د.جەلال ئەحمەد، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و بەڕێوەبەری بنكەی توێژینەوەی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و پسپۆڕە لە كۆمەڵناسی و مامۆستای زانكۆی سەڵاحەدین- هەولێریشە، لە گفتوگۆی ئەم جارە )بەئامانجگرتنی هەرێمی كوردستان و هۆكارەكانی( بەم جۆرە بیروبۆچوون و تێڕوانین و پیشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

 بۆ دەربڕینی ڕا و سەرنجەكانم سەبارەت بە هێرش و بەئامانجگرتنی هەرێمی كوردستان لە لایەن ئێران و توركیاوە، دەچمە لای ئەو پێودانگانە (نعۆم چۆمسكی) لە كتێبی (دەوڵەتە شكستخواردووەكان، خراپ بەكارهێنانی و هێز و دەستدرێژیكردنە سەر دیموكراسی)دا دیاری كردوون بۆ هەژماركردنی هەر دەوڵەتێك بە شكستخواردوو.

لەو كتێبەدا چۆمسكی دەڵێت: «دەوڵەتێك كە نەتوانێ ئاسایشی پێویست بۆ هاووڵاتیانی دابین بكات، مافەكانیان لە ناوخۆ و درەوەدا نەپارێزێت، نەبووبێتە قەڵغان بۆ دامەزراوە دیمۆكراسییە فەرمی و نافەرمییەكانی، پێشێلی یاسا و پەیماننامە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان بكات لەپێناو بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوورییەكانیدا، دەست بخاتە نێو كاروباری وڵاتانی دیكەوە لەو پێناوەدا، دەوڵەتێكی شكستخواردووە».

ڕەنگە بەر لە باسكردنی شكستخواردوویی ئێران و توركیا، باشتر بێت بپڕژێمە سەر ورووژاندنی ئەو پرسیارەی ئەرێ لە بەرچی عێراق دەوڵەتێكی شكستخواردووە؟ یا ڕەنگە دروستتر بێت، ئەگەر بڵێم، شكستخواردوویی ئێران و توركیا لە ڕووی ئەو هێرش و دەستدرێژییانەی دەیكەنە سەر سەروەریی عێراق و هەرێم، بەتایبەتی هۆكارەكەی شكستخواردوویی خودی عێراقە وەك دەوڵەت «لەبەر ئەوەی نە توانیویەتی وڵاتێكی ئارام و سەقامگیر بێت بۆ هاووڵاتیانی، نە وەك پێویست داكۆكی لە مافەكانیان كردووە و بگرە خۆی مافەكانیان پێشێل دەكات، تەنانەت هێزیشی بەرانبەر بەشێك لە پێكهاتەكانی بەكارهێناوە»، ئەوە باسی داكۆكیكردن لە دیموكراسی هەر مەكە. هەر بەپێی ئەو تایبەتمەندییانەش، كە گۆرنار مایرداڵ لە كتێبی (دەوڵەتی نەرم – Soft State)دا دیاری كردوون، عێراق دەوڵەتێكی شكستخواردووە، لەبەر ئەوەی كە:

1- هەیبەتی ناوخۆیی و دەرەكی لە دەست داوە.

2- سیستمی یاسایی پێشكەوتووە، بەڵام بە زۆری دەرهەق بەوانەی لە شەڕدان دژ بە گەندەڵی، ئەوانەی داوای مافەكانیان دەكەن، ئەو دزانەی سەر بە چینە چەوساوەكانن بەكاریان دەهێنێت، عێراق ڕێز لە بنەما دەستووری و یاساییەكانی ناگرێت، بەتایبەت لەو پرسانەی تایبەتن بە هەرێم و خەڵكەكەی.

3- دامەزراوە حكوومییەكانی زیاد لە پێویستین و بۆ بەخشینی ڕۆڵ بە كەسانێكن دروست كراون، بێ ئەوەی ڕۆڵێكی ئەوتۆیان هەبێت.

4- نوخبە سیاسییەكەی گەندەڵە و تەنیا لە خەمی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی خۆیدایە.

5- نەبوونی دادی كۆمەڵایەتی بووەتە هۆی زۆربوونی هەژاری و دواكەوتوویی.

6- گەندەڵی و قاچاغی و تاڵانكردنی سامانی گشتی و باجی گومرگی سنووریان بەزاندووە.

7- پاشكۆی وڵاتانی دەرەكی و بەتایبەتی پاشكۆی ئێرانە و دەسەڵاتی بەسەر بڕیار و ڕەوشی ناوخۆییدا نییە.

8- بەرژەوەندییەكانی نوخبەی سیاسی بە دامەزراوەكانی دەوڵەتەوە گرێ دراوە.

9- ڕیزەكانی گەل دابەش بووە بەسەر بەرەی دژ بە یەكدا.

10- بنیادی پەروەردە و فێركردن لە قوتابخانە و زانكۆكاندا هەرەسیان هێناوە.

11- سیاسەتی چەوساندنەوەی سیاسی پیادە دەكات.

12- دەوڵەتێكە لایەنگریی دەوڵەمەندەكان و سیاسەتی برسیكردنی زیاتری هەژاران پیادە دەكات.

13- ڕێز لە ماف و كەرامەتی هاووڵاتیانی ناگرێت.

14- شەفافیەتی نییە و بەرژەوەندی و سامانی گشتی و تایبەتی تێكەڵ بە یەكتری كردوون.

