le cîhanî emirroda siyasetî abûrîyi ḧkumet û abûrîyi bazarr be paye giringekanî ḧukmirranî dadenrêt, her boye erkî kabîneyi nwêyi ḧkumetî herêmî kurdistane jîngeyekî lebar bo serkewtinî em siyasete û çaksazîyekanî dabîn bikat û mîkanîzimêkîş bo rêkxistineweyi kertî gşitî û taybet bidozêtewe. bo qsekrdin leser em prse û çend tewerêkî peywendîdar dîdarêkman legell abûrînas prrofîsor d.mḧemed şe'ban saz krd û bemcore wellamî prsiyarekanî gullanî dayewe.

* le rojgarî emirroda detwanîn billêyin abûrîyi bazarr be radideyekî zor cêgeyi siyasetî grtotewew eweyi teḧekum be ḧkumirranîyewe dekat, siyasetî abûrîyi ḧkumet û abûrîyi bazarre, wek herêmî kurdistan lem bwareda kemukurtîman çîye û aya debêt siyasetî abûrîyi ḧkumetî herêmî kurdistan leser çi binemayek rêkbixirêtewe?
- pêş darrşitinî her siyasetêkî serkewtû bo herêmî kurdistan debêt bîr le gerentîyi serkewtinî ew siyasete û bedîhênanî amancekanî bikeyinewe, boye lêreda prsiyarêk dête pêşewe ewîş eweye: aya jîngeyekî guncaw bo serkewtinî em siyasete bûnî heye? diyare mercekanî serkewtinî em siyasete çend xall lexo degrêt. yekem: debêt ḧkumetî dahatuwî kurdistan dîdgayekî rûnî abûrî hebêt û herweha debêt em dîdgaye zor be wrdî dabirrêjdrêt û debêt reçawî ew barudoxe siyasî û abûrî û komellayetîye bikat ke herêm têyda dejî, hewreha peywendîyekanî herêm legell nawend û dewlletanî nawçeke û barudoxî abûrî û siyasîyi cîhan leberçaw bigirêt duwem: le katî darrşitineweyi em dîdgayeda debêt reçawî ew barudoxe werçerxane bikeyin le peyrrewkrdinî sentiraliyetî behêz heye, ke 'êraq be şêweyekî gşitî û kurdistan betaybetî pêş 2003 têyda jiyawe û ew mîrateşî ke mawetewe bo dwayi 2003, le ruwî damezirawekan û hzir û prenisîp û yasakan û bûnî kertêkî gşitî zor gewre le barudoxêkî xirapî abûrî ke bew core bêkarîyi rûpoşkraw û berhemî nzim bote barêkî zor gran be ser budcewe. sêyem: debêt ew dîdgaye reçawî pêdawîstîyi ew qonaxe raguzere bikat le destiberdarbûn le sentiraliyetêkî tund û bunyadinanî abûrîyekî azad, emeş debêt bew core bêt ke kemtirîn ziyanî hebêt û gewretirîn deskewtinî mumkînî hebêt. çwarem: debêt em dîdgaye wek yekeyi pêkewe grêdraw seyrî abûrîyi kurdistan bikat, arasteyi siyasî ḧzbekan karîgerîyi leser nebêt. pêncem: başitire pêş eme kotayî be darrşitinî destûrî herêm bihênrêt, leber eweyi destûr daykî yasakane û ew ta radideyekî dûr rehendekanî em dîdgaye diyarî dekat. herweha giring û pêwîste binemayi sîstmêkî abûreyi serbexo le çwarçêweyi mercekanî sîstmî fîdrrallîyi 'êraqda bunyad binrêt, bo emeş ḧkumet debêt karî gewre legell nawend bikat, bo diyarîkrdinî desellatekanî fîdrrallî le hemû bwarekanda, herweha damezirawekanî em sîstme her le serokayetîyewe ta degate biçûktirîn yeke bunyad binrêt, legell retkrdinewe û perepêdanî yasakan û dabeşkrdinî desellatekanî birriyarî abûrî zor be wrdî leser aste ciyawazekan û le çwarçêweyi heykelêkî dameziraweyî bebê bûnî hawdijî û destêwerdan û yan temumj lem bwareda. herweha karkrdin le barudoxî êsta bo cêbecêkrdinî her siyasetêkî abûrî peyweste be siyasetî abûrî nawendewe, betaybetîş le darrşitineweyi siyasetî darayî û nextîyi baş le ber eweyi gewherî her siyasetêkî abûrî serkewtuwe.
* kêşeyekî dîkeyi ḧkumirranî le êstayi cîhanda, brîtîye le têkçûnî hawsengîyi nêwan kertî gşitî û kertî taybet, zor le abûrînasan basî ewe deken hawsengîyi nêwan kertî gşitî û kertî taybet, hawsengîyi seqamgîrî kargêrrî û abûrîyi ḧkumet rêkdexat, le êstayi kurdistanda hawsengîyeke zor laseng buwe, aya mîkanîzimî rêkxistineweyi kertî gşitî û kertî taybet çon debêt?
