le naw gêjawî herreşe û alingarîyekan û hemû ew kot û berbestaneyi xiraye berdem kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan, karwanî awedanî û aramî le herêmî kurdistan pekî nekewt û bigire prroje û karî grîngîş encam dran. metirsîyekan û şwêneware xirapekanî korona û birrînî bûdce û aşûb û milmilanêyi natendrustî ḧzbekan û w zor grftî dîke le bunyadinanî jêrxanî ḧukmirranîyi baş wellam dranewe, le naw hemû em şewezeng û pertewazeyiyeyi ḧzbekan û şerrî abûrî û birrînî bûdce û grft û kêşe allozaneşda, serokî ḧkumet parêzer û dengî îradeyi xellkî kurdistan bû, sazşî leser beriname wezarîyekeyi le kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan nekrd, ke bo xizimetî xellkî kurdistan danrabûn, bemeş em werçerxane le ḧukmirranîda buwe binaẍe berew kurdistanêkî behêz û seqamgîr. govarî gullan le dîdarêkîda legell dktor mḧemed ḧacî yarîdederî serok wezîran, ew prsaneyi tawtwê krd û bem coreş wellamî prsiyarekanî dayewe.

 

* sereta deprsîn, çon kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan twanî wêrrayi hemû ew alingarî û asteng û berbestaneyi xirane berdemî, beşî zorî kariname wezarîyekeyi xoyi cêbecê bikat û xorragr bêt le berdem ew hemû alingarî û qeyrane drustkrawaneda?

- kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan ke le 10î temûzî sallî 2019 swêndî yasayî xward û le perlemanî kurdistan mtmaneyi wergrt, her le destpêkewe serokî ḧkumetî herêmî kurdistan zor be cdidî û be pallpşitîyi xellkî kurdistan, karî bo serxistinî kariname wezarîyekeyi krd. msirur barizanî hiywa û umêdêkî zorî hebû bo xizimetkrdin û rastkrdineweyi proseyi ḧukmirranî û derbazbûn le qeyrane sepêndrawekan, herwaş bû, le şeş mangî seretayi kabînekeda karî zor baş û gewre encam dran, taweku teşenekrdin û billawbûneweyi petayi cîhanî (korona), le grîngtirînî ew karaneş rawestanî nezîfî befîrrodanî ziyademesirefî, ziyadkrdinî dahatî nawxo, ta radideyekî baş gendellî kem krayewe, damudezgakanî dewllet ektîv kran, dabeşkrdinî mûçe le katî xoyi û deyan karî dîkeyi başî abûrî û xizimetguzarî encam dran. bellam korona qeyranêkî gewreyi tendrustîyi cîhanî û karesatêkî nêwdewlletî bû, ḧkumetî herêmî kurdistanîş weku zorbeyi ḧkumetekanî dinya rûberruwî ew teḧedidîye gewreye buwewe, çunike le ruwî zanistîyewe cîhanî pêşkewtûş hîç pêşxanêkî zanistî û hellsengandin û çareserêkî guncaw û bepeleyi bo em peta metirsîdare pê nebû, em alingarîyeş hawkat bû legell darrmanî gewreyi behayi ew newteyi ke dahatî serekîyi herêmî kurdistan leser froşitinî ew newte bû, boye legell qufllbûnî hemû abûrî û peywendîye bazirganîyekan le zor wllatî cîhanda, qeyranî xorak û bêkarî û hejarî û îflîcbûnî kaye abûrîyekanî lê kewtewe, xo eger lem barudoxe nahemwareda hellsengandin bo ḧkumetî herêmî kurdistan bikeyin le naw çwarçêweyi 'êraqêkî datepiyu le ruwî siyasî û abûrî û komellayetî û ferhengî û roşnbîrîyewe, ewkat boman derdekewêt ke serok wezîran çi îrade û bwêrîyekî hebû, bo eweyi gelekeyi lew mergesate û şwêneware xirapekanî derbaz bikat û, be kemtirîn mirdin û ziyan doxeke têperrênêt, doxêk ke le mêjuwî herêmî kurdistan û mêjuwî mirovayetî û dinyada wêneyi nebuwe û zor qurs bû, dwatir le sallanî 2021 û 2022 twanra ta radideyek dahatî nêwxo bigerrêtewe şwênî xoy, a lêreda bo ziyangeyandin be qewareyi herêmî kurdistan û darrmanî abûrî û barubijêwî xellk ḧkumetiyan rûberruwî fşarêkî gewre krdewe, çunike wa diyar bû em serkewtineyi serokî ḧkumet bo gelekeyi be dllî zor dewllet û layenî siyasî û grûpî çekdarî nebû, boye rû le hellweşaneweyi yasayi newt û ẍazî herêmî kurdistan û ragirtinî henardekrdin û froşitinî newt û hellweşaneweyi perleman û nenardinî budce û mûçeyi herêmî kurdistan û drustkrdinî deyan grft û astengî dîke kra, ta kar geyşite ser mûşekbaranikrdinî paytext û damezirawe newtî û abûrîyekan, ke be dllinyayiyewe her serok wezîranêkî dîke buwaye neydetwanî rûberruwî ew hemû fşar û teḧedidayane bibêtewe û ew hemû xizimetguzarî û prroje û karî gewreye encam bidat û, werçerxan le freçeşnikrdinî abûrî drust bikat û kertî kşitukall geşe bikat û kêşeyi genmî cûtiyaran çareser bikrêt û deyan bendaw û pond drust bikrên. hemûman bem qonaẍe û rastîyeda têperr buwîn ke kurdistan nek le karwanî awedanî û bûjaneweyi pîşesazî û geşitiyarî û bazirganî û perwerde û tendrustî ranewesta, bigire serumallî hawullatiyanî kurdistanîş le naw gêjawî 'êraq û rojhellatêkî naseqamgîrda parêzira. le layekî dîkewe kşitukall û bunyadinaneweyi jêrxanî em herême le zihnîyet û bîrkrdineweyi serok wezîranda zor grîng bû, her emeş bû wayi krd, msirur barizanî le naw gêjawî barudoxe nêwxoyî û 'êraqî û îqlîmîyekeda nek teniya xorragr bû, bellku legell gelekeyi dastanî serkewtinî le kabîneyi noyemda tomar krd.

* amajet be kerte xizimetguzarîyekan û her dû sêkterî perwerde û tendrustî krd, bew pêyeyi em sêkterane rastewxo peywendîyan be hawnîşitmanîyanewe heye, aya taçend em sêkterane le maweyi pênc sallî rabrdûda gorranikarîyi rîşeyiyan be xoyanewe bîniywe?

- kertekanî xizimetguzarî bew barudoxe abûrîyşewe leser pêyi xoyi rawesta û awedanîyi şarewanî û rûberrûbûneweyi wşkesallî û çareserkrdinî kêşeyi aw û kareba bellgeyi ḧaşahellinegrî rastkrdineweyi em xizimetguzarîyaneye, perwerde û xwêndinî balla ranegîra û renc û mandûbûnî mindall û newekanî dwarroj befîrro nedran û rêge nedra çarenûsî mindallekanman bikrête qurbanîyi milmilanêyi ḧzbî û dergayi qutabixanekan dabixirêt. le ruwî kertî tendrustî û kontirrollî kwalêtîyi derman û karukarubarî komellayetîyşewe kar û prrojeyi baş encam drawn.

* werçerxanêkî grîng le bwarî prrojekanî weberhênan û arastekrdinyan berew freçeşnikrdinî abûrî le kertekanî kşitukall û pîşesazî û geşitiyarîda rûyan da. aya taçend girtineberî em stiratîjî û berinameye bo xellkî kurdistan û dozîneweyi helî kar grîng bû?

