prsî gorranikarîyekan le rojhellatî nawerrast û egerî berkewtinî serbazî û herweha peywendîyekanî nêwan hewlêr û beẍda û ew rêkaraneyi ḧkumetê nwêyi 'êraq dekarêt bo zîndûkrdineweyi destûr hellîbigirêt û çendîn prsî giring û henûkeyî tewerî serekîyi em dîdareyi govarî gullan legell twêjer û bîrmendî 'ereb 'ebidulḧusên şe'ban pêkdehênin, ke xawenî çendîn ktêb û prrojeyi corawcore le bwarî desteberî mafekanî kurd û seqagîrîyi siyasî le 'êraq û nawçe û le rîşehellkêşanî hzirî tundrroyî û tîrorîsm û cextîş lewe dekatewe ke fkrî îrhabî le her katêkda detwanê berdewam gera dabinêt, eger ew hokarane her bmênin ke bûnete hoyi serhelldan û peresendinî ew fîkre, pêdagrî leser eweş dekat ke be teniya rêgeçareyi serbazî û eminî natwanêt tîror lenawberêt.

* hemû çawdêran û bîrmendan çawerrêyi gorranikarîyekî gewre le rojhellatî nawerrast deken, bellam em gorranikarîyane be boçûnî hendêk le çawdêran le berkewtinî serbazî bedûr nabêt, aya wek bîrmendêkî siyasî, çon barudoxî êstayi rojhellatî nawerrast dexwênîtewe û pêşbînîyekant bo ew gorranikarîyane çîn?
- min pêmwaye hemû egerekan krawen, ta êsta aşitî bûnî nîye, le rojhellatî nawerrastda şerrî xwênawî hêşita berdewame û kotayî nehatuwe, çi le derewe, yan le nawxoda, lew birrwayedam ke derewazeyi serekîyi aşitîyi dadperwerane û sertaserî le nawçekeda pêş hemû şitêk pêwîstî be yeklakrdineweyi kêşeyi fellestîn heye, ke xoyi le daninan be mafî çareyi xonûsînî gelî 'erebî felestîn berceste dekat, hawkat damezirandinî dewlletî serbexo ke drêje be maneweyi bidat, bellam kêşekanî dîkeyi nawçeke ke le maweyi çwar deyeyi rabrdûda seryan hellda, zor qurs nîn, bellku pêwîstîyan be karî cdidî û berdewam heye, bo eweyi lêkgeyşitin û rêgeçareyi guncawyan bo desteber bikrêt, ca çi ewaneyi peywest bin be teḧedidîgelî îqlîmî, yan kêşekanî sinûr ke hendê îşkalî mêjuwîyan heye, eger bitwanîn zimanî 'eqll û berjewendîye hawbeşekan peyrrew bikeyin. sebaret be milmilanê ayînî û mezihebî û îtinîye nawxoyiyekan, ewa dekrê le çwarçêweyi her dewlletêkda çareser bikrên, emeş leser binemayi grêbestî nwêyi komellayetî be asoyi siyasîyi danpêdanan be beramber û be birrwabûn be freyî le çwarçêweyekî yasayî û be rêgeyekî aşitîyane ke hawullatîbûnî yeksan bikate zemîneyek bo bedîhênanî maf û erkekan. pêmwaye be şerrî perepêdanî berdewam û sertapagîr û encamdanî çaksazîyekanî nawxo, betaybetîş awedanikrdinewe û çûne nêw cîhanî nwêxwazî, sûdwergirtin le dahênanekanî tekinellociya û zanist alloztir û sexttir debêt, eme beşêweyekî taybet le 'êraq û sûriya û yemen û lîbiya piyade dekrêt, çunike jêrxan û binemayi şwêne giring û hestiyarekan xapûr bûn, wêrrayi lêktirazanî rayelleyi komellayetî û serhelldan û teşenekrdinî rq û kîne û buẍzî ayînî û mezihebî û neteweyî û giyanî tollesendinewe. em kare pêwîstî be hewllêkî zor çirruprr heye, legell planêkî stiratîjîyi drêjxayen, taku bitwanrêt fakterekanî dabeşbûn û lêktirazan û ciyaxwazîyi em wllatane rîşekêş bikrên, em fakterane bwariyan be hêze tîrorîstekan dawe, zemîneyekî guncaw bo billawbûnewe bsazênin, hawkat em plane pêwîstî be berengarbûneweyi fîkrî da'şî û hellweşandineweyi şane nûstuwekan heye, eme serbarî wşkkrdinî serçawekanî darayî û çakkrdinî ew jînge komellayetîyeyi ke ewanî lexogrtuwe, herweha çandineweyi towî lêbûrdeyî û aşitî û natundutîjî, legell giyanî hawkarî û brayetî û xoşewîstî, emeş teniya be karî hemelayene dêtedî leser astî fîkrî û komellayetî û abûrî û yasayî û perwerdeyî û ayînî û derûnî, zor ezimûn selmandûyane ke beteniya rêgeçareyi serbazî û eminî natwanêt tîror lenawberêt, lekatêkda ke ew detwanê berdewam gera dabinêt, eger ew hokarane her bmênin ke bûne hoyi serhelldan û peresendinî ew fîkre, her carêkîş lawaz bêt, carêkî dîke serhelldedatewe.
