پەرژین جەعفەر حاجی ڕۆستەم، توێژەری مێژوویی سیاسی، كاندیدی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، لەسەر لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان بازنەی هەولێر، لە دیدارێكی لەگەڵ گۆڤاری گوڵان باس لە پرسە هەنوكەییەكانی پەیوەست بە دۆخی ئافرەت و ئاستی بەشداریكردنی لە سیاسەت و حوكمڕانیدا دەكات و جەختیش لەوە دەكاتەوە دانانی ڕێژەی بەشداریكردن لە نێو كایەی سیاسی و حزبی و پەرلەمانی بۆ خۆی جۆرێك لە كۆسپ و لە هەمان كاتیشدا بەشێكە لە ڕەنگدانەوەی تێڕوانینی كۆمەڵگە و كلتوور و فەرهەنگی نەتەوەیی و ئایینی كە ئەمانەش ئەو هۆكارانەن كە لە نێو سیاسەتدا ڕەنگدانەوەیان لەسەر بەشداریی ئافرەتان هەیە.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

* ئەگەرچی ئاستی بەشداریی ئافرەت لە كایەی سیاسی و حوكمڕانیدا بەراورد بە ساڵانی ڕابردوو وەرچەرخانێكی گەورەی تۆمار كردووە، بەڵام بەپێی پێویست نییە، بە بۆچوونی تۆ هۆكار چییە؟

- پرسی بەشداریی ئافرەت لە سیاسەت و حوكمڕانی، لە كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتیدا هەمیشە گفتوگۆیەكی كراوە و ئامادەیە، لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكانی حوكمڕانیی ئەوروپا و ئەمەریكا ئەو پرسە پرسێك نییە كە هێندە بە پەرۆشەوە ببێتە گفتوگۆی میدیایی یاخود ڕێكخراوە تایبەتمەندەكانی بواری ئافرەتان، چونكە لە هاوسەنگ كردنی حوكمڕانی لە ڕووی ڕەگەزییەوە بەربەستەكانی تێپەڕاندووە، تەنانەت ڕۆڵی ئافرەت لە نێو سیاسەت و حوكمڕانی بەستراوەتەوە بە توانستەكانی مرۆڤ نەك جیاكاریی ڕەگەزی، یاخود دیاریكردنی پشكێك بۆ بەشداریكردن و دواتر هەڵسەنگاندنی.

 لە هەرێمی كوردستان ئەم پرسە بەستراوەتەوە بە ئاستی ڕۆشنبیری و تێگەیشتن و كرانەوەی سیاسی حزبەكان و كۆمەڵگە و جۆری حوكمڕانی كردن، دانانی ڕێژەی بەشداریكردن لە نێو كایەی سیاسی و حزبی و پەرلەمانی 25% بۆ 30% بۆ خۆی جۆرێك لە كۆسپ و لە هەمان كاتیشدا بەشێكە لە ڕەنگدانەوەی تێڕوانینی كۆمەڵگە و كلتوور و فەرهەنگی نەتەوەیی و ئایینی، ئەمانەش هەموویان ئەو هۆكارانەن كە لە نێو سیاسەتدا ڕەنگدانەوەیان بەسەر بەشداریی ئافرەت هەیە، ئەگەر بەراوردی مێژوویی بێت، هیچ قۆناغێك لە سەردەمە جیاجیاكانی حوكمڕانی و خەباتی شاخدا لە نێو حزبەكان و حكومەت و سیاسەتدا بۆ بەشداریكردن پانتایی وا گونجاو نەبووە، لەگەڵ ئەمەشدا چەندین هۆكار هەن بۆ لاوازیی ڕۆڵی ئافرەت لەو پانتاییە، جگە لە هۆكارە كۆمەڵایەتی و ئایینییەكان، ئەو نابەرانبەرییە لە پشتیوانكردن و ڕێگە خۆشكردن بۆ بێ تواناكان و دوورخستنەوەی خاوەن تواناكان بەشێكە لە دەرنەكەوتنی ئافرەت لە سیاسەت، بۆ نموونە ئەو ئافرەتانەی بە هۆكاری بنەمایی دروست پۆستیان پێدراوە و كراون بە هێمای بەشداریكردن، كەچی لە پشت توانستەكانی ئەوانەوە پیاوێك یاخود گرووپێك یاخود حزبێك هەیە، هەروەها چوونی بەشێك لەم ئافرەتانە لە نێو كایەی سیاسی و حوكمڕانیدا وایكردووە خودی ئەو ئافرەتانە بكەونە هەڵەیەكی ستراتیژی و ڕێگەخۆش نەكەن بۆ بەشداریكردنێكی كارا، هەروەها ئەوانەش كە نەگەیشتوون كەوتوونەتە دژایەتیكردنی ئەو ئافرەتانەی بەهەر هۆكارێك بێت لە پێگەیەكی سیاسی یا حوكمڕانی دان.

