• Friday, 29 March 2024
logo

serbest amêdî serokî rêkxirawî stêp bo dîmukrasî û hellbijardin bo gullan: yasayi nwêyi hellbijardin nakokîye siyasîyekan çareser nakat û qûlltiryan dekatewe

Gulan Media November 14, 2020 Dîmane
 serbest amêdî serokî rêkxirawî stêp bo dîmukrasî û hellbijardin bo gullan: yasayi nwêyi hellbijardin nakokîye siyasîyekan çareser nakat û qûlltiryan dekatewe
pşêwî û nadllinyayî balliyan be ser barudoxî 'êraqda kêşawe û peresendinekanî em dwayiyeş wek serhelldanî xopîşandanekan û gorrînî kabîneyi ḧkumet, derencam û derhawîşiteyi ew helumerce naseqamgîren, herweha le êstada yasayi nwêyi hellbijardin û dûbare dabeşkrdineweyi baznekanî hellbijardin têperrêndrawn, lêkewte û akamekanî em yasayeş buwe tewerî serekîyi dîdarî govarî gullan legell serbest amêdî serokî rêkxirawî stêp bo dîmukrasî û hellbijardin.


* hemû ew gorranikarîyaneyi ke dekrên, peywestin be kêşew nakokîyi nêwan hêze şî'ekanewe, pêş eweyi basî hîç gorranikarîyekî dîke bikeyin, aya bepêyi ezimûnî xot, kêşew nakokîyekanî naw hêze siyasîyekanî şî'e çon dexwênîtewe, betaybetî ke şî'e nayewêt carêkî dîke ḧukmirranîyi 'êraqî le dest derbiçêt?
- le rastîda kêşekanî 'êraq qullbûnetewe û kêşekan kewtote nêwxoyi ḧzb û layene siyasîyekan û pêkhatekanîş, ta êsta kurdîş be şêweyekî gşitî le nêwxoyanda yekrraw yekrrîz nîn, hawkat şî'e û sunineş heryeke le nêwxoyanda yek deng nîn, gerçî 'erebî şî'e ta sallî 2012 yek kutleyi gewreyan beyekewe hebû, ke pêyan degut hawpeymanîyi nîşitmanî, ke her hemû şî'eyi beyekewe kodekrdewe, bellam ew kate ke hellbijardinî parêzgakan encamdra, ewe sayrun lesallî 2012 heman ew yasayeyi êstayi pêşkeş be serokayetîyi komar û serokayetîyi encumenî wezîran krd, le paşan rewaneyi encumenî nwêneran kra û çend gorranikarîyek le esllî yasake kra, bellam ew kate komîsiyonî ballayi hellbijardin raygeyand ke êsta katî ew yasayeyi hellbijardin nîye, çunike katî zorî pêwîste û jêrxanî hellbijardinekan le 'êraq leser ew core sîstme bîna nekrawe, dawa le komîsiyonî hellbijardinekan kra ke rawboçûnî xoyi derbibirrêt û komîsiyonîş dû pêşniyarî krd, yekem: hellbijardin be sîstemî diyon bêt. duwem: hellbijardin be sîstemî sanlîgoyi esllî encam bidrêt, ke sanlîgoyi esllî dengî her ḧzbêk dabeş dekrêt leser 1u 3u 5u 7u... le jmareyi dengî ew bazneye, bellam ew kat pêkhateyi şî'e waylêhat nakokî û ciyawazî û teketul bikewête nêwaniyan û dabeş bibin, lew kateda yekêk lewaneyi zerermendbû, dewlletî yasa bû, ke çwar parêzgayi ledest derçû. bellam her lew rojewe ew gorranikarîye le yasayi hellbijardinewe buwe gorranikarîyekî siyasî, ew yasayi hellbijardineyi êsta hendê layen têyda zerermend debin, ke be boçûnî min hawpeymanîyi fetḧ û dewlletî yasa zerermend debin û ewaneyi le yasake sûdmend debin, be pleyi yekem sayrun û duwem ḧîkmeye ke êsta pêyan degutirêt 'êraqiyûn, bepleyi sêyemîş ta astêk boyi heye, nesirîş sûdmend bêt, boye ew ciyawazî û xîlafatî siyasîye le 'êraqda heye, bew yasayeş çareser nakrêt, bellku her ziyatir û qulltir debêt, her leber eme renge lepaş hellbijardin hendêk kêşeyi siyasî û eminî gewre le 'êraq drust bibêt, herçende şî'e nayanewêt carêkî dîke 'êraq û desellatdarêtîyi 'êraqî ledest derbiçêt, bellam hendêkcar kêşekan dekewête naw xudî pêkhatekewe û debêt teniya layenî sêyem bêt hemûyan kobikatewe, layenî sêyemîş le 'êraqda êsta kêşeyi legell emirîka heye û xoyşî