سزادراوانی ماددە هۆشبەرەكان لە ڕووی دەروونی و

جەستەییەوە چارەسەریان بۆ دەكرێت

 

 

  ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ژمارەی بەكارهێنەران و تووشبووانی ماددە هۆشبەرەكان و ئالوودەبووانی لەناو هەر دوو ڕەگەز (نێر و مێ) لە زیادبووندایە، هەڵمەتی نیشتمانیی بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان تەنیا لە بواری ڕێگری و دەستگیركردنی ئەوانەدا نییە كە بازرگانی بەم ماددە مەترسیدارەوە دەكەن، بەڵكو دەبێت قوربانییەكانیش كە ئالوودە بوون، چارەسەر بكرێن، ئەمەش وەكو بەشێك لە پرسی ستراتیژیەتێكی نیشتمانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە چەند پرسیارێكمان ئاراستەی ئیحسان عەبدولڕەحمان بابان، بەڕێوەبەری گشتیی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی چاكسازیی كۆمەڵایەتی لە وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی كرد.

 

 

* ستراتیژیەتێكی نیشتمانیی درێژخایەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر لە نێوان سەرجەم سێكتەرەكانی كۆمەڵگەدا دروست كراوە، ئەوەی پەیوەندی بە ئێوە هەیە، وەكو بەڕێوەبەری گشتیی چاكسازیی كۆمەڵایەتی، ئایا چ هەنگاوێكتان گرتووەتە بەر بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر؟

- ئێمە هەنگاوی یەكەممان لەم ستراتیژیەتە نیشتمانییە ئەوە بوو، ئەو كەسانەی ئالوودە بوون بە ماددە هۆشبەرەكان، لە ناو چاكسازییەكاندا لە كەسانی دیكەمان جیا كردەوە، لە هەرێمی كوردستان 1038 سزادراوی ماددەی هۆشبەر هەیە و 589 كەسیان تاوانی بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەریان لەسەرە، ئەوانی دیكە بە تاوانی جۆراجۆری بازرگانیكردن و بڵاوكردنەوەی ماددەی هۆشبەر سزا دراون، سزای بازرگانیكردن بە ماددە هۆشبەر زۆر جیاوازە لە سزای بەكارهێنەرانی، ئەم ژمارە زۆرەی سزادراوان گوشارێكی گەورەیان لەسەر چاكسازییەكانمان هەیە، چونكە بینایەی چاكسازییەكان تەنیا بۆ 900 سزادراو دروست كراون و كۆن و خراپن، كەچی 1600-1700 سزادراوی تێدایە، ئەمەش ژمارەیەكی زۆرە و تەنانەت لەناو ئەو هۆڵانەی كە بۆ 10 سزادراو تەرخان كراون، زیاتر لە 25 كەسی تێدایە، بە هۆی بڕینی بودجە و قەیرانی داراییەوە بینایەی چاكسازییەكانی (هەولێر و سلێمانی و دهۆك) لە ساڵی 2014ـەوە دروست نەكراون، بە شێوەیەكی گشتی لە هەر شەش چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان گرفتمان هەیە، بەڵام توانیومانە مامەڵەیەكی باش و گونجاو لەگەڵ بەكارهێنەرانی ماددە هۆشبەرەكان بكەین و جیایان بكەینەوە لەگەڵ ئەوانەی بازرگانی بە ماددە هۆشبەرەكان دەكەن.

بە شێوەیەكی گشتی ئێمە بەردەوامین لە بەرنامەی چاكسازی لە هەرێمی كوردستان و بەرنامەكانمان لە گەشەكردندایە، تەنانەت لە كۆتایی هەفتەی ڕابردوودا توانیمان 21 لاپتۆپ لە نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ چاكسازییەكان وەربگرین و پێشتریش ژمارەیەكی زیاترمان وەرگرتووە، ئەمەش بۆ ئەوەی ئەو زیندانیكراوانەی خەڵكی دەرەوەی هەرێمن، لەگەڵ خانەوادەكانیاندا بە فایبەر قسە بكەن.