* كەمیی بەشداریپێكردنی ئافرەت لە بڕیاری سیاسیدا، جێگەی پرسیار و هەڵوەستە لەسەر كردنە، لە كاتێكدا ڕێژەیەك ئافرەتی بەتوانا لەو مەیدانەدا بوونیان هەیە، خوێندنەوەت لەسەر ئەوە چییە؟

- بڕیاری سیاسی لە نێو حكومەت و دامەزراوە و حزبەكاندا پرۆسەیەكی ئاڵۆزە، چونكە لە سیستەمی دیموكراسیدا كۆمەڵێك بنەما و لە سیستەمی نیمچە دیموكراسی و لە دیكتاتۆری و كۆماری و ...هتد بە شێوازی جیا جیا هەن، بۆ نموونە سیستەمی سیاسی كوردستان سیستەمێكی تێكەڵەیە لە نێوان جێبەجێكاری(حكومەت) و یاسادانان(پەرلەمان)، لە نێو حزبەكانیش ئەوە دیارە و بەپێی هەموو ئەزموونەكان لە نێو حزبدا دەسەڵاتەكان هەڕەمییە لە سەرەوە بۆ خوارەوە(واتا سەرۆكی حزب بەرپرسی یەكەمی بڕیارە) بەڵام هەندێك جار بە گفتوگۆی بازنەی یەكەم(مەكتەبی سیاسی)، كە لێرەشدا حزبەكان كەمترین بایەخیان بە پێگەی ئافرەت داوە و ڕێژەیەكی كەم لە حزبەكان ئافرەتیان لە پۆستی باڵا و خاوەن بڕیار جێكردۆتەوە، ئەمەش هۆكارێكە بۆ كەمی ڕۆڵ و پێگەیان، ئەوەش هەیە كە لە هەندێك شوێن و جێگەدا ئافرەت بتوانێ بە كۆمەڵێك پرۆسەی جیاجیا كار لەسەر ئاراستەی سیاسی حزبێك یا حكومەتێك بكات، بەڵام وەك بەشدارییەكی بەرچاو نا، بەڵكو وەك پرسێكی گرێدراوی بەرژەوەندییەكانی ئەو حكومەت و ئەو حزبە. بۆیە ئەم پرسە كاتێك دەتوانرێت هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت، توێژینەوەیەكی مەیدانی ورد و بێلایەنانەی لەسەر ئەنجامبدرێت و بەپێی درەئەنجامەكەی بڕیار بدەرێت، كە ئاخۆ ئافرەتان چ ڕۆڵ و پێگەیەكیان هەیە، لە كاتێكدا 25%ـی پەرلەمانتار و وەزیر هەن، لە كاتێكدا ئافرەت لە پێگەی دەسەڵاتدا سەرۆكی پەرلەمان بووە و وەزیر بووە لەو پۆستانەش بۆ خوارەوە ئەركی پێسپێردراوە، بەڵام ئەنجام ئەوەیە هەر باس دێتەوە سەر ئەوەی ڕۆڵ و كاریگەرییان نییە.

