« گۆڕەپانی شەڕی ئۆكرانیا بووەتە ئەو شانۆیەی كە نمایشی شەڕی ئایندەی لەسەر دەكرێت، بە هەزاران درۆن كە بە سیستمی ئەلگۆریزم و زیرەكیی دەستكرد ئاراستە دەكرێن، ئاسمانی شەڕەكەی پڕكردووە كە توانایان هەیە، ئاستەنگەكان تێپەڕێنن و زۆر بە وردی ئەو ئامانجەی دەیانەوێت دیاری دەكەن. ئەو مۆدێلە تازەیەی تێكەڵاوكردنی زیرەكیی دەستكرد لەگەڵ تەكنەلۆژیای سەربازی بە جۆرێك یارمەتیی سەربازانی ئۆكرانیای داوە، كە دەتوانن ئامانجەكان بە وردی دیاری بكەن و بزانن لە كوێ دەدەن، توانیویانە زۆر بە باشی دەبابەكان تێك بشكێنن و فڕۆكەكانی ڕووسیا بخەنە خوارەوە، هێڵەكانی پێشەوەی شەڕ لە بەری ڕووسیاوە بەردەوام لەژێر چاودێریی وردایە و توانیویانە هۆیەكانی پەیوەندیی بەرانبەر بپچڕێنن. لە ئێستادا هەردوولا (ڕووسیا و ئۆكرانیا) لە هەوڵی ئەوەدان تەكنەلۆژیای سەربازیی بەستراوە بە زیرەكیی دەستكرد لە دژی یەكتری بەكار بهێنن، بۆ ئەوەی بتوانن هێرشەكانی سەر یەكتری تێك بشكێنن».

 

توێژینەوەی «ئەمریكا بۆ شەڕەكانی داهاتوو ئامادەباشیی نییە»

ژمارەی ئەیلوول و تشرینی دووەمی 2024 گۆڤاری فۆرین ئەفێرز

 

 

 

 گۆڕینی سرووشتی شەڕەكان

هەموو كات شەڕەكان هۆكارێكی سەرەكی بوون بۆ داهێنان، هەموو داهێنانێكیش سرووشتی شەڕەكانی بەپێی سەردەمی خۆی گۆڕیوە، ئەمەش هەر لە بەكارهێنانی ئەسپ لە شەڕدا و پاشان بە كارهێنانی شمشێر و ڕم و تیروكەوان، تا دەگاتە دۆزینەوەی بارووت لە سەدەی نوێەمی زایینی، سرووشتی شەڕەكان گۆڕانكاریی گەورەی بەدوای خۆیدا هێناوە و، لەگەڵ پێشكەوتنی چەك و كەرەستەی سەربازیشدا، ژمارەی قوربانییانی مرۆڤ لە شەڕەكاندا زیاتر بووە.

لەگەڵ دەستپێكی شۆڕشی پیشەسازی، پیشەسازیی سەربازییش لەگەڵیدا سەری هەڵداوە، هەر داهێنانێك لە ئاكامی شۆڕشەكانی پیشەسازی هاتبێتە ئاراوە، دیوێكی بۆ سەربازی بەكار هێنراوە، هەر بۆ نموونە داهێنانەكانی وەك «كەشتیی هەڵمی، ئۆتۆمبێل، ڕادیۆ، كۆمپیوتەر، فڕۆكە، بارووت بۆ تەقاندنەوە و ڕێگە دروستكردن، هێزی ئەتۆم و...هتد». هەموو ئەمانە كە دیوێكی خزمەتی مرۆڤایەتی دەكات، بە دیوێكی دیكەی بووەتە هەڕەشە و مەترسی لەسەر مرۆڤایەتی و سرووشتی خوێناویی شەڕەكانیان ئاڵۆزتر كردووە.

لە جەنگی یەكەمی جیهانیدا ئەوەی بووە هۆكاری ئەوەی جەنگەكە بۆ بەرژەوەندیی ڕۆژئاوا یەكلایی ببێتەوە و هەر دوو ئیمپراتۆریەتی هەنگاریا و عوسمانی بڕووخێنن، بەرهەمەكانی شۆڕشی پیشەسازیی یەكەم و دووەم بوو كە توانییان «تفەنگ، ڕەشاش، تانك و زرێپۆش، فڕۆكە و كەشتی» بەكار بهێنن و چارەنووسی شەڕەكە بۆ بەرژەوەندیی خۆیان یەكلایی بكەنەوە.

