ئاكامی دەنگدانی ئۆكتۆبەری 2024

سیستمی پەنجا بە پەنجای لە ڕیشەوە هەڵكێشا

لە هەڵبژاردنەكانی 20ی ئۆكتۆبەری 2024، گەلی كوردستان بە زیاتر لە 812 هەزار دەنگ كە دەگاتە نزیكەی 46% كۆی دەنگەكان و بە 39 كورسی لە كۆی 95 كورسیی پەرلەمان كە دەكاتە ڕێژەی 42%، پارتی دیموكراتی كوردستانی كردە هێزی گەورەی یەكەم لە كوردستان و فراكسیۆنی یەكەم و گەورە لە پەرلەمانی كوردستاندا، لەمەش زیاتر ئیرادەی گەلی كوردستان بە شێوەیەك پارتی دیموكراتی كوردستانی بردە پێشەوە، كە جیاوازیی دەنگەكانی لەگەڵ براوەی دووەم كە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە زیاتر لە 400 هەزار دەنگە.

ئەم متمانە گەورەیەی‌ گەلی كوردستان بە پارتی دیموكراتی كوردستانی داوە، شەرعییەتی ئیرادەی گەلە بۆ ئەوەی ئەم هێزە گەورەیە بە پاڵپشتیی ئەو دەنگانەی پێی دراون، سەرلەنوێ پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان ڕێك بخاتەوە و لەژێر شكۆی كوردستاندا هاوپەیمانییەك دروست بكات، كە كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكبهێنێت و هەنگاوەكان بەرەو « كوردستانێكی بەهێزتر» و « شۆڕشی ئاوەدانی» بەردەوامی هەبێت و بگاتە ئاستی پەرەپێدانی بەردەوام.

لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1992، لە پێناوی ئەوەی «ئەزموونی هەرێمی كوردستان» لەدایك بێت، سەرۆك بارزانی پێداگری لەسەر ئەوە كرد، كە هەرگیز ئەوە قبووڵ ناكرێت، لەسەر ئاستی دەسەڵاتی یاسادانان (پەرلەمان) سازش لەسەر دەنگ و ئیرادەی خەڵكی كوردستان بكرێت، هەر بۆیە ڕێژەی كورسییەكانی پەرلەمان هەر بە 51% بۆ فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان و 49% بۆ یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان مایەوە، بەڵام لەسەر ئاستی دەسەڵاتی جێبەجێكردن (حكومەت)، نەرمی نواند و سیستمی «50 بە 50» پەسەند كرا، كە بەداخەوە لە بری بونیادنانەوەی كوردستان و بەهێزكردنی دامەزراوە نیشتمانییەكان، شەڕی بەدناوی ناوخۆی بەرهەم هێنا.

هەڵبژاردنەكانی ئۆكتۆبەری 2024، لە ڕیشەوە سیستمی سەقەتی «50 بە 50»ی لەبەر یەك هەڵوەشاندەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لە ساڵی 1992 جیاوازیی دەنگەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان تەنیا چەند هەزار دەنگێك بوو و جیاوازیی كورسییەكانیشیان لە پەرلەمان تەنیا دوو كورسی بوو، واتە «51% بە 49%»، بەڵام لەم هەڵبژاردنە جیاوازیی دەنگەكان لە سەرووی 400 هەزار دەنگە كە دەكاتە نیوەی كەمتری دەنگەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان و جیاوازیی كورسییەكانی پەرلەمانیشیان 16 كورسییە، ئەمەش واتە «39 بەرانبەر بە 23» كورسی.

ئەم هاوكێشە ‌تازەیەی دەنگ و ئیرادەی گەلی كوردستان لە پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستاندا دروستی كردووە، بە پلەی یەكەم بەرپرسیاریەتی پاراستنی ئەم هاوكێشەیە دەكەوێتە سەر شانی پارتی دیموكراتی كوردستان، ئەمەش لەبەر ئەوەی گەلی كوردستان دەنگی بە شكۆ و گێڕانەوەی شەرعییەت بۆ قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان داوە، پارتی دیموكراتی كوردستانیش كە هێزی یەكەمە دەبێت دەستپێشخەر بێت، بۆ دانوستاندن لەگەڵ حزبە سیاسییەكانی دیكە بۆ ئەوەی هاوپەیمانییەكی سیاسی بۆ پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكبهێنێت، زۆریش پێویستە كە ئاگاداری ئەو متمانە گەورەیە بێت، كە گەلی كوردستان وەك ئەمانەت پێی داوە و دەبێت پرۆسەی سیاسیی تازەی كوردستان لەژێر شكۆی كوردستانەوە پیادە بكرێتەوە.

