siyasetî abûrî serkewtû berdî binaxeyi her ḧkumetêkî serkewtuwe, bellam siyasetî abûrî serkewtûş peywendîyekî giringî be seqamgîrîyi siyasîyewe heye, eweyi le kabîneyi ḧkumetî dahatuwî herêmî kurdistan çawerrwan dekrêt, ferahemkrdinî seqamgîrîyi siyasîye bo eweyi ḧkumet bitwanêt birriyarî bwêrane derbikat û le çwarçêweyi yasada cêbecêyan bikat, ragirtinî hawsengî le nêwan herdû kertî gşitî û taybet û zemîne rexisandin bo eweyi kertî taybet bibête serçaweyi dozîneweyi helî kar bo hawullatiyan, emeşiyan erkêkî giringe û mezndekan bew arasteyen ke yekêk bêt le ewlewîyetekanî berinameyi dahatuwî ḧkumetî herêmî kurdistan, bo qsekrdin leser hemû layene peywendîdarekan be siyasetî abûrî ḧkumet û prroseyi çaksazî û mîkanîzimî çareserkrdinî kêşekanî xellk, em dîmaneyeman legell d.mḧemed şukrî psporr le bwarî abûrî encamda û be mcore wellamî prsiyarekanî dayinewe.

* be şêweyekî gşitî siyasetî abûrîyi her ḧkumetêkî serkewtû bende be astî seqamgîrîyi eminî û siyasîyewe. le kurdistanda ta radideyekî zor baş seqamgîrîyi eminî ferahem krawe, bellam hêşita xellk tirsî le naseqamgîrîyi siyasî û fewzayi siyasîyi nêwan ḧzbekane ke le perleman û prroseyi ḧukmirranîda reng dedenewe, aya wek abûrînasêk çon seyrî fakterî seqamgîrîyi siyasî bo siyasetî abûrîyi ḧkumetî dahatuwî herêmî kurdistan dekeyt? aya bo dabînikrdinî em seqamgîrîyeta çend ḧkumet pêwîstî be yasayek heye ta le perlemanî kurdistanewe derbiçêt û dwatir bixirête warî karewe?
- îdareyi reşîd û ḧukmirranîyi baş detwandrêt be hoyanewe proseyi siyasîyi lenawxoyi wllatda bixirête ser rêgayi rast, em rêge rast û rewşe saẍllemeş be parastinî seqamgîrîyi eminî û be hoyi komellêk çaksazîyi siyasîyewe encam dedrêt. le herêmî kurdistan cenabî serok baziranî hewllêkî zorî da taweku aşitewayî siyasî û komellayetî û sazan û karkrdinî pêkeweyî ḧzbekan zamin bêt, behoyi hewllekanîşiyewe twanra seqamgîrîyi siyasî û eminî lenawxoyi kurdistanda dabîn bikrêt, emeş hemuwî lepênaw reçawkrdinî xwast û dawakarîyekanî cemawerî kurdistane. eweyi êsta le doxî siyasî nawxoyî herêmda rûdedat û bûnî heye, drust bûnî namtmaneyiye le nêwan layene siyasîyekanda, em namtmaneyiye le hokarî komellêk encamî kellekebuwî sallanî rabrduwewe kewtotewe, milmilanêyi nêwan ḧzbekan berradeyekî xirap doxekeyi lekabîneyi heşitemda alloz krd, ta ew asteyi ke proseyi siyasî be larrêda bra û naseqamgîrî siyasî û pşêwî û bêseruberî lêkewtewe. beşêkî zorî fakterî em bare nahemware le derencamî peyrrewkrdinî karukrdewe û hellwêstî helleyi ḧzbekan buwe le beramber proseyi siyasî, ke rollî hendêk le damezirawekanî weku perleman û ḧkumet û dadgayi lawaz krd, tenanet zor le kenallekanî rageyandinîş bemebest bêt, yan be enqest rolliyan le têkçûnî proseyi siyasî û seqamgîrî nawxoda hebû, eger ḧîkmetî cenabî serok barizanî û pallewanêtî hêzekanî pêşmerge û xellkî nebuwaye doxeke zor xiraptir debû; ke lelayek bew arasteyeda kar kra ke giyanî pêkewe jiyan û karkrdinî hawbeş bparêzirêt û doxeke alloztir nebêt, lelayekî tirîşewe bew arasteye kar kra ke rûberruwî teḧedidaw û herreşekanî derekîş bibinewe, eger ew nefesî karkrdine nebwaye ewa sertapayi ezimûnî herêmeke dekewte metirsîyewe. naseqamgîrîyi siyasî û ew fewza siyasîyeyi le xulî pêşuwî perlemanda lenêwan ḧzbekan hebû, ziyatir mebest lêyi