لە جەنگی دووەمی جیهانیدا، هەموو دەوڵەتانی پێشكەوتوو توانییان باشتر دەستیان بگاتە تەكنەلۆژیا و باشتر لە بواری سەربازیدا سوودی لێوەربگرن، هەموو دەوڵەتەكان چەكی «زرێپۆش، تۆپ و تانك، فڕۆكەی جەنگی، ڕادیۆ و...هتد»یان خستە خزمەتی ئەو شەڕەوە. ئەڵمانیا لە هەموو دەوڵەتانی دیكەی ئەوروپا توانی چەندین جار زیاتر لە دەوڵەتانی دیكەی ئەوروپا تەكنەلۆژیا لە پیشەسازیی سەربازیدا بەكار بهێنێت، شێوازیكی تازەی تاكتیكی شەڕی بەكار هێنا، كە ناویان لێ نا «شەڕی لە ناكاو - Blitzkrieg «، ئەمەش واتە ئەنجامدانی شاڵاوی سەربازیی چڕ بۆ بەدەستهێنانی سەركەوتنی سەربازی بە خێرایی. ئەم شێوازە تازەیەی شەڕ كە هیتلەر پیادەی كرد، بەرهەمی ئەو تەكنەلۆژیا تازانە بوو كە لە شەڕەكەدا بە سەركەوتوویی بەكارهێنران. ئەگەر بەرگریی سۆڤیەت نەبوایە لە ستالینگراد و ئەو زیانە گەورەیەی بە ئەڵمانیا نەگەیاندایە و، لە هەمان كاتدا ئەمریكا نەهاتبایەتە ناو شەڕەكە، ئەوا هیچ دوور نەبوو كە شەڕی دووەمی جیهان بە سەركەوتنی هیتلەر یەكلایی ببووایەتەوە.

قورسی و سەختیی شەڕی دووەمی جیهانی، وای كرد كە داهێنانەكان زیاتر كاری لەسەر بكرێت، بۆیە هەر دوو بەرە لە هەوڵی ئەوەدا بوون كە بۆمبی ئەتۆمی دروست بكەن، كە لەمەیاندا ئەمریكا توانی لە دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمی سەركەوتوو بێت و بۆ یەكەمین جار هێزی «بۆمبی ئەتۆم»ی پیشانی جیهان دا، كاتێك هەر دوو شاری «هێرۆشیما و ناكازاكی»ی ژاپۆنی پێ بوردمان كرد.

مەترسیی بەكارهێنانی بۆمبی ئەتۆمی دوای كۆتاییهاتنی شەڕی دووەمی جیهانی زیاتر بوو، بەتایبەتی دوای ئەوەی یەكێتیی سۆڤیەتی پێشووش توانی بۆمبی ئەتۆمی دروست بكات. چەندین جار یەكێتیی سۆڤیەت لە پرسەكانی «دابەشكردنی ئەڵمانیا، دابەشكردنی بەرلین، كەنداوی بەرازان لە كوبا» هەڕەشەی بەكارهێنانی بۆمبی ئەتۆمی كرد، بەڵام لەبەر ئەوەی بەرانبەرەكەشی (ئەمریكا و ڕۆژئاوا) خاوەنی هەمان چەك بوون، سەرەنجام گەیشتنە ئەو ڕێككەوتنەی كە سنوورێك بۆ بڵاوەپێكردن و ڕێگرتن لە بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی دابنرێت، بەمەش سەردەمی شەڕی سارد دەستی پێكرد، كە ماوەی 45 ساڵ درێژەی كێشا و بە ڕووخانی دیواری بەرلین و دواتریش هەڵوەشانەوەی یەكێتیی سۆڤیەت كۆتایی هات.

 سەرهەڵدانی گرووپی تیرۆریستی

بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای مەدەنی بۆ مەبەستی سەربازی

لە ماوەی ساڵانی شەڕی سارد (1945- 1991)، كێشە و ململانێی سەرەكی لە نێوان دەوڵەتانی ئەوەی پێی دەگوترا «هاوپەیمانیی وارشۆ» و دەوڵەتانی «هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی» كە یەكەمیان لەلایەن یەكێتیی سۆڤیەت و دووەمیان لەلایەن ئەمریكاوە سەركردایەتی دەكران، لەو ماوەیەدا چەندین گرووپی جیاواز هەبوون كە شەڕیان لەگەڵ دەوڵەتانی دیكە كردووە، بەڵام هەریەك لەم گرووپانە لەلایەن یەكێتیی سۆڤیەت و ئەمریكاوە پشتگیرییان لێدەكرا و ڕاشكاوانەتر لەبری یەكێتیی سۆڤیەت و ئەمریكا، شەڕی بەوەكالەتیان دەكرد، هەر كاتێكیش لایەك لەو گرووپە وەكیلانە كەوتبێتنە مەترسییەوە، ئەوا ڕاستەوخۆ هەردوو لا بە شێوەیەك لە شێوەكان دەستتێوەردانیان لە شەڕەكەدا كردووە، هەر بۆ نموونە لە شەڕی كۆریا لە ساڵانی 1951-1953، چین و یەكێتیی سۆڤیەت بۆ بەرژەوەندیی كۆریای باكوور و ئەمریكا بۆ بەرژەوەندیی كۆریای باشوور دەستتێوەردانیان كرد و سەرەنجام بە هێڵی 38 ی پانی كۆریا دابەش كرا بۆ باكوور و باشوور و هەر بەشێكیان بووە هاوپەیمانی لایەكیان.