* واتا دەتوانین بڵێین شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ بەكارهێنەری ماددەی هۆشبەر جیاوازە لەگەڵ ئەوانەی بازرگانی پێوە دەكەن و ئەم ژەهرە بڵاو دەكەنەوە، ئایا لەم ڕووەوە چیتان كردووە؟

- ئێمە وەكو بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی چاكسازی لە هەرێمی كوردستان لە هەر شەش بەڕێوەبەرایەتییەكەی چاكسازی لە هەر سێ پارێزگاكانی (هەولێر و سلێمانی و دهۆك) سێ چاكسازیی گەوران و سێ چاكسازیی ژنان و منداڵان كە 5103 كەسمان هەیە، كە 448 كەسیان سزای لە سێدارەدانیان هەیە و 1038 حوكم دراون بە ماددەی هۆشبەر بە هەردوو جۆری بەكارهێنەر و بازرگانیكردنەوە، لە ناو ئەم سزادراوانەشدا هەردوو ڕەگەزی نێر و مێ و تەنانەت منداڵی خوار 18 ساڵیش هەیە، لە ماوەی ساڵێكی دەستبەكاربوونم گۆڕانكاری و هەنگاوی باشمان ناوە بۆ ڕێكخستنی چاكسازییەكان و باشكردنی ئەو خزمەتگوزارییانەی پێشكەش بە سزادراوەكان دەكرێت، بەرنامەی خواردنمان ڕێك خستووە و بنكەی تەندروستییەكانمان باش كردووە و خولی ڕاهێنان و وۆرك شۆپ و سیمنار بۆ كارمەندانی چاكسازییەكان دەكرێتەوە، هەر لە هۆبەی پێشوازییەوە پشكنینێكی تەندروستی بۆ دەكەین و تاوەكو چالاكیی وەرزشی و مەكتەبە و وەرشەی هونەری و كاركردن گرنگیمان بە سزادراوەكان داوە، كارئاسانیش بۆ توێژەرە كۆمەڵایەتییەكان دەكەین و سیمیناریان پێشكەش دەكەین.

* ئایا تاچەند سزادراوەكانی ناو چاكسازییەكان كەوتوونەتە ژێر چاودێریی ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و، ڕاسپاردە و داواكارییەكانی مافی مرۆڤیان لەسەر جێبەجێ دەكەن؟

