îslama siyasî êke jwan babetên ku berdewam cihê têrramanê buwe, nexasme jlaêyi zanaêyin ayînî, çunike ji laê hndek kesan ve beruvajî armancên milletî dhête bikarînan û jbilî xizimetkirina milletî dbîte egerê çêbûna astenga û têkdana şîraza civakî, ev babete û çend prsê dî me dgel dktur enes mḧemed şerîf endamê mekteba tenfîzî yan zanaêyin ayînê îslamî li kurdistanê me gengeşe kirin.

* demê em dzvrîn ji bû dîruka zanaêyin îslamî li kurdistanê, êkser 'eşq û 'îrfan dhêt berçavên me, ev 'eşq û 'îrfaniya ulî çend zana û feylesuf û şa'rên mezn bu netewê kurd ya ava krd, lê di nhada em ve 'eşq û 'îrfaniya îlahî, herwesa şa'r wzana û feylesufên mezn jî nabînîn li rêza mamusta û zanaêyin îslamî, bi hzira te sedemên vê werçerxan slbî çne?
- li dîruka ayinî li kurdistanê eger binêrîn ya xoyaye ku meşxelê 'îlm û zanînê mamostaêyin ayinî helgrtibû çi kesek rkaber nebûn beramberî wan û hokar ew buye bingehên zanînê li serdemê bûrî çi li nav muslmananda bi gşitî yan li nav kurdanda bitaybet bingehên ayinî bûn, tenê mzgeft, tekiya, zawye û medresên feqiya bûn. zanist lê dhate xandin û perwerdekirin û fêrbûn dhemî bwaranda li ser destêt mamustaêyin ayînî netinê ayîn bû, lê felsfew mentq û kîmiya û fîziya û zanistên dî jî têda dhatine xandin, lewra zanaêyin berê hemu mamostaên ayinî bûn, belê dema hndek sazên dî rabuwîn bi perwerdekirinê û dewletan xwe li babetê zanîn û perwerdeê kriye xudan, herweha islubekê 'îlmanî li xwe dayi bihêz hatiye dinav babetî da kesên bi perwerdê rabuwîn meremawan ne drustkirina kesêyi ayinîye lewra em debînîn gurepan jwan hate vala kirin.
* bi drêjahiya dîrukê, ayînî pîrozî îslam û arastê nîşitmanî û netewêyi kurdan tev bûn wberef êk armancê û herdem ayinê îslamê pşevanê xebat û qurbanîdana netewê me bûye, gelu hest bi û ê êkê nahêt kirin ku hndek le zanaêyin îslamêyin kurdistanê dgel hêla nîşitmanî û netewêyin gelê kurdistanê nîne?
- mamustaên ayinî herdem li kurdistanê cihê şanaziyê ne ku çi dema ferq nekriye beramberî ayinî û netewda, belku herdu grtîne yek dest, lewra şureşgêrên kurd hemû mela yan şêx buwîne, û dbit hnde kesên neşaz dinav texa melaya da jî hebin wekî her texaka civakî, lê denav mamustaêyin ayinî eger hebin jî zur dkêmin. dbit arêşeka dî hebit nenasandina hêla nîşitmanê û netewî lekurdistan zur asayiye kesek bête tumet barkirin bi lêdana hêla nîşitmanî, ya fere hêlên nîşitmanî bêne pênasekirin û xelkî kurdistanî hemu leser kumbin, ev hêle li şarek bu şareke têne guhartin û partek bu parteka dî buçun û têrwanînên wan dcawazn, herweha netêgehişitinek heye dina vbera mamostaêyin ayinî û kesên siyasetmedar, hndek caran jî dgehte astê hevdijêyi dbwarên cuda cuda da, her êkê buçunên ciyawaz heye dbit tumetibarkirina êk wdu biken leser ciyawazî û bikene lêdana hêla nîşitmanî.
* hemî dema zanaêyin îslamî êyin kurdistan hokarên giring bûn ji bi aşitîya civakî û aramî û seqamgîrî li civaka kurdewarîda, eve jî bûye egerê wê aşitî û brayetî û pêkvejiyana kurdistana, lê di nhada hest bi wê êkê dhête kirin ku zanaêyin îslamî hndek li vî wacbê giring xwe paşvedariye, aya sebebê ve xwe paşvedanê çîye?
- ev seqamgîrî ya evru kurdistan têda her jber hndêye ku mamustaêyin ayinî berdewam leser minber û mzgeft û tekiyan îrşad û nisḧetên baş deken, dema berê xelkî didene pakî û destpakî û dehimen paqjêyi rewşitên cwan û islaḧ û îxlas . . . ht, eve hemî hukarin bu aşitî û seqamgîrê û tenahiya milletî. demê dzîker yan znakeryan 'ereq vexur ji melayi ture dbin, na ête me'na hndê ku mamustayê ayinî aşitî ya têkday, belku têkderê civakî texa berambere.