* كاتێك سەیری مێژووی نەتەوەكەی خۆمان دەكەین، دەبینین بە بەراورد بە نەتەوەكانی دیكەی دەوربەرمان، ئافرەتی كوردستان ئازادییەكی زۆر زیاتری هەبووە و، دەكرا لەو میژووەوە ئازادی ئافرەتی كوردستان زیاتر پێناسە بكرایە، بەڵام ئەوەی ئێستا دەیبینین ئەوەیە كە ئەو مێژووە فەرامۆشكراوە، چی بكەین بۆ ئەوەی جارێكی تر مێژووی كوردستان ئازادیی ئافرەتان پێناسە بكاتەوە؟

- ئافرەتی كورد لە مێژووی نەتەوەیی و كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و پەروەردەیی و تەنانەت خەباتی چەكداریشدا خاوەن مێژوویەكی دەوڵەمەندە، من لەم پرسەدا ئاشنایەتم زۆرە ئەویش بەهۆی پسپۆڕییەكەمەوە كە نامەی ماستەرم لە بەشی مێژووی كۆلێژی ئادابی زانكۆی سەڵاحەدین لەسەر ئەم پرسە بوو، تایبەتتر ڕۆڵی ئافرەت لە بزووتنەوەی سیاسی و چەكداری لە باشووری كوردستان لە نێوان ساڵانی 1958 بۆ 1991، بێگومان بەهۆی هەڵدانەوەی لاپەڕەكانی ئەم خەبات و ڕۆڵە گرنگەی ئافرەت ئەوەم دەستكەوت كە مێژووی ئافرەتی كورد بەراورد بە نەتەوەكانی دیكە شوناسێكی تایبەت و جیاوازی هەیە، ئافرەتانی كوردستان بە درێژایی مێژوو لەگەڵ خەبات و قوربانیدان و كۆڵنەدان ئاوێتە بوون،  تاكو ئێستا ئەم مێژووە بە چەندین هەوڵی زانستیی ئێمە مانان نەنووسراوەتەوە، بە مەبەست بێت یاخود هۆكارەكانی دیكەی خودی ئافرەتان بێت، یان بە هۆكارێك لە هۆكارەكانی( ئایینی، ئابووری، كۆمەڵایەتی )بێت، كە نەتوانراوە پێناسەكە لە خاڵێكدا چڕ بكرێتەوە، بۆچی ئەو مێژووە پڕ سەروەرییە نەبووەتە بەرهەمێك پێی بناسرێتەوە؟ ڕێكخراوەكانی تایبەت بە ئافرەتان لاوازترین خاڵی ئەم پرسەن، ئەوان وەك پێویست نەیانتوانیوە مێژووەكە بنووسنەوە، یاخود لە قۆناغێكی پڕ سەروەری و سەختی بیگوازنەوە بۆ قۆناغێكی بەرهەمدار، ئێستا وەك هەموو كایەكانی دیكە خەبات و قوربانیدان ڕۆڵ و پێگەی ئافرەت بووە بە كاڵای خۆدەرخستن، شەرمە لە دوای ئەوەندە ساڵ لە هاوبەشی كردن لە هەموو پرسە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكان پرسی ئافرەت لە بەشدارییەكی ناجۆر و ڕازاندنەوە كورت بكرێتەوە، كە ئێستا هەموومان هەستی پێدەكەین. من لە توێژینەوەكەمدا ئەو ئەنجامانەی پێیگەیشتووم و زۆرجاریش لە نووسین و دیمانە و سیمینیار باسم كردۆتەوە، بەشی زۆری ئەم خاڵە لاوازە لەسەر ئەستۆی حزبەكانە كە نەیانتوانیوە یاخود نەیانویستووە ئەو مێژووە پێناسە بكەن، ناوێكی پێشكەش بكەن، بۆ ئەوەی نەوەكانی ئاییندە بیناسنەوە، بەڵكو خەباتەكەیان كردووە بەیەك پارچە و لە نێویدا ئافرەت بچووكتر كراوەتەوە، ئەگەر لاپەڕەی چیرۆكەكانی خەباتی چەكداری و سیاسی و كارە مەزنە مەترسییدارەكانی ئەو سەردەمە هەڵدەینەوە، ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كە ئافرەتی كورد لە ڕابردوودا چ ڕۆڵ و كاریگەریی و قارەمانێتییەكیان نواندووە. ئێمە هاتووین ئازادیمان بەستۆتەوە بە پرسی جلوبەرگ و جۆرە هەڵسوكەوتێك كە لە ئەمڕۆدا جگە لە بێ ڕێزیكردن هیچی دیكە نابەخشێتە مێژووی خەبات و قوربانیدانی ئافرەت، ئازادی بە كام پێوەر؟ كە بە شێوەیەكی گشتی ڕێكخراوەكان و میدیا و چالاكوانەكان دەیڵێنەوە، بەڵام نەیانویستووە ئازادییەكە لە خاڵێكدا كۆبكەنەوە كە ئازادیی چیان دەوێت؟ ئازادی لە ئابووری سەربەخۆ؟ ئازادی لە جلوبەرگ؟ ئازادی لە دەركەوتنی نا هاوسەنگ لەگەڵ كلتووری كۆمەڵگە؟ كامە ئازادی دیاری دەكەن، نەخێر دیاری ناكەن چونكە ئەم دروشمە بووە بە كاڵا و بازرگانی پێوەدەكرێت و كۆمەڵێك خەڵك لە ژێر ئەم تایتڵەدا ژیان دەكەن، لە كاتێكدا لە كۆنەوە ئازادییەك لە ژیانی ئافرەتی كورددا هەبووە، كە تاوەكو ئەم سەردەمەش بەهای كۆمەڵایەتی پاراستووە. ئەمڕۆ مەفهومی ئازادیی ئافرەت كراوە بە كاڵای بارزگانی نەك مەبەست لێی ئازادیی بیركردنەوە و بەشداریكردن لە كایە گشتییەكانی پەیوەست بە كۆمەڵگە و حوكمڕانی.