ziyangeyandin bû be prose siyasîyeke û dwacarîş karîgerîyi tundî krde ser doxî ḧkumet û abûrî û bijêwî jiyanî hawullatiyan. le çwar sallî rabrdûda ḧkumetî herêm duçarî komellêk teḧedayi qurs buwewe, her le şerrî da'ş ke lemangî ḧuzeyranî 2014 ew rêkxirawe tîrorstîye hêrşî krde ser şarî musll û nawçekanî dîkeyi 'êraq û dwatir pelamarî nawçe kurdistanîyekanî dereweyi îdareyi herêmîşî da û şerrêkî frawanî le sinûrî 1800 kîlometirda beser kurdistanda sepand, heruha ḧkumetî 'êraq le brî yarmetîdanî hêzekanî pêşmerge û şehîdu qurbaniyekan keçî taklayene hellsa be birrînî beşe budceyi herêm ke hawkat bû legell dabezînî behayi newt û hatinî be lêşawî ziyatir le yek miliyon û 800 hezar awarew penahendeyi 'êraqî û kurdanî rojawa û parçekekanî dîkeyi kurdistan, le hemû emaneş karîgertir le nawcergeyi ew qeyraneda ke ḧkumetî herêm dûçarî bû bû ḧzbe siyasîyekanî kurdistan weku derfetêkî ḧzbayetî û munawereyekî siyasî bo bedesthênanî deng û friyudanî layengraniyan be taqî teniya partî dîmukratî kurdistaniyan le prroseyi ḧukmirranî û friyakewtinî xellk û derbazbûn le qeyranekeda becêhêşit, lekatêkda eme xodzînewe bû le berprsiyarêtî exlaqî, ke dwatir zorêk le endaman û layengranî ew ḧzbaneş leser sinduqekanî dengdan wellamî rastewxoyi em kareyi ew ḧzbaneyan dayewe, her boye fakterî şllejanî siyasî û pşêwî nanewe le layen ew ḧzbaneyi ke pêyekiyan le ḧkumet û ewî dîkeyan le dijayetîkrdinî ḧkumetda helldehêna barî şan û erke exlaqîyekanî ḧkumetî grantir krd, ta dwacar û le bere berî kotayî hatinî wadeyi serokayetî perleman û ḧkumet zorbeyi ew ḧzbane be tewawetî le kabîne wezarîyeke kşanewe.
eme metirsîdartirîn fakterî naseqamgîrîyi siyasî û pşêwî bû ke be yekêk le hokar û asteng û rêgrê gewrekanî berdem seqamgîrîyi proseyi siyasî û geşeyi abûrîş dadenrêt, eme tecrubeyekî nwêyi nîşandayin ke le waqî'î nawçeke û 'êraq begşitî û kurdistanîşda wek modêlêkî lêhatuwe, îtir bo şarezayanî bwarî ḧukmirranî saẍbowe ke merc nîye kabîneyi binike frawan bibête binemayek bo seqamgîrîyi siyasî û aşitî û pêkewejiyan, herweku çon bûnî ḧzbî şe'bewîyi û hênanî aydiyolojiyayi derekî ziyan be proseyi siyasî û dîmukrasî kurdistan degeyenêt, her waş hebûnî em hemû ḧzb û ecndane, druşmî dîmukratî û azadî û mafekanî miroviyan deqoztewe bo belarrêda brdinî hemû ew ezimûne cwananeyi ke jîngeyi kurdistanî pê nasirawe û le tecrubeyi 'êraq û nawçekeda nawaze bû, min weku şarezayekî abûrî û kargêrrî lekatî şrovekrdinî basekemda natwanm bas lem rehende siyasî û waqî'e talle nekem, çunike abûrî û siyaset dû hawkêşeyi tewawkarî yektirin û şwênewariyan beser yekewe heye.
lelayekî dîkewe, yekêk le fakterekanî seqamgîrîyi siyasî be bûnî destûrî hemîşeyî herêmî kurdistanewe peyweste, leber eweyi destûr şêwaz û heykelîyetî sîstemî siyasî dadenêt û zorîneyi perrlemanî natwanît be bê gerranewe bo rayi gel destkarîyi sîstem bikat, boye bînîman le sallî 2015 çi kêşeyek drust bû katêk hewlldra be rêgayi yasa sîstemî siyasî herêmî kurdistan bigorrin, ke emeş buwe hoyi serhelldanî qeyranî siyasî le herêm û karîgerîyi zorî leser abûrî wllat hebuwe. boye êsta bûnî destûrî hemîşeyî be zerûr dezanîn bo eweyi hîç zorîneyekî perlemanî netwanêt destkarî sîstemî siyasî bikat, ke binemayi serekîyi seqamgîrîyi siyasî û seqamgîrîye le bazarrekanda.