ئەم سیناریۆیە لە شەست و حەفتاكانی سەدەی ڕابردوو لە ڤێتنامی «باكوور و باشوور» دووبارە بووەوە، بەڵام سەرەنجام لە ناوەڕاستی حەفتاكان بە كشانەوەی ئەمریكا لە ڤێتنام كۆتایی هات و ڤێتنام بووە هاوپەیمانی بلۆكی سۆڤیەتی پێشوو. بێگومان ئەم شەڕ و پێكدادانانە لە چەند شوێنێكی دیكەی جیهانیش وەك ئەفریقیا و ئەمریكای لاتینی دووبارە بوونەتەوە، كە دوایینیان دوای داگیركردنی ئەفغانستان لەلایەن سۆڤیەتەوە دەستی پێكرد و، پشتگیریی ڕاستەوخۆی ئەمریكا بوو بۆ گرووپە چەكدارە ئیسلامییەكانی ئەفغانستان كە دژی سوپای سۆڤیەت شەڕیان دەكرد، پاشان ئەم گرووپانەش دوای كشانەوەی سۆڤیەت لە ئەفغانستان و دواتریش هەڵوەشانەوەی یەكێتیی سۆڤیەت خۆیان لەناو چەندین گرووپی چەكداریی جیاواز ڕێكخست، كە دیارترینیان ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدە و بزووتنەوەی تاڵیبان بوو، كە ئێستا حوكمڕانیی دەوڵەتی ئەفغانستان دەكات.

سەركەوتنی گرووپە چەكدارە ئیسلامییەكانی ئەفغانستان لە شكاندنی سوپای سۆڤیەت و پاشانیش دروستكردنی گرووپی چەكداریی ئیسلامی توندڕەو، بووە هۆكاری ئەوەی لە تەواوی جیهاندا بەتایبەتی لەناو كۆمەڵگە موسڵمانەكانی ڕۆژئاوا، هزری توندڕەویی ڕادیكاڵیی ئیسلامی بەرەو هەڵكشانێكی زۆر گەورە بچێت و، بەوەش جۆرێك لە بڕوابەخۆبوون لەناو هزری ڕادیكاڵیی ئیسلامی دروست بوو، بەتایبەتی كە تەواوی دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی لەلایەن «دیكتاتۆریەتی سەربازی و پاشایەتی و ئەمیری ڕەهاوە» بەڕێوە دەبران. بۆیە ئەمە ئەو زەمینەیەی هێنایە ئاراوە كە ئەفغانستان ببێتە سەربازگەی مەشق و ڕاهێنان بۆ كۆی گرووپ و ڕێكخراوە چەكدارییە ئیسلامییە توندڕەوەكان لە جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا، هەروەها ئەفغانستان بووە مەرجەعێك بۆ ڕێكخستن و برەودانی هزری توندڕۆیی ڕادیكاڵیی ئیسلامی لە تەواوی ڕۆژئاوادا، ئەمەش ئەو دیاردەیەی لە رۆژئاوا هێنایە ئاراوە كە ناویان لێ نا «ترس لە ئیسلام- Islamophobia».

ئەم سەردەمە كە لە دوای هەڵوەشانەوەی یەكێتیی سۆڤیەت دەستی پێكردووە و هەتا ئێستا بەردەوامی هەیە، دەكرێت پێی بگوترێت «سەردەمی سەرهەڵدانی گرووپی چەكداریی تیرۆریستی»، ئەم گرووپە چەكدارییانە لە هەر دوو مەزهەبی ئیسلام (شیعە و سوننە) هەن، بەڵام زیاتر گرووپی تیرۆریستی ئاماژەیە بۆ گرووپە چەكدارییە ئیسلامییەكانی سوننە و بە گرووپە چەكدارە ئیسلامییەكانی شیعە دەگوترێت «بەرەی مقاوەمە»، بەڵام هەر دوو گرووپەكە بە یەك ستراتیژیی سەربازی و سیاسی كار دەكەن، ئەویش بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای مەدەنییە بۆ مەبەستی سەربازی و بڵاوكردنەوەی هزری توندڕۆیی لە ناوخۆ و لە جیهانیشدا، لەوانە:

هەموو ئەو ئیسلامییە ڕادیكاڵانەی لە ڕۆژئاوا دەژین، بەها و یاساكانی لیبڕاڵ دیموكراتی وەك چەكێك دژی خودی سیستمە لێبڕاڵی و دیموكراتییەكە بەكار دەهێنن.