 بۆ قۆناغی ئێستای هەرێمی كوردستان

باشترە هەموو حزبە سیاسییەكان بەشداری حكومەت بن

كێشەی گەورەی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی «پەرلەمانیی ڕێژەیی»، لەسەر ئاستی دەوڵەتانی ڕۆژئاوا بریتییە لە شكستی حزبە سیاسییەكان لە نوێنەرایەتیكردنی ئەو دەنگانەی كە لە هەڵبژاردنەكاندا پێیان دراوە، لەسەر ئاستی دەوڵەتانی پۆست كۆمۆنیست و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش بە هەرێمی كوردستانیشەوە، بریتییە لە بەرهەمهێنانی پرۆسەیەكی سیاسیی نەخۆش كە ڕۆژئاواییەكان ناویان لێ ناوە» illiberal democracy»، ئەمەش واتە پرۆسەی سیاسیی لیبڕاڵ دیموكراتیی نەخۆش.

دەرهاویشتە ترسناكەكانی‌ «پرۆسەی سیاسیی نەخۆش» لەسەر ئاستی ڕۆژ ئاوا، تێكڕای ئەو بەهایانەی لەبەر یەك هەڵوەشاندووە كە پێی دەگوترێت «بەهاكانی ڕۆژئاوا - Western values» و بریتی بوون لە « تاكگەرایی، بازاڕی ئازاد، داهێنان و پێشكەوتنی زانستی و...هتد». لە ئێستادا «پۆپۆلیزمی ڕاست و چەپ، گورگە تەنیاكان، دژایەتیی پەنابەر و ڕاسیزم» جێگەی ئەو بەهایانەی گرتووەتەوە و گەیشتووەتە ئەو ئاستەی هەموو بیرمەندان و دەوڵەتمەدار و سیاسەتمەدارانی ڕۆژئاوا لە ئاستیدا دەستەوەستانن.

لەسەر ئاستی دەوڵەتانی تازە پێگەیشتووی ئەوروپای ڕۆژئاوا، ئەمریكای لاتینی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە هەرێمی كوردستانیشەوە»، دەرهاویشتە ترسناكەكانی پرۆسەی سیاسیی نەخۆش جیا لە « بڵاوبوونەوەی گەندەڵی، فشۆڵی دامەزراوە سیاسییەكان، دابیننەكردنی خزمەتگوزارییەكان، نەبوونی ئاشتیی كۆمەڵایەتی و...هتد»، مەزندەی ئەوە دەكرێت، دەرهاویشتەی زۆر ترسناكتریش بە دوای خۆیدا بێنێت، وەك «شەڕی چەكداریی ناوخۆ، بەكارهێنانی جوگرافیای نیشتمان لەلایەن گرووپێكی غەیرە دەوڵەتیی چەكدارەوە بۆ شەڕی تایبەتی خۆی، بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر و بەكارهێنانی جوگرافیای نیشتمان وەك ڕێڕەوێك بۆ گواستنەوەی ماددەی هۆشبەر و... هتد».

لەسەر ئەم باكگراوەندە ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ مێژووی 32 ساڵەی پرۆسەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان بكەین، وەك پرۆسەیەك كە بەرهەمی هەڵبژاردن و سندووقەكانی دەنگدانە، ئەوا هیچ پێویستی بە بیركردنەوەی قووڵ و لێكدانەوەی ئاڵۆز نییە و، لە هەر هاووڵاتیەكی كوردستان بپرسیت، ڕاشكاوانە بەو جۆرە وەڵامت دەداتەوە كە پرۆسەی سیاسیی كوردستان نەخۆشە و نەخۆشییەكەشی ترسناكە و زۆر جار گەیشتووەتە ئەوەی حزبێكی سیاسی یاری بە شكۆی كوردستان بكات، یان وەك لە هەڵمەتەكانی ئەمجارەی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بینیمان، یاریكردن بە قووت و بژێویی هاووڵاتیانی كوردستان و یاریكردن بە چارەنووسی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان، دروشمی سەرەكیی هەڵمەتی هەڵبژاردنی زۆرینەی حزبە سیاسییەكان بوون.