* zor bas le projeyi çaksazîyi binerretî le berinameyi ḧkumetî dahatûda dekrêt, diyare mebestman le projeyi çaksazîyi binerretî ew projeyeye ke le kabîneyi heşitem nêrdraye perleman, bellam nebuwe yasa, ewendeyi ême bedwadaçûnman bo yasayi proje çaksazîyeke krduwe, em projeye ziyatir projeyekî teqeşufe bo ziyadkrdinî birrêk dahat ke le ( 100miliyar dînar) mangane têperr nakat, taweku ew birre pareye bigerrêtewe bo ḧkumet, eme bêcge leweyi lewaneye gêrraneweyi em birre pareye hendêk kêşe û nîgeranîyi komellayetîş lenaw komellgeyi kurdistan drust bikat, aya wek psporrêkî abûrî lew birrwayedayt ke be teniya bew projeye ḧkumetêkî karaw xizimetguzar bête arawe, yan ew projeye pêwîstî be dewllemendkrdinêkî heme layene heye bo eweyi kabîneyi dahatû wek ḧkumetêkî çalak derbikewêt? be rayi êwe debêt ew dewllemendkrdine hemelayeneye bo ew projeye çî bêt?
- sereta dû babet heye lenaw projeyi çaksazî debêt le yektiryan ciyabikeyinewe:
1. bangeşekrdinî çaksazî lelayen zor le ḧzbekanî kurdistanewe weku bangeşeyekî î'lamî û friyudanî xellkî.
2. proje çaksazîyekî rasteqîne û binerretî.
ewca detwanrêt qse leser projeyi çaksazîyi binerretî bikeyin le ruwî:
1. çaksazîyi kargêrrî.
2. çaksazîyi abûrî.
lemeşda debêt le nûsîn û darrşitineweyi prrojekeda reçawî em xallaneyi xwarewe bikrêt:
1. doxî abûrî û jîngeyi karkrdinî siyasî û abûrîyi herêmî kurdistan.
2. xwast û wîstî çîn û twêjekan bikrêt û gftugoyan legellda bikrêt û hawbeş bin le projekeda (pêwîste le her hengawêk bo çaksazî rayi xellkî xawen kar werbigîrêt).
3. reçawî rehende siyasî û abûrî û komellayetîyekanî çaksazîyş bikrêt.
4. twanayi derkrdinî yasakan leperleman bo eweyi hêzêkî yasayî be projeke bidat.
5. twanayi cêbecêkrdinî yasake lelayen damezirawekanî ḧkumetewe.
6. çawdêrîkrdinî lelayen damezirawekanî destpakî û çawdêrîyi darayiyewe.
7. çaksazîyi sertapagîr û gşitgîr bêt û lesereweyi deselatî îdarî ta xwarewe hemû nawçe û şwênêkî herêmî kurdistan bigirêtewe û kes beder nebêt le cêbecêkrdinî yasa.
herboye beşêweyekî gşitî berinameyi çaksazîyi kargêrrî û abûrîyş nabêt peleyi têda bikrêt, madam mebest lêyi derbazbûne le hemû ew yasaw rênmayî û waqî'e konaneyi ke çend sallêke beser herêmda feriz krawe, mebest le projeyi çaksazîyi teniya kemkrdineweyi xercîyekan nîye ke renge lem doxe abûrîyeyi êstada guncaw nebêt ke taze le qeyranêkî prrukêner hatwînete derewe û wrde wrde bazarrekanî kurdistan rû lebujanewe deken û gencêkî zorî derçuwî zanikokan bedwayi kar û helî wezîfîda degerrên û nawçekeş leberdem milmilanê û allozîyekî nwê daye, boye sereta giringtirîn kar pêwîste be hemuwan kodengîyekman hebêt leser destinîşanikrdinî xalle lawaz û xirapekan ke lepall reçawkrdinî em jîngew doxe abûrî û siyasî û komellayetiyaneda, detwanrêt berçaw rûnîyekman hebêt, ke ême lekwêyin û demanewêt berew kwê hengaw hellhênîn û amancman çîye, nabêt lemeşda ewe lebîr bikeyin, madam siyasetî herêm û ḧkumet bew arasteye deçn ke hemû kêşew grftekanî nêwan herêm û nawend leçwarçêweyi destûr û yasada çareser bikrêt, debêt reçawî hemû ew xall û babete stiratîjiyane bikrêt ke ḧesirîye, weku yasakanî bazirganî û xalle sinûrîyekan û rêkxistin û yekxistinî bac û rsumatekan û çendîn bwarî dîke, lemeş giringtir berinameyi kabîneyi nwêyi ḧkumet le rwangeyi abûrî û komellayetî û siyasîyewe çî debêt? betaybetî ke xellkî umêdêkî zoriyan leser hellçniywew maweyekî zore partî behoyi ḧzbe siyasîyekan û nakokîyekaniyanewe neytwaniywe ew kabîne wezarîye rabigeyenêt, êstake ême leserubendî pêkhênanî kabînekedayin û em kabîneyeş be pallpşitî cenabî serok barizanî detwanîn zor le umêdekanî leser hellbiçnîn.
sebaret betewerêkî prsiyarekeşit ke taybete beweyi bo dewllemendkrdinî projeyi çaksazîyi çî bikeyin?