- abûrîyekî seqamgîr û pêşkewtû dayinemow klîlî siyaset û serkewtinî her wllatêke, hîç desellatêkî siyasî le dinyada natwanêt bstêk xak berrêwe bibat û komellgeyek berrêwe berêt, eger abûrîyekî serkewtû û dahatêkî başî le berdestda nebêt. kurdistan herêmêkî dwayi şerre ke çendîn sall wêranî û sûtandinî xak beranberî cêbecê krawe û, be gemaro û şerr û cenge mallwêranikerekanda têperr buwe û cînosayd û komellkuj û kîmiyabaran krawe, boye bo hellsanewe û bunyadinaneweyi jêrxanekeyi pêwîstî be berrêwebrdinêkî abûrîyi serkewtû hebû, abûrîyek bitwanêt xwast û pêdawîstîyekanî ziyatir le ḧewt miliyon hawullatî be hawnîşitmanî û miliyonêk aware û lêqewmawewe berrêwe bibat, emeş le çwarçêweyi xakêkî ziyatir le 40 hezar kîlometirî çwargoşeda ke le sinûrî zor wllatanî dinya gewretire, hellkşanî pêdawîstî û xwastekan û perepêdanî abûrî pêwîstî be dahat û berrêwebrdinêkî abûrîyi serkewtû heye, bedaxewe rêgrîyi zor û fşarêkî zor krawe le ser herêmî kurdistan, betaybetî le kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistanda, em fşar û gemaroye le çwarçêweyi kemkrdinewe û dwatir birrînî bûdce û ragirtinî henardekrdinî newt û nedanî maf û şayste darayiyekanî xellkî kurdistanda hemuwî lepênaw sepandinî cengêkî abûrîda buwe, bo eweyi pşêwî û bêseruberî drust bikrêt, ta geyşite ḧalletêk mûçe be pasaw û biyanuwî corawcor dwabixirêt, eweta serok wezîranî 'êraq dellêt: dezanm barudoxî abûrî û darayî herêmî kurdistan xirape, zorcar em fşarane le rêgeyi hawîşitinî dron û mûşekewe buwe bo ser damezirawe newtî û abûrîyekanî herêmî kurdistan, yan le rêgeyi dananî kot û berbestî bazgeyi nadestûrî û nayasayî leser berubûm û berhemekanî kargekanî herêmî kurdistan buwe, eger ḧkumetêkî nîşitmanî le 'êraqda hebwaye û berjewendîyi ballayi hemû gelanî 'êraq leberçaw bigirtaye, nedebû bo yek rojîş henardeyi newtî herêmî kurdistan rabigîraye, çunike em newte û dahatekeyi bo gencîneyi abûrîyi 'êraq degerrêtewe, keçî ḧukmirrananî 'êraqî fîdrrall amade bûn le maweyi sall û niywî rabrdûda ziyatir le 20 miliyar dolar ziyanî abûrî be herêm û abûrîyi xoşiyan bigeyenin, teniya lepênaw eweyi abûrîyi herêmî kurdistan û bijêwî xellkekeyi daptepênin, eme corêke le fşarî abûrî û dabirranêke le roḧî nîşitmanperwerî. eweyi tozqallêk şarezayî le zanistî abûrî û mêjûda hebêt, em rastîye weku rojî rûnak debînêt, cêyi daxe kesanêk hatûnete kayeyi siyasîyewe ke tozqallêk mêjûyan nexwênduwetewe ta sûdî lê werbigirin û bzanin kurd çi cînosayd û komellkujîyek le dijî krawe û, be drêjayî mêjuwî bzûtineweyi rizgarîxwazî kurd çi şehîd û qurbanîyek drawe, emeş hemuwî lepênaw parastinî xakekeyi ke hêma û gerentîyi maneweyetî lenaw em gêjaw û bêseruberîyeyi 'êraq û nawçeke û rojhellatî nawerrastda, kurd serî danenwanduwe bo hîç fşarêkî serbazî û abûrî û azar û meyinetîyek, ba neyarekan birron le mêjûda laperre prrşngdarekanî şorrş û şehîd û qurbanîyekanman hellbidenewe, ke selmênerî ewen kurd lejêr fşar û brsîkrdin û gemaro û kuşitin û qatuqrrîda çi neberdîyekî tomar krduwe û serî nenwanduwe bo hîç dujmin û neyarêk, çunike baş dezanin bedesthênanî azadî û tenanet maf û bûdce û mûçekeşî her teniya bem rêgeye bedest hatuwe, boye milkeçbûn be zullm û zordarî beranber gelî kurd, derencamekeyi ziyanêkî gewre ber ewane dekewêt ke mafekanman dexon û le rîzî hêllî nîşitmanperwerîyi dûr kewtûnetewe. eger ême beşêk bîn lem 'êraqe û weku hawullatîyek seyrman bikrêt û bepêyi destûr û yasa û exlaq û mirovayetî seyrman bikrêt, ewa be xêr û xoşî bo hemû gelanî 'êraq û nawçekeş degerrêtewe.