barudoxî zor baş nîye, leber ew xopîşandananeyi ke heye, bellam ew katîş demênêtewe ser eweyi ke le 'êraqda hawsengîyi hêz çîyi beser dêt, legell eweşda her hewllî ewe deden ke desellatiyan ledest derineçêt, bellam boyi heye ew yasayeyi hellbijardin bibête hokarêk ke desellatî nawçegerî drust bibêt, çunike bew yasaye zor esteme le nawçeyekî enbar kesêkî şî'e derbiçêt, her boye beşêweyekî gşitî nawçekanî suninenşîn bo sunine debêt û renge îstîsinaşî lê drust bêt û nawçe kurdîyekan û şî'ekanîş beheman şêwe, her yekeyi bo pêkhateyi xoyi bêt, cge lewe em yasaye hendêk car mufaceat drust dekat, boyi heye le hendê şwên kandîdî 'eşayerî derbiçêt, nek kandîdî ew layen û ḧzbeyi ke xoyi be desellat dezanê lew bazne û nawçeyeda.
* yasayi hellbijardine pêşwextekanî 'êraq gorranikarîyi gewre û rîşeyî beserdahatuwe û bote sîstemî çend bazneyî, em sîsteme legell eweyi lelayen layene siyasîyekanewe têbînîyi zorî lesere, le hemanikatda mezndeyi eweş heye ke ẍedrêkî zor le pêkhate ciyawazekanî 'êraq bikat, lem çwarçêweyeda deprsîn aya xallî cewherîyi nêwan yasayi fre bazneyî û yek bazneyî çîye? aya ew hokarane çîn debine hoyi gorrînî yasayî hellbijardinekan bem şiyweye?
- be boçûnî min hokarî binerretî bo gorrînî yasayi hellbijardin bo ew yasa tazeye degerrêtewe, eweyi ke hawsengîyi hêz le 'êraqda gorranikarîyi beserda hatuwe, ke hendêk layen xoyan be zorîne dezanî, betaybetî le nêw şî'e, bellam hellbijardinekan derîxist ke wa nebû. dwatir xopîşandanîş destî pêkrd, ke dawayi sê şitî binerretî dekrd, yekem: gendellî nemênêt, duwem: dawadeken dadperwerî le hellbijardin hebêt. sêyem: xizimetguzarîyekaniyan hebêt. her boye hendê layen ew xopîşandananeyan bo xoyan qostewew bo berjewendîyi xoyan bekariyan hênaw dawayan krd ke yasayi hellbijardin bigorrdrêt, gerçî weku pêşitir amajem pêda le sallî 2012 bebê eweyi xopîşandan hebêt, dawayan krd ke yasakeyi hellbijardin bigorrdrêt, bellam kêşeyi binerretî le yasakeda eweye ke her parêzgayek le yek bazne ziyatir bêt, ewe ḧzb û layene biçûkekan û radîkall û gencekan derfetiyan nîye ke kursî bedest bênin, bellku ziyatir derefet bo ew 'eşayerane debêt ke le her bazneyekî hellbijardin zorîne bin, ewe kandîdî ew 'eşayerane derdeçn. behoyi ew yasa tazeyeyi hellbijardin kêşekan û dabeşkrdin qûlltir debêt û kêşekan le naw pêkhatekanewe deçête naw ḧzbîş û derfet be xellkî serbexow genc nadat, be pêçewaneyi ew qseyi ke sayrun û hendê xellkî dîke dellên bew yasaye xellkî bêlayen û serbexo û genc û ewaneyi xopîşandaniyan krd, derfetiyan bo ferahem debêt, bellku ew genc û xopîşanderane teniya be ḧalletêk ke xoyan bixene jêr ballî hendê ḧzbî gewrewe, bellam wek serbexo xoyan kandîd û nîşan biden, xallî hawbeşî cewherî le nêwan herdû sîstem eweye ke ḧzb detwanêt le hellbijardin lepşitewe rollî xoyi bibînêt, çunike lem sîstem û yasa tazeyeda wereqeyi dengdanî hellbijardin nawî kandîdî lesere û lîst û qayme nîye, bellam bew dabeşkrdineyi ke heye, be boçûnî min xallî esasî û cewherî eweye ke pêkhate serekîyekan wek kurd sunine û şî'e û ta astêk turkman, kursîyekaniyan gorranikarîyi zor gewreyi beser nayet, bellku dû, sê kursî ziyad yan kem debêt, wate nexşeyi gşitî siyasîyi 'êraq le naw xudî pêkhatekanda gorranikarîyi beserda dêt, bellam nexşeyi peywendîyi nêwan sê pêkhate serekîyeke gorranikarîyi beserda nayet û weku xoyi demênêtewe, be rayi min ewe xallî cewherîye.