گۆڕینی سرووشتی ئامێرە مەدەنییەكان وەك (فڕۆكە، ئۆتۆمبێل، تاقیگە زانستییەكانی زانكۆكان ...هتد) بۆ كاری تێكدان و سەربازی، هەروەك چۆن هەر دوو باڵاخانەی بازرگانی جیهانی لە ئەیلوولی 2001 بە فڕۆكەی مەدەنی تەقێنرانەوە.

بە كارهێنانی مرۆڤ وەك چەك و بۆمبی خۆكوژ كە ئەمەیان لووتكەی بێڕێزیكردنە بە كەرامەتی مرۆڤ.

بەكارهێنانی پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا وەك (یوتیوب، گەمەی ئەلكترۆنی، تۆڕەكانی سۆشیال میدیا و...هتد) بۆ بڵاوكردنەوەی ترس و تۆقاندن و توندڕەوی.

بەكارهێنانی درۆنی هەرزان و بۆمبڕێژكردنی بۆ هێرشی تیرۆریستی.

ئەمانەی ئاماژەمان پێكردن، چەند نموونەیەكی زۆر بەرچابوون كە لەگەڵ سەرهەڵدانی گرووپە تیرۆریستییەكان وەرچەرخانی لە سرووشتی شەڕی نەریتی و سوپادا دروست كردووە و، مرۆڤایەتی گەیاندووەتە ئەو قەناعەتەی كە ئەركی سوپای نەریتی كە پڕچەكە بە ڕۆكێت و فڕۆكەی پێشكەتوو و كەشتیی فڕۆكەهەڵگر و بۆمبی ئەتۆمی ژێر ئاو، بەرەو كۆتایی بچێت و چاوەڕێی ئەوە بكرێت، كاتێك سەركردایەتیی شەڕەكانی داهاتوو لە مرۆڤەوە دەگوازرێتەوە بۆ زیرەكیی دەستكرد، نازانرێت ئایندەی مرۆڤایەتی بە كوێ دەگات.

 

 سەركردایەتیی زیرەكیی دەستكرد و

سرووشتی شەڕی داهاتوو لە جیهاندا

پڕۆفیسۆر ئەریك سمیس سەرۆكی ئەنجومەنی كارگێڕی كۆمپانیای گوگڵ و هاونووسەری كتێبی «سەردەمی زیرەكیی دەستكرد: ئایندەی مرۆڤایەتیمان»، لە دوایین وتاریدا لە گۆڤاری فۆرین ئەفێرز ئاماژە بەوە دەكات كە لە ساڵی 2021 دەوڵەتی ئیسرائیل پۆلێك درۆنی لە غەززە بەكارهێناوە كە پێی دەگوترێت  «درۆنێك خاوەنی بینی كەسەكانە - person-view aerial drones»، ئەم پۆلە درۆنە بە سیستمی زیرەكیی دەستكردەوە پێكەوە گرێ دراون و توانیویانە لە ئاسمان پێكەوە بڕیارێكی دەستەجەمعی بدەن و بڕیار بدەن بەرەو كام ئامانجە دەچن و دەیپێكن.

هەروەها ئاماژەی بەوە كردووە ئەو هەوڵانەی ئیسرائیل دەیدات بۆ كوشتنی نەیارەكانی لە غەززە و لوبنان، هەموویان لەلایەن زیرەكیی دەستكردەوە مەزندە دەكرێن و شوێنەكانیان دەدۆزرێتەوە و هەر بە ڕێگەی زیرەكیی دەستكردیش بۆمبەكە دەتەقێنرێت و ئامانجەكان دەپێكێت.

پڕۆفیسۆر سیمیس، شەڕ و بەردەوامیی شەڕەكان بە فاكتەر و هاندەری گرنگیی داهێنانەكان لە قەڵەم دەدات و جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە پێداویستیی شەڕەكان و هەوڵدان بۆ كەمكردنەوەی قوربانییەكان داهێنانی سەیر بەرهەم دەهێنێت. هەر بۆ نموونە لە ئێستای شەڕی ئۆكرانیادا، ڕووسەكان تانكێكیان دروست كردووە كە شۆفێری نییە، بەڵام ئەم تانكە بە ڕێگەی زیرەكیی دەستكرد توانای هاویشتنی ڕۆكێت و پێكانی ئامانجەكانی هەیە، لە هەمان كاتدا وەك مرۆڤ توانای هەڵدانی نارنجۆكی دەستی هەیە بۆ سەنگەرەكانی دوژمن، بە هەمان شێوە ئۆكرانییەكانیش بە ڕۆبۆت چاودێریی هێڵی پێشەوەی سەنگەری شەڕ لە بەرانبەر ڕووسیا دەكەن و هیچ سەربازێك لە هێڵی پێشەوە نییە، ئەگەر سوپای ڕووسیاش هێرش بكات، ڕۆبۆتەكان توانای بەرگریكردنیان هەیە. لەم چوارچێوەیەدا سمیس دەڵێت: «جڵەوی شەڕی داهاتوو لە دەستی ئەو لایەنە نابێت كە سوپای گەورە و فڕۆكەی پێشكەوتوو و دەبابە و زرێپۆشی باشی هەیە، بەڵكو لەدەستی ئەو لایەنە دەبێت كە پڕۆگرام و سۆفتوێری زیرەكیی دەستكردی باشی هەیە».

