huşeng emîr eḧmedî hellgrî birrwanameyi dktoraye le bwarî plandanan û perepêdanî nêwdewlletî ke le zanikoyi korinêll bedestî hênawe, êsta profîsore le zanikoyi ratgriz (zanikoyi wîlayetî niyucêrsî), herweha berrêweberî senterî dîrasatî rojhellatî nawerraste le heman zaniko. damezirêner û serokî encumenî emerîkî- êranîye ke bayex be perepêdanî diyalog û têgeyşitin dedat lenêwan herdû gelî êranî û emerîkîda. herweha damezirênerî senterî twêjînewe û şrovekarî êranî buwe û bo çendîn sallîş berrêwberî em sentere buwe. le sallî 2005da kandîdî serokayetî komar bû le êran, bellam dwatir lelayen şurayi nghbanewe retkrayewe. gullan le miyaneyi dîmaneyekda çend prsêkî legellda tawtwêkrd ke peywest bûn be hellkşanî bargrjîyekanî nêwanî emerîka û êran û eger û derencamekanî allozbûnî ziyatir ew bargrjîyane.

* çon le peresendinî rûdaw û bargrjîyiyekanî êstayi nêwan herdû wllatî emerîka û êran derrwanît?
- eweyi detwanîn bîllêyin eweye ke be dllinyayiyewe em dû wullate leser rêrrewî pêkdadanin, bellam legell eweşda pêm wanîye eme şitêkî ḧetmî bêt, çunike pêm waye herdû tewawî hewllekanî xoyan dexenegerr bo xoladan lew pêkdadane. eweyi peywendî be emerîkawe hebêt, ewa raste hellmetî fşarî abûrî û serbazî destpêkrduwe le dijî êran, ke pêm waye amanceke eweye gftugoyi bedwada bêt, ke min umêdeweram komarî îslamî êran gftugokrdinî qbull bikat, leber eweyi hellgîrsanî şerr le berjewendî hîç layenêkî nawçeke nîye, herweha le berjewendî êran û emerîkaş nîye. her boye hiyudaram herdûla bitwanin dest bew gftugoye biken û xoyan lew pêkdadane be dûrbigirin. legell eweşda bawerrm waye eger êran amade nebêt bigerrêteweser mêzî gftugo, ewa boyi heye îdareyi tiremp şerr le dijî êran berpa bikat. çunike kesanêk hen lenêw îdareyi emerîka ke xwaziyarî rûdanî em şerren û hemû hewllêkîş deden bo eweyi hellbigîrsêt. herweha dekrêt şerr be hoyi rûdanî rûdawêkewe hellbigîrsêt, ke aşkraye êsta hêzekanî herdûla le yektirîyewe nzîkin. herweha eweyi cêyi daxe çendîn hêz hen le nawçekeda ke xwaziyarî rûdanî em şerren ke boyi heye ew ew rûdawe bixullqênin – ke renge serbikêşêt bo şerr-, emeş mayeyi nîgeranîyekî gewreye. êwe wênayi ewe biken ke mûşekêkî bsirewênrête keşitîyekî cengî emerîkî, ke eweş be manayi rûdanî şerr dêt. kewate eweyi rûdedat mayeyi nîgeranîyekî gewreye, bellam eme be manayi ewe nîye ke şerr şitêkî ḧetmiye.
* ême dezanîn le dwayi kşaneweyi emerîka le rêkkewtine etomîyeke û dûbare sepandineweyi szakan beser êranda, abûrîyi em wllate dûçarî kêşeyekî zor hatuwe, pêt waye em sza û fşarane êran naçar be sazşkrdin deken?
- rastiyeke eweye ke serkrdekanî êran pêyan waye encamdanî gftugo legell êranda hawkar nîye bo ewan, çunike bawerriyan waye emerîka pabend nabêt be bellênekanîyewe, le heman katda ême dezanîn em szayane karîgerî qursiyan leser êran drust krduwe be taybetî le ruwî abûrîyewe, ke ême dezanîn hejarekan ziyatir hejar debin û rêjeyi bêkarî û hellawsanîş berize û doxeke le pşêwîdaye, her leber emeş pêm waye le qonaẍêkî diyarîkrawda komarî îslamî razî debêt be encamdanî gftugo. bellam umêdî min eweye ke zor drengwext nebêt bo ew gftugoye, wate taweku zûtir ew gftugoyi encam bidrêt başitire, çunike eger zor drengwext bû ewa renge ew kate encamekeyi karesatibartir bêt le encamî ew sza abûrîyane le êstada sepênrawn. çunike renge desellatî êran bitwanêt bo sallêk ta dû sallî dîke bergeyi ew szayane bigirêt, bellam pêm wanîye dû mang bergeyi şerr bigirêt. çunike êran natwanêt şerrî emerîka bikat, wate êran şerr legell kê dekat, legell mezntirîn hêzî cîhan, eme serbarî s'udiye û wllatanî dîke, herweha ême dezanîn emerîka hêzî serbazî û hêzî abûrîyi heye, êranîş le ruwî abûrîyewe îflîckrawe û le ruwî serbazîşewe qabîlî berawrdkrdin nîye be emerîka.