* legell eweyi fraksiyone kurdistanîyekan em yasa tazeyeyan ret nekrdewe û baykotî danîşitinekanî perlemaniyan nekrd, bellam qseyi zorîş heye, ke dengî kurd lem şêwaze defewtît, aya em yasaye berrastî ziyanî bo deng û kursîyekanî kurd le perlemanî 'êraq debît?
- le rastîda eme dûlayene, layenî yekem: kursîyekanî her sê parêzgayi herêmî kurdistan herwek xoyi demênêt, bellam xudî ḧzbe biçûkekan barudoxiyan xirap debêt, gerçî jmareyi gşitîyi kursîyekanî kurdistan wek xoyi demênêt. layenî duwem: nawçe û parêzgakanî dereweyi herêm wek neyinewa û kerkûk û diyaleye, ke neyinewa û diyale beşêweyek dabeşkrawn ke nawçe kurdîyekan le yek bazne bêt û bazneş heye têkellawe, bellam dabeşkrdineke waye zorbeyi nawçe kurdîyekan leyek baznedan, bo nmûne le neyinewa mexmûr û ḧemdanîye, yek bazneye û başîk û tlkêf û şîxan û elqûş û fayde yek baznen û tele'feru zummar û rebî'e yek baznen û şngal û qeḧtaniyeş yek baznen, be teikîd nawçe kurdîyekan le dabeşkrdinî baznekanî hellbijardin gorranikarîyi beserda nehatuwe, her wek xoyetî û le diyaleş, xaneqîn û celewla û kfrî û cebare yek baznen, ew dabeşkrdin û baznaneyi le neyinewa û diyale û le nawçekanî dîkeyi dereweyi herêm danrawn be heman şêwe.
* îsta prroseyi siyasîyi 'êraq be qonaẍîkî naseqamgîr û fewzaamêzda têpes debêt, berdewam kêşeyi siyasî û hellkutane ser ballwêzxanew nêrde dîplomasîyekan heye, le şeqamîş xopîşandan berdewame, lem jînge allozeda pêşbînîyi ewe dekrêt ke netwanrêt hellbijardin le ḧuzeyranî sallî 2021 encam bidrêt, prsiyar eweye aya wek ezimûndarêk lem prseda pêşbînî dekeyt ke bitwanrêt hellbijardin lekatî xoyda encam bidrêt?