- هەموو چاكسازییەكانمان لەژێر چاودێریی مافەكانی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتووەكانن و بە چاودێریی خاچی سووری نێودەوڵەتی و دەستەی مافی مرۆڤی هەرێمی كوردستانیشەوە، ئەم سێ لایەنە بەردەوام چاودێریی ڕەوشی مافی مرۆڤ دەكەن لە ناو چاكسازییەكاندا، وەكو ئاماژەم پێ دا، تەنیا گرفتمان گوشاری زۆربوونی ژمارەی سزادراوانە كە بە هۆی بەرزبوونەوەی ڕێژەی تاوان ژمارەی سزادراوان زۆر زیادی كردووە و قەرەباڵغییەكی گەورەی لەسەر داناوین، بەتایبەتی چاكسازییەكانی ژنان و منداڵان كە كۆنن و بە نووسراوی فەرمی داوامان لە ئەنجومەنی وەزیران كردووە، بۆ ئەوەی بینای نوێیان بۆ دروست بكرێت، خۆشبەختانە بینای چاكسازیی ژنان و منداڵانی هەولێر كە لە پشت بینایەی چاكسازیی گەورانەوە، كەوتووەتە بواری جێبەجێكردنەوە و لە ئێستادا كاری تێدا دەكەن، لە هەوڵی ئەوەشداین بینایەكی چاكسازیی گەوران لە گەرمیان بكەینەوە، بەمەش قەرەباڵغی لەسەر چاكسازیی سلێمانی كەم دەبێتەوە و هاوكاری خێزانەكانیش دەبین ڕێگەیەكی دوور و درێژیان لە كۆڵ ببێتەوە لە كاتی سەردانیكردنی حەفتانەی سزادراوەكانیان، كە نزیكەی 700 سزادراو دەبن. بە شێوەیەكی گشتی جێگەی داخە تا دێت ژمارە و ڕێژەی تاوانبارانی ماددە هۆشبەرەكانیش لە هەرێمی كوردستان بە (بەكارهێنەر و بازرگانیكردن)ـەوە ڕووی لە هەڵكشان كردووە، لەگەڵ ئەمەشدا ئێمە بۆ چارەسەركردنی تووشبووانی ماددەی هۆشەبەر چەندین خول و وۆرك شۆپ و ڕاهێنانمان كردووەتەوە، بۆ ئەو كارمەندانەی لە چاكسازییەكاندا كار دەكەن، تاوەكو مامەڵەیەكی ڕاست و دروست لەگەڵ سزادراوان بكەن، لە هەر شەش چاكسازییەكەی هەرێمی كوردستاندا بنكەی تەندروستی و دكتۆری پسپۆڕی تایبەت بە لایەنی دەروونیمان هەیە، ئەمە وێڕای ئەوەی قوتابیمان لە هەموو قۆناغەكان خوێندن هەیە و ئەو سزادراوانەی بە پارالێل یان لە ئەهلی دەخوێنن، وەزیری خوێندنی باڵا لەسەر داوای ئێمە بڕیاری دا كە خوێندن بۆ سزادراوان بێ بەرانبەر بێت و بۆ ئالوودەبووان بە ماددە هۆشبەرەكان لە ڕووی دەروونی و جەستەییەوە چارەسەریان بۆ دەكرێت، سەرەڕای كەمیی دەرمان و توێژەران، ڕێككەوتنمان لەگەڵ یەكێتیی زانایان كردووە كە هەفتانە سیمینارمان بۆ دەكەن لەگەڵ سزادراوەكان، لە هەموو شارەكان لە ئێستادا پلان و بەرنامەكانمان بە چڕ و پڕی دەست پێ كردووە و لێژنەكانمان پێك هێناوە، هەم بۆ كەمتەرخەمییەكان و هەم بۆ پێشخستنی خزمەتگوزارییەكان، تەنانەت لە كاتی بوونی هەر كەمتەرخەمییەكدا سزای كەمتەرخەممان داوە و لێپرسینەوەمان لەگەڵ كردووە، تا سزای گواستنەوەی ڕاژەكەشی جێبەجێ كردووە، تەنانەت ئامێری سۆنەرمان دابین كردووە، بۆ پشكنینی ماددە هۆشبەرەكان و ئێستا هێنانی ماددەی هۆشبەر بۆ ناو چاكسازییەكان نزیك بووەتەوە لە سفر و بارودۆخەكە لەژێر كۆنتڕۆڵدایە.

* یەكێك لەو ڕێگەیانەی ژمارەی سزادراوەكانی ناو چاكسازییەكان كەم دەكاتەوە، یاسای لێبووردنی گشتیی بە مەرجە، ئایا لەم ڕووەوە هیچ هەنگاوێك نراوە؟

- بۆ لێبووردنی گشتی وەكو بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی چاكسازیی كۆمەڵایەتی داوامان لە ئەنجومەنی وەزیران كردووە بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسی یاسای لێبووردنی گشتی و بەرزكردنەوەی بۆ پەرلەمان، لەم ڕووەوە لێژنەیەك پێك هێنرا و بەندە ئەندامە تێیدا، پڕۆژە یاساكەمان ئامادە كرد و گەیاندمانە پەرلەمان، بەڵام بەداخەوە پەرلەمان هەڵوەشایەوە و هەرێم كەوتە ناو فەراغێكی دەستوورییەوە، ئەمە ڕێگەیەكە بۆ ئەوەی قەرەباڵغیی ناو چاكسازییەكان كەم بكەینەوە و هەلێكیش بدەینە ئەو سزادراوانەی حوكمەكانیان سووكە.

