حوسێن یەزدان پەنا سەرۆكی پارتی ئازادیی كوردستانە  و جیا لەوەی سیاسەتمەدارێكی دیاری كوردستانە لە هەمانكاتدا پێشمەرگە و فەرماندەیەكی دیاری كوردستانە و لە شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش، یەكێك بوو لەو فەرماندانەی بەشداری تێكشکاندنی هێزی تیرۆریستانی كردووە و ئەفسانەی داعشی بەتاڵ كردۆتەوە، لە گفتوگۆ ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ « هەرێمی كوردستان لەناو گێژاوی ململانێی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا» بەم شێوەیە دید و بۆچوون و پێشنیار و ڕاسپاردەكانی خۆی خستەڕوو.

 

ناونیشانی ئەم گفتوگۆیە «هەرێمی كوردستان لەناو گێژاوی ململانێی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا» دا، ناونیشانێكی زۆر فراوان و گەورەیە، زۆر زەحمەتە لە ماوەیەكی كورتدا بتوانین تەواوی ئاست و ڕەهەندەكانی شرۆڤە بکەین، بۆیە بەناچاری هەر دەبێت سەردێڕەكان بخەینە ڕوو.

بەر لە هەموو شتێ من پێموایە هەموو سیاسەتمەداران، تۆێژەران و میدیاكاران  دەبێ ئەوە بزانن كە ئێمە لە چ جیهانێکداین. جیهانی ئێستا ئەو جیهانە نییە كە لە ساڵی 1990 تا 2008 ، لیبرال- دیموكراسیی تێدا باڵا دەست بوو. سیستەمی جیهانیی لەو ماوەیەدا  جێی خۆی لە دوو جەمسەرییەوە دابووە، تاک جەمسەری، سەرکەوتنی لیبڕاڵ- دیموکراسی و سەرهەڵدانی جیهانی تاکجەمسەری لە پاش ڕووخانی دیواری بەرلین و شکستی کەمپی کۆمۆنیزم دەستی پێکرد. لەماوەی نزیكەی دوو دەیەی جیهانی تاكجەمسەری و سۆپەر پاوەریی ئەمریكادا، سیستەمی جیهانی  و ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەکان لەسەر بنەمای بیركردنەوە و تێگەیشتن و بەرژەوەندییەکانی ئەمریكا بوو.

بەڵام لەدوای ساڵی 2008 و هەڵبژاردنی باراك ئۆباما بۆ سەرۆكی ئەمریكا جیهان بەرە بەرە دەستی كرد بە گەڕانەوە بۆ فرەجەمسەری. دۆکتورینی ئۆباما فاکتەرێکی گرینگی گەشەی خێرا و بەهێزبوونی پێگەی چین و بووژانەوەی ڕووسیا بوو. بۆیە جیهانیی بەرەو ئاراستەیەک برد کە سیستەمی لیبڕاڵ- دیموکراسی و نەزمی تاکجەمسەریی  نەیتوانی بەردەوام بێت. ئیتر لەم قۆناغەوە جەمسەرە گەورەكان بەرەبەرە لە بەرانبەر یەکتردا وەستانەوە. چین بووەوە جەمسەرێكی گەورە لە ئاسیا، ڕووسیا بووەوە جەمسەرێكی گەورە لە ئۆراسیادا و توانیشی لەو جوگرافیایەدا باڵادەست بێت و بەشێكیشی كۆنتڕۆڵ بكات.

جیهانی ئەمڕۆ بەرهەمی ململانێکانی نێوان ئەو جەمسەرانەیە. ئەم ململانێیە بووەتە هۆكاری ئەوەی جیهان ببێتە جیهانێكی ئەنارشیی پڕكێشە و ئاژاوە،كە تیایدا هیچ دەوڵەت و یەکەیەکی سیاسیی ناتوانێت لە چارەنووس و ئایندەی خۆی دڵنیا بێت، ناوەندێكی بڕیاری نێودەوڵەتی نەماوە كە بتوانێت پرسێك یان شەڕێك یەكلایی بكاتەوە و چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە. لەم جیهانە ئەنارشییەدا هەر دەوڵەتێك هەوڵدەدات خۆی بەهێز و بەهێز و بەهێزتر بکات. هاوکات دەوڵەتان بەگومانەوە لە یەکتر دەڕوانن و چاودێریی جووڵەکانی یەکتر دەکەن.