eweyi ke bo 'êraq û sûriya û yemen û lîbiya û ew wllatane pêwîste, ke rûberruwî heresî damezirawekanî dewllet û teratênî tîrorîstan û aşub û gendellîyi darayî û îdarî bûnetewe, eweye ke dewllet cllewî ḧukmirranîyi tundbikat û heybetî xoyi bigêrrêtewe û le çwarçêweyi ḧukmî yasada, yasa le seruwî hemû merce'îyetî ayînî û tayfegerî û 'eşayrî û siyasî û ḧzbî dabinêt, herwek çon em wllatane pêwîstîyan be aşitîyi komellayetî û berjewendî û seqamgîrî heye, taku le perepêdanî berdewam û geşekrdin leser pêyi xoyan rawestin, ke em amancane be şerruşorrî nawxo û nebûnî aşitîyi komellayetî nayenedî.
* êsta lem nawçe allozeda dû bereyi gewre drust bûn, ke yekemiyan bereyi şî'eye be serokayetîyi êran, aşkraşe êran bazneyekî frawanî drustkrduwe, ke le tengeyi hurmzewe bo babulmendeb drêj botewe, herweha bereyi sunineş be serokayetîyi 'erebstanî s'udiye, lemeş giringtir êsta emirîka xoyi be hawpeymanî bereyi sunine dezanêt û rûsiya xoyi be hawpeymanî bereyi şî'e dezanêt, ayindeyi milmilanêyi şî'e û sunine le rojhellatî nawerrastda çon debînît? aya eme le rojhellatî nawerrastda nabête hoyi şerrêkî sardî drêjxayenî dîke?
- kemêk dwayi şorrşî êranî le sallî 1978 milmilanêyi mezihebî le nawçekeda be sê rêçkeyi ciyawaz serî hellda, bellam hemûyan bûne hoyi ziyatir coşdanî agreke, taku dwatir bûne xallêkî berdewamî tazeyi dwayi milmilanêyi 'ereb - îsirayl:
yekem rêçke- hewllî êran bo henardekrdinî şorrş, emeş dwayi eweyi druşme şorrşgêrîyekanî krde carrinameyek bo (mirdin bo emirîka) û (hutafkêşan dijî şeytanî gewre), bellam le rastîda nawerokekeyi siyasî û aydiyolocî û neteweyî bû, tenanet le ruwî derbirrînîşewe ziyatir morkî ayînî û mezihebîyi şî'eyi pêwe diyarbû.
rêçkeyi duwem: hewllî 'erebî û betaybetîş s'udiye û dewlletanî kendaw û ewkateş le rêyi 'êraqewe, bo lẍawkrdinî frawanxwazîyi êran, betaybetîş hendê le dewlletanî kendaw hestiyan be tirsêk dekrd le hejmûnî êran û le tirsî karîgerîyi nawxo, nexasme êran hersê dûrgeyi 'erebî (ebu mûsa û tenbulkubra û tenbulsuẍra)î le sallî 1970we ta êstaş zewtkrduwe, retîşî dekatewe biyandatewe be îmaratî 'erebî. leweş ziyatir ke berdewam carrî henardekrdinî şorrşî îslamî deda, tirs û dllerrawkêyi layi çend wllatêk drust krduwe, leweş alloztir hellgîrsandinî milmilanêyi tayfegerî le nawçeke be paşxanêkî siyasî, eweyi sallî 1979 le mekke ruwîda, katê ziyatir le 200 çekdar destiyan beser ḧeremî mekkeda grt, kardaneweyekî ciyaciyayi sunineyi lêkewtewe û be tundî protstoyan krd, em krdeweye cîhanî îslamîyi hejand, katekeşî ewe bû le berebeyanî yekem rojî sedeyi tazeyi koçî bû, em reftare buwe hoyi rşitinî xwên le naw ḧeremî mekke û jmareyekî zorî asayş û çekdaran ke lew şwêneda xoyan ḧeşardabû, giyaniyan ledest da.