minîş legell êweda hawrram beweyi pêwîste em projeye dewllemend bikrêt, qonaẍ û waqî'eke le gorranikarîyekî xêradaye, herboye debêt xwêndineweyi nwêman bo projeke hebêt ta be kemtirîn zerer û ziyan başitirîn qazanc bikeyin. xoşbextane tarradeyekî baş seqamgîrîyi naw perleman bûnî heye, emeş waman lêdekat carêkî dîke bîr lewe bikeyinewe ke çî bikrêt bo dewllemendkrdinî projeke; be boçûnî min giringtirîn xall debêt hemû birrgew yasakanî naw projeke reçawî eweyi têda bikrêt ke xellkî leewlewîyetî yekemda bêt, duwem eger ême rêgeyi projeyi çaksazîyi abûrî peyrrew bikeyin û dahatekanman sall ledwayi sall berew berizbûnewe bibat, îtir çî pêwîst dekat teqeşuf bikeyin, bellku detwanîn zêdemesirefî nekeyin emeş corêkî başitirî teqeşufe, sereta pêwîste ḧkumet kontirrullî sercem dahatekanî xoyi bikat û desellatî ḧkumet leser hemû wllat behêz bikrêt, dwatir hewll bidrêt xercîyekanî ḧkumet le bwarekanî jêrxan ziyad bikrên, ta derfetî abûrî ziyatir bo herêmî kurdistan brexisêndrê . lerwangeyi abûrîyewe dahat û xercî tewawkarîyi yektirin her ke dahatekan ziyadî krd, îtir kêşeyi muçe û xercîyekan kem debinewe, bellam pêçewanewe ke xercî kem krayewe kemêk grftî dahatman bo çareser debêt, weku eweyi bas dekrêt 100 miliyar dînar mangane lekatî cêbecêkrdinî em projeye bo ḧkumet degerrêtewe, bellam renge behoyi em teqeşufewe dahatêkî ziyatirman le bac û rsumat û begerrxistinî bazarr ledest biçêt, herboye nabêt eweşman lebîr biçêt ke ḧkumet zor hengawî praktîkî nawe le ruwî bayometirî û rêkxistin û yekxistinî muçekan û derkrdinî rênmayî û yasayi nwê û kemkrdineweyi xerciyekanî berrêjeyi 25% û biçukkrdineweyi heykelî wezaretekan.
* ewaneyi şarezayiyan le darşitinî siyasetî abûrîda heye, amaje bewe deken ke siyasetî abûrî serkewtuwî ḧkumet brîtiye leweyi ke serçaweyi miroyî wllat wek serçaweyekî giring seyr bikat, lem serçaweyeda weberhênan bikat bo eweyi bîkate serçaweyi dahatêkî gewre bo ḧkumetekey, bellam eweyi êsta debînrêt gewretirîn kêşeyi ḧkumirranîye le kurdistanda, ew serçawe miroyiyeye hemû bûn be fermanber û bar beser ḧkumetewe, aya berrayi cenabitan stiratîjiyetî siyasetî abûrî ḧkumetî dahatû debêt çon bêt bo eweyi serçaweyi miroyî le kurdistan bikate serçaweyi dahat le kurdistanda?
- hemû aydiyolojiya û sîstem û bîrdozî abûrî lenaw bazneyi berjewendîyekanî xellkîda kodekrênewe, madam royaw stiratîjîyetî ḧukmirranî le pênaw mirovdaye, kewate debêt plan û beriname abûrîyekanîşman her lepênaw ewanda bêt, partî dîmukratî kurdistan ew ḧzbeye ke zor reçawî em xalleyi krduwew waqî'bînane plan û beriname abûrîyekanî darrşitotewe, herboye beberdewam le hellbijardinekanda jmareyi kursiyekanî le hellkşandaye û twaniywêtî berawrd be ḧzbekanî dîke senterî birriyardan û cemawerî xoyi bparêzêt, endamanî partî her bew arasteyeyi mstefa barizanî perwerde krawn ke şanazîye mirov xizimetkarî mîlletî xoyi bêt, lekatêkda zor le ḧzbe şe'bewîyekan şêwazî bîrkrdinewe û boçûnî kadîru endamaniyan gorriywew bearasteyi rq û qîn û têkdanî doxekeyan brduwe, a lêreda erkî kabîneyi nwê û dllsozanî gelekeman qurs debêt, çunike zor le ḧzbekan lebrî eweyi kelênî nêwan ḧkumet û xellkî kem bikenewew ew ruwe rasteqîneye bexellkî biden ke ḧkumet ḧkumetî gele û hî hîç ḧzbêk nîyew le 1992 ewe gewretirîn destkewtî xellkî (perleman û ḧkumet û damezirawekanî) buwe, keçî ewan hatûn be tercemekrdinî komellêk druşmî derekî xellkekeyan be larrêda brduwe û wayan têgeyandûn ke ḧkumet desellate û xellk çewsaweye, lekatêkda eme nek leferhengî siyasî û ḧukmirranî kurdistanda bûnî nîye, bellku leherêmî kurdistanda ke pêgeyeke lenawçeyekî prr le kêşmekêş û allozda dujminî zorew mebest le lêdanî ḧkumet lêdanî kurdayetî û nîşitmanekeyetî, lem rwangeyewe kes nikollî lewe nekrduwe ke kemukurrî heye, bellam xo nabêt herçî lemaweyi 25 sallî rabrdûda hengawî bo nrawe û encamdrawe her hemuwî bexirap bzanîn, ḧkumet bepallpşitî û xorragrî xellk twanî lew mawe zoreda xoyi rabigirêt û çendîn projew karî gewre lebwarî xizimetguzarîyekanî binêt û eger em çwar salle behoyi qeyranewe le qsekanman beder bikeyin, ewa ew rastîyeman bo derdekewêt gorranikarîş le waqî'î bijêwî jiyanda ruwîdawe, ke dekrêt lem kabîneyeda şitî nwêtiru gewretirîş encam bidrêt, betaybetî lebwarî perepêdanî miroyî û sûd wergirtin legewretirîn samanî wllat ke rollekaniyetî.