مستەفا سلێمان خاوەنی كۆمپانیای «Deep Mind»ی زیرەكی دەستكرد و نووسەری كتێبی «شەپۆلی داهاتوو» ئاماژە بەوە دەكات، هێزی زیرەكی دەستكرد بەرەو ئەوە هەنگاو هەڵدەگرێت، بتوانێت لە یەك كاتدا چەند ئەركێك « General purpose»جێبەجێ بكات و ئەمەی ناو لێ ناوە، زیرەكیی دەستكردی فرە ئەرك «AIG»، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر بمانەوێت كۆمپانیایەك بە زیرەكیی دەستكرد بەڕێوە بەرین، ئەوا لە یەك كاتدا تەنیا ئەپلیكەیشنێك دەتوانێت ڕۆڵی «بەڕێوەبەری كارگێڕی، كارمەندی ژمێریاری، كارمەندی ماركتینگ، ڕێكخستنی دواكاریی كڕیارەكان، كەمكردنەوەی خەرجی كۆمپانیا و داڕشتنی پلانی سەركەوتوو» جێبەجێ بكات.

پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا دەتوانرێت زیرەكی دەستكردی فرە ئەرك «AIG» لە بواری سەربازیشدا بەكار بهێنرێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا ئەریك سمیس دەڵێت: «لە ئێستادا لە بازاڕی درۆنی بازرگانیدا چین باڵادەستە و تەنیا كۆمپانیای DJI ڕێژەی زیاتر لە70% كۆی درۆنی بازرگانی لە جیهاندا بەرهەم دەهێنێت، ئەوجا لەبەر ئەوەی بونیادی سیستمی یاسایی چین تۆتالیتارییە، سوپای چینی توانیویەتی لێهاتوویی خۆی بسلەمێنێت و كۆمەڵێك گۆڕانكاری و چەمكی تازەی تەكنەلۆژی لە بواری سەربازیدا بەرهەم بهێنێت كە پێی دەگوترێت «شەڕی زۆر وردی فرە بوار- multidomain  precision warfare «، بەم تەكنەلۆژیا تازە سەربازییە سوپای چین دەتوانێت، زانیاریی ورد كۆ بكاتەوە و بە چڕی چاودێری بكات، هەروەها بە زۆر شێوە چەكەكان بەكار بهێنێت.

چین هەتا ئێستا بە شێوەی پراكتیكی ئەم تەكنەلۆژیایەی لەناو سوپای وڵاتەكەی بەكار نەهێناوە و تەنیا بە شێوەی دیزاینی ئیلیكترۆنی (Simulation) دروست كراوە و تواناكەی تاقی كراوەتەوە. بۆیە گواستنەوەی ئەم دیزاینە ئیلكترۆنییە بۆ سەر ئەرزی واقیع و پراكتیزەكردنی كارێكی قورس نابێت، هەروەها هەندێك لە كۆمپانیاكانی زیرەكیی دەستكرد وەك «Open AI، Deep mind» لەو گەمانەی دروستیان كردووە، توانیویانە شێوازێك لە سەركردایەتیی زیرەكیی دەستكرد لەناو ئەو گەمانە دروست بكەن، كە لە یەك كاتدا دەتوانێت چەندین بواری ورد و گرنگ بەڕێوەبەرێت، ئەمەی ئێستا بە شێوازی دیزاینی ئەلیكترۆنی لە زیرەكیی دەستكرد پێی گەیشتوون، ئەگەر سنوورێكی بۆ دانرێت، وەك ئەو سنوورانەی بۆ چەكی ئەتۆمی و كێبڕكێی چەك لە سەردەمی شەڕی سارد (ئەمریكا و سۆڤیەت) پێوەی پابەند بوون، مەترسییەكانی كەم دەبێتەوە، بەڵام ئەگەر ئەمریكا و چین لە بواری زیرەكیی دەستكرد ئەو لێكتێگەیشتنە لە نێوانیان نەبێت، مرۆڤایەتی ڕووبەڕووی كارەسات دەبێتەوە.

