فەرهاد محەمەد، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و سەرنووسەری گۆڤاری گوڵانە كە یەكێكە لەو گۆڤارانەی كاری زۆری لەسەر دیالۆگی نێوان دەستەبژێری كورد و تورك كردووە، بەتایبەتیش لەگەڵ ئەو سیاسەتمەدار و دەستەبژێرانەی تورك كە كاریگەرییان لە دروستكردنی بڕیار لە ناو حكومەت و هەروەها كاریگەرییان لە ناو ڕای گشتیی نەتەوەی توركدا هەیە لە توركیا. لە گفتوگۆی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆدا (پرۆژەی هەمواركردنەوەی دەستوور و دەستپێكردنەوەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا)، بەم جۆرە دید و تێڕوانین و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

سەرەتا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە لای دەسەڵاتدارانی توركیا «دەوڵەت و سوپا»، هەر لە دامەزراندنی دەوڵەتی توركیاوە هەتا ساڵی 2007 بە یەك تێڕوانین و سیاسەت مامەڵەیان لەگەڵ كێشەی كوردی هەر چوار پارچەی كوردستان كردووە و، بەردەوام جەختیان لەسەر ئەوە كردووەتەوە، كە ئەگەر «قەوارەیەكی سیاسیی كوردی، یان كوردستانی» لە ئەفریقیاش دابمەزرێت، ئەوان وەك «دەوڵەت و سوپا»ی توركیا دژی دەبن و بە هەموو هێزێك هەوڵ دەدەن، ئەو قەوارە سیاسییە نەهێڵن و بیڕووخێنن.

لە دوای ساڵی 2003 و، دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن، هەرێمی كوردستان بە ڕووی جیهاندا كرایەوە. ئەم كرانەوەیە بواری میدیایشی گرتەوە، لە یەكەم هەنگاومان لەم كرانەوەیەدا كۆنتراكتێكمان لەگەڵ ڕۆژنامەنووس «ئیللنور چەڤیك» كرد، كە ئەوكات سەرنووسەری ڕۆژنامەی «توركیش دەیلی نیوز» بوو و بە زمانی ئینگلیزی لە توركیا چاپ دەكرا، بەوەی هەفتانە وتارێك لەسەر پەیوەندیی توركیا و هەرێمی كوردستان بۆ گۆڤاری گوڵان بنووسێت، بەڵام ئەو وتارانەی چەڤیك كە لە گوڵان بڵاوی دەكردنەوە، زیاتر سەركۆنەی حكومەتی توركیای دەكرد، بەوەی زیانێكی زۆری بەر دەكەوێت، ئەگەر بە زوویی پەیوەندییەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان ئاسایی نەكاتەوە، بەڵام لە یەكەم چاوپێكەوتنی ڕۆژنامەوانیمان لەگەڵ پڕۆفیسۆر «داڤید ئیل فلیپس» بەڕێوەبەری سەنتەری بونیادنانی ئاشتی لە زانكۆی كۆڵۆمبیا، كە پێشتر لە كۆتایی هەشتاكان و سەرەتای نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوو ڕاوێژكاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بوو، لە وەڵامی پرسیارێكی گۆڤاری گوڵاندا كە «چی بكرێت بۆ ئەوەی متمانە لە نێوان توركیا و هەرێمی كوردستاندا دروست بكرێتەوە و پەیوەندییەكان ئاسایی بكرێنەوە؟»، پێی گوتین: «بۆ بونیادنانەوەی متمانە لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا، ئێوە پێویستیان بەوەیە هەوڵەكانتان بخەنەگەڕ بۆ وەرچەرخانی تەنگژەكە Conflict Transformation، نەك بەڕێوەبردنی تەنگژە Conflict Management، لەبەر ئەوەی بەڕێوەبردنی تەنگژە كاری هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی توركیایە، بەڵام وەرچەرخانی تەنگژە كاری ئێوەیە وەك میدیا، دەتوانن دیالۆگێكی كراوە لەگەڵ ئەو دەستەبژێرە ئەكادیمیست و ڕۆژنامەنووسانەی تورك دروست بكەن، كە هاوكات كاریگەرییان لەسەر دروستكردنی بڕیاری حكومەت و ڕای گشتیی تورك لە ناو توركیادا هەیە».