- dwayi kotayîhatin le darrşitineweyi dîdga abûrîyeke, rehendekanî siyasetî abûrî be şêweyekî gşitî û siyasetî berrêwebrdinî herdû kertî gşitî û taybet derdekewn, serencamîş be boçûnî sadeyi min her kertêk le rehendî rollî abûrî xoyi bo çoniyetî gemekrdinî û kê debête fermandeyi cêbecêkrdin têdegat, le prsiyarî pêşûda basî giringbûnî qonaxêkî werçerxanm krd, ew qonaxe debête çwarçêweyek bo drustkrdinî jîngeyekî guncaw bo karî herdû kerteke û kê le dahatû serkrdayetî dekat û amance diyarkrawekanî her dû kerteke w...htd, serencamîş rehendekanî hemahengî le nêwan ew dû kerte û karîgerîyan leser abûrî diyarî dekrêt, be boçûnî min hîç hawsengiyek le hellsurranî nêwan herdû kerteke (gşitî û taybet) le hîç sîstmêkî abûrîda nîye, bellam giringe hawdijî le amêr û amancî herdûla bo xoşguzeranîyi abûrî nebêt, bellku le amancekanda her kertêk tewawkarî ewî dîke bêt, yan karîgerîyi leser hawsengîyi siyasî û kargêrrî debêt, boye debêt pêşwazî lewe bikeyin ke neşitergerîyekî qeyserî be azar encam bideyin bo eweyi bitwanîn serkewtuwîyi le rêwşwênekanî ew werçerxane bikeyin, wek be taybetkrdin, herweha ew fakteraneyi debine hoyi bêkarî û bitwanîn rêgrî le qorxkrdin û parastinî mafî bekarhêneran bikeyin, herweha debêt hemû layenekan hawkar bin, leber eweyi em amance derhawîşiteyi siyasî û abûrî debêt, boye debêt hemû layek amadebaşî eweyan têda bêt ke qurbanî be berjewendîyi teskî ḧzbayetî xoyan biden le pênawî berjewendîyi gşitîda.
* maweyekî zore basî perepêdanî berdewam û weberhênan lekurdistanda dekrêt, bellam wek debînîn weberhênan beşî here zorî le kertî nîşitecêbûndaye û bwarekanî dîke wek kşitukall, pîşesazî, prrojeyi maminawendîyi biçûk, perepêdan û weberhênanî têda nekrawe, aya bebê em bwarane perepêdanî berdewam bûnî debêt?
- be berawrd be yasakanî weberhênan le nawçekeda, ême yasayekî pêşkewtûman heye û emeş serincî hemû layek be taybetî weberhêneran radekêşêt, bellam helleke le cêbecêkrdinî yasakedaye, be corêk yasakeyan le rasterêyi xoyi be larrêda brduwe, her bo nmûne le bwarî nîşitecêkrdin le herêmda pêdawîstîyekî zorman hebuwe, emeş bote hander bo berprsan lekatî cêbecêkrdinî yasakeda asanikarîyekî zoriyan bo weberhêneran krduwe (le nawyanda pêdanî zewî be xorrayî) emeş bo maweyekî dûr û drêj û bebê bûnî seqfêkî zemenî bo em asanikarîyane, emeş waykrduwe êsta em kerte tengjeyi xistinerruwî heye ke pêşitir tengjeyi dawakarîyi hebû, eme serbarî eweyi gendelliyekî gewreyi kargêrrî le bwarî weberhênan le kertekanî dîke hen, bellam eme manayi ewe nîye ke le kertî nîşitecêkrdin gendellî nîye, bellam ew dahate gewreyeyi ke meznde dekra bedest bêt, kemtire heta ew asteyi weberhêneran hestawn be îḧtwakrdinî gendell û gendellkaran, eme le katêkda behoyi sinûrdarîyi destkewt û nebûnî gerentî, eme bote astengêk ke wellamî dawakarîyi gendellkaran le fermangakanî ḧkumet nedrêtewe, yan bote hokarî eweyi weberhênan lebwarî dîkeda nekrêt, boye lêreda min pêşniyarî ewe bo ḧkumetî dahatû dekem ke asanikarîyi bo komellêk prroje bikrêt bo eweyi kertî taybet cêbecê bikat, û kar leser çareserkrdinî komellêk kêşeyi abûrî leser maweyi kurt û maminawendî bikat, bellam be mercêk sinûrêk bo gendellîyi darayî û kargêrrî le hemû cumgekanî ḧkumet dabinrêt, bo eweyi bitwanrêt em prrojane cêbecê bikrên, lewane: prrojekanî berhemhênanî wze be hemû core kaniyewe. prrojekanî pallawtinî newtî xaw. prrojekanî drustkrdinî hayi weyi le nêwan parêzgakanî herêmda. prrojeyi hêllî asinîn. prrojekanî frrokexaneyi lokall bepêyi pêdawîstî rasteqîne. prrojekanî pşitgîrî û gerentî le asayşî xorak be pşitibestin be berhemî nawxoyî. bayexdanêkî şarstanî û pêşkewtû be prrojekanî kertî geşitiyarî. prrojeyi bendawekan zor giringe be cdidî bîr le cêbecêkrdinî bendawî bêxme bikrêtewe, leber eweyi tewawkrdinî em prrojeye be çareserî kêşe pêşbînîkraw û pêşbînînekrawekanîş dadenrêt. eweyi giringe wek têbînî û serincî leser bêt, eweye ke debêt cêbecêkrdinî em prrojane le layen kertî taybet û gşitî û be hemahengî legell ḧkumetî nawend û be sûdwergirtin le qeriz û bexşîne nêwdewlletîyane bêt leber eweyi beşêkiyan fîdrrallîn.