* ئەی سەنتەرەكانی شیاندنەوەی ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر بە كوێ گەیشتووە؟ ئایا بڕیار وا نەبوو چەند سەنتەری شیاندنەوەی ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر بكەنەوە لەپێناو چارەسەركردنی تووشبووانی بەكارهێنەری ماددە هۆشبەرەكان كە لە زۆر وڵاتدا وەكو نەخۆش و قوربانی سەیر دەكرێن؟

- وەكو بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی چاكسازیی كۆمەڵایەتی كارمان لەسەر كردنەوەی سەنتەری شیاندنەوەی ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر كردووە، چونكە دواجار ئەو كەسانەی ئالوودەی ماددەی هۆشبەر بوون، نەخۆشن و پێویستیان بە چارەسەركردن هەیە، بە سوپاسەوە ئەنجومەنی وەزیران ڕەزامەندیی داوە سەنتەری شیاندنەوەی تووشبووانی ماددەی هۆشبەر لە هەرێمی كوردستان بكرێتەوە و لە سنووری پارێزگای هەولێر یەكەمین سەنتەر هەنگاوی بۆ دەنێین و 40 كارمەند بۆ ئەو سەنتەرە دادەمەزرێنین، هەروەها بەپێی یاسای ژمارە 1ی ساڵی 2020ی ماددە هۆشەبەرەكان لە ماددەی 7دا بە ڕوونی هاتووە كە سەنتەری چارەسەری و شیاندنەوە دروست بكرێت، لەگەڵ خودی دكتۆر سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر هێڵین و بە سوپاسەوە هاوكارمانە تاوەكو ئەو سەنتەرە بكەینەوە، لەگەڵ كونسووڵخانەی ئیماراتیش بینایەك لە شەقڵاوە ئامادە كراوە و داوامان لێیان كردووە، نۆژەنی بكەنەوە و ئامادە بكرێت، بەم نزیكانە كارەكانی تەواو دەبێت.

پێویستە لێژنەی باڵای ماددە هۆشبەرەكان لە هەرێمی كوردستان فراوان بكرێت و بكرێتە ئەنجومەنی باڵای ڕووبەڕووبوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان لە هەرێمی كوردستان و لە بەرزترین ئاستدا لە ئەنجومەنی وەزیران سەرپەرشتیی ئەو سەنتەرە بكەن، چونكە هەندێك جار بڕیاری سیاسیی یەكلاكەرەوە و تەمویلی پێویستە، لەبەر ئەوەی ئەمە تەنیا تاوانێك نییە كەسانێك ئەنجامی دەدەن و بازرگانیی پێوە دەكەن، بەڵكو دەبێتە هۆی لەناوبردنی گەنجەكانمان و شیرازەی خێزان و ئاشتیی كۆمەڵایەتی تێك دەدات و بگرە زیانی بۆ سەر ئینتمای نیشتمانییش هەیە، بە سوپاسەوە لە ڕووی ئەمنییەوە دەزگاكانی دژە تیرۆر و ئاسایش توانیویانە زۆر لەو بازرگانانە دەستگیر بكەن و باندە مەترسیدارەكانی ماددە هۆشبەرەكان لەناو ببەن، لە كاتێكدا لە تەواوی ناوچەكەماندا بە شێوەیەكی زۆر مەترسیدار بڵاوە و تەشەنەی كردووە، بۆیە پێویستە پلان و بەرنامەكان فراوانتر بكرێت و بە هەمووان هاوكار بین بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی و چارەسەركردنی ئەوانەشی بوونەتە قوربانیی ئەم ماددە ژەهراوییە.