هەمیشە گوتراوە كتێب باشترین هاوڕێی مرۆڤە، كەواتە خوێندنەوە پرسێكی گرنگە و ناكرێت لەو بوارەشدا ڕۆڵی خێزان فەرامۆش بكرێت، لەبەر ئەوەی خێزانی هۆشیار پێویستی بە بوونی كتێبخانە لە ماڵەكەیدا هەیە بۆ ئەوەی سوودی لێ ببینن، ئەوەش دەبێتە سەرەتایەكی باش و مرۆڤ ئاشنا دەبێت بە كتێب و خوێندنەوە و دواجار خوێندنەوە دەبێتە كەلتوور و بە خوێندنەوەش كەسێتی بەهێز بۆ تاك دروست دەبێت. كەچی لە ئێستادا خوێندنەوە لای زۆربەی تاكەكان بەتایبەت گەنجان فەرامۆش كراوە. لەم ڕوانگەیەوە دەپرسین: ئایا تا چەند گرنگە خوێندنەوە لە ناو خێزانەكان بە كەلتوور بكرێت؟ بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان لە ڕوانگەی جیاوازەوە وەڵامی پرسیارەكە دەدەنەوە.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

كامەران ئەبابەكر خدر، مامۆستایە لە كۆلێژی پەروەردەی شەقڵاوە و ڕای وایە: «خوێندنەوە لە هەر بابەت و كایەیەك بێت، سوودی خۆی هەیە، بۆیە خوێندنەوە بە یەكێك لەو ڕێگایانە دادەنرێت كە ئاستی ڕۆشنبیریی مرۆڤ پێش دەخات و دەروونی ئارام دەكاتەوە و چەندین كاریگەریی ئەرێنی لە سەری بەجێ دەهێڵێت، لەوانە كەسایەتیی‌ بەهێز و باوەڕبەخۆبووی بۆ دروست دەكات، دووری دەخاتەوە لە كاری نابەجێ و سەرەڕۆیی و ئەنجامدانی توندوتیژی، بۆیە خوێنەری ڕاستەقینە ئەوانەن كە دەرفەت و كات بە شتی بێسوود بەفیڕۆ نادەن و هەمیشە لە خەمی پرۆسەی خۆڕۆشەنبیركردندان، لەمەشدا چێژێكی تایبەت وەردەگرن، ئەمە جگە لەوەی وشیاری و ئاگامەندی زیاد دەكات و وادەكات لە ئاست پرس و ڕووداوە هەنووكەییەكان هەمیشە وەستاو و خاوەن هێزی متمانە و باوەڕبەخۆبوون بێت، ئەمەش دواجار هەم بۆ خۆی و بۆ كۆمەڵگەی سوودی دەبێت». گوتیشی: «لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان تاكەكان بایەخێكی تایبەت بە خوێندنەوە دەدەن، تەنانەت خوێندنەوە بووەتە كەلتوورییان، بۆیە تاوەكو خوێندنەوە نەبێتە كەلتوور لە وڵات مەحاڵە تاكێكی ڕۆشنبیر و پێگەیشتوو و تێگەیشتوو بەرهەم بێت.»

ڕاژان عەبدولڕەحمان ستونی، چالاكی مەدەنییە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «لە قۆناغی ئێستادا خوێندنەوەی پەرتووك زۆر لاواز بووە و، ویستی خوێندنەوە گەیشتووەتە ئاستێك لە كۆمەڵگەی ئێمەدا، كە زۆر گرنگە هەوڵێكی جددی بدرێت بۆ بە كەلتووركردنی خوێندنەوەی كتێب، بە شێوەیەك وا لە تاكی كومەڵگاكەمان بكرێت، كە خولیای خوێندنەوە بێت، بەتایبەتی لەنێو خێزاندا كە وەك یەكەمین ژینگەی پەروەردەكردنی منداڵ و یەكەمین خاڵی دەستپێكی پەروەردە و فێركردنە». گوتیشی: «كۆمەڵگەی هۆشیار ئەو كومەڵگەیەیە كە تاكەكانی ڕاهێنراون بە خۆپێگەیاندن و بەردەوام خوێندنەوە، چونكە پرۆسەی خوێندنەوە بە شێویەكی گشتی پرۆسەیەكی گرنگە و تاك قۆناغ بۆ قۆناغ بەرەو پێشەوە دەبات. ئەگەر سەیری وڵاتانی پێشكەوتووی دیموكراسی بكەین، دەبینین یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی پێشكەوتن و گەشەسەندنیان ئەوەیە كە خاوەن تاكی هۆشیارن لە هەموو ڕوویێكەوە».