* ḧkumetî herêmî kurdistan le kabîneyi heşitemda raşkawane hestî bewekrd ke pêwîstî be yasayekî çaksazîyi binerretîyi kargêrrî heye, emeş bew manayi ḧkumetî kurdistan debêt ḧkumetêkî biçûk û ektîv bêt, aya taçend jîngeyi siyasîyi kurdistan rêgre bo encamdanî em çaksazîye kargêrrîye binerretîye?
- tengje siyasîye nawxoyiyekan le herêmda sêberêkî reşî leser em prse drust krduwe û bote serçaweyekî bepît bo drustkrdinî çendîn kêşe le êsta û le dahatûşda, yekêk lew prsaneyi be mîratî le ḧkumete yek ledwayekekan boman mawetewe, fermanberêkî zore be jmare û astî nzimî berhem le heman katda, emeş barêkî qursî xistote ser şanî ḧkumetî herêm û em bareş zor be raşkawî le katî tengjeyi abûrî derkewt û heta êstaş, tengje ḧzbîyekanîş giringtirîn hokarî em ḧallete buwe û em tengjeye debête astengêkî gewre le edayi kabîneyi dahatûşda, boye debêt yekemcar leser mîkanîzimêkî diyarîkraw û seqfêkî zemenî diyarîkraw rêkbikewîn bo dananî sinûrêk bo em tengjeye, çaksazî debêt sertaserî bêt û yekgirtineweyi boçûnekane leser hemû prsekanî gendellî û kemkrdineweyi bindiywaru çakkrdinî abûrî û werçerxanî xêra berew ḧkumetî elîktironî û le hemûşiyan giringtire berjewendîyi ḧzbî û takekesî bixirête dwayi hemû şitêkewe. min hîç rûnakîyek le kotayî tunêleke nabînm, eger hendêk layenî diyarîkraw le pêkhênanî ḧkumetda pêdagrî leser berjewendîyi teskî ḧzbayetî bikat û hewllbidat pêkhênanî kabîneyi dahatû dwabixirêt, her bo nmûne leser em ḧallete, ḧkumetî damezirawekan debêt amancî hemûman bêt.
* zor bas le peydakrdinî serçaweyi ziyatir bo ḧkumetî herêmî kurdistan dekrêt, emeş be zorî pşitî be kertî taybet bestuwe, bellam wek debînîn le zor bwarda kertî taybet xoyi buwe be bar beser ḧkumetewe, aya çon kertî taybet bew aste ektîv dekrêtewe ke bibête serçaweyi dahat û helî kar bo hawullatiyan?
- pêdanî rollêkî guncaw be kertî taybet klîle bo çareserkrdinî çendîn kêşe û herweha sûkkrdinî barî serşanî darayî ḧkumet, bemeş destî ḧkumet dekrêtewe bo pêşkeşkrdinî xizimetguzarî leser astî çendî û çonî betaybetî lew bwaraneyi ke kertî taybet naçête nawyewe, herweha debête hokarî kemkrdineweyi befîrrodanî abûrî leber eweyi kertî abûrî bepêyi hêzî bazarrî azad kardekat, boye le ḧalletêkda azadîyekeyi lê têkinedrêt, debête başitirîn amêr bo weberhênanêkî nmûneyî û serçaweyi dîke dabîn dekat û arasteyi ew kertaneyi dekat ke ziyatir berhemhênin, emeş serencam debête hokarî berhemhênanî ziyatir lelayek û ziyadkrdinî serçaweyi dahatî berhemhatuwî taze bo abûrîyi herêm, lemeşda rollî rûn û aşkra bû le katî ew tengje abûrîyeyi em dwayi ke ḧkumet twanî pşitî pê bibestêt, serencamîş buwe hokarêk bo maneweyi ḧkumet û berdwambûnî le rollî xoyi le hemû bwarekanda, bellam bo eweyi em kerte rollî nîşitmanîyi xoyi bigêrrêt, ewa debêt be derkrdinî çendîn yasa karekanî rêkbixirêt û astengekanî berdemî labibrêt, wek yasakanî parêzgarî krriyar û rêgirtin le qorxkarî, handanî banikekan le proseyi dabînikrdinî asanikarîyi guncaw û frawanikrdinî qerizekan û çawdêrîkrdinî cêbecêkrdinî prrojekan û parêzgarîkrdin le serçawe nîşitmanîye degmenekan.