emeş leruwî abûrîyewe le çend rêgayekewe dekrêt:
1. bew pêyeyi weberhênan letwanayi miroyî begşitî û lawan betaybetî be seqamgîrî siyasî drust debêt, herboye debêt ew seqamgîrîye siyasîye bparêzirêt.
2. bo eweyi derçuwanî zaniko hemûyan rû lekertî ḧkumet neken, debêt yasakanî karu wezîfe lekertî taybet rêkbixirêtewe û zaminî parêzgarî le mafekanî hawullatiyan bikrêt.
3. le ruwî programekanî perwerdew xwêndinî ballawe reçawî dawakarîyi bazarru kar û kompaniyakan bikrêt.
4. giringîdan be xwêndinî pîşeyî û hunerî û tekinîkîyekan.
5. dameziraweyi taybet be sûd wergirtin le twanayi gencan dabmezirêt, lêreda sê damezirawe bebîr dehênmewe ke zor giringn bo sûdwergirtin letwana miroyiyekan û desteberkrdinî kar (dameziraweyi projeyi biçûk – dameziraweyi xulî meşq û rahênan- dameziraweyi dozîneweyi helî kar).
6. bew pêyeyi lekertî taybet kompaniyakan û projekanî weberhênan zortirîn serçaweyi helî karin, herboye damezirandin û karkrdinî gencanî nawxo debêt le yasaw rênmayiyekanî weberhênanda gorranikarî têda bikrêt.
7. zor le berrêweberayetî û fermangew damezirawekanî ḧkumet ke pekiyan kewtuwe, yan twanayi karkrdinyan têda nîye, bidrêne kertî taybet bew merceyi sûd letwanakanî gencan werbigirêt, bo eweyi begerr bixirênewew helî kar bo xellkî bidoznewe.
8. perepêdanî herdû kertî pîşesazî û kşitukall û arastekrdinyan berew projew damezirawe, lemeşda herêm detwanêt be pallpşitî leberhemî nawxo bwarêkî frawan le kertî pîşesazîyi kşitukallî û pîşesazîyi pîtirukîmiyawî be taybetî bo ferahemkrdinî helî kar bidozêtewe.
9. gerraneweyi behayi karu pîrozkrdinî; çunike êsta zor le pîşew karekan behoyi kemîyi krê û nrxewe bêbeha krawen û leruwî komellayetî û dabunerîtewe wa le gencekanman nakat lew bwaraneda kar biken, emeş ziyatir behoyi hatinî destî karî biyanîyewe rûyandawe.
10. sinûrdanan bo hênanî destî karî bêgane û rêkxistinî yasakanî taybet be karkrdinî krêkaranî biyanî û sepandinî bac û rsumat û daneweyi bew damezirawaneyi ke helî kar bo gencan dedoznewe.
11. drustkrdinî projeyi nîşitecêbûn le nzîk ew kargew proje gewraneyi drust dekrêt, bo eweyi krêkaran û fermanberanî projekan bîru fkriyan layi grftî nîşitecêbûn û hawsergîrî nebêt û ew dû ḧalleteyan bo çareser bikrêt.
lehemû dinyada ew komellgeyaneyi ke gencekaniyan helî kariyan heye, bew komellge çalakane dadenrên ke kêşekaniyan zor kemin û twaniyuyane sermayeyi miroyî beşêweyekî zor lêhatuwane le proseyi perepêdanda beşdar biken.
* wek dezanin, ke basî ḧkumet dekeyin le sîstmî abûrîyi bazarrda, ḧkumet teniya brîtî nîye le (kertî gşitî) bellku kertî (gşitî û taybet)îş degrêtewe, herweha zor giringîşe ke hawsengîyekî tewaw û hemahengî tewaw le nêwan herdû kertî (gşitî û taybet)da hebêt, bellam eweyi çawdêran têbînî deken, êsta le kurdistanda, lenêwan kertî gşitî û kertî taybet ne hawsengîyi tewaw û ne hemahengîyi tewaw heye, berrayi êwe ḧkumetî dahatû debêt çî bikat bo eweyi ew hawsengî û hemahengîye drust bikatewe?