هۆكاری سەرەكی بۆ ئەم نەخۆشییە درێژخانەیە لە جەستەی پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان، هۆكارگەلێكی زۆر و ئاڵۆزن، بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو نەخۆشییە كە هەر لە شەستەكانی سەدەی ڕابردووەوە لە جەستەی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان سەریهەڵداوە، بەشێكیشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی دیاردەی «فرەحزبی» لەناو ژینگەیەكی سیاسیی ساخڵەمدا «نە لە پێش ڕاپەرین و نە لە دوای ڕاپەرین» لەدایك نەبووە، جیا لە دەستێوەردانی دەرەكی، دەستتێوەردانی ناوخۆییش هەبووە، لەمەش زیاتر بەشێكی دیكەشی دەگەڕێتەوە بۆ «یاسای پارتە سیاسییەكانی پەرلەمانی كوردستان» كە لە ناو ژینگەیەكی فرەحزبیی نەخۆشدا لە پەرمان تێپەڕێندراوە و پەسەند كراوە.

گرفتی سەرەكی لە پرۆسە سیاسییە نەخۆشەكەی هەرێمی كوردستان، ئەوەیە كە هەتا ئێستا ئامادەباشییەكی جددی لە نێوان كۆی حزبە سیاسییەكانی كوردستان نەبووە بۆ ئەوەی وەك هەنگاوی یەكەم تەنیا «ڤایرۆسی ئەم نەخۆشییە» وەك خۆی و لە چوارچێوەی بیركردنەوەیەكی نیشتمانیدا دەستنیشان بكرێت و پاشان هەوڵەكان بخرێتە گەڕ بۆ ئەوەی ڤاكسینێك بۆ ئەم ڤایرۆسە دروست بكرێت. هەر بۆیە ئەگەر ئێستا لە جەستەی نەخۆشی پرۆسە سیاسییەكە بڕوانین و گوێ لە دەنگی ئەو ئازارانە بگرین كە لەو جەستە نەخۆشە دێنە دەرێ، بەتایبەتی كە ژینگەیەك لەناو كۆمەڵگەی كوردستان دروست بووە، كە زۆر بێباكانە گاڵتە بە «كوردایەتی، پیرۆزیی ئاڵا و خاك، دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان، قووتی خەڵك و خۆشگوزەرانییان و.. هتد « دەكەن، ئەمە مانای ئەوەیە ئەم جەستە نەخۆشەی پرۆسەی سیاسی لە كوردستان پێویستی بەوەیە «یەكەی چاودێریی چڕ - intensive care unit»ی بۆ دروست بكرێت، كە حاڵەتی نەخۆشیش گەیشتە ئەوەی پێویستی بە «یەكەی چاودێریی چڕ» بێت، مانای وایە ژیانی نەخۆشەكە لە مەترسییەكی ڕاستەقینەدایە.

لەئێستادا كە لەبەر ڕۆشنایی ئاكامی دەنگدانەكەی 20ی ئۆكتۆبەری 2024 هەنگاو بۆ دووبارە بونیادنانەوەی پرۆسەیەكی سیاسیی نوێ لە هەرێمی كوردستان هەڵدەگرین و، ئەرك و بەرپرسیاریەتیی سەرەكییش بۆ ئەم ڕێكخستنەوەیە بە پلەی یەكەم دەكەوێتە سەر شانی پارتی دیموكراتی كوردستان، ئەوا دەبێت ئەوە لەبەر چاوبگیرێت كە «یەك هەرێم، یەك پەرلەمان، یەك حكومەت، یەك هێزی پێشمەرگە»، بە دەستنیشانكردنێكی نیشتمانییانەی دروستی هۆكاری«نەخۆشییەكە» و دروستكردنی «یەكەیەكی چاودێریی چڕ» بۆ ڕزگاركردنی گیانی پرۆسە سیاسیەكە دەست پێدەكات، نەك دابەشكردنی «كێكی دەسەڵات» لە پێناوی بەرژەوەندیی تەسكی حزبایەتی.

پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان لەماوەی 32 ساڵی ڕابردوو، ڕاستیەكی زۆر تاڵی بۆ ئاشكرا كردووین، ئەویش ئەوەیە نە هاوپەیمانییەكی پتەو و بەهێز لەنێوان ئەو حزبانە دروست دەبێت كە كابینە وەزارییەكان پێكدەهێنن، نە هاوپەیمانییەكی بەهێز لە نێوان ئەو هێزانەش دروست دەبێت، كە بەشداریی حكومەت ناكەن و بە خۆیان دەڵێن «ئۆپۆزسیۆن». هەر بۆیە ئەو دید و تێڕوانینانەی بە شێوەیەكی تیۆری لەناو ڕای گشتیی كوردستان ڕەنگی داوەتەوە و بە فانتازییەكی زۆرەوە دەڵێن «حوكمڕانیی دروست و سەركەوتوو پێویستی بە هاوپەیمانیەتییەكی بەهێزی ئەو لایەنانە هەیە كە حكومەت پێكدەهێنن و پێویستی بە هاوپەیمانیەتییەكی بەهێزی ئەو لایەنانەش هەیە كە ئۆپۆزسیۆنن». بەڵام ئەزموونی پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان ڕاشكاوانە پێمان دەڵێت، دروستبوونی ئەو جۆرە هاوپەیمانییە لەنێوان حزبە سیاسییەكانی كوردستان ئەگەڕ مەحاڵیش نەبێت، نیمچە مەحاڵە. ئەم خوێندنەوە واقیعییە بەرەو ئەوەمان دەبات، كە بیر لە چارەسەرێكی ڕیشەیی بكەینەوە ئەویش نەمانی «كێشەی دەسەڵات»ـە و ئەم ڤایرۆسە (كێشەی دەسەڵات) كە بەداخەوە تەمەنی 62 ساڵە لەناو بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان و تەمەنی 32 ساڵە لەناو پرۆسەی سیاسیی ئەزموونی هەرێمی كوردستاندا، هەتا ئێستا چارەسەر نەكراوە و، ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش دەرهاویشتەی زۆر ترسناكتر لە پێشتر بەدوای خۆیدا دەهێنێت و، مەترسی و ئالنگاریی زۆر گەورەش لەسەر چارەنووسی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان دروست دەكات. بۆ خۆپاراستن لەم دەرهاویشتە ترسناك و خراپانە و، لە پێناوی ئەوەی «یەك هەرێم، یەك پەرلەمان، یەك حكومەت، یەك هێزی پێشمەرگە» لە هەرێمی كوردستان بە پتەوی بونیاد بنرێتەوە، ئەوا دەبێت حزبە سیاسییەكانی كوردستان هەموو پێكەوە ئۆپۆزسیون بن لەدژی ئەو فاكتەرانەی دەبنە ئاستەنگ بۆ دووبارە بونیادنانەوەی «یەك هەرێم، یەك پەرلەمان، یەك حكومەت، یەك هێزی پێشمەرگە»، هەروەها دەبێت هەمووشیان پێكەوە هاوپەیمان بن بۆ بە دیهێنانی ئەم ئامانجە نیشتمانییە.

 هاوشانی بەڕێوەبردنی پرۆسەی سیاسی

گرنگە فەزای گشتی زیاتر ئەكتیڤ بكرێتەوە

پرۆسەی سیاسیی سەركەوتوو بۆ بەرهەمهێنانی «حوكمڕانیی دروست و باش» بە تەنیا بە جیاكردنەوەی هەرسێ دەسەڵاتی «یاسادانان، جێبەجێكردن، دادوەری» نایەتەدی، هەتا ئەگەر ژینگەی سیاسیی وڵات لەو پەڕی ئارامی و سەقامگیریشدا بێت، بۆ نموونە ئەگەر هاوشێوەی فیدراسیۆنی یەكێتیی ئەوروپاش بێت.