- em prsiyare le rastîda zorî dewêt, yekem: hellbijardin barudoxêkî seqamgîrî siyasî û eminîyi seqamgîrî pêwîste, bellam barudoxî êstayi 'êraq mujedebexş nîye û barudoxî siyasî û eminî û darayî baş nîye, ke 'êraq bere û seqamgîrî û hêminî birrwat, emeş kêşeye, çunike kandîd û dengder û ḧzbekanîş le hellbijardinda, debêt hest be hêminî û seqamgîrî biken. duwem: xudî yasake kêşeyi hunerîyi têdaye, be têrrwanînî min ewaneyi ew yasayeyan bew şêweye darrêşituwe, be mebestî dû egere, bo eweyi taweku hellbijardineke encam nedrêt, yan fewzayek drust bibêt. hawkat nazanîn çi hokarêkî siyasî lepşiteweye, her boye eger pêş hellbijardin yasake gorranikarîyi beserda neyet û hemwar nekrêtewe, bawerr nakem û zor zeḧmete hellbijardin encam bidrêt, lekatêkda hellbijardinîş encam bidrêt, ewe fewzayekî siyasî û eminî drust dekat, cge leme xellkanêk heye zorcar le dezgakanî rageyandin dellên boyi heye ew hellbijardine sê mang, yan çwar mang dwabixirêt. kêşeyekî dîke ewe debêt encumenî nwêneran belayenî kem 60 roj pêş wadeyi hellbijardin xoyi hellweşênêtewe, lemeşda aya perleman lew kateda xoyi helldeweşênêtewe, her boye minîş legell ew boçûnem ke ew yasayeyi hellbijardine negorrdrêt, bellku sîstemî sanlîgoyi esllî û her parêzgayek yek bazneyi hellbijardin bêt, taweku hemû ḧzb û layene siyasîyekan û kesanî serbexo û xopîşanderanîş le parîzgakan maweyan bo drust bibêt ke dengî xoyan kobikenewe, ewkat ziyatir beşdarbûnî siyasî le hellbijardineke drust debû, çunike yasayi hellbijardinî êsta nadadperwerîyi têdaye û le beramber ḧzbî biçuk û tazew xopîşanderanîşda bwar bertesk dekatewe, boye ew yasaye dabeşkrdinî siyasî û komellayetîş qûlltir dekatewe û mumkîne hellbijardineke sê mang dwabixirêt.
* bas lewe dekrêt ke ew yasa tazeyeyi hellbijardin bo eweye ke rêge le tezwîr bigirêt û hellbijardinêkî pak û bêgerd encam bidrêt, ta wek hellbijardinekanî ayarî 2018 nebêt ke xelk baykotî krd û paşanîş prsiyar kewte ser akamekanî hellbijardineke, leser em prse prsiyar eweye, aya lew birrwayedayt em yasaye bitwanêt rêge le saxtekarî bigirêt?
- yasayi hellbijardin şitêke û hellbijardinêkî pak û bêgerdîş encam bidrêt şitêkî dîkeye û peywendiyekiyan legell yek heye, bellam ewe demênêtewe ser şêweyi dengdan û berrêwebrdinî binikekanî dengdan, ke taçend mawe dedrêt be çawdêranî nawxoyî û biyanî, debêt çawdêran le hemû binikew şwênêk bin, nek le hendê şwên hebin û le hendêk şwên derbikrên, yan karîgerîyi xirapiyan bixirête ser û bertîliyan pê bidrêt, ew yasa tazeye lem ruwewe hîç ciyawazîyekî nîye legell yasa koneke, bellku ewe demênêtewe aya ew amêreyi ke ciyakrdineweyi dengekan dekat, heman amêrî pêşû debêt? ewe bêguman hellbijardinêkî pak û bêgerd debêt. ew amîreyi dengekan lêk ciyadekatewe zor xawêne û amêreke hîç kes û ḧzbêk nanasêt, her ḧzb û layenêk be qebareyi xoyi dadenêt, herçonîk bêt kêşeyi esasî ewe nîye ke hellbijardineke pak û bêgerde yan na, bellku kêşe eweye mtmane be proseyi siyasî û dîmukratî nemawe û mtmane be ḧzb û layenî siyasîyi gewre, betaybetî le xwaruwî 'êraq nemawe, bawerr be komîsiyonî hellbijardin nemawe û bawerr be dewllet nemawe, eme kêşekane û renge rêjeyi beşdarbû ledengdan ziyad bikat, bellam her nagate ew rêjeyi ke hendêk kes wayi bodeçn rêjeyi dengdan le 50% têperrêt. boye kêşekan herwek xoyi demênêtewe, cge leweş ew yasaye tazeyeyi komîsiyonîş ke dadwerekan hellbijardin berrêwebiben, emeş îşî ew dadwerane nîye, bellku îşî dadwerekan teniya karî dawerîye û birrgeyi 25îş leyasake heye, bepêyi ew birrgeye ew kesaneyi çendîn salle le komîsiyon kar deken, her hemûyan ladawe û êsta çwar berrêweberî gşitîyan heye, ke yek roj hellbijardinyan berrêwenebrduwe, eme kêşekane ke le komîsiyon heye.
Top