- hawsengî û hemahengî le nêwan kertî taybet û kertî ḧkumet giringtirîn ew kareye ke debêt lekabîneyi nwêda ḧkumet encamî bidat, renge asayî bêt têkellîyek lenêwan kertî taybet û gşitî hebêt, bellam eweyi asayî nîye eweye ke têkellîyeke ziyan bigeyenêt be ḧkumet û xellk, yan bepêçewanewe ziyan bigeyenête geşekrdinî kertî taybet, ḧkumetî herêmîş ew kemukurrîyeyi neşardotewew amajeyi pêdawe, renge pasawekanî çareserkrdinî em kêşe gewreye behoyi ew faktere derekî û nawxoyiyanewe bêt ke leseretayi dîmanekeda amajem pêda, hemû emane waykrdbêt karî cîdidî leser bujaneweyi kertî taybet nekrêt, yan hemû çareserekanî labrdinî asteng û grftekan dwaxirabêt, tenanet faktere siyasî û abûrîyekan leberdem kesanî tekinokrat û dllsozda rêgr bûn bo eweyi kertî taybet û gşitî hemaheng bin, giringtirîn xallîş bo rêkxistinewew çareserkrdinî em kêşeye lewêwe dest pêdekat ke hîç kompaniyaw bîznis û weberhênêk lekurdistanda le yasa gewretir nebêt, renge leqonaẍêk leqonaẍekan yasakan kelênî wayi têda bûbêt ke hawkar buwe bo xodewllemendkrdinî kesanêk, yan frawanbûnî gendellî û bertîl û meḧsubiyet, yan xodzînewe lebac û erke nîşitmanîyekan, bellam lem kabîneyeda pêwîste lanî kem ew têkellupêkellîyeyi le nêwan kertî gşitî û taybetda heye, beyasa rêkbixirêt û rollêkî ziyatir bidrête dezgayi destpakî û çawdêrî darayî bo karkrdin leser kertî taybet, ke min pêm waye beşêkî gendellî herweku çon ber kertî ḧkumî dekewêt, herwaş beşêkî ber kertî taybet kewtuwe, tenanet gendellîyeke le kertî taybetewe berew wezaret û damezirawekanî ḧkumet brawe . lelayekî dîkewe bew pêyeyi lecîhanî pêşkewtûda hîç gewre kompaniyaw bîzniskaru bazirganêk beder nîye le çawdêrî û lêprsînewew bedwadaçûn, herboye debêt hellmetêkî gewreyi çaksazî le bwarî gendellî û kemukurtîyi karu projeyi kompaniyakanîş dest pê bikat, bo nmûne: zor lekompaniyaw weberhênerekan lerêgeyi brdine dereweyi ew berprs û endaziyaraneyi ke peywendarin bekarekaniyan twaniyuyane benawî îfad û geşit û hawkarîyewe têkell bekarî çawdêrî û hellsengandinî ḧkumî biken, ke eme pêwîste bwestênrêt, çunike kompaniyakan birre pareyekiyan bo meşq û rahênan û şandu îfad terxan krduwe, bellam leberamberda sed ewende ziyan be ḧkumet û projekan dekewêt, nakrêt sermayedarêk lemaweyi çend sallêkda pareyekî zorî leser ḧsabî berjewendî gşitî kelleke krdbêt û lewlaşewe ḧkumet û xellkîş le qeyranda bin, lemeşda debêt zor rûn bîn beweyi her çaksazîyek lebwarî kertî taybet encam bidrêt debêt ( gşitgîr bêt û kesîş le yasa beder nebêt). debêt le dahatûda erkî peyda krdinî wezîfeyi nwê bo xellk le erkekanî kertî taybet bêt, bêguman ewîş be çawdêrî û bedwadaçûnî rastewxoyi ḧkumet le rêgeyi yasa û handanî taybetewe.
* yasayi weberhênanî ḧkumetî herêmî kurdistan le barudoxî dwayi sallî 2004-2005 derçû, berêztan dezanin ewkat ḧkumet lebwarî weberhênan ezimûnêkî ewtoyi nebû, her boye yasake zor kelên û boşayî têdaye, êsta dwayi têperrbûnî 15 sall beser ew yasaye ḧkûmet ezimûnî heye, aya çend bo kabîneyi dahatû giringe ke hemwarkrdin, yan derkrdinî yasayekî taze bo weberhênan bikate ewlewîyetî karî xoy?
- bepêçewaneyi kurdistan û 'êraq, lem serdemeda abûrî zor bexêrayî berew pêşewe deçêt, eweta leruwî sîstemî banikî û darayî û tekinelojiyaw pîşesazîyewe zor ledwaweyin, lesallî 2006 be hakarî grupêkî abûrî û yasayî twanra yekemîn projeyi yasayi weberhênan amade bikrêt û leperlemanîşda pesend bikrêt, em yasaye asanikarî û hawkarîyekî başî weberhênanî krd, ewebû desteyekîş bo weberhênan danra, berradeyek bo yekemîncar gewre kompaniyaw weberhêne biyanîyekan rûyan lem herême krd û lebwarî nîşitecêbûn û kargeyi asin û çîmento û berhemhênanî wzeyi kareba û rêgawban û hotêl û miywanxanekan kariyan krd, yasakew rênmayiyekanî weberhênan bo ew serdemew qonaẍe giring bûn, bellam dwayi têperrbûnî ew hemû salle û negorrînî yasake, yan hemwarinekrdineweyi yasakew negorrînî heykelîyetî desteke kemukurtiyekanî yasakew cêbecêkrdinî derkewt, nakrêt hemû kemukurtîyekanî weberhênan bixirête ser şanî yasake çunike le cêbecêkrdin û çawdêrîşda kemukurtî gewre hebuwe, betaybetî ledû bwarda kemukurtî gewre le weberhênan derkewtuwe:
1. arastekrdinî weberhênan berew kertekanî nîşitecêbûn û bazirganî û geşituguzar û durkewtinewe lekerte berhemhênekan.