لەناو كۆی پەرلەمانەكانی جیهاندا، حزبە سیاسییەكان جیا لەوەی هێندەی بەرژەوەندیی حزبی خۆیان مەبەستە، هێندە بەرژەوەندیی باڵای نەتەوە و نیشتمانیان مەبەست نییە، لە هەمان كاتدا ئەو خەڵكانەشی كە وەك نوێنەری حزبەكان دەبنە پەرلەمانتار، دەبنە خاوەنی «بەرژەوەندیی كەسیی خۆیان»، ئەم بەرژەوەندییە كەسییانە وا دەكات، كە هێندەی بایەخ بە بەرژەوەندییە كەسییەكانی خۆی دەدات، هێندە بایەخ بە هیچ بەرژەوەندییەكی حزبی و نیشتمانی نادات. ڕۆژنامەنووسی ناسراوی جیهانی تۆماس فریدمان لە كتێبی «سوپاس بۆ دواكەوتنت»، زۆر بە ڕاشكاوی دەستی لەسەر ئەم برینە داناوە و دەڵێت: «كۆنگرێسمانەكانی ئەمریكا هێندەی لەڕێگەی ئایپادەكەی دەستیانەوە چاودێریی بۆرسەكانی وۆڵ ستریت دەكەن، هێندە ئاگایان لە گەلی ئەمریكا نییە».

گشتاندنمان بۆ شێوازی كاركردنی سیستمی پەرلەمانی لە كۆی پرۆسەكانی حوكمڕانی لە جیهاندا، بۆ ئەوە بوو بیكەینە دەروازەیەك بۆ خوێندنەوەی سیستمی پەرلەمانی لە هەرێمی كوردستان و عێراقدا، لەمەش زیاتر دەبێت ئەو پرسیارە لە خۆمان بكەین، لە پرۆسەیەكی سیاسیدا كە «ئارامی و سەقامگیری» وەك پێویست بوونی نەبێت و، هەر سێ دەسەڵاتی «یاسادانان، جێبەجێكردن، داوەری» بە تەواوەتی و لەبەر ڕۆشنایی دەستوور لێك جیا نەكرابێتنەوە، ئایا دەبێت پەرلەمانی ئەو دەوڵەتە و پەرلەمانتارەكانی چۆن بیر لە ئایندەی نیشتمانەكەیان بكەنەوە؟

لێرەوە ئەگەر جەخت لە پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان بكەینەوە و واقیعەكە چۆنە وەك خۆی بیخەینە ڕوو، ئەوا دەبێت ڕاشكاوانە لەسەر ئەم خاڵانە هەڵوەستە بكەین:

 دەسەڵاتی یاسادانان «پەرلەمان» هەر لە خولی یەكەمەوە لە ساڵی 1992 تا خولی پێنجەم لە ساڵی 2023، نەك دەسەڵاتێكی سەربەخۆ نەبووە، بەڵكو زۆر بە ڕاشكاوی ئامرازێك بووە بۆ بەرژەوەندیی تەسكی حزبە سیاسییەكان پێش هەمووان ئەو حزبانەی بە خۆیان دەڵێن ئۆپۆزسیۆن، ئینجا ئەو حزبانەی كە بە خۆیان دەڵێن دەسەڵات، لەمەش زیاتر لە زۆربەی قۆناغەكانی ژیانی پەرلەمانی لە هەر پێنج خولەكەی پەرلەماندا، پەرلەمان خۆی بەشێك بووە لە هەموو كێشەكان، نەك دەسەڵاتێكی سەربەخۆ بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.

 بە هۆی مامەڵەی نابەرپرسیارانە و نانیشتمانییانەی حزبە سیاسییەكانەوە، بەردەوام دەسەڵاتی جێبەجێكردن «لە هەر نۆ كابینەكەیدا» بە شێوەیەك لە شێوەكان ئیفلیج كراوە و ڕێگە نەدراوە حكومەت لە سەرپێی خۆی ڕابوەستێت و خزمەتی هەموو پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكانی هەرێمی كوردستان بكات، لەمەش خراپتر لە هەندێك ناوچەی هەرێمی كوردستان، حزبی سیاسی بە تەواوەتی دژایەتیی حكومەتی كردووە و ئاستەنگی بۆ كارەكانی دروست كردووە.