rêçkeyi sêyem: hewllêkî nêwdewlletî bo şerr hebû, ke eme be diyarîkrawî le handanî rojawa û emirîka dûr nebû, taku rêge le frawanikrdinî proje siyasî û aydiyolocîyekeyi êran bigirin, mebestîş leme lawazkrdinî hemû dewlletanî nawçekeye, cge le îsirayl, ke sûdmendî yekeme lew milmilanê bêhudeye, legell kontirrollkrdinî serçawekanî newt û westan bû be ruwî yekêtîyi soviyetî caranda, wêrrayi berdewambûn le froşitinî çek û xoşkrdinî agrî dujminikarî, bem şêweye em şerre heşit sall berdewam bû, wata (1980-1988), ke perepêdan pekî kewt û planekanî çaksazî perawêz xiran, le encamî emeş milmilanê û şerruşorr ziyatir hellkşa, betaybetîş dwayi eweyi hêzekanî 'êraq le 1990 leserdemî ḧukmirranîyi sedam ḧusênda kweytiyan dagîrkrd, dwatir şerrî hêzekanî hawpeymanan dijî 'êraq le sallî 1991 û berdewambûnî gemaroyi nêwdewlletî bo ser 'êraq ke 12 sall ziyatir û ta rûxanî rjêm le sallî 2003 berdewam bû. pêmwanîye wlayete yekgrtuwekan hawpeymanî sunine bêt, yan dostiyan bêt leser ḧîsabî şî'e, herweha rûsiyaş hawpeymanî şî'e bêt dijî sunine, wlayete yekgrtuwekan û rûsiya hawpeymanî berjewendîyekanî xoyanin, waşnton hawpeymanî beẍdayi şî'eye, ke le sallî 2003 ta emirro ḧukm be destî şî'eyi siyasîye, ke hewllîdawe dewllet be morkî xoyi bikat, bellam hawpeymanêtîyi rûsiya legell sûriyada, ewa be pleyi yekem berjewendîyekan diyarî deken, rûsiyayi emirro pragmatîye û bepêyi berjewendîyekan decûllêtewe, ew wek pêşan nîye ke pêwane aydiyolocîyekan teḧekumî têda biken, rûsiya hestî be tallîyi ziyanekeyi krduwe le hawpeymanekeyi pêşuwî le 'êraq, hawkat nawmêd bû le lîbiya, boye pêdagrî krd taku hejmûnî xoyi le sûriyada qaym bikat, çunike ziyanî ew wata derçûne le sertaserî nawçeke, her boye le sallî 2015 ewlewîyatî xoyi rêkxistewe û çuwe nêw hawkêşekanewe lenêwan turkiya û êranda lelayek û lenêwan 'ereb û îsirayl le layekî dîkewe. pêşitir çend wtarêkm taybet be rûsiyayi musllman û rûsiyayi 'erebî û rûsiyayi cûleke nûsiywe, aya rûsiya dewlletêkî mezne? roşnayîm xistibuwe ser hellwêstî rûsiya lehember kêşekanî nawçeke û hawkêşeyi hêzekan, lewaneş peywest be nawçeyi seqamgîr le sûriya û sazanî rûsiya- turkiya- emirîka lelayek û sûriya- êran – rûsiya lelayekî dîkewe. bûnî ayîn û tayfe û netewe, rastîyeke le rojhellatî nawerrast ke eme nhênîyi cwanîyekeyetî, freyîş beqed eweyi ke lawazî bêt, xoyi leêstada hêze, pêçewanekeşî raste, eger beşêweyekî drust îdarekeyi çak nekeyin. boye eger dewlletgelêkî medenî drust bin, ewa yeksanî deken lenêwan hemû ayîn û tayfe û netewekan berew hawullatîbûnî hawterîb, boye dekrê billêyin ke damirkandineweyi agrî milmilanê û şerr, çi hoyekanî siyasî, yan ayînî yan îtinî bin, ewa ayîn û netewekan rastîyekî negorrin û nikullîyan lê nakrêt, bellam pêwîste bo nehêşitinî ciyakarî û nayeksanî û çewsaneweyi drêjxayen leser astî neteweyî û ayînî û mezihebî kar bikrêt. eweyi emirro deguzerêt le milmilanêyi nêwan şî'e-sunine, dûr nîye leweyi ke lelayen dewlletanî îqlîmî û derewe pşitgîrî dekrêt, bo nmûne: dewlletanî wek 'êraq û sûriya le çwarçêweyi yekêtîyekda le corêk le pêkewejiyanî komellayetî û tewawkarî û freyîda dejiyan, herweha milmilanêyi nêwan ḧukmirranan lelayek û nêwan grûpe roşnbîrî û ayînî û neteweyiyekan be hoyi bêbeşbûniyan le mafekan û çewsanewe û ciyakarî ke gelî kurd bedestî 'ereb çeşitûyane, tenanet leser destî ḧukmirrananî dîktator û stemkaranewe, çunike şiteke peyweste be maf û azadîye gşitî û taybetîyekanewe, wek çon peyweste be mafî grûpe roşnbîrîyekanewe ke le çwarçêweyi mafe medenî û siyasî û îdarî û zimanewanîyekan bepêyi destûr deyanewêt be azadî guzarşit le xoyan biken.