2. pêşkeşkrdinî asanikarî û hawkarîyekî zor leser ḧsabî budceyi gşitî û dahatî ḧkumet.
3. derkewtinî kemukurrî le zorbeyi projekanî nîşitecêbûn behoyi ew rênmayî û asanikarîyaneyi drane weberhênekan.
4. lawazîyi bedwadaçûn û lêprsîneweyi weberhênekan û gewre sermayedaranî wllat.
5. qorxkarî lezor bwarî weku geyandin û kareba û çîmento.
hemû ew amaru dataw jmaraneyi ke lebwarî perepêdanî kertî taybet xiranerrû, leqeyranî darayî herêmda aşkra bûn beweyi mubaleẍeyekî zorî têda krawe, bo nmûne: proje û karge bêkellkekan aşkrabûn û weberhêne biyanîyekan ke weku mangayekî şîrder teniya serqallî doşînî xêrubêrî kurdistan bûn, her zû becêyan hêşitîn, raste sermayedar tirsinokew bedwayi qazanceweye, bellam nabêt sermaye leserû yasaw çawdêrîyewe bêt û ew hemû destkewt û dahateyi destkewêt bê eweyi lekatî qeyranda hawkarîyi ḧkumet û xellkeke bêt, yasaw desteyi weberhênan eger netwanêt kompaniyayi nîşitmanî û neteweyî wa drust bikat lekatî qeyranda friyayi gelekeyi bikewêt, îtir boçî pêşmergew xellkî lekatî xoşguzeranîda qellewî biken, katî ewe hatuwe beyasa weberhênan û kertekanî dîkeyi taybet lekurdistan rêkbixirêtewew damezirawekanî em bwareş lejêr çawdêrîyekî çirruprrda bin . le hemûşî giringtir, le katî hemwarkrdineweyi yasake, pêwîste rayi xellkî xawen kar werbigîrê û le gftugokanî darşitineweyi bendekanî yasakan beşdarîyi pêbikrêt, ta legell bazarrî herêm guncaw û be kellk bêt, herweha derfetî frawantirîş bidrête dezgakanî ḧkumet bo babetî çawdêrî û bedwadaçûn û dwatir hellsengandin û rastkrdineweyi hellekan.
* ke basî xizimetguzarî û rêkxistineweyi jêrxanî abûrîyi kurdistan dekrêt, bas le ziyadkrdinî serçaweyi dahatîş dekrêt, emeş bew manayeyi debêt ḧkûmet teniya pşit be kertî newt nebestêt, boye giringe kertekanî dîkeş wek kşitukall û pîşesazî û geşituguzar û pîşesazîyi maminawendî û biçûk bibujênêtewe, bellam eweyi lemaweyi qeyranî abûrîyi kurdistan le sallî (2014-2018) têbînîman krd, ḧkûmet beşêweyekî serekî ziyadkirinî serçaweyi dahatî grêdawetewe be ziyadkrdinî bacewe, bêguman giringe bayex be bac bidrêt wek serçaweyi dahat, bellam be teniya ziyadkrdinî bac nabête serçaweyi dahat, aya ême pêwîstman be çi plan û berinameyek heye, bo eweyi serçaweyi dahatêkî hemîşeyî bo ḧkûmet dabîn bikeyin û le hemanikatda ew bwarane bibine frsetêk bo helî kar bo hawullatiyan û bujaneweyi jêrxanî abûrî kurdistan?
