شڤان حەمدی ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیریی و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و بەرپرسی ئاژانسی هەواڵی زاگرۆسە، لە گفتوگۆی ئەم جارە «هەمواركردنەوەی یاسای باری كەسیی عێراق و ئاكامەكانی» بەم جۆر دید و تێڕوانین و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

وەك بازنەی گفتوگۆ كە ناونیشانی «هەمواركردنەوەی یاسایی باری كەسیی عێراق و ئاكامەكانی» بۆ ئەم گفتوگۆیە هەڵبژارد، ئامانجمان ئەوە بوو قسە لەسەر ئەو مەزندە و دەرهاویشتانە بكەین كە لە ئاكامی ئەو هەمواركردنەوەیە پێشبینی دەكرێت، كە لە كۆمەڵگەی عێراقدا بە شێوەیەكی گشتی بێتە ئاراوە، بەڵام ئەو ئامارەی خاتوو ئینتیسار ئەلجبوری سەبارەت بە حاڵەتی جیابوونەوە و تەڵاق خستیە ڕوو، بەوەی لە یەك مانگدا لە 6200 حاڵەت زیاترە و لە ساڵیكدا دەچێتە سەرووی 75 هەزار حاڵەتی جیابوونەوە، هەروەها خاتوو پەیمان عیزەدنیش ئاماژەی بەوە كرد كە خەریكە ڕیژەی جیابوونەوە و تەڵاق لە ڕێژەی پرۆسەی هاوسەرگیری زیاتر دەبێت، بە ڕاستی ئەم دوو ئامارە ئەوەمان پێ دەڵێن «پرۆسەی هاوسەرگیری و بونیادنان لە چوارچێوەی یاسای باری كەسیی هەرێمی كوردستان هەمواركراوی 2008، هەروەها لە چوارچێوەی یاسای باری كەسیی عێراق ژمارە 188 ی ساڵی 1959»، پرۆسەیەكی شكستخواردووە و پێویستی بەوەیە هەردوو یاسای باری كەسی «هەرێمی كوردستان و عێراق» بە ئاراستەی بەرەوپێشەوەبردن و مەدەنییەت و پاراستنی تەواوی مافەكانی «مرۆڤ، ئافرەت، منداڵ، خێزان» هەموار بكرێنەوە و پسپۆڕانی یاسا و ئەكادیمیستەكان پرۆژە یاسایەك بۆ باری كەسی ئامادەبكەن، كە ڕێگە لە پچرانی شیرازەی خێزان و ئاشتیی كۆمەڵایەتی بگرێت.

ساڵی پار ئەڵقەیەكی گفتوگۆمان تەرخان كرد بۆ «ماددە هۆشبەرەكان و مەترسییەكان»، ئەوەی لەو گفتوگۆیەدا وەك مەترسییەكی ترسناك دەستنیشان كرا، ئەوەبوو كە «ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر لاوەكانن «نێر و مێ»ی كوردستان و بەشی زۆریان ئەو لاوە كوڕ و كچانەن كە لە قۆناخی ئامادەییدان، ئەمەش ڕاشكاوانەتر واتە مەترسییەكە لەسەر كچان و كوڕانی خوار 18 ساڵە.

لەم گفتوگۆیەشدا خاتوو بەهار عەلی ئاماژەی بەوە كرد كە بە ڕێژەی تەنیا 25% حاڵەتەكانی جیابوونەوە لە ناو دادگاكاندا یەكلایی دەكرێنەوە، ئەوی دیكەی كە دەكاتە 75% هەم پرۆسەی هاوسەرگیرییەكە و هەمیش تەڵاقەكە، لە دەرەوەی دادگا ئەنجام دراون، ئەم ئامارە مەترسیدارانە ئەوەمان پێدەڵێن كە دەرهاویشتە خراپەكانی شكستی پرۆسەی هاوسەرگیری هیچی لە دەرهاویشتە خراپەكانی هزری توندهاژۆی تیرۆریستانی داعش و دەرهاویشتە خراپەكانی ماددەی هۆشبەر كەمتر نییە، بە لێكدانەوەیەكی ماتماتیكی زۆر سادە ئەو ئامارە فەرمییەی كە دەڵێت «ساڵانە زیاتر لە 75 هەزار حاڵەتی جیابوونەوە لە عێراقدا هەیە» ئەمە بە سادەیی واتە «پچڕانی شیرازەی 75 هەزار خێزان، سەر گەردانبوونی 150 هەزار لاوی كچ و كوڕ، ئەگەر تەنیا یەك منداڵیش بۆ هەر یەك لەو خێزانانە حیساب بكەین، واتە سەرگەردانبوونی زیاتر لە 75 هەزار منداڵ».

