فەرهاد محەمەد، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و سەرنووسەری گۆڤار گوڵانە، لە گفتوگۆی ئەمجارەدا (دادگای فیدڕاڵیی عێراق . گفتوگۆ و هەڵوێست) بەمجۆرە دید و بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستەڕوو:

 

لە پەنێڵیكی سەنتەری پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەمریكا، سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی نەرویجی، باسی لە مەترسییەكانی ئیسلامی سیاسی دەكرد و وەڵامی ئەو پرسیارەی دایەوە: بۆچی ئێستا لە ئەوروپا ترس لە ئیسلامی سیاسی «Islamophobia» دروست بووە؟ لە وەڵامدا گوتی: «ئیسلامی سیاسیی ڕادیكاڵ لە ئەوروپا، یاساكانی دەوڵەتانی ئەوروپا وەك یاسا سەیر ناكەن، بەڵكو دەیانەوێت بیكەن بە ئامرازێك و مەرامەكانی خۆیانی پێ جێبەجێ بكەن، هەر بۆ نموونە یاساكانی دەوڵەتانی ئەوروپا ڕێگەیان بە ئازادی ڕادەربڕین، خۆپیشاندان، كۆڕ و كۆبوونەوە داوە، ئەوان دێن ئەم یاسایانە بۆ مەبەستی بڵاوكردنەوەی توندوتیژی و تۆقاندن بەكار دەهێنن».

ئەم بۆچوونە دەكەم بە دەروازەی قسەكانم، بەڵام هەندێك بەرفراوانی دەكەم و دەڵێم: ڕادیكاڵیەتی ئایینی لە هەر شوێنێك باڵادەست بێت، ئەو جا ئەو ئایینە هەر ئایینێك، مەزهەبەكە سوننە بێت، یان شیعە، ئیدی هیچ بەهایەكی كۆمەڵگە، هیچ یاسا و ڕێسایەك نامێنێت و دەبێتە ئامرازێك بە دەستی ئەو توندهاژۆیانەوە كە مەبەستیانە هەموو بەهایەكی جوان و پێكەوەژیانی ئاشتییانەی كۆمەڵگە بسڕنەوە.

لێرەوە ئەگەر قسە لەسەر ئەو خەڵكانە بكەین كە پێیان دەگوترێت پەرلەمانتار لە عێراقدا كە دەكاتە «یاسادانەری عێراقی» و بپرسین و بزانین كێن، ئەوا لە دوای ساڵی 2004ـەوە كە یەكەم ئەزموونی كۆمەڵەی نیشتمانیی كاتیی عێراق دامەزرا و دواتر ناوەكەی گۆڕا بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، زۆرینەی سەرەكی ئەو یاسادانەرانە بریتین «لە ئیسلامی ڕادیكاڵیی سیاسیی شیعە» و ئامانجی هەموو لایەنە سیاسییە ئیسلامییەكانی شیعە «دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و فرەیی و پەرلەمانی و دیموكراتی» نییە، بەڵكو ئامانجی سەرەكییان كە نەیانشاردووەتەوە، كۆپیكردنی سیستمی «ویلایەتی فیقهی»ی كۆماری ئیسلامیی ئێرانە و دەیانەوێت لە چوارچێوەی ئەو دەستورەی ساڵی 2005 كە بەدڵیان نەبوو، بەڵام دەنگیان پێدا، وەك ئامرازێك بەكاری بهێنن بۆ ئەو ئامانجەی خۆیان كە هەیانە كە ئەویش سیستمی ویلایەتی فەقیهی لە عێراقدا. بەشداربووانی بەڕێزی ئەم گفتوگۆیە ئاماژەیان بەوە كرد، كە لەسەر داوای زۆرینەی پەرلەمانی داوا كرا، كە بەپێی یاسای 92ی دەستوور یاسایەكی تازە لە پەرلەمان دەرنەكرێت بۆ دامەزراندنی دادگایەكی نوێ بەو پێكهاتە تازەیەی كە دەستوورەكە داوای دەكات، بەڵكو فەرمانی ژمارە 30ی ئەنجومەنی وەزیرانی كاتیی ساڵی 2005 هەموار بكرێتەوە، كە هاوتای یاسایە و، لەمەش زیاتر وەك یاسایەكی ئاسایی هەموار بكرێتەوە، كە پێویستی بە دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان نییە و بە زۆرینە تێدەپەڕێت. ئەمە مانای ئەوەیە، پەرلەمانتارانی شیعە مەبەستیان بووە ئەگەر كورد و سوننەش دەنگ بەو هەمواركردنەوەیە نەدەن، بە دەنگی زۆرینە تێیپەڕێنن. ئەمەش دروست وەك ئەوەیە پەرلەمان ئامرازێك بێت و چۆنیان بوێت بە حوكمی زۆرینە فەرزی بكەن.

لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق لە ناو خۆیاندا چەند ناكۆك بن، لەسەر دوو پرس یەك دەگرنەوە:

یەكەم: دەبێت دەسەڵات لە دەستی ئیسلامی سیاسیی شیعەدا بێت، لەمەش زیاتر دەبێت لە دەستی ئیسلامی سیاسیی شیعەی وەلائیدا بێت، بۆ ئەمەش نموونەمان هەیە.

 لە ساڵی 2010 لیستی یەكەمی هەڵبژاردن «لیستی ئەلعێراقیە» بوو بە سەرۆكایەتیی ئەیاد عەلاوی كە ئەویش هەر شیعەیە، بەڵام شیعەی ئیسلامی سیاسی، دادگای فیدڕاڵیی لیستی براوەی هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2010ی گۆڕی بۆ پێكهێنانی گەورەترین فراكسیۆن لەناو پەرلەماندا، بەمەش جارێكی دیكە دەسەڵاتیان گێڕاندەوە بۆ دەستی ئیسلامی سیاسیی شیعە.

 لە ساڵی 2022 دوای پەسەندكردنی ئاكامی هەڵبژاردنەكانی كۆتایی ساڵی 2021، دادگای فیدڕاڵی ڕێژەی دوو لەسەر سێی دەنگدانی بۆ سەرۆك كۆمار گۆڕی بۆ ڕیژەی دوو لەسەر سێی ئامادەبووان بۆ گرێدانی كۆبوونەوە، بەمەش سێیەكی پەكخەری دروست كرد و ڕێگە نەدرا هاوپەیمانیی سێ قۆڵی (پارتی و سیادە و سەدر) حكومەت پێكبهێنن، ئەمەیان لەبەر ئەوە بوو، سەدر كە خۆی پێشتر بەشێك بوو لە هاوپەیمانیی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە، لەناو ئەو هاوپەیمانییە هاتە دەرەوە، بەمەش كۆماری ئیسلامیی ئێران موقتەدا سەدری وەك مەترسییەك سەیر كرد.

دووەم : هەموو لایەنە ئیسلامییە شیعەكانی عێراق دەیانەوێت، دادگای فیدڕاڵیی عێراق، هەر بەم پێكهاتەی ئیستای بەردەوام بێت و، یاسایەكی تازە دەرنەچێت و پێكهاتەی ئەم دادگایە گۆڕانكاری بەسەردا نەیێت. هەر بۆ نموونە ئەو كاتەی دادگای فیدڕاڵی بریاری دا، كە یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان پێچەوانەی دەستوورە، هەروەها كە دادگا بڕیاری دا كاندیدەكەی پارتی بۆ سەرۆك كۆمار دەبێت بكشێتەوە، لەو كاتەدا ئێمە هاوپەیمان بووین لەگەڵ موقتەدا سەدر، بەڵام نە سەدر و نە تەیاری سەدریش نەیانگوت بڕیارەكانی دادگا غەدرە و نادەستوورییە.

خوێندنەوەی واقیعی پرۆسەی سیاسیی عێراق لەم سۆنگەیەوە، بەرەو ئایندەیەكی باش بۆ پێكەوە ژیان و چەسپاندنی بنەماكانی سیستمی فیدڕاڵی و جێبەجێكردنی ڕۆحی دەستوور هەنگاو هەڵناگرێت و، ئەگەر لایەنە عێراقییەكان وەك پارتی دیموكراتی كوردستان هەڵوێستی یەكلاكەرەوە وەرنەگرن و ئەمریكا بەئاگا نەیەتەوە، ئەوا سەڕەی عێراق هاتووە تەسلیمی ئیسلامی شیعە بكرێتەوە، هەروەك چۆن ئەفغانستان دوای 20 ساڵ تەسلیمی بزووتنەوەی تاڵیبان كرایەوە.