* raste be hawkarîyi dewlletanî hawpeymanî dijî da'ş û hêze lokallekanî ser zewî twanra xelafetî îslamî (da'ş) têkbşkênrêt, bellam netwanrawe fîkrî da'ş le rîşe hellbikêşrêt û metirsîyi serhelldaneweyi da'ş binbirr bikrêt, aya pêtwaye pêwîste çî bikrêt bo eweyi fîkrî da'ş rîşekêş bikrêt?
- dekrê da'ş bepêyi plangelêkî mewdadrêj û nawendî û henûkeyî lenawbibrêt, bellam plane henûkeyiyekan be pleyi yekem peywestin be gêrraneweyi awarekan bo şaru gundekaniyan û qerebûkrdineweyan beramber ziyanekan û ew stemeyi lêyan krawe, emeş pêwîstî be îradeyekî rasteqîneyi siyasî û berjewendîyi sertaserîyi nîşitmanî û hawkarîyi nêwan dewllet û komellgeyi medenî heye, herwek çon dekrê sûd le hawkarîye nêwdewlletîyekan werbigîrêt û beşêweyekî drust tewzîf bikrên, taku encamekaniyan xêra bin û rengdaneweyan bo ser awarekan hebêt. em hengaweş pêwîstî be çend planêkî kurt û maminawendî û drêjxayenî perwerdeyî heye, taku şiyandin û çaksazî le programekanî xwêndin û dabînikrdinî helî kar bo bêkaran bêtearawe, betaybetîş bo gencan, eme cge le planî gşitgîr bo çakkrdinî astî bijêwî û ferahemkrdinî xizimetguzarîyi pêwîst, weku awî pak bo xwardinewe û kareba û xizimetguzarîyi dîkeyi tendrustî û xwêndin, herweha çareserkrdinî aseware derûnîyekan ke rûberruwî qurbanîyanî destî da'ş bûnetewe. leser astî komellayetîş pêwîste, yane û şwênî gşitî desteberbikrêt bo beserbrdinî katî bêkarî le çwarçêweyi çalakîye besûdekanî sînema û şano û muzîk û huneru werizş, lesayeyi emaneda derbareyi binyatinaneweyi mirovî taze dekrê qsebikrêt, taku bibête pêçewaneyek beramber fîkrî perawêzxistinî da'ş ke dan be kesda nanêt, nîşitmanekan teniya be berd binyat nanrên, çunike mirov pêwaneyi hemû şitêke be qseyi feylesûfî grîk (brotokuras), le hemû şitêkîş pêwîste amanc û amiraz her mirov bêt.
* 'êraq lem nawçe allozeda dewlletêke taze le şerrî dijî da'ş hatote derewe, prose siyasîyekeyi zor tundutoll nîye û ew ḧkumeteşî be serokayetîyi 'adl 'ebidulmehdî damezirawe le maweyi ew 4-5 mangeyi dest bekar buwe, neytwaniywe şitêkî ewto pêşkeş bikat, ke cêgeyi umêdî hawullatîyanî 'êraq bêt, xwêndinewetan bo em barudoxe siyasîyeyi 'êraq çîye? aya taçend ḧkumetî 'êraq berew wîlayetî feqîhî şî'e hengaw helldegrêt?