لێرەوە کاتێك بۆ ڕووداوی ٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣ دەڕوانین کە چەکدارانی حەماس هێرشیان کردە سەر ئیسڕائیل، لە گەڵ ئەوەدا کە دەزانین پرسی ئیسرائیل و فەلەستین پرسێكی کۆن و مێژووییە، بەڵام بە دیاریکراوی ئەو ڕووداوە و كاردانەوەی ئیسرائیل، بەرهەم و دەرهاویشتەی ململانێی نێوان جەمسەرە گەورەكانە و، بەرهەمی ئەو جیهانەیە كە هەر دەوڵەتێك دەیەوێت خۆی تێدا بەهێز بێت.

هێرشی ٧ی ئۆکتۆبەر  کە بە بڕوای من خاڵێکی وەرچەرخانە لە پێوەندییە نێودەوڵەتییەکان و نەزمی جیهانیی،لە ململانێی نێوان حەماس و ئیسرائیل زۆر گەورەتر بوو. ئەوە ڕاستە کە هێرشەکەی حەماس لە لایەن ئێرانەوە ڕێکخرا بوو و تاران پشتگیریی هەمە لایەنەی حەماسی کردووە و تیمە تایبەتەکانی حەماس لە تاران خولی پەروەردەیان دیتبوو، بەڵام دەوری  پۆتینی سەرۆكی رووسیا لەم ڕووداوە گەورەیەدا دەبیندرێ. ئەوەش لەپێناو  دوورخستنەوەی فۆكسی جیهان لەسەر شەڕی ئۆكرانیا بوو. پووتین توانی لە دەرفەتی شەڕی غەززەدا فۆكسی جیهان لەسەر ئۆكرانیاوە بگوازێتەوە سەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. دواتریش  بەهێرشی ئیسرائیل بۆ سەر كونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق و، پاشان وەڵامدانەوەی ئێران بە لێدانی ئیسرائیل، هێندەی دیكە فۆكسەكە لەسەر ئۆكرانیا لاچوو و زیاتر كەوتەوە سەر ئەم شەڕەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

ئەم ململانێیەی نێوان جەمسەرە گەورەكان بە ڕادەیەك فراوان بووە كە بەتەواوەتی كاریگەریی خستووەتە سەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوەی ئێستا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە گۆڕێدایە و لە داهاتووشدا ئاکامەکانی دەبینین، دەرهاویشتەی ئەو ململانێیەیەكە سێ جەمسەری گەورە بەڕێوەی دەبەن كە بریتیین لە: « ئەمریكا و ڕووسیا و چین» .

لەنێو ململانێی ئەم جەمسەرە گەورانەدا، پرسیار ئەوەیە كوردستان چۆن خۆی دەدۆزێتەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستی بەوەیە كە دەبێت سەركردەكانی هەرێمی كوردستان خۆیان لەسەر ئەو بنەمایە ساغ بكەنەوە کە لەسەر چ بنەمایەك سیاسەت دەكەن؟، ئایا لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی نەتەوەیی و نیشتمانی كیانی سیاسیی هەرێمی كوردستان سیاسەت دەكەن یان لەژێر كاریگەریی شەپۆلە سیاسییە جییهانی و ناوچەییەکاندا؟

بەو  ئەزموونەی لە ساڵی 1991 ەوە تا ئێستا لە هەرێمی كوردستان هەمە، لەو ماوەیەدا سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان سیاسەتێكی جوانی پیادە كردووە و هەر ئەو سیاسەتەش هەرێمەكەی پاراستووە.

