317 ئافرەت لە چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان، یان حوكم دراون، یان راگیراون، لە ئاكامدا 67 منداڵ لەگەڵ دایكیان لە چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان دەمێننەوە

 

بە گوێرەی ڕێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكانی تایبەت بە پاراستنی مافەكانی منداڵ، دابینكردنی ژینگەیەكی تەندروست تایبەت بە منداڵان بە پێویست زانراوە. جاڕنامەی جیهانیی مافی منداڵان كە لەلایەن رێكخـراوی نەتـەوە یەكگـرتـووەكانەوە دەرچـووە و لە 54 ماددە پێكهاتووە، لە یەكەم ماددەدا باس لە مافی خوێندن دەكات. لە كاتێكدا لە ئێسادا 67 منداڵ لە ناو چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستاندا هەن، ئەو منداڵانە لە هەموو مافە سەرەتاییەكانیان بێبەشن، تەنانەت بەپێی یاسا مافی چوونە قوتابخانەشیان نییە. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان زیاتر ئەو پرسە گرنگە تاوتوێ دەكەن.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

 بەپێی ئاماری فەرمانگەی یاسایی و مافەكانی مرۆڤ لە دەستەی سەربەخۆیی مافەكانی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان، تاوەكو كۆتایی مانگی حوزەیران، 317 ئافرەت لە زیندانی چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان حوكمدراون یان راگیراون، لە ئاكامدا 67منداڵ لەگەڵ دایكیان لە زیندانی چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان دەمێننەوە، كە 30 منداڵی كوڕ و 37 منداڵی كچن.

لەو بارەیەوە تەیب عەبدولعەزیز بەڕێوەبەری چاكسازیی ئافرەتان و منداڵانی هەولێر دەڵێت: «ئەو منداڵانەی لەگەڵ دایكیانن، كێشەیەكە و بەردەوام ڕووبەڕوومان دەبێتەوە، بۆ هۆكارەكانی ئەمەش زۆر جار لەگەڵ دادوەرەكان،  یان لەگەڵ ناوەندەكان كارمان لەسەر كردووە، كە هەركەسێك تاوانبارە و دەگیرێت، لەلای خۆتانەوە هەوڵ بدەن منداڵەكانیان تەسلیمی كەسوكاریان بكرێت، بەڵام ڕێژەیەكی زۆریان كەسوكاریان نییە، ناچار دێنە ناو چاكسازییەكەوە، ئێمەش لە ڕێگەی خۆمانەوە بەردەوام هەوڵ دەدەین، كۆمەڵە منداڵێكیشمان ڕەوانەی خانەی بێسەرپەرشتان كردووە. هەتا ئێستا لەو 34 منداڵە نزیكەی 12 منداڵمان ڕەوانەی خانەی بێسەرپەرشتان كردووە، ئەوەش بەزۆر ناكرێت و دەبێت قەناعەتێك بۆ ئەو دایكە دروست بكەین، بەوەی چاكسازی بۆ منداڵ ژینگەیەكی تەندروست نییە، تەنانەت ئێمە بە یاساش ناتوانین ئەو منداڵانە بخەینە بەر خوێندن، خوێندن لەناو چاكسازییەكەماندا تەنیا بۆ تاوانبارەكانە، ئەو منداڵانەش كە لەگەڵ دایكیانن تاوانبار نین، ئێمە ناتوانین هەلی خوێندنیان بۆ دەستەبەر بكەین، بەڵام لە هەوڵداین لەگەڵ دایكەكان منداڵەكان ڕەوانەی خانەی بێسەرپەرشتان بكەن، هەروەها لە ڕێكەی داواكاری گشتی لە هەوڵداین تاوەكو بە یاسا كارەكان ڕێك بخەین، بەپێی یاسا ئەو منداڵانەی لە خوار تەمەنی سێ ساڵن، دەتوانن لەگەڵ دایكیان بن، بۆ ئەوانەش دایەنگەیەكمان دروست كردووە، لەگەڵ مامۆستا كە ڕۆژانە بەیانیان تا نیوەڕۆ لە دایەنگە بن، لە ڕووی دەروونییەوە توێژەرمان هەیە و مامۆستاكان بەردەوام هاوكاریانن، ئەوەی كە بەلای ئێمەوە گرنگە خوێندنەكەیە كە بە ڕاستی یاسا ڕێگە نادات كە بتوانین بیانخەینە بەر خوێندن، هەرچەندە ڕەنگە لەو 67منداڵە 10یان شموولی خوێندن بكەن».