ئەو چالاكی مەدەنییە، جەخت لەوە دەكاتەوە كە «نەخوێندنەوە بەگشتی كۆمەڵگە لە حاڵەتی سوننەتی واتە دواكەوتووییدا دەهێڵێتەوە و لە پێشكەوتن و گەشەسەندن دەكەوێت، نموونەی ئەم وڵاتانەش گەلێك زۆرن لەسەر ئاستی كۆمەڵگەی جیهانیدا». هاوكات پێشنیار دەكات: «قوتابخانەكان خوێندنەوەی پەرتووك بە هەند وەربگرن و پێویستە پلانێكی توكمە هەبێت كە وا لە قوتابیان بكرێت، ڕوو لە پەرتووكخانەكان بكەن بۆ خوێندنەوە لەپێناو بەدەستهێنانی زانیاریی گشتی و خۆپێگەیاندن تەنیا ئەوە نەبێت كە لە قوتابخانە و زانكۆكان وەكو وانە دەیخوێنن». گوتیشی: «وتەیەك هەیە كە دەڵێت :ڕووخانی پەروەردە و فێركردن یەكسانە بە ڕووخانی دەوڵەت و كۆمەڵگە، پێچەوانەكەشی ڕاستە».

دژوار ڕووناك، كتێبفرۆشە باسی ئەوە دەكات كە: «دروستكردنی كەلتووری خوێندنەوە لەناو خێزانەكاندا زۆر گرنگە بۆ پەروەردەكردنی تاك و نەوەكانی داهاتوو، تاكو ببنە بیرمەندی تەواوی بوارەكانی ژیان». گوتیشی: «وەك كتێبفرۆشێك، من پێموایە كە بناغەی خوێندنەوەی كتێب لە ماڵەوە دەست پێدەكات، كە دایك و باوك و منداڵان دەتوانن لەسەر چێژی هاوبەشی خوێندنەوە پەیوەندییەك دروست بكەن. بۆ چاندنی ئەم خووەش، پێویستە خێزانەكان خوێندنەوەی كتێب وەك چالاكییەكی ڕۆژانە لە پێشینە دابنێن. دایك و باوك دەتوانن بە نموونەیی سەركردایەتی بكەن، نیشانی منداڵەكانیان بدەن كە خوێندنەوە نەك تەنیا پەروەردەیە، بەڵكو چێژبەخشە. چیرۆكەكانی پێش خەوتن، كاتژمێرەكانی خوێندنەوەی خێزان و گەشتە بەردەوامەكان بۆ كتێبخانە و پێشانگاكانی كتێب دەتوانن یارمەتیدەر بن، بۆ ئەوەی خوێندنەوە ببێتە نەریتێكی بەنرخ. هەروەها گرنگە ڕێگە بە منداڵان بدرێت كتێبی خۆیان هەڵبژێرن. كاتێك هەست بە خاوەندارێتی دەكەن لەسەر هەڵبژاردنی خوێندنەوەیان، ئەگەری ئەوە زیاترە كە خۆشەویستییەكی ڕاستەقینە بۆ كتێبەكان پەرەپێبدەن. سەرەڕای ئەوەش، باسكردنی چیرۆكەكان پێكەوە، تێگەیشتنێكی قووڵتر پەروەردە دەكات و خوێندنەوە دەكاتە ئەزموونێكی هاوبەش. زۆر گرنگە كە دایك و باوكان لە توندوتیژی و زەبروزەنگ دوور بكەنەوە لە ناچاركردنی منداڵەكانیان بە خوێندنەوە. لە جیاتی ئەوە كتێبخانەی بچووك لە ماڵەكانیان بنیاد بنێن، تاوەكو منداڵەكە خۆی هەستی كونجكاوی بۆ ناوەڕۆكی چیرۆك و كتێبەكان بجووڵێت».

ئەو كتێبفرۆشە پێشنیار دەكات: «یارمەتیدانی خێزانە كەمدەرامەتەكان فەرامۆش نەكرێت، چونكە ئەوان كە بێبەشن لە پێداویستییە سەرەتاییەكانی ژیان، زەحمەتە بتوانن خوێنەر بن و گرنگی بە دروستكردنی خووی خوێندنەوە لای منداڵەكانیان بدەن». ئەوەشی بە «ئەركی حكومەت و وەزارەتی پەروەردە و وەزارەتە پەیوەندیدارەكان» زانی، كە ئاسانكاری بۆ ئەو خێزانانە بكەن بە پەیداكردنی كتێب و كتێبخانە بۆ ماڵەكانیان. گوتیشی: «لەلایەكی دیكەوە كتێبخانە و دەزگاكانی چاپەمەنی بە هەمان شێوە بەرپرسن لە ڕێنوێنی و ئاسانكاری بۆ پەیداكردنی كتێب بۆ ئەو خێزانانە، هەروەها سەرمایەدار و بازرگان و خێرخوازانی بە گرتنەئەستۆی تێچووی دروستكردنی خووی خوێندنەوە لەلای منداڵی ئەو خێزانانەی كە توانای دابینكردنی كتێبیان بۆ منداڵەكانیان نییە، دەتوانن ڕۆڵی بەرچاو ببینن».