* êwe basî xirapîyi doxî abûrîytan krd û xoşitan yekêk bû le pallêwrawekanî serokayetîyi komar le êran le sallî 2005da, prsiyareke eweye boçî doxeke bem ḧalleyi êsta geyşit aya pêwîst bû çî bikraye û detwanra çî bikrêt bo rêgrîlêkrdinî?
- sereta pêm waye gewretirîn helleyi êran ewebû ke prsî programe etomîyekeyi le kêşekanî dîkeyi legell emerîka ciya krdewe. wate eme gewretirîn helleyi rêkkewtine etomîyeke bû. çunike debû hemû şitêk leser mêzî gftugo bas bikraye û çareserêkî gşitgîr gellalle bikraye bo kêşekanî nêwan em dû wllate. leber eweyi pêm waye serkrdekanî êran sawîlke bûn û jîr nebûn le katî gftugokrdin lebareyi rêkkewtine etomîyekewe û rêgayekiyan grteber ke serî nekêşa bo derencamêkî gşitgîr û hemelayen. kewate debû gftugoyekî gşitgîr legell emerîka bikraye û sercem kêşekan be yekcarî çareser bikranaye. êstaş bawerrm waye ke debêt êran bigerrêtewe bo ser mêzî gftugo bo encamdanî gftugoyi hemelayene û le pênaw çareserkrdinî sercem kêşekan, wek kêşeyi programe etomîyeke û kêşeyi mûşekekan û kêşe nawçeyiyekan.
* bellam eme boçûnêke ke zor kes le emerîka guzarşitiyan lêkrduwe, ke pêyan wabuwe kêşe yan kem û kurrî em rêkkewtine ewebû ke tenha peywest buwe be programe etomîyekewe, aya ta çend egerî geyşitin be rêkkewtinêk awa gşitgîr le aradaye ke amajeyi pêdekeyt?
- min bawerrm waye êran tirempî be cîdidî werinegrt û encamdanî gftugoyi legell tirempda retkrdewe, le katêkda min pêm wabû eme derfetêk bû bo komarî îslamî êran ke sûdî lem derfete werinegrt. ke bawerrm waye eme helleyekî gewreye, ke debû êran pêşniyarekeyi tirempî qbull bikrdaye bo dûbare gftugokrdinewe. be têrrwanînî min tiremp başî pêkawe ke dellêt ba dûbare gftugo bikeyinewe, bellam gftugoyekî gşitgîr le pênaw çareserkrdinî sercem kêşekan û asayîkrdineweyi peywendîyekan. çunike hîç serokêkî pêşûtirî emerîka pêşniyarî asayîkrdineweyi peywendîyekanî legell êran nekrduwe. wate le maweyi 40 sallî rabrduda- le dwayi rûdanî şorrşewe- tiremp yekem serokî emerîkaye pêşniyarêkî lem core dekat- gftugoyi hemelayen û asayîkrdineweyi peywendî-, leber ewe pêm waye serkrdekanî komarî îslamî sawîlke bûn ke emeyan qbull nekrd. wate kesanêkî wek wezîrî dereweyi êran û serok ḧesen ruḧanî mtmaneyan be con kêrî û wllate ewrupiyekan krd, ke ewanîş droyan legellda krdin û rêgriyan lêkrd leweyi gftugo legell tirempda encam bidat. kewate eger şerr rûbidat ewa berprsiyarêtîyekeyi le estoyi mogrînî û con kêrîye, çunike ewan hokar bûn bo eweyi êran gftugo nekat legell berrêz tirempda. bew pêye ewanîş berprsiyarin le rûdanî her şerrêk le nêwan êran û emerîka.
* kewate eger êran hîç nermîyek nenwênêt, aya debêt çawerrwanî ewe bikeyin ke abûrî êran ziyatir û ziyatir dûçarî kêşe bibêtewe?
