فەرهاد محەمەد، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و سەرنووسەری گۆڤاری گوڵانە، كە هەر لە ساڵی 1994ـەوە بەشێكی گرنگی ئەم گۆڤارە فایلی «تەندروستی»یە و بایەخدان بووە بە تەندروستیی گشتی و پزیشكێكیش بەرپرسیاری ئەو فایلەیە. لە گفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ «خزمەتگوزاریی تەندروستی لە نێوان كەرتی گشتی و تایبەتدا» بەم جۆرە دید و تێڕوانینی خۆی خستە ڕوو.

 

پێوەرێكی سەرەكی كە دەبێتە مەحەك بۆ هەڵسەنگاندنی حكومڕانیی وڵات، بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی فرەحزبین و پێكهاتنی حكومەتەكانیان بەرئەنجامی هاوپەیمانیی حزبە سیاسییەكانە، دید و تێڕوانینی حزبە سیاسییەكانە بە «حزبەكانی ناو حكومەت و ئۆپۆزسیۆن»یشەوە، سەبارەت بە بایەخدانیان بە كەرتی تەندروستی و شێوازی بەرنامە و بیركردنەوەیان بۆ پشتگیریی حكومەت لە ئەنجامدانی ڕیفۆرمی تەندروستی و ڕێكخستنەوەی سیستمی تەندروستی بەپێی پێوەرەكانی «ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی- WHO»، ئەوجا ئەگەر حزبە سیاسییەكانی ئەو وڵاتە ئاستی بیركردنەوە و بەرنامەكانیان بۆ تەندروستی لە ئاستێكی بەرزدا بێت، ئەوا ڕیفۆرمی تەندروستی و ڕێكخستنەوەی سیستمی تەندروستی كارێكی ئاسان دەبێت و بە ئاسانی لە وڵاتدا سەركەوتوو دەبێت و حوكمڕانییش ڕێچكەی حوكمڕانیی باش دەگرێت، بەڵام ئەگەر بە پێچەوانەوە بوو، ئەوا ڕیفۆرمی تەندروستی ئەگەر مەحاڵیش نەبێت، دەگاتە حاڵەتی نیمچە مەحاڵ و لەو وڵاتەدا سیستمی تەندروستی نابێت و، حوكمڕانییش ڕاستەڕێ نابێت، بۆ ئەوەی هەنگاو بۆ «حوكمڕانیی باش- «Good governance بنێت.

ئەگەر لەناو ئەم پێوەرە گرنگەدا هەڵسەنگاندن بكەین بۆ كەرتی تەندروستی و ئەو خزمەتگوزارییانەی هەردوو كەرتی تەندروستیی گشتی و تایبەت پێشكەشی هاووڵاتیانی دەكەن و، لەگەڵ تێڕوانین و بەرنامەی حزبە سیاسییەكان بۆ تێگەیشتنیان لە گرنگیی كەرتی تەندروستی، ئەوا دەبێت كەرتی تەندروستیی ئێمە «گشتی و تایبەت» لەو ئاستەدا بێت كە هاووڵاتیان ڕەخنەی لێدەگرن، ڕاشكاوانەتر دەبێت لەو ئاستەدا نەبێت كە شایستەی گەورەیی گەلی كوردستان بێت.

لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «خزمەتگوزاریی تەندروستی لە نێوان كەرتی گشتی و تایبەتدا» پسپۆڕ و تایبەتمەندان لەسەر پرسی تەندروستی گشتی «Public Health» ڕاشكاوانە ئەوەیان پێ ڕاگەیاندین «لە هەرێمی كوردستان هیچ حزبێكی سیاسی نەك هەر بەرنامە و ڤیژنی لەسەر تەندروستیی گشتی نییە، بەڵكو كە لەگەڵیان كۆ دەبینەوە، زۆر بێبەها باس لەم كەرتە گرنگە دەكەن، ئێستا پێمان سەیرە بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان بەم ئاستە بەرزە بایەخ بە تەندروستیی گشتی دەدات و هەوڵ دەدات میكانیزمی گونجاو بۆ ڕیفۆرمی تەندروستی بەرهەم بهێنێت و، هاوكاریی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكات بۆ ئەوەی سیستمێكی تەندروستیی ئاست بەرز لەم وڵاتە دابمەزرێت.