- pêmwanîye ke ḧkumetî 'adl 'ebidulmehdî meylî bo wlayetî feqîhî şî'e hebêt, bellam bêguman 'ebidulmehdî natwanê le fermanî piyawanî ayînîyi desellatdarî necef derçêt, ew reçawî plebendîyi proseyi siyasî dekat dwayi dagîrkrdinî 'êraq le 2003 û naşitwanêt serpêçîyi bikat, betaybetîş ke ew be dest le pşitdanî ewan kandîd krawe, nexasme dwayi eweyi milmilanêyi nêwan şî'e- şî'e geyşite rêgeyekî daxiraw, boye penabrdraye ber çareserî maminawend le dereweyi kutle pêkinakokekan. sererrayi twana fîkrî û siyasîyekanî 'ebidulmehdî be berawrd legell ewanî pêş xoy, bellam eme be teniya bes nîye behoyi sîstemî pşkpşkêneyi tayfegerî û îtinî, herweha ew pşit be kutleyek, yan ḧzbêk nabestêt ke bitwanêt le dereweyi ew bazneyi boyi nexşênrawe reftarbikat, boye debînîn zor rarraye le derkrdinî her birriyarêkda ke be dllî neyarekan nebêt, betaybetîş eger bikewête nêw milmilanêyi lawekîyewe, yan belayi yekêk lew kutlaneda bêt, egerina teniya eweyi leberdem debêt ke dest lekaribikêşêtewe. maweyi pênc mang bes nîye bo eweyi ḧukmî kotayî bidrêt derbareyi encamekanî ḧkumetî 'adl 'ebidulmehdî, bellam herwek dellên: nûsiraw le nawnîşanekeyewe dexwêndrêtewe, ta êsta pêkhate wezarîyekeyi tewaw nebuwe û kêşmekêş derbareyi çwar lew wezaretaneyi mawnetewe berdewame (bergrî û nawxow dadu perwerde), le hemû ḧalletêkda be rayi min şitekan her le şwênî xoyandan û hîç pêşkewtinêk bedî nehatuwe, herçende ḧezîşî lêye ew waqî'e tirajîdiyaye têperrênêt ke 'êraq têyi kewtuwe, çunike hendê tegereyi babetîyane le aradan ke rêgirin, lewane destûr ke pêş maweyek le wtarêkda amajem pêkrd û le rojnameyi neharî lubinanî billawbowe ke (destûr le ruwî destûrîyewe mumkîn nîye), le 'êraqda destûr be destêk maf dedat û bedestekeyi dîke deykêşêtewe be ḧukmî ew hemû mînaneyi le pêşîda çênrawn, lêkdanewe û ravekrdinî ciyaciya bo deqekanî destûr le aradaye, ke zorbeyan temumjawî û nakokî û şitî şardraweyan têdaye, dekrê bigerrêyinewe bo ktêbêkî ême be nawî: (aldistur û aldule- min alaḧtlal alî alaḧtlal) ke le sallî 2004 çapkrawe.
* layenêkî dîke ke barudoxî 'êraqî hêndeyi dîke alloz krduwe, milmilanêyi emirîka û êrane, aşkraye êran nfûzêkî zor gewreyi le 'êraqda heye, herweha emirîka wek hêzêkî gewre û dagîrkarî 'êraq xoyi be xawenî 'êraq dezanêt, aya ayindeyi 'êraq lenêwan em milmilanê qurseyi êran û emirîkada çon debêt?