- baskrdinî dahat û bedesthênanî dahat proseyekî zor qurstire le xerckrdin û bedwadaçûn û çawdêrîkrdinî, bo nmûne: bac pêwîstî beḧkumetêkî behêz û seqamgîrîyekî siyasî û yekparçeyî îdare û reçawkrdinî dahatî xellkî û kompaniyakan heye, le dinyayi pêşkewtûda eme rêkxirawe û ḧkumet dezanêt hemû kesêk lewllatekeyda dahatî çende û le çîda xercî krduwe, eme layi xoman leruwî banikî û bacewe rêk nexirawe, herboye deskarîkrdinî rêjeyi bac û rsumat herwa asan nîye, nakrêt wezîrêk leser şaşeyi tîvîyewe raybigeyenêt ke bacî ziyadkrduwe, yan rsumatekanî şarewanî berizbotewe, çunike eme ziyanî le qazancî ziyatir debêt. leruwî corawcorkrdinî serçaweyi dahatîşewe derhênan û perepêdanî kertî pêtiroll û ẍazî siruşitî giring bû, çi leruwî froşitinewe bêt, yan leruwî dabînikrdinî wzeyi kareba û sutemenîyewe, her emeşe berprsanî partî dîmukratî kurdistanî lezor berprsî ḧzbekanî dîke ciyakrdotewe, partî twaniywêtî dahat û pare bo projekan û muçe û xellk dabîn bikat gewre kompaniyakaniyan rakêşawete nawxoyi herêmekewe, raste lêre û lewê kemukurtî heye, bellam peydakrdinî dahat lem waqî'e talleyi nawxo û ew hemû dijayetîkrdineyi le'êraq û nawçeke bedaxewe behawkarî destî nawxo rûberûman debêtewe, erkî peydakrdinî dahatî zor qurs krduwe, raste newt klîlî peywendîyekanmane legell wllatanî derewe bellam xo nabêt çîtir hemû dahatekanî wllat bibestirêtewe bekertêkewe ke lenrxekeyi lejêr kontirrollî gewre wllatanî dinyadaye, yan hêşita yasakanî nawend û herêm leser wrdekarîyekanî nardine derewe û froşitinî rêkinekewtûn, eme wêrrayi eweyi zorbeyi kêllge newtî û ẍazîyekanman kewtûnete nawçekanî dereweyi îdareyi herêm, yan nzîk lew nawçaneye ke benawçeyi naaram dadenrên, dekrêt lem kabîneyeda giringîyekî ziyatir be kertekanî pîşesazî û kşitukall û geşituguzarî bidrêt, emane leruwî abûrî û komellayetîşewe helî kar bo sedan derçuwî zanikokanî kurdistan ferahem deken, wata bo aşitî komellayetîş giringn, eme wêrrayi eweyi ledwayi 16î oktoberewe giringîyi parastinî asayşî xorakî ziyatir derkewt katêk asman û sinûrekaniyan leser daxistîn û herreşeyi cengî abûrî û gemaroyan krde ser kurdistan, ḧkumet hengawî nawe le 25%î xercîyekanî kem bikatewe herweha hengawî nawe dahatekanî le rêgeyi berizkrdineweyi bacewe ziyad bikat, bellam em siyasete le qonaẍî gemaro û bêbazarrî û pukaneweda derencamêkî pêçewaneyi debêt, leme giringtir hengawnane berew pîşesazîyi xomallî û frawanikrdinî berhemî nawxoyi kşitukall û bedameziraweykrdinî projekanî kşitukall le rêgeyi handanî damezirandinî gewre kompaniyakanî em bwarew sepandinî bacewe, emeş dwayi eweyi pallpşitî parastinî berhemî xomallî dekrêt lew projaneyi ke twanayi prrkrdineweyi pêdawîstî nawxoyan leruwî çendayetî û çonayetîyewe heye, lekurdistan awî jêr zewî behoyi baranbarînî zorewe handanêkî başî geşekrdinî kşitukalle, eme wêrrayi eweyi pênc rûbarî gewre bexakekemanda têperr debin û xak û jîngeyi kşitukallî hemû handerin bo perepêdanî kşitukall û pîşesazî kşitukallî, eme pêwîstî be pallpşitî ḧkumet heye bo eweyi kşitukall le şêwe teqlîdîyekeyewe bigorrdrêt bere û bedameziraweykrdinî projekanî kşitukall le rêgeyi pêdanî qerizî kşitukallî û pallpşitîkrdinî berhemî xomallî û hawkarîkrdinî damezirandinî kargekanî pîşesazîyi kşitukallî û xorakî û dozîneweyi bazarr boyan û handanî cutiyaran bo eweyi biçn berew kşitukallî hawçerx.
le karî abûrî û arastekrdinî sêkterekan pêgeyi hawullatiyan giringe herboye pêwîstîman be rageyandinî abûrî heye, taweku bwarî ziyatir bo şarezayanî abûrî birrexisênêt, bo qesekrdin leser em babete henukeyiyane ke belayi hawullatiyanewe zor giringtire le prupagendew qseyi siyasî, partî dîmukratî kurdistanîş ke zorîneyi dengekanî le hellbijardinekanda bedest hênawe dengderan û cemaweru xellk begşitî lew rwangeyewe dengiyan pêdawe ke dezanin behêzbûnî partî wata xoşguzeranî û projew karî gewre, herboye neyaranî deyanewêt lerêgeyi naseqamgîrîyi siyasîyewe şkst behewllekanî perepêdanî abûrî û çaksazîyi û xoşguzeranî kurdistan bihênin, herboye çawerrwan dekrêt prse abûrîyekan be hawşêweyi prse siyasî û serbazîyekan giring bêt û hawullatî le ewlewîyetî karekanî ḧkumetda bêt, abûrî û xoşguzeranî û helî karu dadperwerî lerîzbendî xwastekanî xellkdaye.