بەڵام پرسیاری دیكە ئەوەیە ئایا هەرێمی كوردستان دەتوانێت لەناو ئەم ململانێ و كێشانەدا بێ لایەن بێت؟ بە تێگەیشتنی من ململانێكە هێندە گەورەیە ئەگەر بمانەوێت بێ لایەنیش بین لەوانەیە نەتوانین.

ڕاستە هەرێمی كوردستان دەوڵەت نییە و هەرێمێكە لەناو دەوڵەتێكی فیدرالیدا ، بەڵام جیهانی ئێستا تەنیا جیهانی ڕۆڵگێڕانی دەوڵەتان نییە، ئەو کێشە و  شەڕانەی لە ئارادان، تەنیا شەڕ و کێشەی نێوان دەوڵەتەكان نییە و ئاکتۆریی نادەوڵەتییشیان تێدا بەشدارن. لەم ڕوانگەیەوە هەرێمی كوردستان وەك ئاکتۆرێکی نادەوڵەتیی سەربەخۆ ، دەتوانێت لە سەر بنەمای بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتمانییەکانی سیاسەتی خۆی هەبێت و لەسەر ئەو  بنەمایە دۆست و دۆژمنی خۆی دیاری بکات. بەم پێودانگە هەرێمی کوردستان دەبێ لە ناو گێژاوی ململانێی ئیقلیمی نێودەوڵەتییەکاندا کە لەوانەیە بە شەڕی گەورە بگات، لە پێشدا دەبێ هەرێم سەرچاوەکانی هەڕەشە و دەرفەتی خۆی بناسێت. چونکە ئەم بارودۆخە جیهانییە بۆ هەرێمی کوردستان هەم هەڕەشەی پێوەیە و هەم دەرفەت. دیارە ئامانجی هەر دەوڵەت و کیانێکی سیاسیی بەردەوامی و مانەوەیە. هەرێمی کوردستان دەبێ بزانێ کە سەرچاوەی دەرفەتی مانەوە و بەردەوامی و گەشەی لە کوێوەیە. ئەی سەرچاوەکانی هەڕەشەی سەر هەرێم کامانەن و لە کوێوەن؟

بەداخەوە سەرچاوەکانی هەڕەشە لەسەر هەرێمی كوردستان  زۆرن. هەر چوار دەوری هەرێمی كوردستان ئەو دەوڵەتانەن کە نیاز و ڕەفتار و ڕوانگەیان دوژمنانەیان لەسەر هەبوون و بەردەوامیی ئەم كیانە هەیە. خۆ ئەگەر تا ئێستا تەحەمموول و  تەعامولیان لەگەڵ کردووە  هی ئەوەیە كە شتی دیكەیان پێناكرێت، دەنا هیچکام لەو دەوڵەتانە ئامادە نین ڕۆژێك هەبوونی هەرێم یان كیانێكی سیاسیی كوردستانی قبوڵ بكەن. بۆیە سەرچاوەکانی هەڕەشە لەسەر هەرێمی كوردستان لە ئێستادا زۆر ڕوونن.بەڵام لە نێو جەمسەری هەڕەشەکان و دژبەرانی هەرێمی کوردستاندا لە ئێستا ئێران جڵەوداریەتی و سەركردایەتی ئەو هەڕەشانە دەكات.