- pêşitir gutm ke 'êraq niyweyi bo waşntone û niywekeyi dîkeşî bo êrane, eme qse hellbestin nîye bo kes, bellku hewlldanêkî waqî'îye bo wesfkrdinî waqî'eke, niyweyi duwemîş lemiyanî şerrî dijî da'ş û lesayeyi pêkhatekanî ḧeşdî şe'bî û ew rolleyi bîniyuyetî bûjayewe, sererrayi bûnî nzîkeyi 20 binikeyi serbazîyi emirîkî le 'êraq, giringtirîniyan le nzîk hewlêre û binikeyi ('eyinulesed) le rojawayi 'êraqe, ke serokî emirîka donalld tiremp le şewî cejnî ledaykbûn le kanûnî yekemî sallî 2018 serdanî krd, bê wergirtinî mollet û hîç berprsêkî 'êraqîşî nebînî, eme be serpêçîyekî aşkrayi serwerî dadenrêt, hejmûnî êran le bwarî siyasî û eminî û abûrî û bazirganî û mezihebîyewe leser zewî diyar û frawan û hemelayeneye, herwek çon berjewendîyekan bo zorî dîkeyi kutle siyasîyekanî layengrî êran rexisawe, bem dwayiyeş lêdwanekan sebaret be rollî ayindeyi waşnton, yan taran le 'êraq ciyawaz bûn, serok tiremp lêdwanêkî da ke binikekanî emirîka le 'êraq wek xallî çawdêrî kardeken, bo çawdêrîkrdinî cmucollekanî taran peywest be çekî etomî, herweha pêwîste hêzekanî emirîka le 'êraq bmêninewe, nek teniya bo berdewam berengarbûneweyi rêkxirawî da'ş, bellku bo çawdêrîkrdinî êran, bo em mebesteş serokî emirîka dewlletanî zorî teyar dawe ke lemiyanî kongreyekî nêwdewlletîda le mangî şubatî sallî 2019 le warşoyi paytextî polloniya sazkra, mebestîşî leweda lẍawkrdinî êran û leqallbidanî projekaniyetî le sûriya û lubinan û yemen û wllatanî dîkeye, herweha taku êran kêşekanî ziyatir pel bikêşête nawxo û bew umêdeyi rjêmekeyi lenawbiçêt. bellam êranîyekan leser zarî balliyozekeyan le beẍda dawayan krdbû, hêzekanî emirîka le 'êraq bikşênewe, emeş lelayen hendê le serkrdekanî ḧeşdî şe'bî û çend hêzêkî şî'eyi ser be êran cextî lêkrawetewe, hawkat hendê hêzî 'êraqî lenawewe û dereweyi perleman xerîkin wtuwêj leser kşaneweyi emirîka le 'êraq deken, diyare jmareyi hêzekanî emirîkaş sinûrdar nîye, bellam serok wezîranî 'êraq dellêt jmareyan le heşit hezarewe bo şeş hezar serbaz kembotewe, emeş hêzî nîzamîye ke baskrawe, herweha çendîn kompaniyayi eminî û grêbestî taybet hen, ke dexirêne rîzbendî pêkhatekanî ser be hêzekanî emirîka, çunike êran tuxmî nîgeranîye bo îsirrayl, boye hellweşandineweyi rêkkewtinî etomî lelayen emirîkawe legell taran, ew egerane ziyatirdekat ke îsirrayl hêrşî lenakaw bikate ser êran, em reftareş debêtehoyi berpabûnî şerruşorrî hemelayene le nawçekeda, eme wêrrayi eweyi ke perçekrdarî dîkeyi bedwada dêt lelayen hêzekanî ser be êran û ew hêzaneyi layengrî planekeyi waşntonin, taybet be kemkrdineweyi hejmûnî êran, boye tabiloke zor allozu tellix û nakok û têkçirrjaw derdekewêt. îdareyi tiremp raygeyanduwe ke ciyawaze legell rêbazu berinameyi serok barak obama ke îsirrayl zor lêyi bêzar bû, le heman katîşda siyasetî tundî tiremp lehember êran lelayen dewlletanî kendawewe mayeyi xoşḧallî bû, bellam 'êraq herdem bêkes û damaw demênêtewe, zor prsiyarî mkurr le aradan ke prsiyarî pêşwexten, hendêkiyan şîmanen ke dekrê bixirênerrû, aya 'êraq debête rayellêk yan şwênêk bo cêgîrbûnî hêze biyanîyekan ke milmilanê leser xakekeyi rûbidat, ke pêşitir be xwên sûr buwe le akamî milmilanêyi farsî- 'usmanî ke bo çend sedeyek berdewam bû, emeş wata ziyangeyandin be gel û berjewendîyekanî 'êraq, wêrrayi pêkdadanî dîke legell turkiya, ke emîş le nzîk hewlêr binikeyi serbazî heye û be pasawî berengarbûneweyi partî krêkaranî kurdistan PKK nayewêt becêyi bihêllêt,.