* le gftugo û danustanekanî parêzgarîkrdin le maf û şayste darayiyekanî çîn û twêjekanî xellkî kurdistan ḧzbe kurdistanîyekan le beẍda weku yek tîm kariyan nekrduwe. aya em ḧallete boçî degerrêtewe, lekatêkda ḧzbe kurdistanîyekan leser binemayi rêkkewtinî siyasî bo pêkhênanî kabîneyi noyem leser zor lem prse neteweyî û nîşitmanîyane rêk kewtibûn?

- le kabîneyi noyem raste beşdar û hawbeşman hebû, bellam le rûberrûbûneweyi qeyran û kêşe û zeḧmetîyekan û friyakewtinî xellk û mûçexoran partî be teniya bû, katêkîş dehatîne ser şanazîyekanî îdaredanî herêmî kurdistan, layenekanî dîke hawbeş bûn, eme kêşeyekî gewreye to pêyekt le desellatda bêt û pêyekeyi dîket le opozsiyonda bêt. tenanet ew hêzaneyi le dereweyi beşdarîkrdinî ḧukmirranîyş bûn, hêzêkî opozsiyonî tendrust nebûn, le çwarçêweyi pênaseyi opozsiyonda nebûn, wek eweyi le wllate dîmukratîyekan heye. yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan û bzûtineweyi gorran le ḧkumetda bûn û opozsiyonîş bûn, le katêkda le ruwî waqî'îyewe yekêtî her teniya beşdarî ḧkumet nebû, bellku hawbeşîş bû legellîda, bigire le nawçeyekî frawan û eweyi pêyi degutirêt zonî sewz, yekêtî ḧakîmî reha buwe, lew nawçeyeda ḧkumetî herêmî kurdistan destkrawe nebuwe beweyi le slêmanî û hellebice û şwênekanî dîkeyi jêr desellatî yekêtî birriyarekanî xoyi cêbecê bikat û xizimetguzarî pêşkeş bikat, ta berprsiyarêtîşî lew parêzga û nawçane leesto bêt. yekêtî û gorran le çwarçêweyi ew kiyane siyasîyeyi heyane, tûşî hendêk allozîyi siyasîyi wa bûn ke neyantwaniywe xoyan yekla bikenewe, bemeş ne twanîyan şanazî be beşdarîyi xoyan le ḧkumetda biken, ne twanîyan şanazî be opozsiyonbûnî xoyan biken. seyre yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan ke le sallî 1992ـewe hawbeşî ḧukmirranîye, keçî le kempînî hellbijardinda le maweyi ew 32 salleyi ḧukmirranîyi xoyda basî dû destkewtî xoyi nekrd, bellku drûşmî ew teniya rûxan û rawestan û ragirtin bû. renge lêreda ew prsiyare bête pêşewe eyi çareserî em allozî û bêseruberîyeyi ḧzbe siyasîyekan le naw çwarçêweyi proseyi dîmukratî û siyasîda çîye? be teikîd le kabîneyi dahatûda nabêt yekêtî şerîk bêt le ḧkumetî herêmî kurdistan û le hewlêr şerîk bin û le slêmanî û hellebice û germiyan û raperîn ḧkumetî xoyan hebêt. rêgrîkrdin le ḧkumetî herêmî kurdistan û desellatekan û cêbecêkrdinî birriyarekanî ḧkumet nabête dû îdareyî, bellku drustibûnî bêseruberî û fewzaye le herêmî kurdistan, le sallanî 1996 taku 2005 barudoxeke gorrawe. katêk le destûrî 'êraqda çespêndrawe ke herêmî kurdistan heye û damezirawekanî teşrî'î û cêbecêkarî destûrî didanpêdanrawn, boye le dwayi em destûre hîç bwarêk nemawetewe bo dû îdareyî le herêmî kurdistan, hîç derçeyekî destûrî û yasayî bo dû îdareyî nîye û yek îdare heye bo herêmî kurdistan, ke nawî ḧkumetî herêmî kurdistane.