 وەك بەڕێوەبەری چاكسازیی ئافرەتان و منداڵان باسی كرد، منداڵی بیانیشیان هەیە و ئەوانیش بەپێی یاسای عێراقی ناتوانن لە خوێندن سوودمەند بن».

ڕوان بابان توێژەری كۆمەڵایەتییە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «بە گشتی ئەو منداڵانەی كە لە زیندان لەدایك دەبن، وادەزانن زیندان ماڵی هەمیشەییانە. كاتێ منداڵێك لەگەڵ دایكی دەخرێتە زیندان، هەموو پاكی و بێگەردییەكەی لێ زەوت دەكرێت و لە جێگای ئەوە كۆمەڵێك یادەوەری لە لا دروست دەبێت كە لە هەستی منداڵی بێبەشی دەكات، بە شێوەیەك گرێی دەروونی لە لا دروست دەبێت كە كاریگەرییەكەی تا هەتایە لەسەری دەمێنێتەوە.» گوتیشی: «زۆربەی بیردۆزە پەروەردەیی و دەروونییەكان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە منداڵانی ناو زیندان كە لەگەڵ دایكیانن، جگە لەوەی گرێی دەروونی لە ناخی منداڵەكان دروست دەكەن، دەبنە هۆكاری ئەوەی كە وا لە ڕووی عەقڵییەوە گەشە نەكەن و نەتوانن كۆنتڕۆڵی هەستە سەرەتاییەكانیان بكەن و تووشی شەڕانگێزی و تووڕەییەكی بەردەوام دەبنەوە  و هەموو ئەو سیفاتانەی كە لە كەسێكی دەروون تەندروست لە تەمەنی پێنج ساڵییەوە دروست دەبێت، واتە كاتێك منداڵ ژیانی منداڵییەكەی لە زیندان بەسەر دەبات، ئەوە وای لێ دەكات بەراورد لەگەڵ منداڵێكی ئاسایی زۆر  لاواز بێت.  لە رووی عەقڵی و دەروونی و تەنانەت تەندروستیشەوە گرفتی دەبێت، بۆیە چاكبوونەوەی جەستەیی و دەروونیی منداڵەكان پێویستی بە دووبارە شیاندنەوەو تێكەڵكردنەوەی ئەم منداڵانە لەگەل منداڵانی ئاسایی هەیە، كە لە ژینگەیەكی تەندروستدا دەژین، بۆ ئەوەی تەندروستیی منداڵەكە و ڕێزگرتن لە خۆی و شكۆمەندییەكەی بەرز بكاتەوە».

ئەو توێژەری كۆمەڵایەتییە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ژینگەی زیندان بە سرووشتی كۆمەڵایەتی مرۆڤی دەستبەسەر كراو لەناو ژوورەكاندا سنووردار دەكات، بەتایبەتی ژنانی منداڵدار، كە لەوانەیە بە هۆی دۆخ و شوێنی زیندانەوە قەرەباڵغ بێت، بارودۆخەكە بۆ دایكانی سزدراو زۆر سەختە، جا دووگیان بن، یان دوای منداڵبوون، بە هۆی تایبەتمەندیی جۆری چاودێریی تەندروستی و دەروونیی پێویست بۆ ژنان لەو بارودۆخەدا، هەروەها حاڵەتێكی دەروونییە و خزمەتگوزارییە پزیشكی و دەروونییەكان لە زیندانەكاندا، هەر جۆرێك بێت، لەوانەیە چارەسەرێك نیشان نەدات، ئەوەش بە هیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەوانەی دەرەوە بەراورد ناكرێت».