تاران لە کاتێکدا سەرچاوەی سەرەکیی هەڕەشە دژی هەرێمی کوردستانە کە  لە ساڵی 1991ەوە هەتا ئێستاش هەرێمی کوردستان سیاسەتی دژایەتی لە گەڵ ئێرانی نەبووە. بەڵکوو سەرەڕای نیاز و ڕەفتارە دوژمنكارانەکانی ئێران، هەرێمی کوردستان هەر لەسەر سیاسەت و ڕەفتاری مودارا، ددانبەخۆدا گرتن و چاوپۆشین و لێبووردن و چارەسەری کێشەکان بە گفتوگۆ ڕۆیشتووە. بەڵام هەڕەشە و ڕەفتاری دژبەرانەی ئێران بەرەو ئاستێک هەڵكشا كە بە درۆنی خۆکوژی هێرش بێنێتە سەر بارەگای فەرماندەیی پێشمەرگە و  هاژەکی بالیستی چەند جارێك ماڵی هاووڵاتیانی سڤیل لە هەولێری پایتەختی كوردستان بە ئامانج بگرێت کە لە ئاكامدا چەندین هاووڵاتی سڤیل شەهید و  لەناو شەهیدەكاندا کۆرپەی تەمەن 11 مانگی تێدا بێت. کاتێ دوژمنکاریی ئێران بەم ئاستە گەیشت ئەوا ئەگەر سیاسەتیش ڕێگەی نەدابا، بنەما ئەخلاقییەکان ئەوەی دەخواست كە سەركردایەتیی سیاسیی هەرێمی كوردستان سنوورێك بۆ ئەو دوژمنكاریانە دابنێت و قسە و بڕیاری خۆی ڕابگەیەنێت. ئەو ڕۆكێتە بالیستیانەی ئێران گرتییە هەولێر، بەتەنیا کردەوەیەکی ڕەقی لەشکری نەبوو، بەڵكو پەیامێكی توندی سیاسی و سایکۆلۆژییش بوو دژی هەرێمی كوردستان و هەوڵێك بوو بۆ چاوترساندنی گەلی كوردستان. تاران پێیوا بوو بە ڕۆکێت و درۆن دەتوانێ هەرێمی کوردستان بەچۆکدا بێنێ و ئیرادەی لێ بستێنێت. بەڵام دیتمان کە چۆن هەرێم، خۆڕاگرانە لە بەرانبەر هەڕەشەکانی ئێراندا ڕاوەستاوە و ئیرادە و بەهاکان و بەرژەوەندیی خۆی دەپارێزێت.

 بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان گێژاوی ئەم ململانێ ئیقلیمی و نێودەوڵەتییە تازەیە بۆ خۆی بکاتە دەرفەت و هەڕەشەکان دوور بخاتەوە و مانەوەی خۆی دەستەبەر بکات، بە ڕووکاری دەرەکییدا دەبێ لە گەڵ ئەو بەرەیە بێت، کە پاراستوویە و دەیپارێزێت. هەرێمی کوردستان بە هیچ لۆژیکێک نابێ نزیک لە بەرەی هەڕەشەکان و دژبەرانی بێت. دیارە لە کاتی کردەیی کردنی ئەم سیاسەت و ستراتیژەدا دەبێ ڕەچاوی ئەوە بکرێت کە لە نێوان سیاسەت و دیپلۆماسی و ڕاگەیاندندا هێندێک سنوور هەن، کە نابێ تێکەڵ بکرێن و بشێوێندرێن. لەم بڕگە هەستیارەی دۆخی کوردستانی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتییدا هەرێمی کوردستان، هەروەها دەبێ لەپێناو بەردەوامی و گەشە و قۆستنەوەی دەرفەتەکان و پووچەڵکردنەوەی هەڕەشەکاندا ڕەچاوی ئەم خاڵانەش بکات:

١- چالاکتر کردنی دیپلۆماسی و بەهێز کردنی پێوەندییە هەرێمی و جیهانییەکانی لە پێناو وەدەستهێنانی پاڵپشتیی لە هەرێمی کوردستان.

٢- پەرەپێدانیی پێوەندیی و هاوکاریی ئابووریی هەرێمی و جیهانی.

٣- هاوکاری لە گەڵ ناوەند و دامەزراوە جیهانییەکانی وەک ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و یەکێتیی ئەوروپا.

