat, ew kat renge çîtir biyanû be herêmî kurdistan negîrêt û herêmîş bitwanêt le dahate newtîyekanî beşdar bêt le dahatî newtî fîdrrallî û gleyî û gazndekanîş leser pşkî herêm nemênêt.

* weku psporr û şarezayek ke le nzîkewe le prsekanî nakokîyi nêwan herêm û beẍda agadarît, aya rêgayi çareserî em prseyi nenardinî tewawî mûçe û bûdce çîye?

- bêguman çareserkrdinî kêşekan pêwîstî be yekrrîzîyi nêwmallî kurd heye. çend kurd yekrrîz buwe, ewende le beẍda û lelayi neyaranî behêz buwe û behêz debêt, em yekrrîzîyeş bo gftugo û lêktêgeyşitin û rêkkewtinî nwê legell beẍda zor giringe, taweku le çwarçêweyi destûrî hemîşeyî 'êraqda, kurd hemû maf û şayste darayiyekanî xoyi bedest bihênêt.