ئیدریس محەمەد، ڕێنماییكاری دەروونییە و باسی ئەوە دەكات كە «پێویستە سەرەتا تەمەنی ئەو منداڵە دیاری بكرێت و تایبەتمەندییەكانی لە بەر چاو بگرن. لە ناو چاكسازییەكانیش دەكرێت ژیانێكی باشتریان هەبێت، خۆی چاكسازی واتە چاكسازی بۆ ئافرەتە دەكرێت بۆ ئەوەی ئەو دواتر بێتەوە ناو كۆمەڵگە، منداڵەكانیش لە تەمەنی ساواییەوە تا 12 ساڵن، لە ڕاستیدا بردنی ئەو منداڵانە لەگەڵ دایكیان بۆ چاكسازی نەك خراپ نییە، بگرە باشترە لەوەی لە دەرەوە بن، ئەگەر تا ڕاددەیەك ژینگەكەی چاكسازی باش بێت یان لانی كەم كەمێك لە ماڵەوە بچێت، ئەگەرچی ئەوە جۆرێكە لە ناچاری بەڵام بۆ تەمەنی منداڵی پێویستە، چونكە بڵێیت و نەڵێیت، منداڵەكانی ناو چاكسازی كە لەگەڵ دایكیانن، لە هەر شوێنێكی دیكە زۆر باشترە، چونكە لە گەورەترین فەراغدا دەژین، ئەویش فەراغی دەروونی و سۆزی و جەستەیی دایكیەتی، كەواتە پێویستە ئەو منداڵە لەگەڵ دایكیدا بێت، چونكە قۆناغی منداڵی یەكەم سەرچاوەی پەیوەندیكردنی منداڵ بە دایك و باوكیەتی، بەتایبەتی دایكی، چونكە پێویستی بە خۆشەویستی و دانەبڕانی ئەو هەیە».

ئەو ڕێنماییكاری دەروونییە هەر سەبارەت بەو منداڵانەی لەگەڵ دایكیان لە زیندان، یان لە ناوەندێكی چاكسازین دەڵێت: «ئەگەر ئێمە ئەو منداڵە ببەینە شوێنی منداڵان، یان نەوجەوانان، یان بێسەرپەرشتان و لە دایكی دووری بخەینەوە، ئەوا زیاتر غەدر لەو منداڵە دەكرێت، بەتایبەتی لە ڕووی دەروونی و پەروەردەییەوە، چونكە ئەو منداڵە لە ڕووی پەروەردەییەوە بە پلە یەك  پێویستی بە دایكیەتی، بۆیە تاكو بكرێت، نابێت لە دایكی داببڕێت، بەتایبەتی قۆناغی منداڵی، بەڵام كە دەچێتە ئەو قۆناغانەی كە پێویستی بە قوتابخانەیە، دەبێت هاوكاری و ئاسانكاری بۆ بكرێت. هەروەها چاكسازی دەبێت لە هەموو لایەنێكەوە چاكسازی بێت، نەك تەنیا بۆ ئافرەتەكە، بەڵكو دەبێت منداڵەكەش بگرێتەوە. كەواتە لەسەریانە بۆ ئەوەی پەروەردەكە بە باشی بڕوات و، لایەنە دەروونییەكەی منداڵەكە كەم تا زۆر بە جێگیری بڕوات، پێویستە لەو چاكسازییە دەرفەتی خوێندنی بۆ بڕەخسێت، بەوەش فەراغێكی دەروونی و كۆمەڵایەتی بۆ منداڵەكە پڕ دەكرێتەوە، كە خوێندن و تێكەڵبوونە و هاوڕێ گرتنە».  گوتیشی: «زۆرجار بەهۆی ژینگە گۆڕین منداڵەكە تووشی سەدمە و زەبرە دەروونییەكان دەبێت، بۆیە پێویستە منداڵ لە دایكی دانەبڕێت، بەڵام لە ژینگەی خراپ ناكرێت منداڵ بكرێتە قوربانی و باجی تاوانی دایكی بدات، لەو حاڵەتەش هیچ كەس ناتوانێت فەراغە دەروونییەكانی منداڵەكە پڕ بكاتەوە، بەپێی بۆچوونە زانستییە دەروونییەكان هیچ سۆز و خۆشەویستییەك قەرەبووی خۆشەویستیی دایك بۆ منداڵەكەی ناكاتەوە، بۆیە پێویستە لەناو چاكسازیدا منداڵ لە دایكی دانەبڕن و لە هەلی خوێندن و چوونە قوتابخانەش بێبەش نەكرێت».

