budce cge leweyi pêdawîstîyekî darayî û abûrîye bo rêkxistineweyi dahat û xercîyekan, hawkat hunerêkî berrêwebrdinî wllatîşe, leber em giringîyeyi budce ḧkumetî herêmî kurdistanîş le emsallda kar bo derkrdinî yasayi budce dekat, bo qsekrdin lem bareyewe govarî gullan çend prsiyarêkî arasteyi dktor sebaḧ sabîr xoşnaw prrofîsorî abûrî û darayî gşitî krd.

* budceyi gşitî weku siyaset û felsefeyi abûrî le maweyi sallêkî ḧukmirranîda giringîyekî taybetî bo berrêwebrdinî wllat heye, hemû ḧkumetekanî dinya bayex û giringîyekî taybetî be darrşitineweyi yasayi budce deden, dekrêt bzanîn taçend bûnî budce bo plan û berrêwebrdinî wllat û rêkxistineweyi karubarekanî giringe?
- budceyi gşitî brîtîye le siyasetî ḧkumet be zimanî jmare, wata budceyi gşitî planî darayî ḧkumete le maweyi sallêkda le rêgeyi ew birre pareyewe ke diyarî dekrêt, weku xercî û dahatekan, bo eweyi bzanrêt taç radideyek twanrawe dahat û xercîyekan hawseng bikrêt û, dabeş bikrên be ser hemû bwar û sêkterekanî jiyanî naw komellgeda, be şêweyekî gşitî cêbecêkrdinî budce le seretayi hemû sallêkewe dest pê dekat, taweku 31/12î heman sall, bo eweyi lew maweyeda ḧkumet bitwanêt plan û berinamekanî xoyi û amancekanî le perepêdanî wllat cêbecê bikat, le hendêk wllatîşda le 1î adar dest pê dekat, budceş amancî zore, bellam ziyatir xoyi le çwar amancî serekîda debînêtewe:
1- geşeyi abûrî.
2- dabeşkrdinî dahatekan be şêwazêkî dadperwerane.
3- perepêdanî kertekan be şêwazêkî tendrust ke pêyi dellên geşesendinî abûrî, cge leme dahatekan be şêwazêkî stûnî û asoyî leser astî sêkter û çîn û twêjekanî naw komellge debêt dabeş bikrêt.
4- sûdwergirtinî tewaw le deramete abûrîyekanî (sirûşitî û darayî û sermayeyi miroyî).
* cge le giringîyi budceyi gşitî bo rêkxistineweyi dahat û xercîyekan taçend budce pêwerêke bo şefafîyet û ḧukmirranîyi baş û baş berrêwebrdinî abûrî?
- budceyi gşitî le hemû ḧkumet û wllatêkda cge le erke darayiyekeyi û rêkxistineweyi dahat û xercîyekan, hawkat sêkuçkeyekî giringî lenaw xudî budceda heye, ke ewîş (beşdarîkrdin û lêprsînewe û şefafîyet)ـe, katêk planî darayî danra û prroje yasayi budce le perleman pesend kra, eme xoyi lexoyda be watayi şefafîyet dêt, çunike perlemantaran nwênerî gelin, kewate gel agadarî budce û planî darayî ḧkumet debêt, katêkîş ew budceye deçête bwarî cêbecêkrdin û le kotayî sallî darayîşda ḧkumet jmêreyi kotayî (ḧsab xtamî) bo sallî rabrduwî budceke dekat, debête binemayekîş bo budcedananî sallanî dahatû, carêkî dîke dûbare budceke şefaf debêtewe le ruwî xemillandin û jmêriyarîyewe, çunike le budceyi nwêda nwêneranî gel ke perlemantaranin carêkî dîke agayan le çonêtî xerckrdinî dahat û cêbecêkrdinî prroje û karekan le sêktere ciyaciyakan û kemukurtî û layenî behêzî û lawazî naw budceke debêt, beweyi pêşniyarekan le budceke çon krawe û aya le planekeda taçend ladrawe û kemukurtî û kelên û kemukûrrîyekan le kwêdaye, lem hengaweşda bêguman bedwadaçûn û lêprsînewe debêt û, hewllî dûbarenekrdineweyi hellekan dedrêt. lelayekî dîkewe ledanan û darrşitineweyi budceda çîn û twêjekanî naw komellge be damezirawe ekadîmî û rêkxirawekanî komellgeyi medenîyi peywendarewe detwanin beşdarîyi biken, çi le rêgeyi bordî rawêjkarîyewe bêt, yan le rêgeyi beşdarîkrdinî kesanî psporrewe legell wezaretî darayî, herweku çon le çawdêrî û bedwadaçûnî cêbecêkrdinî budcekeda diywanî çawdêrîyi darayî be şêwazêk le şêwazekan çawdêrîyi budceke dekat le jmêreyi kotayîda, le zor wllat dameziraweyi dîkeş heye ke detwanrêt pşitî pê bibestirêt, weku eweyi le zor wllat pêyi degutirêt dadgayi jmêriyarî, yan dezgayi jmêriyarî ke le dananî budce û cêbecêkrdinî budceda rollî berçawyan heye.