 سەروەریی و سەربەخۆیی «دەسەڵاتی دادوەری» كە گرنگترین پێوەرە بۆ هەڵسەنگاندنی حوكمڕانی هەر دەوڵەتێك، گومانی زۆر گەورە و ڕاشكاوانەی لەسەر هەیە، چونكە لە كوردستاندا سەرۆكی حزبی سیاسی هەیە، بە ڕاشكاوانە لە میدیاوە دەڵێت: «من بڕوام بە یاساكان و دەسەڵاتی دادوەریی هەرێمی كوردستان نییە»، لەسەر ئاستی ڕووبەرووبوونەوەی گەندەڵی و پاراستنی سەر و ماڵی هاووڵاتییانیش، لە زۆر ناوچەی كوردستان دەسەڵاتی دادوەری دەستەوەستانە و هیچ ئیعتوبارێكی بۆ دانانرێت.

دەستنیشانكردنی واقیعی پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان وەك ئەوەی بە كردەیی دەیبینین، ناچارمان دەكات بیر لەوە بكەینەوە چۆن هاوكار بین بۆ ئەوەی پرۆسە سیاسییەكە ڕاست بكرێتەوە.

بیرمەندان و پسپۆڕان و توێژەرانی حوكمڕانی و بونیادنانەوەی دەوڵەت، لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا پێمان دەڵێن: «دەبێت دامەزراوەكانی دیكەی كۆمەڵگەی مەدەنی وەك – سەندیكا و ڕێكخراوەكان، ناوەندەكانی توێژینەوە و لێكۆڵینەوە، زانكۆكان، پیاوانی ئایینی و.. هتد» لەناو فەزای گشتیدا هاوكاریی سیاسەتمەدارانی وڵاتی خۆیان بكەن، بۆ ئەوەی پرۆسە سیاسییەكە ڕاست بكرێتەوە.

یۆرگن هابرماس لە كتێبی «فەزای گشتیی بۆرژوازی» دا، كە ئەو مەبەستی «ڕۆشنبیرانی سەردەمی شۆڕشی فەرەنسایە» و لەو كاتەدا تەنیا لەناو چینی بۆرژوازیدا خوێندەوار و ڕۆشنبیر هەبووە، پێمان دەڵێت: «دەبێت كۆی پسپۆڕان و شارەزایانی سێكتەرە جیاوازەكانی كۆمەڵگە، هەر سێكتەرەی بە جیا كۆبنەوە و پێكەوە دیالۆگێكی ڕاشكاوانە بكەن، بۆ ئەوەی هەر لایەك لە سێكتەری تایبەتیی خۆیەوە، ڕاوێژی بەسوود بۆ نیشتمانەكەی پێشكەش بكات و پرۆسەی سیاسیی ڕاست بكرێتەوە». هابرماس بۆ پیادەكردنی چەمكی فەزای گشتی لە پرۆسە سیاسییەكانی سیستمی پەرلەمانی، پێشنیاری ئەوە دەكات، ئەم دیالۆگانەی فەزای گشتی دەبێت بەردەوام بێت، بۆ ئەوەی كەموكورتییەكانی سیستمی «لیبڕاڵ دیموكراتی ڕاست بكاتەوە و سیستمێكی تازە بەرهەم بهێنێت»، كە ئەو ناوی لێ ناوە»ئوردۆ لیبڕاڵیزم» كە مەبەستی ئەوەیە یاسا و بڕیارەكانی پەرلەمانی یەكێتیی ئەوروپا لەگەڵ ڕای گشتیی سەرجەم وڵاتانی ئەندامی ئەو فیدراسیۆنە یەك بگرێتەوە.

یەكێك لە گرفتە گرنگ و سەرەكییەكانی پرۆسەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان لە دوو خاڵی گرنگدا خۆی بەرجەستە دەكاتەوە كە بریتین لە:

یەكەم: پرۆسەی سیاسی وەك پرۆسەیەكی گشتگیر بۆ بەڕێوەبردنی نیشتمان پێناسە نەكراوە، بەڵكو جیا كراوەتەوە تەنیا بۆ حزبە سیاسییەكان و سێكتەرە جیاوازەكانی كۆمەڵگە لەم پرۆسە گرنگەدا فەرامۆش كراون.