sererrayi ew bangeşaneyi dekrên ke gwaye ledwayi sallî 2004 û dwatir serwerîyi bo 'êraq gerrawetewe, dwayi derçûnî le bendî ḧewtem, waqî'eke amaje bo ewe dekat ke taêsta kotubend û tegere îradeyi serbexoyî 'êraqiyan kontirroll krduwe, serwerî ta êsta kemukurt û natewawe, emeş her leweteyi sepandinî gemaroyi nêwdewlletî beser 'êraqda dwayi eweyi kwêtî dagîrkrd û milkeçbûnî bo birriyare nêwdewlletîyekan û sîstemî szayi gşitgîr le sallî 1990 ta degate emirro. bûnî hêzî biyanî be rezamendîyi ḧkumetî 'êraq, yan bê rezamendîyi ew, brîtîye le kemkrdinewe le serwerî û mafî 'êraq le hejmûngerayî beser hemû xakekeyi û kontirrollkrdinî samanekey.
* be şêweyekî gşitî nawçekanî 'erebî sunine le 'êraqda, nawçeyekî kawlkrawî dwayi şerrî dijî da'şn, her be hoyi em şerrewe pêgeyi 'erebî sunine le naw proseyi siyasîyi 'êraqda lawaz buwe, emeş manayi eweye 'erebî sunineyi 'êraq hem nawçekanî kawl bûn û hemîş karîgerîyi le prose siyasîyekeda kem botewe, aya em pêkhate giringeyi 'êraq çon detwanêt dûbare nawçekanî xoyi awedan bikatewe û rollî karîgerîyi xoyi le proseyi siyasîyi 'êraqda bigêrrêt?
- min beşbeḧallî xom dûrdekewmewe le bekarhênanî zaraweyi (pêkhatekan) ke çendîn car le destûrda hatuwe (le pêşekîyeke dû car û le madidekanî 9 w12 w49 w125 w142)îşda amajeyi bo krawe, çunike eme le prenisîpekanî hawullatîbûn kemdekatewe, be têgeyşitin û qena'etî min dewllet brîtîye le yekgirtinî hawullatîyanî azad ke heman maf û erkiyan heye, yekgirtinî pêkhatekan teniya dabeşbûnî wezîfîyi ayînî û mezihebî û îtinîye, ke rastewxo, yan narrastewxo debêtehoyi kemkrdinewe le prenisîpekanî hawullatîbûn le azadî û yeksanî û şeraket û beşdarîkrdin û dadperwerîda. herweha rexinem le zaraweyi (kemînekan) degrt, leber eweyi ewîş her stemkarane le prenisîpekanî hawullatîbûn kemdekatewe be bûnî nasinamegelî gewreyi dîke, herweha nasinameyi dîkeş wek biçûk û zorîne û kemîne û balla û nzim û behêz û lawaz w...tad, bellam dûreperêz bûm leser mafî (kemînekan) ke le sallî 1992 le netewe yekgrtuwekanewe derçuwe, herweha leser (carrinameyi netewe resenekan)ke le 2007 derçû, çunike zaraweyi (kemînekan)î têdaye, ke le nawerokda nayeksanî û hejmûngerayî le layek, le layekî dîkeşewe paşkoyetî û milkeçbûnî têda berceste debêt. derbareyi mafekanî gelî kurd, çendîn deyeye min kemterxem nebûm le bangeşekrdin bo prenisîpî mafî çareyi xonûsîn be wata yasayî û siyasî û îdarîyekey, bew şêweyeyi ke xoyi hellîdebijêrêt û legell berjewendîyekanî xebatî hawbeşda deguncêt, şerefe bo min yekem kes bûm diyalogêkî me'rîfî û fîkr û roşnbîrîyi ('erebî-kurdî)m le sallî 1992 rêkxist, bo behêzkrdinî xalle hawbeşekan û kemkrdineweyi ciyawazîyekan û gerran bedwayi çareserekanda ke amance hawbeşekan bpêkin. ew keseyi biyewêt proseyekî rasteqîneyi siyasî binyat binêt, pêwîste bigerrêtewe bo hawullatîbûnî hawkuf û yeksan ke le destûrda hatuwe, pêwîste hemû ew tegeraneyi dêne berdem (pêkhatekan) welawe binrên û peywendî û desellat û psporrîyekan lenêwan desellatekanî herêm û nawend rêkbixirênewe, teniya emeş debêtehoyi çakkrdineweyi doxî siyasî û mtmane bo xellk degerrênêtewe ta le çwarçêweyi (ḧukmî yasa) û serbexoyî