لە ماددەی 29ی دەستووری عێراقدا هاتووە «خێزان بنەمای كۆمەڵگەیە و دەوڵەت پارێزگاری لە قەوارە و بەها ئایینی و ڕەوشتی و نیشتمانییەكەی دەكات»، ئەگەر بە دیدێكی یاسایی هەڵوەستەیەك لەسەر ئەم ماددە دەستوورییە بكەین، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە «خێزان بنەمای كۆمەڵگەیە» و، لە ئێستاشدا ئامارەكان پێمان دەڵێن بنەمای كۆمەڵگە لە بەردەم مەترسی و هەڕەشەیەكی ترسناكدایەو، ڕەواندنەوە و نەهێشتنی ئەم مەترسییەی خستووەتە سەرشانی دەوڵەت، ئەمە واتە ئەو دامەزراوانەی لە چوارچێوەی دەسەڵاتی جێبەجێكردندا نوێنەرایەتیی ئەو دەوڵەتە دەكەن و، لە چوارچێوەی یاساشدا كاری پەرلەمان دەركردنی یاسا و چاودێریكردنی دامەزراوەكانی جێبەكاری دەوڵەتە، هەربۆیە ئەگەر پەرلەمان بە ڕێگەی زۆرینە و بۆ مەرامی چەند لایەنێكی سیاسیی یاسایەكی خراپ و دژ بە كۆمەڵگە دەربكات، ئەوا كێشەی سەرەكی بۆ جێبەجیكردنی یاساكە دروست دەكات و كۆمەڵگە بە گشتی زەرەری لێ دەكات، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئەركی سەرەكی دەكەوێتە سەر شانی دامەزراوەكانی جێبەجێكردن لە عێراقدا كە بە پلەی یەكەم سەرۆكایەتی كۆمار و سەرۆكایەتی ئەنجوومەنی وەزیرانن، كە دەبێت نەك هەر ڕێگری لەو پێشنیارە خراپەی هەمواركردنەوەی یاسای ژمارە 188ی ساڵی 1959ی بكەن، بەڵكو دەبێت زەمینە سازی بكەن كە یاسای باری كەسیی ئێستای عێراق بە جۆرێك هەموار بكرێتەوە كە ئاستێك بۆ پچرانی شیرازەی عێراق دابنێت و، لە ئاستی پێشكەوتن و گۆڕانكارییەكانی سەردەم و لە ئاستی ئەو عێراقە نوێیەدا بێت كە هەموو پێكهاتەكان لە پێناویدا قوربانییان داوە.

ئەوەی لەم گفتوگۆیەدا دەكرێت بە جۆرێك لە گەشبینەوە بۆ كشانەوەی پێشینیاری هەمواركردنەوەی باری كەسی سەیری بكەین، ئەو خاڵە بوو كە پ.د.غالب ئەلدەعمی ئاماژەی پێ كرد كە قسەی لەگەڵ «پەرلەمانتار د.ڕائید ئەلمالیكی كردووە كە یەكێكە لەوانەی پێشنیاری هەمواركردنی یاساكەی پێشكەشی پەرلەمان كردووە»، لە قسەكانیدا ئەوەی پێگوتین كە جۆرێك لە ساردبوونەوە لەلایەن فراكسیۆنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەوە هەیە كە زۆر پێداگیر نەبن لە ڕێگەی زۆرینە بۆ تێپەڕاندنی هەمواركردنی یاساكە، لەمەش زیاتر د.محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق داوای كردووە لەگەڵ ئەنجوومەنی كاروباری ئافرەتانی عێراق كۆ ببێتەوە، لەمەش زیاتر پێی گوتین «لەسەرچاوەی نزیك و دروستەوە زانیاریی پێ گەیشتووە كە سەرۆك وەزیرانی عێراق دەستوەردان دەكات و ڕێگە نادات ئەم هەمواركردنەوەیە بەو جۆرە تێپەڕێت و دەچێتە خولی داهاتووی پەرلەمانەوە».

لە دوماهیدا دەمەوێت بڵێم، وەك د.عەبدوڵڵا شێركاوەیی گوتی: «ئامانجی سەرەكی لە پرۆسەی هاوسەرگیری، دروستكردنی خێزان و پەروەردەكردنێكی باشی نەوەكانی داهاتووە»، هەر بۆیە ئەگەر پرۆسەی هاوسەرگیری لە حاڵەتی شكستدا بێت، ئەوا كاریگەریی سەرەكیی لەسەر كۆی ئاشتیی كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگە و ئایندەی نەوەكانی داهاتوومان هەیە، كە بە بەشێكی هەرە گرنگی ئاسایشی نیشتمانیی هەرێمی كوردستان و عێراق دەدەنرێت، بۆیە پێویستە و گرنگە حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق، بۆ ڕاستكردنەوەی ئەم پرۆسەیە بڕیاری جدی و یەكلاكەرەوەیان هەبێت.