دووەم: زۆر بە توندی كۆی سێكتەرەكانی فەزای گشتی بە سیاسی كراون، ئەمەش مانای ئەوەیە سێكتەرە جیاوازەكانی فەزای گشتی ناچاركراون وەك حزبە سیاسییەكان بیربكەنەوە، بەمەش ڕۆڵ و بەهای فەزای گشتی خنكێنراوە و هیچ بوونێكی واقیعییانەی نییە.

بوونی ئەم دوو ئاستەنگە لەناو پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستاندا، تا ڕاددەیەكی زۆر ناسەقامگیری لەناو پرۆسەی سیاسی بە ئاستێك دروست كردووە، كە گەیشتووەتە ئاستی ئەوەی پێی بگوترێت «نەسەقامگیریی پەرلەمانی»، لەمەش زیاتر بووەتە هۆكاری ئەوەی لە چاویلكەی بەرژەوەندیی تەسكی حزبایەتییەوە مامەڵە لەگەڵ بڕیار و یاساكانی پەرلەمان بكرێت.

خاڵی گرنگ كە دەكرێت بكرێتە سەرەتایەك بۆ گەشبینی لە پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستاندا، ئەوەیە كە خەڵك بە شێوەیەكی گشتی لە ئەدای حزبە سیاسیەكانی كوردستان تووڕە و بێزارن، بە ئەندامانی حزبە سیاسییەكانیشەوە، هەر بۆیە ئەگەر هەوڵێك هەبێت بۆ كاراكردنەوەی سێكتەرە جیاوازەكانی فەزای گشتی، بەتایبەتی»سەندیكا و ڕێكخراوە جەماوەریی و پیشییەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و زانكۆكان»، ئەوا ژینگەیەك بۆ دیالۆگی كراوە دێتە ئاراوە كە جیاوازیی زۆر گەورەی لەگەڵ ئەو ژینگە دەبێت، كە حزبە سیاسییەكان لە كۆبوونەوەكانی خۆیاندا گفتوگۆی تێدا دەكەن. لەم ژینگە كراوەیەدا بەرهەمی ئەو دیالۆگە دەبێت پێشنیار و ڕاوێژی جددی لەخۆی بگرێت، كە بە شێوەیەك لە شێوەكان ئەو بەستەڵەكی بە سیاسیكردنی سێكتەرەكانی فەزای گشتی بتوێنێتەوە كە حزبەكان بۆ بەرژەوەندیی تەسكی خۆیان دروستیان كردووە.

 ڕەچاوكردنی شایستەی دەنگدان و هەڵبژاردن لە پێكهێنانی هاوپەیمانیی سیاسیی نێوان حزبەكاندا

كێشەیەكی دیكەی سەرەكی لەناو پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستاندا، ئەوەیە كە شایستەی هەڵبژاردن و دەنگدان كە دەڕبڕی ئیرادەی خەڵكی كوردستانە، بە تەواوەتی ناكرێتە بناغە بۆ دروستكردنی هاوپەیمانی بۆ پێكهێنانی كابینەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، هەر ئەمەش وای كردووە، كە ماوەی گفتوگۆ و دانوستاندنەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت بەتایبەتی لە دوای هەڵوەشانەوەی ڕێككەوتنی ستراتیژیی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، ماوەیەكی زۆر بخایەنێت و سەرەنجامیش لەسەر بنەمای هاوپەیمانییەكی فشۆڵ حكومەت پێك بهێنرێت.

لەم قۆناغە هەستیارەدا كە پاراستنی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان لە هەموو كاتێك زیاتر پێویستی بە «بە یەك بڕیار و یەك ئاراستە و یەك هەڵوێست» هەیە، هەم بۆ ڕێكخستنەوەی دووبارەی پرۆسەی سیاسی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، هەمیش بۆ دووبارە ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكان و چارەسەری كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی، ئەوا دەبێت پارتی دیموكراتی كوردستان بەو حیسابەی لایەنی براوەی یەكەمی ئەم هەڵبژاردنانەیە و ئەو لایەنەیە كە دەبێت دەستپێشخەر بێت بۆ كۆبوونەوە و دانوستاندن لەگەڵ لایەنە سیاسییە براوەكانی ئەم هەڵبژاردنە، دەبێت شایستەی دەنگدان و هەڵبژاردن بكاتە بناغەی دانوستاندن و پێكهێنانی هاوپەیمانیی سیاسی بۆ پێكهێنانی كابینەی دەیەم.