- eme raste, herweha debêt ewe leberçawbigirîn ke eweyi ruwîdawe ewebû ke bo yekemcar le mêjuwî êranda eweye ke serok tiremp tenha dû bijareyi leberdem komarî îslamîda danawe yan şerr yan aşitî, çunike taweku êsta rêgaçareyekî dîke hebû ke pêyi dellêm ne şerr ne aşitî, bellam berrêz tiremp em bijareyeyi nehêşit û êsta tenha dû rêgaçare heye yan şerr yan aşitî, kewate êran hîç çareyekî dîkeyi nîye yan eweta rêgaçareyi aşitî hellbijêrêt, yaxud rêgayi şerr bigirêteber, bellam şerrîş dû corî heye, şerrî abûrî û şerrî serbazî û be têrrwanînî min şerrî serbazî bese bo ruxandinî êran. bellam emcareyan emerîka şerrêkî abûrîyi sexttirî grtoteber dijî komarî îslamî êran le rêyi hênanî hêzî serbazîyewe, kewate eme siyasetêkî dûrrehendîye ke pêkhatuwe le szayi abûrî û fşarî serbazî le peywendîyda be bijareyi şerrewe, herweha gftugokrdin le peywendîda be rêgaçareyi aşitîyanewe. eger min le cêyi êran bûmaye ewa rastewxo rêgaçareyi aşitiyanem helldebijard û bigire dû sall pêş êsta – katêk serok tiremp desellatî grtedest- em birriyarem deda. bellam be daxewe partî dîmukratekan le emerîka û ewrupa êraniyan be helleda brd û wezîrî dereweyi êranîş, cewad zerîf, lewe têngeyşitin ke ew kesaneyi be êraniyan dewt gftugoyi meke dostî êran nebûn, bellku tenha dujminî tiremp bûn, wate berrêz con kêrî û mugrînî dostî êran nebûn, bellku meseleke ewebû ke ewan tenha dijî tiremp bûn, eme kêşeke bû.
* eyi pêt wanîye êran rêgaçareyi dîkeyi leberdemda bêt wek penabrdineber berfrawanikrdinî programe etomîyekeyi bo eweyi bitwanêt bîkatewe be kartêkî gûşar?
- kêşeke eweye le êstada êran le pêgeyekî zor lawazdaye le ruwî abûrîyewe û natwanêt bergeyi şerr bigirêt û emerîkaş em rastiye dezanêt. herweha bawerrm bewe nîye emerîka rêga be êran bidat bo dûbare destpêkrdineweyi programe etomîyekey. dwatir min bawerrm bewe nîye êran dest bem programe bikatewe, bellku eme her tenha herreşeyeke û emerîkaş eme dezanê. lem rwangeyewe pêm wanîye êran programe etomîyekeyi berfrawan bikat û bem hoyewe pêgeyi xoyi başitir bikat û dûbare bigerrêtewe bo gftugo, çunike wek amajem pêkrd rêge be êran nadrêt em kare bikat. çunike pêm waye kokrdineweyi hêzî serbazî lelayen emerîkawe le nawçeke bo eweye amadekarî bikat bo lêdanî damezirawe etomîyekanî êran be hemû core bombêk û bo têkşkandinî bunyadî fermandeyî û kontirollî êran.
* eyi kewate ta çi radideyek egerî maneweyi rêkkewtine etomîyeke le aradaye be taybetî ke hêşita ewrupa û çîn û rusiya pêweyi pabendin?
- le binerretda rêkkewtine etomîyeke kotayî hatuwe min bawe bewe nakem ke hêşita kesanêk hen natwanin lewe têbigen ke rêkkewtine etomîyeke kotayî hatûh, bigire dû salle kotayî hatuwe, katêk emerîka lem rêkkewtine kşayewe. wate ne netewe yekgrtwekan û ne ewrupa û ne çîn û rusiya lem rêkkewtine nemawun.
* eyi pêt wanîye wek kardaneweyek êran pena bibateber çalakrdin û cullandinî grupe wekîlekanî le nawçekeda?
- min pêm waye debêt le kotayîda êran cîhanî 'erebî cêbihêllêt, wate çîtir natwanêt destirroyşituwîyi hebêt lew wllataneda, eweta êsta supayi pasdaran xirawete lîstî rêkxirawe tîrorîstîyekanewe, emeş be manayi ewe dêt ke emerîka le şerrdaye legellîda, be çeşnî eweyi emerîka le şerrdaye le dijî el qa'îde û da'ş. leber ewe min nazanm êran çon le suriya û 'êraq demênêtewe.
* kewate pêşbînî to bo doxeke çîye?
- pêşbînî min eweye ke dwayi maweyek le berhellstîkrdin, komarî îslamî dûbare degerrêtewe bo ser mêzî gftugo û zorêk le daxwazîyekanî serok donalld tiremp cêbecê dekat, ke be têrrwanînî min eger bihataye û dû ber le êsta gftugoyan bikrdaye ewa destkewtêkî ziyatir le serok tirempewe dest dehêna, bellam êsta hîçiyan le serok tiremp destinakewêt û naçarin dest le hemû şitêk hellbigirin û min bawerrm waye dest le hemû şitêk helldegirin. çunike ême dezanîn le êranda dekrêt hemû şitêk bikrête qurbanî maneweyi desellateke. leber ewe pêm waye le kotayîda ewan razî debin bigerrênewe bo ser mêzî gftugo û be emerîka radeyegenin ke tenha zemanetî maneweyi desellatekeman bo bike ewa detwanît hemû şitêk bedest bihênît û êwe debînin eme rûbidat.