* beşêweyekî gşitî lêkollîneweyi abûrî bo dûbare rêkxistineweyi abûrîyi kurdistan sinûrdaru keme, carî waheye hest dekrêt em kare teniya karî ḧkumete û abûrînasekanî kurdistan neyantwaniywe em prse lenaw rayi gşitîda rengdaneweyi pê biden, yan şêwazêkî abûrîyi kurdistanî û xomallî le hemû bwarekanda dabirrêjnewe, aya kemukurtî em bware boçî degerrêtewe?
- karî twêjînewew lêkollînewe le herêmda şkstxwardû nîye, bellku mîtod û cdidîyetî sûdwergirtin le derhawîşitekanî karî twêjînewe bo aseteng le berdem sûd lêwergirtinî degerrêtewe, emeş bepleyi yekem degerrêtewe bo komellêk hokar ke brîtîn le:
1- lawazîyi peywendîyi zanikokanî herêm legell ew jîngeyeyi karî têda dekat.
* nebûnî hawkarîyi damudezga ḧkûmîyekan legell zanikokan, herweha xoyi lew lêkollînewane bê aga dekat, ke nawendekanî twêjîneweyi zanikoyî deyken, lemeş ziyatir hawkarî twêjeran nakat be pêdanî data û zaniyarî bo eweyi le twêjînewekeyi sûdî lê werbigirêt. herweha zorbeyi zanikokan nawendêkiyan bo peywendî legell komellge nîye bo eweyi bibête ellqeyekî hawbeş lenêwan herdûlada. boye debêt wezaretî xwêndinî balla û twîjîneweyi zanistî çawbigêrrêtewe be dabînikrdinî rêwşwênî pêwîst û pşitgîrî twêjîneweyi zanistî be şêweyekî bellgedar bikat, ke rengdaneweyi naw û nawnîşanî karekeyi bêt.
* aya hîç pêşniyarêk yan boçûnêkî taybettan bo kabîneyi dahatû heye?
- pêmwaye eme prsiyarêkî baş bû, xoşḧallm ke le rêgeyi gullanewe em pêşniyarane bixeme berdemî serok wezîranî kabîneyi dahatû:
yekem: pêwîste bayexêkî giring be peywendîye abûrîyekanî herêm legell nawend bidrêt le miyaneyi derkrdinî yasayi newt û gaz.
duwem: kotayîhênan be cêbecênekrdinî madidey140.
sêyem: dananî planêkî hawbeş bo prroje fîdrrallîyekan.
çwarem: pêdawîstîyi derkrdinî ew yasayaneyi ke zor be raşkawî desellatekanî nêwan herêm û nawend û layene îqlîmîyekan diyarî dekat, emeş leser binemayi rêzî hawbeş û bunyadinanî peywendî abûrîyi ptew û leser binemayi berjewendîyi gelî kurdistan darrêjdrabêt.
pêncem: giringe dûbare be hemahengî legell nawend bunyadinî sîstmî darayî û nextî bikrêtewe, legell geretinîyi eweyi damezirawe nextî û darayiyekan şêweyekî fîdrrallî werbigirêt, emeş manayi eweye ew peywendîyeyi legell herêm heye, weku ew peywendîye nabêt ke parêzgakan legell nawend heyane. emeş kesayetî me'newî û darayî dahatuwî herêm deparêzêt.
şeşem: giringe be raşkawî rêberayetî abûrîyi herêm û astekanî diyarî bikrêt.
ḧewtem: destêwerdan le nêwan desellatî kargêrrî û desellatî ḧzbekan kotayî pê bihêndrêt.
heşitem: dananî sinûrêk bo dû desellatî kargêrrî le niywan hewlêr û slêmanîda.
noyem: giringe berdewamî hebêt le bunyadinanî hêzêkî bergrîyi zor behêzda, wate damudezgayi asayşî pêşkewtuwî şarstanî bibête serçaweyi dllinyayî û aşitî le jiyanî komellayetî û abûrî û siyasî le herêmda û debêt lehemû kurdistanda yekgrtû bêt.