* wêrrayi eweyi hemîşe ḧkumetî herêm destpêşxer buwe bo çareserkrdinî kêşe hellwasirawekanî nêwan herêm û ḧkumetî fîdrrall, bellam hemîşe grûp û hêzêk heye rêgre le asayîbûnewe û çareserekan, prsiyar lêreda eweye ta çi radideyek umêd heye bo çareser?

- le sallî 1925 û le katî lkandinî wîlayetî mûsll be dewlletî 'êraqewe, sê mafî serekîyi kurd çareser nekrawn, ke brîtîn le «xak, hêzî pêşmerge, maf û dahat». wate 99 salle ta emirroş ḧkumete yek le dwayi yekekanî 'êraq neyanwîstuwe hîç yekêk lew xalle binerretîyane çareser biken, bigire le sallî 2014şewe nek teniya hîç hengawêkî cdidî nenrawe, bellku deyan grft û astengî dîkeşman bo drust krawe. sinûrekan û dahatî ḧellallî xoman û nasandinî pêşmerge weku hêzêkî nîşitmanî û destûrî û yasayî û weku beşêk le menzumeyi bergrî û hêze çekdarekanî supayi 'êraq be hellwasirawîyi mawetewe, emeyi heye îdaredanî kêşekane legell beẍda neweku çareserî kêşekan, xo ḧkumetî herêmî kurdistan hengawî gewreyi nawe û destpêşxerîyi başî le pênaw gelekeyi û mûçexoranda beranber beẍda krduwe. renge ḧkumetekeyi mḧemed şiya' sûdanî le hendêk babetda ciyawaz bêt lewanî dîke, bellam çareserî rîşeyî nabînm bo çareserî kêşekanî nêwan herêmî kurdistan û beẍda. başe 10 salle boçî babetî xak û budce û mûçe çareser nakrêt, lekatêkda newtîş ragîrawe û teslîmîş krawe û wrdbînîyi tund le lîstî mûçeda dekrêt, em ḧallete tundeyi çawdêrî û wrdbînî le pasaw hênanewe ziyatir hîçî dîke nîye. eyi boçî bo wezaret û damudezgakanî ewê wrdbînî wa tund nakrêt? kêşeke lewedaye ḧkumet nebuwete ḧkumetêkî nîşitmanî ke nwênerayetîyi hemû netewe û pêkhatekan bikat. le beẍda ewendeyi lejêr karîgerîyi dewlletanî nawçekeda birriyar dedrêt, ewende le rwangeyi berjewendîyi nîşitmanîyewe ḧukmirranî nakrêt.