لایەنێكی دیكە كە سەركردایەتیی زیرەكیی دەستكرد دەتوانێت لە بواری سەربازیدا ڕۆڵی یەكلاكەرەوە بگێڕێت، ئەوەیە كە سەركردە سەربازییە نەریتییەكان بەردەوام لە شەڕەكاندا پێویستیان بەوەیە كە لەگەڵ گۆڕانكاریی سرووشتیی شەڕەكە مامەڵە بكەن و لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانە نەخشە و پلان و تاكتیكە سەربازییەكان بگۆڕن، ئەمە هەموو كات كاتێكی زۆری پێویست بووە، بەڵام كاتێك زیرەكیی دەستكرد سەركردایەتی دەكات، ئەوا لە ماوەی چەندین چركەدا دەتوانێت كۆمەڵێك گۆڕانگاری و ئەگەر جۆراوجۆر بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ شێوازی شەڕەكە بگۆڕێت و ئاراستەی شەڕەكە بەرەو لایەكی دیكە بەرێت، لەمەش زیاتر زیرەكیی دەستكرد كە تێكەڵی تەكنەلۆژیای سەربازی دەكرێت، یان بە دیوێكی دیكە زیرەكیی دەستكرد ئاراستەی تەكنەلۆژیای سەربازی دەكات، ئەوا زۆر بە وردتر لە مرۆڤ دەتوانێت ئەركەكانی ئەنجام بدات، هەر بۆ نموونە زیرەكیی دەستكرد وەك لە شەڕی ئۆكرانیا بینیمان، توانی كێڵگە مینڕێژكراوەكان پاك بكاتەوە، مینی چێنراو پووچەڵ بكاتەوە، لەمەش زیاتر توانرا بە ڕێگەی زیرەكیی دەستكرد، بریندارەكان لەناو گۆڕەپانەكانی شەڕ ڕزگار بكرێن و لاشەكان بگوێزرێنەوە و دەست دوژمن نەكەون.

لە ئێستا كە درۆن لەسەر ئاستی ئاسمانی و ئاوی، زۆر بە فراوانی بەكار دەهێنرێت، لە شەڕی ئۆكرانیادا هەنگاوی هەڵگرتووە بۆ ئەوەی بە شێوەی زەمینی «سەربازی پیادە»ش بەكار بهێنرێت، ئەم تەكنەلۆژیایە كاتێك مرۆڤ ئاراستەی دەكات، یان لە دوورەوە كۆنتڕۆڵی دەكات بەرەو ئامانجێكی دیاریكراو ئاراستەی دەكات، لەبەر ئەوەی ئەزموون و زانیارییەكانی بەردەستی مرۆڤ سنووردارە بەراورد بە زیرەكیی دەستكرد، ئەوا كاریگەری ئەم تەكنەلۆژیایەش سنووردار دەبێت و ناگاتە ئەو ئاستەی كە زیرەكیی دەستكرد ئاراستەی دەكات، هەر بۆیە كاتێك ئاراستەكردن و بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای سەربازی بە «ئەلگۆریزم» یان سیستمی زیرەكیی دەستكرد گرێ دەدرێتەوە، ئەوا ئاستی كاریگەریی ئەم تەكنەلۆژیایە دەگاتە ئەو ئاستەی كە مێشكی مرۆڤ باوەڕی پێنەكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە وەك خاوەنی كۆمپانیای «Deep mind» لە كتێبی «شەپۆلی داهاتوو» ئاماژەی پێكردووە، لە ناو ئەپلیكەیشنی زیرەكیی دەستكرددا و بە ڕێگەی ئەلگۆریزم زیرەكیی دەستكرد زانیارییەكان لەناو خۆیدا ئاڵووێر دەكات و زانیاریی تازەیان تێدا بەرهەم دەهێنێت، هەروەك چۆن شەترەنجی زیرەكی دەستكرد «alphazero chess» توانی تەنیا لە ماوەی چوار كاتژمێر مەشقكردندا لە شەترەنجی كۆمپیوتەر بباتەوە، كە ئەزموونی 300 ساڵی گەمەی شەترەنجی تیادا هەڵگیرابوو، لەمەش زیاتر لە یەكێك لە گەمەكانی ئەم شەترەنجە لەگەڵ پاڵەوانی جیهانی شەترەنج، بە جووڵەیەك كۆتایی بە یارییەكە هێناوە، كە هەموو توانای مرۆڤ ئەو جووڵەیەی بە هەڵە زانیوە، بەڵام زیرەكیی دەستكرد سەلماندی ئەو جووڵەیە ڕاستە و توانی كش و مات بە پادشای شەترەنجە بكات.