پێداگری لەسەر شایستەی دەنگدان و هەڵبژاردن، مانای ئەوە نییە لایەنێكی سیاسی لەسەر حیسابی لایەنێكی دیكەی سیاسی پەراوێز بخرێت، بەڵكو مانای ئەوەیە حزبە سیاسییەكانی كوردستان پێویستە بگەنە ئەو قۆناغەی لەسەر ئاستی ئیرادەی گەلی كوردستان و شایستەی دەنگدان و هەڵبژاردن ڕۆڵێكی كارا لە پرۆسە سیاسییەكەدا بگێڕێت.

بەشداریی هەموو لایەنە سیاسییەكان و نوێنەرانی پێكهاتە جیاوازەكان لە كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەمانای ئەوە نییە كە ئۆپۆزسیۆن لە كوردستان نامێنێت، بەپێچەوانەوە بەشداریی هەمووان لە حكومەتدا، سەقامگیرییەكی پتەو بۆ «كاری پەرلەمانی» لەناو پەرلەمانی كوردستاندا دروست دەكاتەوە، ئەم سەقامگیرییە پتەوەی كاری پەرلەمانی، دەبێتە فاكتەرێكی گرنگ بۆ ئەوەی پێكەوە هەنگاو بۆ «یەك بڕیار، یەك ئاراستە، یەك هەڵوێست» لەسەر ئاستی تەواوی هەرێمی كوردستان هەڵبگرین و، دەروازەیەك دەكاتەوە بۆ ئەوەی بتوانین چەند كەموكورتیی گرنگی ناو پرۆسەی سیاسیی هەرێم ڕاست بكەینەوە، لەوانە:

 دووبارە دەرچوواندنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان.

 كاراكردنەوەی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لەبەر ڕۆشنایی ئاكامی هەڵبژاردنەكانی خولی شەشەم.

 ئامادەكاری بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان.

 ئامادەكاری بۆ نووسینەوەی پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان و ئامادەكردنی بۆ گشتپرسی لە هەرێمی كوردستاندا.

هاتنە كایەی ئەم ژینگە تازەیە لە پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان، زەمینەی ئەوە دەرەخسێنێت، كە دوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، حكومەتە لۆكاڵەكانی پارێزگاكانیش لەسەر بنەمای شایستەی دەنگدان و هەڵبژاردن دابمەزرێنەوە، ئەگەر هەندێك دەسەڵاتی لامەركەزی بۆ پارێزگاكان زیاتر بكرێت، ئەوا بوونی ئۆپۆزسیۆنی ڕاستەقینە لە ئەنجومەنی پارێزگاكان دەبێتە ئەو پێداویستییەی كە خزمەتێكی گەورەی بەرژەوەندییەكانی هاووڵاتیان دەكات و قۆناغێكی دیكەی گرنگ لە پرۆسەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان بەرەو پێشەوە دەبات.

ئەم هاوكێشەیە كە پرۆسە سیاسیەكە دەباتە ئەو قۆناغەی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان هەموو لایەك پێكەوە هاوكار بن و زەمینەی یاسا و بڕیاری دروست لە پەرلەمانەوە بێنە ئاراوە و، لەسەر ئاستی ئەنجومەن و حكومەتی لۆكاڵی پارێزگاكان ئۆپۆزسیۆنێكی ڕاستەقینە و بەهیز بوونی هەبێت، ئەو بۆشاییەی نێوان هاووڵاتیان و حزبەكانی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن پڕدەكاتەوە، كە لە ئێستادا ئەو بۆشاییەی نێوان هاووڵاتیان و حزبە سیاسییەكان، بووەتە ژینگەیەك بۆ گەشەكردنی گوتاری پۆپۆلیستیی نابەرپرسیار و جۆرێك لە تیرۆری فیكری.