كەواتە هۆكاری سەرەكیی ئەو بەئامانجگرتنانەی هەرێم لە لایەن وڵاتانی ئیقلیمییەوە، بەر لە هەموو شتێك عێراقە كە نەیویستووە و نەیتوانی دوای ڕوخانی ڕژێم قۆناغێكی نوێ و جیاواز دەست پێ بكات، بەشێك لە هێزە خاوەن نفووزەكان لە ساحە سیاسییەكەیدا بە ئەندازەیەكی زۆر لەژێر كاریگەریی ئەجێندای ئێراندان، باوەڕیشیان بە دیموكراسی نییە و دەستیان نەداوەتە پڕۆژەیەكی نیشتمانی و خۆماڵی بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی و چەسپاندنی بنەماكانی دیموكراسی و دروستكردنی وڵاتێكی فیدڕاڵی بە فیعلی، خراپتریش لە جاران پیادەی سیاسەتی شۆڤێنییانە دەكەن بەرانبەر بە كورد و پێكهاتەكانی دیكە، نەشیتوانیوە سنوورێك بۆ تەڕاتێنی دەزگاكای موخابەراتی وڵاتان و تەسفیەی حیساباتی پێشووی بەشێكیان دابنێت، بۆیەش كەمتەرخەم و بێباكە لە ئاست پاراستنی سەروەرییەكەیدا، ئێمەش وەك هەرێم و ‌‌هێزە باڵادەستەكان تیایدا لەبەر ململانێ و پەرتەوازەیی ناوخۆیی و بەهەدەردانی توانا ماددی مەعنەوییەكانمان و پیادەكردنی سیاسەتی بەڕێكردنی ڕۆژگار، هاوكات بوونی بەشێكی زۆر لەو تایبەتمەندییانەی حوكمڕانیی شكستخواردوو كە لە سەرەوە باسم كردن، بەو حاڵەوە ناتوانین بەر بەو پێشهات و ڕووداو و سیناریۆكانی ئێستا و داهاتووش بگرین.

شكستخواردوویی ئێران و توركیاش لەم بارەیەوە لەوەدایە، كە لەبری دیالۆگ و دداننان بە مافی كوردان و چارەسەركردنی پرسی كورد، فەزایەكی وەهایان نەڕەخساندووە تا هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان لە ناوخۆی ئەو وڵاتانەدا خەبات بۆ مافەكانیان بكەن، لە لایەكی دیكەوە لە سەرووی هەموو عورف و ڕێساكانی مافی مرۆڤەوە، پیادەی بەكارهێنانی هێز دەكەن، بێ ئەوەی ڕەچاوی كات و شوێنی بەكارهێنانەكەی بكەن. چەندین جار لە هێرشەكانیان بۆ سەر ئەو هێزانە، هاووڵاتیانی مەدەنیی هەرێم بوونەتە ئامانج و قوربانی، با لەوەش گەڕێین، لە دواهەمین هێرشی ئێراندا بۆ سەر شاری هەولێر و ماڵی پێشڕەو دزەیی، ئەو پرسیارە دەورووژێ: ئەرێ بەڕاست ئایا ئامانج خودی پێشڕەو دزەیی بوو؟ ئەگەر ئامانجەكە هەر ئەو بووە، خۆ ئەو بەردەوام هەر لە هەولێر نەبووە! ئەی چۆن توانی سەركردەكانی دیموكرات (قاسملوو و شەرەفكەندی) لە ناو جەرگەی ئەوروپا تیرۆر بكات، كەواتە ئامانجەكە خودی شەهید پێشڕەو و هاوڕێ بازرگانەكەی نەبوو، بەڵكو پەیامێكی ترسنۆكانە بوو لە بەرگی پێت دەوەستم ڕاناوەستم، ئەو هێرشە لە سەرووی هەموو عورفێكیشەوە بوو، تەنانەت پڵنگ و شێرێكی دڕندەش دوای ڕاوكردنی نێچیرێك، كە دەبینن بەچكەی لە سكدایە، پەشیمانی بە ڕوخسار و ڕەفتارییانەوە دیارە و برسێتیان قووت دەدەنەوە و، لە جیاتی پڕكردنی ورگی برسییان بە گۆشتی نێچیرەكە دڵنەوایی بەچكەكە دەدەنەوە و یاری لەگەڵدا دەكەن، ڕەنگە گلەیی لە ئاژەڵێك نەكرێت بەو پێیەی سرووشتی وایە و دەرك بەوە ناكات، نێچیرەكەی لە چ بارێكدایە پێش ئەوەی ڕاوی بكات، بەڵام خۆ ئێران پێشی هێرشەكەش دەیزانی ئەوێ شوێنی نیشتەجێبوونی خێزان و كەسانێكی مەدەنییە و دەیانەوێ بخەون، خەوێكی كاتی، نەك یەكجارەكی! بەداخەوە تەنانەت دوای ڕووداوەكەش نموونەی هەڵوێستێكی وەهامان لە ئێران نەبینی و لە جیاتی پۆزش هێنانەوە، نامەردانە كەوتە وێزەی قوربانیان و ناوزڕاندنیان لەڕێی میدیاوە، ئەم ناوچە پڕ لە ئالنگارییە تا دۆخی دەوڵەتی قووڵ (Deep state) (عەسكەری و ئەمنی) و باڵادەستی فەوزای میلیشایی تێنەپەڕێنێت، دەسەڵات و فەزایەكی دیموكراسی بەخۆیەوە نابینێت.