٤- کەڵک وەرگرتنی چاکتر و زیاتر لە میدیاکان بۆ ناساندنی ناسنامەی کوردستانی و گەیاندنی پەیامی هاوکاری و ئاشتیخوازانە بە جیهانی دەرەوە  و دامەزراوە نێودەوڵەتیییەکان.

بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان بتوانێ بە ڕووکاری دەرەکی و لە بەستێنی جیهانییدا، دەرفەت بۆ خۆی بخوڵقێنێ و هەڕەشەکان پووچەڵ بکاتەوە، پێویستە ئاستی ناوخۆیی لە بەستێنە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و لەشکرییەکانیدا ئامادە بکات و بیکاتە هێزی بەرەنگار بوونەوەی هەڕەشەکان و بەکارهێنانی دەرفەتەکان، ئەم خاڵانەی خوارەوە دەتوانن هێندێک لەو هەنگاوانە بن:

١- خۆ بواردنی پارتە سیاسییەکان لە  ناکۆکیی سیاسی لەسەر ئەو پرس و بابەتانەی کە ڕەهەندی نەتەوەیی و نیشتمانییان هەیە و  گرێدراوی گشتیی کیانی هەرێمی کوردستانن.

٢- بەهێز کردنی یەکێتی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی ناوخۆیی لە هەرێمی کوردستان لەنێوان پارتە سیاسییەکان، چین و توێژەکان و ئایین و ئایینزا جیاوازەکاندا. .

٣-بەربەرەکانێ لەگەڵ گەندەڵی و بەهێزکردنی متمانەی دانیشتووانی کوردستان   بە سیستەمی سیاسی و حکوومەت و دەزگای کارگێڕی.

٤- گەڕاندنەوەی دەسمایەی کۆمەڵایەتی و  ئەو بەها نەتەوەیی و نیشتمانی و دادپەروەرانە بۆ کۆمەڵگە کە لە ئاکامی کۆمەڵێک قەیراندا، زیانیان پێگەیشتووە و، بووەتە هۆی دابڕانێکی ڕێژەیی لە نێوان خەڵک و سیستەمی سیاسیدا.

٥- پەرەپێدانی ئابووری لە هەموو کەرتەکاندا، کەڵک وەرگرتن لە سەرچاوە خۆماڵییەکان، پێکهێنانی دەرفەتی کاری زۆرتر، هەڵکشاندنی ئاستی ژیان و گوزەرانی دانیشتووان، هەروەها کۆتاییهێنان بە قۆناغی کۆمەڵگەیەکی بەکاربەر  و ڕۆیشتن بەرەو کۆمەڵگەیەکی بەرهەمهێن.

٦- بەهێز کردنی دامەزراوە لەشکرییەکان بە پەروەردە و  بارهێنانی نیشتمانی و ڕاهێنان و چەکدار کردنیان بە چەکی پێشکەوتووی سەردەمیانە.

٧-بە هێزتر کردنی دامەزراوە هەواڵگرییەکانی هەرێم بۆ بەربەرەکانێ لەگەڵ پلانی تێکدەرانە و دوژمنکارانەی دوژمنانی کوردستان و پاراستنی سەر و ماڵی هاووڵاتیان و ڕەواندنەوەی هەر جۆرە گومان و دوو دڵیی نێوان دانیشتووان و دامەزراوەکان.

٨- بەربەرەکانێی توند و لێبڕاوانە لەگەڵ پلانی گیرۆدەکردنی لاوانی هەرێمی کوردستان بە ماددە هۆشبەرەكان.

٩- پەرەپێدان بە کەرتی کشتو کاڵ و ئاژەڵداری و پشتبەستن بە بەرهەمی ناوخۆیی و هەوڵدان بۆ هەناردەکردنی بەرهەمە خۆماڵییەکانی ئەم دوو کەرتە.

١٠- خاوەندارێتی هەرێمی کوردستان لە دانیشتوانی ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم و  بەهێز کردنی قووڵایی نەتەوەیی لەگەڵ پارچەکانی دیکەی کوردستان.