بۆ پشتڕاستكردنەوەی قسەی ئەو پسپۆڕ و تایبەتمەندانە، دەكرێت بگەڕێینەوە بۆ دید و تێڕوانین و بەرنامەی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان لە سەردەمی بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا و كەرەنتینەی شارەكان لە ساڵی 2020دا، وەك بینیمان حزبە سیاسییەكان «بەوانەی بەشداربوون لە حكومەت و ئەوانەشی ئۆپۆزسیۆن بوون «، نەك هەر پشتگیریی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان نەكرد، بۆ ئەوەی بە سەركەوتوویی ڕووبەڕووی ئەو پەتا جیهانییە ببینەوە، بەڵكو خەریكی چەواشەكاری بوون و بەرنامەكەی حكومەتیان بۆ مەبەستی سیاسی و كۆكردنەوەی دەنگ ناشیرین دەكرد و، هانی خەڵكیان دەدا ڕێنماییە تەندروستییەكان جێبەجێ نەكەن و پابەند نەبن بە كەرەنتینەوە.

ئاكار و هەڵسوكەوتی تاك ڕێژەی 36% و باردۆخی كۆمەڵایەتی ڕێژەی 24% و 7% ژینگەی فیزیكیی سیستمی تەندروستیی هەر وڵاتێك پێك دەهێنن و، پێكەوەیش دەكاتە ی67% سیستمی تەندروستیی هەر كۆمەڵگەیەك و، ئێستا وەك هەموومان دەیبینین و هەستی پێدەكەین ئەم 60%ی سیستمی تەندروستییەی ئێمە لە ژێر ڕەحمەتی بیركردنەوە و بەرنامەی حزبە سیاسییەكاندایە لە مامەڵەكردنیان لەگەڵ «یاریكردن بە پارەی دەرمانی نەخۆشییە درێژخایەن و مەترسیدارەكان، پیسكردنی ژینگە، هێنانی خواردنی ماوەبەسەرچوو، دەرمانی خراپ و ئێكسپایەر، دروستكردن و قاچاخچێتی ماددەی هۆشبەر و بڵاوكردنەوەی لە كۆمەڵگەدا، بڵاوكردنەوەی ڕەشبینی و چەواشەكاری لەلایەن میدیای حزبەكانەوە بۆ ناشیرینكردنی كەرتی تەندروستی و پیشاندانی توانای پزیشك و كارمەندانی تەندروستی خۆماڵی بە لاواز و كەم ئەزموون و...هتد». شتێكی شاراوە ناڵێین، ئەگەر ڕاشكاوانە بڵێین بەشی شێری هەموو كاریگەرییە نەرێنییەكان كە ڕووبەڕووی تەندروستیی گشتیی ئێمە دەبێتەوە، لە ئەستۆی حزبە سیاسییەكاندایە.

بەڕێز وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە قسەكانیدا ئاماژەی بە دوو پڕۆژەی وەزارەتی تەندروستی لە كابینەی نۆیەم كرد، كە بریتین لە «دڵنیایی تەندروستی (Public Health)، ئەوی دیكەشیان دامەزراندنی «ئەنجومەنی باڵای پزیشكی (General Medical Council). دوو پرۆژەی هێجگار گرنگن و دەبنە نەخشەڕێگە بۆ ئەنجامدانی ڕیفۆرمێكی زۆر باش و ستاندارد لە كەرتی تەندروستی و ڕێكخستنەوەی خزمەتگوزاریی تەندروستی لە هەردوو كەرتی گشتی و تایبەتدا و، هەتا ئێستا قۆناغی باشی بڕیوە و ئەنجومەنی شورای هەرێمی كوردستان پەسەندی كردووە و چاوەڕێی ئەوە دەكرێت پەرلەمانی كوردستان لەبەر ڕۆشنایی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 20ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2024 دەست بە كار بێت و دەست بە پرۆسەی یاسادانان بكاتەوە، ئەوجا ئەم دوو پرۆژەیە بنێردرێت بۆ پەرلەمان بۆ ئەوەی پەسەند بكرێت و ببێتە یاسا، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە: «لە كاتێكدا كەرتی تەندروستی بازاڕێكی باش بێت بۆ بزنێسی حزبە سیاسییەكان، ئایا ڕێگە دەدەن ئەم دوو پڕۆژەیە ببێتە دوو دامەزراوەی جیاوازی خزمەتگوزاریی تەندروستی و گوشار لەسەر هاووڵاتیان نەمێنێت و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی لەم كۆمەڵگەیەدا بێتە ئاراوە؟ ئەگەر لە ڕەفتار و هەڵسوكەوت و بەرنامەی حزبە سیاسییەكانەوە لە ماوەی 30 ساڵی ڕابردوو بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە بگەڕێین، ئەوا ناگەینە وەڵامێكی گەشبینانە، بۆیە دەبێت چاوەڕێ بكەین، بزانین دوای دەست بەكاربوونەوەی پەرلەمان، فراكسیۆنی حزبە سیاسییەكان چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم دوو پڕۆژە گرنگەدا دەكەن.