توانای زیرەكیی دەستكرد لە زۆر بواری سڤیل و دامەزراوە دەوڵەتی و حكوومییەكان تاقی كراوەتەوە، كە هەزاران جار لە توانا و توانای بیركردنەوەی مرۆڤ بەهێزترە و، تەنانەت گەیشتووەتە ئەو ئاستەی بۆ پەشیمان كردنەوەی ئەو كەسانە بەكار دەهێنرێت، كە لە ڕۆژئاوا بڕیاری خۆكوشتن دەدەن، لە ئێستادا ئەپلیكەیشنێك دروست كراوە بە ناوی suicide chat»»، ئەوانەی بڕیاری خۆكوشتن دەدەن، پێشتر ئازادانە دڵی خۆیان بۆ ئەم ئەپلیكەیشنە دەكەنەوە و بەشی هەرە زۆری ئەوانەی پەنا بۆ ئەم ڕێگەیە دەبەن، لە بڕیاری خۆكوشتنەكەیان پاشگەز دەبنەوە.

لە بواری پزیشكی بەتایبەتی خوێندنەوەی «پشكنینەكان و خوێندنەوەی وێنەی تیشك» زیرەكیی دەستكرد گەیشتووەتە ئەو ئاستەی لە ماوەی چەند چركەیەكدا بە جۆرێك ئەو پشكنین و وێنە تیشكییانە بخوێنێتەوە كە هیچ پزیشكێك لە توانایدا نییە، لەمەش زیاتر لە بواری بەرهەمهێنانی دەرمان و ڤاكسین توانای زیرەكیی دەستكرد لەو ئاستەیەدا كە دەتوانێت لە ماوەی چەند چركەیەكدا هەندێك كار ئەنجام بدات، كە لەوانەیە پزیشكەكان پێشتر بە چەندین مانگ نەیانتوانیبێت ئەو كارە ئەنجام بدەن.

هەڵوەستەكردنمان لەسەر ئاست و توانای زیرەكیی دەستكرد و بەراوردنەكردنی لەگەڵ توانای هزری مرۆڤ، بۆ ئەوەیە هەڵوەستەیەك لەسەر ئەوە بكەین، ئەگەر ئەم توانایە بە بێ كۆنتڕۆڵ بگوازرێتەوە بۆ ناو ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان، یان ئەم تەكنەلۆژیا پێشكەوتووە بگاتە دەستی تیرۆریستان، چ كارەساتێك ڕووبەڕووی مرۆڤایەتی دەبێتەوە؟ سمیس لە تازەترین توێژینەوەیدا «ئەمریكا ئامادەباشی بۆ شەڕی داهاتوو نییە»، زۆر ڕاشكاوانە لەسەر توانای زیرەكیی دەستكرد لە شەڕی غەززە هەڵوەستەی كردووە، بەوەی توانای زیرەكیی دەستكرد گەیشتووەتە ئەوەی زۆر بە ئاسانی ئەو دیوی سەنگەرەكانی دوژمن ببینێت، ئامانجەكان دیاری بكات، هەر خۆیشی ئامانجەكە بپێكێت، هەروەها شەڕی غەززە ئەوەی پیشان داین كە زیرەكیی دەستكرد توانای مەزندەكردنی گەیشتووەتە ئەو ئاستەی بزانێت، فڵان كەسی نەیار لەناو كام ئەپارتمان نیشتەجێیە، لەناو ئەپارتمانەكە لەناو كامە یەكەیان دەژی، لەناو یەكەكەش لەناو كام ژوورە و هەر خۆیشی ئاراستەی دەكات و ئامانجەكە لەو ژوورەدا دەپێكێت.

 

 زیرەكیی دەستكرد هێرشی سەربازی ئاسان دەكات بەرگریكردن زۆر قورس دەكات

سەرۆكی ئەنجومەنی كارگێڕیی كۆمپانیای گوگڵ دەڵێت: «ئەو هێرشە بەرفروانەی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە ئەمساڵدا بە درۆن و ڕۆكێت كردییە سەر ئیسرائیڵ، تێچووەكەی بۆ ئێران كەمتر لە 100 ملیۆن دۆلار بووە، بەڵام تێچووی بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرشە لەلایەن ئەمریكا و ئیسرائیلەوە لە سەرووی دوو ملیار دۆلار بووە»، لەمەش زیاتر تەنیا 10 درۆنی «خاوەنی تێڕوانینی كەسی person-view aerial drones» كە تەنیا نرخەكەی 500 دۆلارە هەر دەیان دەكاتە (5000 دۆلار) لە شەڕی ئۆكرانیادا توانیویانە دەبابەیەكی ڕووسی پەك بخەن كە نرخەكەی لە سەرووی 10 ملیۆن دۆلارە.