* ئەگەر چەمكی ئافرەتی كورد لە چوارچێوە لۆكاڵی و ناشناڵییەكەی پێناسە بكەین، ئایا دەبێت چۆن وەبەرهێنان لە كچاندا بكەین، بۆ ئەوەی ئافرەتانی دواڕۆژی كوردستان لێهاتوو بن؟

- بەم ڕێتم و جۆری كاركردنی لایەنی پەیوەندار، چ لە حكومەت یاخود لە حزب و یاخود دامەزراوەكانی دیكەی نێو كۆمەڵگە بە خانەوادەكانیشەوە كە پێكهاتە گەورەكەیە شێوازێكی هەڵەیە، پەروەردەكردنی كچەكانمان لەسەر شێوازی كوردبوون و پابەندبوون بە بەها بەرزە كۆمەڵایەتییەكان، نە كەلەپچە لە دەستكردن و نە بەم شێوازەش كە ئەمڕۆ هەموو شت بێ بەها كراوە، دەتوانین نەوەیەك پێبگەیەنین لە ئاست هەموو قۆناغەكاندا بەرپرسیار بێت، لە ڕابردوو و ئاییندەشدا، چونكە ئەم نەوەی ئێستا لە بارودۆخێكی زۆر مەترسیداردا بە پرۆسەی پەروەردەكردندا دەڕۆن، سەردەمێكی فراوانی كاریگەر بە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و كەوتنە ژێر ئاست نزمی لە كوالێتی ژیان، كە هەموو شتێك لە ڕۆڵەتدایە، لە جلوبەرگ و پارە و سامان و بابەتگەلی پەیوەست بە خۆشبەختی، لە كاتێكدا ئەمە جۆرێكە لە دیل بوون بە دەست ئەم دۆخە، دەبێت دایك و باوك ڕێگە نەدەن شاشەی مۆبایل و تابلێتەكان(پلاتفۆرمەكانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان) سەكۆی پێگەیاندن و تێگەیاندنیان بێت، چونكە ئەو بازاڕە بۆ بێ بەهاكردنی مرۆڤە، بۆ تێكشكاندنی بەهای بەرزی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانە، بۆ دابەزینی ئاستی بیركردنەوەیە، بێگومان لە نێویشیدا هەیە بەلێهاتووی بتوانێت پێچەوانەی بكاتەوە و ئەم پێشكەوتنەی تەكنەلۆژیا بكات بە هۆكاری پێشخستن و خۆپێگەیاندن، بەڵام بەشێوە گشتییەكەی ئەوەی تا ئێستا هەستی پێكراوە و باس دەكرێت ئەوەیە ڕۆڵی خراپی گێڕاوە، بەشێوە گشتییەكەی مەترسییەكی گەورە لەسەر نەوەی ئاییندە بە هەردوو ڕەگەزەوە بوونی هەیە. لەمەدا دەبێت پسپۆڕانی بواری كۆمەڵناسی بەشێوازێكی ئەكادیمی پەنجە بخەنە سەر كێشەكان و چارەسەری گونجاو بخەنەڕوو.