* le herêmî kurdistanda le çend sallî rabrdûda be hoyi birrînî pşkî herêmî kurdistan le budceyi gşitîyi 'êraqî fîdrrallîda prroje yasayi budce amade nekrawe, le êstada ḧkumetî herêmî kurdistan be dû rêga budceyi herêmî kurdistan amade dekat, be egerî nardinî pşkî herêmî kurdistan le budceyi 'êraq, yan be pşitibestin be dahatî newtî û nanewtî le nawxoyi herêmda, prsiyar lêreda eweye,aya taçend dananî budce bepşitibestin be herdû egereke serkewtû debêt?
- le sallî 2014we taku êsta gewretirîn kemukurtîyi ḧkumetî herêmî kurdistan nebûnî budce buwe, xoşbextane dwayi têperrbûnî ḧewt sall ḧkumetî herêmî kurdistan debête xawenî budceyi taybet be xoyi be herdû sînariyo û ellterinatîvewe, ke aya eger pşkman le 'êraqewe bo bêt, budceke çende û eger neyet budceke çon debêt, egerçî dananî em budceye zor qurse, çunike bepêyi yasa debêt le 15/5î hemû sallêk dest be xoamadekrdin bikrêt, bo gftugo û amadekarîyekanî taybet be budce ta 15/10 ke le encumenî wezîran rewaneyi perleman dekrêt û, le maweyi dû mangda wate ta serî sall debêt pesend bikrêt û le weqay'î kurdistanî billawbikrêtewe, lelayekî dîkewe nebûnî budce lew çend salleyi rabrdûda grftêkî qûllî drust krduwe, beweyi nazanrêt leser binemayi sallanî rabrdû çon prroje yasayi budceke dabirrêjdrêt.
* bellam pêt wanîye pşitibestin be dahatî newtî xaw mucazefeyek û dûbarekrdineweyi helleyekî gewreye, betaybetî le ẍyabî egerî maneweyi nrxekanda awa be berizî?
- bedaxewe 'êraqîş weku herêmî kurdistan heman helleyi pşitibestin be take serçaweyekî newtî heye, herçende 'êraq xawenî banikî nawendî û dewlletêkî serbexoye û yedegî drawî heye û, detwanêt drawî dînarî 'êraqî çap bikat û, budceyi nextîneyî drawî qursî heye û, xawenî siyasetî bazirganî û tarîfeyi gumirgîyi serbexoye, bemeş detwanêt xoyi leegerî dabezînî behayi newt û qeyranekan derbaz bikat, herboye wabaşitire 'êraq budceyek amade bikat bepşitibestin be dahatî newtî û nanewtî, xo eger pşkî herêm le beẍdawe hat, ew kat detwanrêt le rêgeyi budceyi tewawkarîyewe budceyekî tewawkarîyi binêrdrête perleman û cêbecê bikrêt.
* sebaret be astî hemahengî û karkrdinî hawbeş le nêwan herdû wezaretî plandanan û wezaretî darayîda, taçend em hemahengîye le nêwan herdû wezaretda giringe?
- budce be herdû tewereyi budceyi weberhênan û budceyi bekarxistin debêt hawsengî rabigîrêt, wata nabêt behoyi qeyranî darayiyewe budceyi weberhênan pşitgwê bixirêt, wezaretî plandanan berprsiyare le budceyi weberhênan û wezaretî daraybş berprse le budceyi bekarxistin ke lesê beş pêk dêt:
1- mûçe û dermalle û xanenşînî
2- xercîyi gwastiraweyi weku komellayetî û abûrî, herweha darayî bo pallpşitîkrdin, bo nmûne weku psûleyi xorak.