ئەم بەراوردە لەڕووی نرخی چەكی درۆن و بەكارهێنانی بە هۆی زیرەكیی دەستكردەوە، بووەتە سەرەتایەك بۆ كۆتاییهێنان بە سەردەمی سوپای نەریتی. سیمیس ئاماژە بەوە دەكات كە گرانترین درۆن كە ناوی «9 reaper drone - MQ»یە، توانای 1000 میلی هەیە لە ئاسماندا بیبڕێت و بگەڕێتەوە شوێنەكەی خۆی، كە تەنیا چارەكی تێچووی یەك فڕۆكەی شەڕكەری جۆری 35F ـە و وەك بە پراكتیكیش دەركەوتووە درۆنی «9MQ» زۆر لە فڕۆكەیەكی جەنگیی(35F) كاریگەرترە و باشتر ئامانجەكان دەپێكێت و مەترسیی قوربانیدانی مرۆڤیشی تێدا نییە.

لێرەوە ئەگەر بێینە سەر گواستنەوەی ڕۆبۆت وەك «سەربازی پیادە» بۆ گۆڕەپانەكانی شەڕ، ئەوجا مەزندەی ئەوە بكەین، چۆن پۆلە درۆنەكانی «person-view aerial drones» لە ئاسماندا بە هۆی زیرەكیی دەستكردەوە بڕیاری دەستەجەمعی دروست دەكەن و بەرەو ئەو ئامانجە دەڕۆن كە لەسەری ڕێك دەكەون، ئەوا ئەگەر ئەو ڕۆبۆتانەشی ڕۆڵی «سەربازی پیادە» دەبینن لەناو گۆڕەپانەكانی شەڕ بە ڕێگەی زیرەكیی دەستكرد و لەناو گۆڕەپانی شەڕ بگەنە ئەو بڕیارە دەستەجەمعییەی خۆیان و بڕیاری هێرشكردن بدەن و، خۆیان بڕیار بدەن چۆن چەكەكانیان بەكار بهێنن و هەر خۆشیان ئامانجەكە دیاری بكەن، ئایا چەمكی شەڕ لە داهاتوودا چ گۆڕانكارییەكی مەترسیداری بەسەردا دێت؟

لە ئێستادا كە دەوڵەتە گەورە و پێشكەوتووەكانی بواری تەكنەلۆژیای پێشكەتوو و زیرەكیی دەستكرد، جارێكی دیكە وەك سەردەمانی شەڕی ساردی سەدەی ڕابردوو كە خەریكی كێبڕكێی خۆپڕچەككردن و دروستكردنی كلاوەی ئەتۆمی بوون، ئێستا خەریكی ئەوەن تەكنەلۆژیای سەربازی و زیرەكیی دەستكرد بگوازنەوە بۆ ناو سوپا و دروستكردنی چەكی پێشكەوتوو و بەكارهێنانی بە ڕێگەی زیرەكیی دەستكرد و، كێبڕكێیانە كامیان لە فەزای سایبەردا بە سەری ئەوی دیكەدا زاڵ بێت، بەوەش جارێكی دیكە چارەنووسی مرۆڤایەتی كەوتووەتە ئەو دووڕێیانەی كە پێشتر لە ئەگەری بەكارهێنانی بۆمبی ئەتۆمی مرۆڤایەتی مەزندەی دەكرد.

پێش شەڕەكانی «ئیسرائیل و غەززە، ڕووسیا و ئۆكرانیا» بە شێوەیەكی گشتی بیرمەندان سەرقاڵی ئەوە بوون، چۆن مرۆڤایەتی لە زیانەكانی «گۆڕینی كەشوهەوا، دەرهاویشتە خراپەكانی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا لەسەر بێكاری، بڵاوبوونەوەی چەكی ئەتۆمی» دوور بخەنەوە، بەڵام دوای ئەوەی ئەم شەڕانە بوون بە تاقیگەیەك بۆ تاقیكردنەوەی تواناكانی زیرەكیی دەستكرد لە گۆڕەپانەكانی شەڕ، مەترسییەكان بوونە ئەوەی چۆن ڕێگری لەوە بكرێت، زیرەكیی دەستكرد نەبێتە بەشێك لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان، لەسەر ئەم پرسە لەگەڵ ئەوەی ئەمریكا و چین لە ڕووی پرانسیپەوە جۆرێك لێكتێگەیشتنیان هەیە، بەڵام هەتا ئێستا نەبووەتە هەنگاوی كردەیی لە نێوانیان و پێ ناچێت هەتا ئەو گرژی و ئاڵۆزییەی نێوان ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی لەگەڵ چین بەردەوام بێت، كە ئێستا گرژی و ئــاڵـــۆزییەكــی زۆر لەســەر چارەنووسی تـــــــایــــوان و ڕێـــــــرەوە ئــــاوییەكـــەی دەریای باشووری چین هەیە و، شی جین پینگ ئامانجی ئەوەی هەیە لە 2027 تایوان بگێڕێتەوە بۆ چین و، وەك هۆنگ كۆنگ مامەڵەی پارێزگایەكی چینی لەگەڵ بكات.