ئەم پێشنیارەی پڕۆفیسۆر فلیپس دوای چەندین كۆبوونەوەی دەستەی نووسەرانی گوڵان بڕیار درا بكرێت بە بەرنامە كاری لەسەر بكرێت و، لە یەكەم دیمانەی ڕۆژنامەوانیمان لەگەڵ ڕۆژنامەنووسی بەناوبانگی توركیا و نزیك لە حكومەتەكەی ئاك پارتی خوالێخۆشبوو»محەمەد عەلی بیراند» سەرنووسەر و ستووننووسی ڕۆژنامەی «میللییەت»ی توركی بوو، وەڵامدانەوەیەكی باشی هەبوو و قسەكانی بۆ هەردوولا (هەرێم و توركیا) ئومێدبەخش بوون، ئەم پرۆسەیە بەردەوام بوو. دیمانەمان لەگەڵ چەندین ڕۆژنامەنووسی كاریگەر و نزیك لە ئەردۆغان و ئاك پارتی ئەنجام دا وەك «جەنگیز چاندار، سامی كۆهین و...هتد» هەروەها لەگەڵ ژمارەیەكی بەرچاوی ئەكادیمیستەكانی زانكۆكانی توركیا، ئەم پڕۆژەیەی لای حكومەتی هەرێمی كوردستان پەسەند بوو. لەگەڵ پڕۆژەیەكی سەنتەری بونیادنانی ئاشتیی زانكۆی كۆلۆمبیا كە پڕۆفیسۆر فلیپ سەرپەرشتی دەكرد «بونیادنانەوەی متمانە لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا» هاوكات بوو، لەم پرۆسەیەدا ڕاستە حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر بە لۆژیك و دیپلۆماتییانە ئەو تەنگژەیەی لەگەڵ حكومەتی توركیا بەڕێوە برد، بەڵام لە هەمان كاتدا دروستكردنی دیالۆگیش لەگەڵ دەستەبژێری ئەكادیمیست و خاوەن هزر و ڕۆژنامەنووسان كاریگەریی ئەرێنیی خۆی هەبووە و، جیا لەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و توركیا ئاسایی بوونەوە و كونسووڵخانەی توركیا لە هەولێری پایتەخت كرایەوە، لە هەمان كاتدا بووە ژێرخانێكیش بۆ چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە باكوور كە لە ساڵی 2012 دەستی پێكرد و ئەگەر دەستتێوەردانی دەرەكی نەبوایە، وەك بەڕێزانیش ئاماژەیان پێكرد و پەكەكە شەڕی خەندەقی بردە ناو شارەكانی توركیا، پرۆسەكە زۆر زیاتر دەچووە پێشەوە.

لە دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە توركیا كە ئێستا (2024) گفتۆگۆیەكی گەرمی لە ناو میدیا و ڕای گشتی توركیا و كۆی پارچەكانی كوردستان دروست كردووە، بەرەنجامی ئەو وەرچەرخانەیە كە لە تەنگژەی نێوان «كورد بەگشتی و تێگەیشتنی دەسەڵاتداری دەوڵەتی توركیا» هاتووەتە ئاراوە و گەیشتووەتە ئەوەی بكرێتە پرۆسەیەكی سیاسی كە «هەمواركردنەوەی دەستووری توركیا» لەخۆی بگرێت، كە ئەم هەمواركردنەوەیە ناسنامەی دەوڵەتی توركیا لە «یەك دەوڵەت، یەك میللەت، یەك زمان، یەك ئاڵا» دەگۆڕێت بۆ دەوڵەتێكی فرەیی هەموو نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی توركیا.

لەگەڵ ئەوەی ئەم وەرچەرخانە ئەو زەمینیەی دروست كردووە كە ڕای گشتیی تورك بەگشتی و ڕای گشتیی نەژادپەرستەكانی تورك بەتایبەتی، ئەو پەیامەی دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی مەهەپە قبووڵ بكەن، كە دەڵێت: «هەر توركێك نكۆڵی لە بوونی كورد بكات، تورك نییە و هەر كوردێكیش نكۆڵی لە بوونی تورك بكات، كورد نییە»، لە بەرانبەریشدا ڕای گشتیی كوردی باكوور و تەواوی هێزە سیاسییەكان و ڕێكخراو و سەندیكاكان پێشوازی و پاڵپشتی لە پەیامەكەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان دەكەن، كە دەڵێت: «ئەگەر دەرفەت هەبێت لە ماوەی دوو هەفتەدا كۆتایی بە شەڕ دەهێنم و دەست بە پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد دەكەین»، بەڵام هێشتا پرۆسەكە زۆر هەستیارە و پێویستی بە سەبر و لۆژێكێكی زیاتری هەردوو لایەنی كورد و حكومەتی توركیا هەیە و، لەگەڵ ئەوەی لەسەر ئاستی ڕای گشتی « كورد و تورك» پێشوازی و پاڵپشتیی لێ دەكرێت، بەڵام ئەگەری دەستتێوەردانی دەرەكی بە دوور نازانرێت، بۆیە هەستیاریی ئەم پرۆسەیە وا دەخوازێت، پێش ئەوەی دەست بە دیالۆگ و چارەسەری سیاسیی ئەم كێشەیە بكرێت، ژێرخانێكی دەستووری و یاسایی بۆ بونیاد بنرێت، بۆ ئەوەی توركیا دوای چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد، سیمای دەوڵەتێكی نیشتمانیی هاوچەرخ پیشان بدات و هەموو نەتەوە و ئایینەكان، توركیا بە نیشتمانی خۆیان بزان.

مەزندە ناكرێت سەرخستنی ئەم پرۆسەیە بە شێوەیەك ئاسان بێت كە ئاستەنگی لە بەردەم دروست نەبێت، بەڵام ئەگەر هەردوولا (كورد و تورك) بە ئیرادەوە بۆ ئاشتییەكی ڕاستەقینە هەنگاو هەڵبگرن، سەركەوتنی پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەری كێشەی كوردی باكوور مەحاڵ نابێت.