3- xercîyi bekarxistin le terxanikrdinî ew pareyeyi xoyi debînêtewe, ke bo bekarxistinî damudezgakanî ḧkumet giringe. beşêweyekî gşitî pêwîste herdû budceyi weberhênan û budceyi bekarxistin be hawsengî birrwat, nek weku êsta bikrête qurbanîyi budceyi rewan. xallêkî dîke heye ke pêşitir zor sûdman lê bîniywe lebrî eweyi meseleyi lamerkezî burûjêndrêt, ba giringî be budceyi geşepêdanî parêzgakan bideyin, ke her parêzgayek bo geşepêdanî parêzgake birre pareyekiyan dedraye, be hawşêweyi sallanî 2009 û 2010 û 2011 û 2012, yan budceyi ptirodolar, herdû budceyi weberhênan û budceyi bekarxistin bo perepêdanî herêm giringe.
* lem serdemeda ḧkumetekan le naw budceda birrgeyek dadenên bo ḧalletî lenakaw û kewtineweyi grft û karesatî sirûşitî, yan kewtineweyi qeyranêkî darayî, emeş be pşitibestin be hunerî egerekan û pêşbînîyekan, aya taçend giringe le naw prroje yasayi budceyi kurdistanda reçawî em birrgeye bikrêt?
- le naw binemakanî budceda sê waqî' heye ke brîtîn le (sallaneyi budce û yekêtîyi budce û gşitgîrîyi budce), le naw emeşda hawsengî heye ke bepêyi herdû boçûnî klasîkî û nwêxwazî dû tefsîr helldegrêt, bo nmûne debêt budce yek budce bêt, bellam le barudoxî êmeda budceyekî îstîsinayi amade dekeyin, çunike ḧalletî kewtineweyi metirsîyekanî petayi korona û qeyranî darayî û egerî dabezînî nrxî newt zore, raste eme lasengî le budceda drust dekat, bellam barudoxî kurdistan ewe dexwazêt, betaybetî ke ême dewllet nîn û yedegî draw û zêrr û hendêk twanayi darayî û nextîneyîman nîye.
* bo rûberrûbûneweyi em ḧallete ta çend çaksazî le sêkterî newt û derwaze sinûrîyekanda pêwîste?
- newt kallayekî abûrîyi stiratîjîye û çaksazî têyda teḧedidayekî gewreye, legell emeşda çaksazî le dosêyi newtda zor zor giringe, çunike cge leweyi rêjeyekî berizî dahatekan pêk dehênêt, zortirîn pareş lem dosêyeda le herêmî kurdistan beheder dedrêt, debêt çawbixşênrêtewe be hemû ew grêbestaneyi newtda ke le herêm grêbestî beşdarîkrdinî newtî pê degutirêt û le 'êraq grêbestî xizimetguzarîye, grêbestekanî newt le herêmî kurdistan le qonaẍ û barudoxêkda kran ke herêmî kurdistan çareserêkî dîkeyi nebû, eger wa nekraye, hîç kesêk amade nebû ew rîske bikat û le herêmî kurdistan be miliyareha dolar xerc bikat, hawkat êmeş demanwîst pêgeyi herêmî kurdistan le ser nexşeyi wzeyi cîhanî drust bêt, bellam pêwîste êsta û le jêr fşarî hawpeymanekan û emirîka û peywendîye nêwdewlletîyekanmanda çawxşandinewe be grêbeste newtîyekanman legell gewre kompaniyakanda bikeyin, herweha le bwarî derhênan û nardine derewew froşitinda çawxşandineweyekî sertaserîman pêwîste û nakrêt be 10 dolar ziyatir bêt. be çawxşandinewe be dosêyi newtda em kerte debête pallpşit û hawkarîyi perepêdanî hemû kerte nanewtîyekan, ta geşeyekî tendrust û rasteqîyane le sertaserî kertekanda drust bibêt, xallêkî dîkeyi giring dûbare çawxşandineweye be peykerî sîstemî bacekanda, emeş babetêkî hestiyare û nabêt leser ḧîsabî çîn û twêje hejar û maminawendekan bêt, bellku debêt leser ḧîsabî ew gewre kompaniyayane bêt ke sallanêke xoyan le danî bac dziywetewe be pasaw û biyanuwî corawcor, eme cge leweyi le êstada pareyekî zor le rsûmat werdegîrêt, betaybetî le berrêweberayetîyi gşitîyi hatuço, debêt be başitirîn şêwe bekar bihênrêt û pallpşitî budceyi pê bikrêt, herweha siyasetî henardekan wrde wrde behêztir bikrêt ke dekrêt le herêmî kurdistan kertî kşitukall û pîşesazîyi xorakî û newtî û ptirokîmiyawîyi û pallawtgekan bibûjêndrêtewe, ke le dozîneweyi helî kar û perepêdanî sêkterekan û abûrî û dahatî herêm rollî gewreyi debêt.