هەر لەمبارەیەوە پشتیوان ساڵح  سەرپەرشتیاری هاوڕێی ڕەخنەگر، ئاماژە بەوەدەكات كە: «مانەوەی منداڵ لە چاكسازی و زیندان بە دڵنیاییەوە لەڕووی دەروونی و پەروەردەییەوە لێكەوتە و كاریگەری زۆر خراپی دەبێت، دیارە بەپێی قۆناغەكانی تەمەنیش كاریگەرییەكان پێوانە دەكرێن، منداڵ هەتا یەك دوو ساڵی تەمەنی جیاكردنەوەی لە دایكی  ئەستەمە، ئەم قۆناغە پێویستی بە سۆزی دایكە جا ئەو دایكە لە هەر بارودۆخێك بێت دەتوانێ ئەو سۆز و میهرەبانییەی كە پێویستە بە منداڵەكانی بدات، بەڵام بۆ قۆناغەكانی تر كاریگەرییەكان قوڵتر دەبنەوە،  چونكە مرۆڤ هەر قۆناغێكی تەمەنی بە ناكامڵی بەڕێبكات كاریگەری نەرێنی دەكەوێتە سەر قۆناغەكانی دواتری، كەسایەتی مرۆڤیش لە قۆناغی منداڵییەوە دروست دەبێت».

 گوتیشی: «دونیای منداڵ دونیایەكی ئازادە و منداڵ هێمای بێ تاوانی و ڕاستگۆیی و پاكییە ، ناكرێ منداڵ بخرێتە هیچ جۆرە زیندانێك ، چونكە ماڵ یەكەمین قوتابخانەی گەشە و پەروەردەیی منداڵە، خێزانیش یەكەمین دامەزراوەی پەروەردەیە كەمنداڵ تێیدا پەروەردە ببێت و كەسایەتی دروست بێت، بۆیە كاتێك منداڵ لە زیندانە لەم قوتابخانەیە بەدوورە و پەیوەندی بەهێزی خێزانی نییە، لەوانەیە هاوڕێ و هاوتەمەنی نەبێت و بەپێی پێویست یاری نەكات و ئەویش وەك دایكی زیندانییەكی گۆشەگیر بێت، ئەمەش كاریگەری خراپ دەخاتە سەر گەشەی دەروونی و گەشەی جەستەیی منداڵ، چونكە ئامانج لەپەروەردەی منداڵ ئەوەیە هاوكاریان بین بۆ ئەوەی بەدروستی گەشە بكەن و بەجوانی پێ بگەن و بەباشی ڕەفتار بكەن، ئەمانەش لە زیندان بەدی نایەت، جان جاك ڕۆسۆش دەڵێ واز هێنان لە ئازادی وازهێنانە لەژیان».

ئەو سەرپەرشتیارە لە درێژەی قسەكانیدا هێما بۆ ئەوە دەكات:» ئەم بابەتە پێویستی بە لێكۆڵینەوە و توێژینەوەی زیاتر هەیە بۆ ئەوەی تەواوی كاریگەرییەكانی دەستنیشان بكرێن و چارەسەرییان بۆ بدۆزرێنەوە، هیوام وایە لایەنی پەیوەندیدار كاری جدی لەسەر بكەن. چونكە خۆشترین و كاریگەرترین قۆناغی تەمەن ژیانی منداڵییە، منداڵ بەبێ تاوانی بەژیانی زیندان ڕابێت بەدڵنیاییەوە كاریگەری خراپی لە داهاتوودا دەبێت كە وەها بەئاسانی باس ناكرێن».