dadga û ciyakrdineweyi desellatekan û le sayeyi hellbijardinêkî bêgerdu azadida dewlletêkî medenîyi serdemiyane binyatibinêt, em kareş pêwîstî be amadekrdinî yasayekî çakî hellbijardin û yasayekî tazeyi ḧzbekan û pakkrdineweyi jiyanî siyasî heye, çunike ew jiyane siyasîye duçarî çendîn derdu kêşe botewe, leber eweyi leser binemayi bedesthênanî destkewt û leser ḧîsabî lêhatuwîyi û dllsozî drust buwe, em petayeş hemû hêzekanî bê ciyawazî be pleyi ciyaciya grtotewe. nabêt be tayfegerî û be bîrî teskî neteweyî rûberruwî tayfegerî bibînewe, bellku pêwîste ciyakarî welawe binêyin, çunike bîrokeyekî ziyanbexş û karîgere be hemû manayekewe, suninegerîyi siyasî, yan şî'egerîyi siyasî teniya guzarşit le tayfegerî deken, ême pêwîstîman be dananî dîsîplîn heye bo rêgegirtin û szadanî ewaneyi rewacî pê deden, yan bangeşe bo em reftare deken, çunike herdûkiyan debine hoyi dabeşbûnî komellge beşêweyi asoyî, yan stûnî, hemû twanayek bo binyatinanî dewlletêkî serdemiyane pekdexen ke dan be mafekanî mirov û hawullatîbûnda binêt, hawkat bo nanewe û serhelldanî bîrî regezperstî û netewexwazî, projeyekm pêşniyar krdbû, bo ḧeramkrdinî tayfegerî û behêzkrdinî hawullatîbûn û le ktêbekemda (cdl alhuyat fî al'raq- aldule û almwaطne) le sallî2010 dûbare billawm krdewe.
* êsta peywendîyekî ta radideyek baş lenêwan hewlêr û beẍda heye, em peywendîyeş heta êsta teniya le bwarî darayî û abûrîdaye û kêşe serekîyekanî dîke betaybetî dwayi gerraneweyi hêze 'êraqîyekan bo nawçe cênakokekan her wek xoyanin, aya taçend em ḧkumeteyi êstayi 'êraq hewlldedat be pêyi destûr kêşekanî legell kurdistanda çareser bikat?
- pêmwaye ḧkumetî 'adl 'ebidulmehdî hewlldedat barudoxî êstayi nêwan kurdistan û beẍda çareser bikat, emeş le projeyi budceda bederkewt, ke layi ḧkumetî herêm pesind bû, wêrrayi hewllî asayîkrdineweyi hendê nawçe taku pêkdadan drust nebêt, çi be pêkhênanî îdareyi hawbeş, yan leser hîç layenêk ḧîsab nekrêt, wek eweyi lem dwayiye le şngal ruwîda.
em beryekkewtineş le akamî bangewazî rîfrandomî 25î eylûlî sallî 2017 û kardanewekanî hatearawe, pêmwaye doxî îqlîmî û nêwdewlletî rêge be têkçûnî rewşeke nadat, be pêçewaneyi emewe detwanêt ke be şêweyekî erênî beşdarî bikat le çareserî hendê lew kêşane, bellam hendê grê hen pêwîstîyan be çareserî destûrî û sazanî drêjxayenî siyasî heye, wek: kerkûk û nawçe cênakokekan ke le destûrda hatûn, herweha kêşeyi derhênan û îdaredanî newt û kêşeyi mûçe, lewane pêşmerge û psporrîyekanî herêm û ḧkumetî fîdrral. min pêmwaye dekrêt 'adl 'ebidulmehdî keşuhewayekî erênîyi ziyatir le pêşitir drust bikat, hawkat twanayekî gewretirî lêkgeyşitin û yeklakrdineweyi hendê kêşeyi hellwasiraw desteber bikat, dîsan bedwayi şêwazî tazeda bigerrêt û çareserî ciyawaz leweyi pêşitir destinîşan bikat, pêwîste 'adl 'ebidulmehdî sûd le ezimûnî mêjuwîyi û dûbarenebûneweyi hellekan werbigîrêt, herweha nabêt rêge bidrêt be hendê kardaneweyi hellsukewtkrdin be peywendîyi mêjuwîyi û brayetîyi 'ereb û kurd, le çwarçêweyi çepî 'êraq û cûllaneweyi komonîzim ke bo sallanêkî zor demangut: leser tawêrî em brayetîye hemû pîlanekanî împriyalîzim û koneperstî wrdu xaş debin.