* li serdemê şorreşa îlunê bi rêberayetîya mela mstefa barizanî, ḧzbên siyasîyi êyin îslamî nebûn, lê mamosta û zanaêyin îslamî li kurdistanê rollekê mezn û hejî hebû lser hemî biyavên cudaêyin jiyata civakî yanî xelkî û şêwazî xebata pêşmergeyş hebuwe, mubaleẍe nîye eger bibêjîn mamosta û zanaêyin ayînî îslam mil bi milê pêşmergeyi bergriya li behaêyin civaka kurdistanê kriye, heta çend ḧzbên îslamî bûne fakterê çêbûna valatiyê dinêvbera zanaêyin ayînî îslamî û xelkê kurdistanê, yan jî întmaya hndek li zanaêyin îslamên kurdistanê bo ḧzbên îslamî bûye egerê hndê ku xelkî bawerrî bi van zanayan nemîne?
- pêtviye ciyawazî bihêtekirin dinavbera mamustaêyin ayinî û partên siyasî êyin ayinî brastî wekî întmaa ḧzbî ya mamusta wekî her take hevwelatiyekê mafê heyi întma bu her partekê biket çi ya îslamî yan netewî hebit û neve di zvrte azadiya kesayetî, lê ya ne drust û ne rewa ewu ku miruv ayinê îslamî êyi pîroz bikete bangeşe bu ḧzbeka siyasî û dê partê bikete pîverê îmanê û bawerya bi xudê, yanerewa ewe çniku siyaset ghurîn bi serdatên lê ayin hndek jê neguhure (ثwabit) û nabit bê dînî em bikeyine gurî berjewendêyin ḧzbî, eger hndek mamusta hebin eve krbit ya xelete û dê kartêkirineka xirab hebit li ser civakî.
* bi hzira te întmaya zanaêyin ayînî êyin îslamî bu her ḧzbeka siyasî, bawerya xelkî bi van zanayan kêm naket, yan jî mamustaêyin ayînê pîruzê îslamê cênşînî pêẍemberê xudê (d.x)bin , çi pêtviya wan bi ḧzbayetêyi heye?
- hebûna partên siyasî esasê wê nebu hevrkiya bê mfaye, bellku dzanistên siyasî da û cîhana dîmukrat da hebuna partiyan fere ji bu hevrkê dinavberayek û duda biken pêxemet xizimet kirina welatî, eger ji vî rwî ve lê binêrî (hevrkî li ser xizimetî) karekê pîruze her partek berinamê xu bê îslaḧî û xizimet guzarêyi diyar biket û millet mtmanê bidetê û millet ḧakm bit li ser hndê ka ta çi radeyekê evê partêyi yan cma'etê rastî gutiye û bemanet xizimet kriye, eger siyaset evebit xu eve jkarên pêẍmberan buye û çi man' nîne mamusta bvî karê pîruz rabit, li wlatên rujhelata navîn bigşitî siyaset beruvajî tê çendêye lewra dê bînî ya ẍrîbe mamustayek di warê siyasetêda kar biket xelk bi 'eyb di dane.
* eger pêşniyarek bo ḧkumeta kurdistanê bihête kirin, sebaret bi mamosta û gutarbêjên roja înî ku pêtvîye ser bi çi ḧzbên siyasî nebin, ev pêşniyara henê heta çend dê xizimetê bi şkoya zanaêyin ayînê îslamê û civaka kurdistanê gehînît?
- jlaêyi min ve giring nîne mamusta çi layen bit, layi min giringe minber neête îstẍlal kirin bu karê ḧzbayetêy, û bu zanîn li kurdistanê me mirovîn bê layen nînin her kesekê hebit îla dê bînî kesek yan partek ya dlî da hey, mamustaên ayinî wekî her take kesekê li kurdistanê ew maf heye layengrê partekê bit, ku ne hevdijbit dgel bîrubawerên ayinê îslama pîroz.
* zor cara li hndek zanaêyin îslam guhdar dbîn ku brayetiya ayînî li brayetiya hevinîşitmanî û hevinetewe pêtvîtire, raste brayetiya ayînî pêngveka giringe bo êkrîziya musllmana, lê eger musllmanek xudî nîşitman û netewe xu nebit û şanazî pêve neket çewa dkartdetwanêt xu be îmandarekê rasteqîne bzanît?
- hebûna layenekê bu serperşitî kirin û rêkxistina mamusta û herweha xudinî lê kirin karekê fere we wezareta ewqafî li kurdistanî bşêwekê baş bi erk û karên xurabuye ji bu berjewendiya mamostayan herweha dîrkirina gutara ayinî ji tundrewêyi buye preka baş dinavbera mamustayan û xelkîda.
* musllmananên kurdistane lser mezihebê îmamî şaf'î( x.l)ne, ev mezihebe êke li mezihebên, li kurdistanê vî mezihebî lêburîn û viyan berhem înaye,lê nha dbînîn bi hokar gutara çend mamostayekên ayînî ev lêburîn û viyane ya dhête ghurîn bu tundrewêyi û yekdî qbul nekirin, gelu eve bi xirab bikarînana ayînî nîye?
- didîruka kurdanda hnemu meziheban cêgayi xu le kurdistanda hebûye lê mezihebê zalbuwî li ser hemûyan mezihebê îmamê şaf'î bûye(rḧme allh) we eger tundutîjî li ew mezihebe hebaye êsta le kurdistan çi meziheb ûl nedman belkî didîruka kurdanda zana û 'almên kurd aşitî û pêkvejiyan ya belaf krî û hemujî meziheb şaf'î bûn wate ew gutina te ku mezihebî şaf'î tundrewî têdaye we nîne û ya dure ji rastî yê.