ڕۆزێنتاڵ ئەلڤێس پرۆفیسۆرە لە سكووڵی ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن لە زانكۆی تێكساس لە ئۆستن، ژیانی ئەكادیمی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ساڵی 1996 دەست پێكرد، ئەویش دوای كاركردنی بۆ ماوەی 27 ساڵ وەك ڕۆژنامەگەرێكی پیشەگەر، لە نێویاندا حەوت ساڵ وانەبێژی ڕۆژنامەگەری بوو لە بەرازیل. لە زانكۆی تێكساس، لە سێ بواری سەرەكیدا وانەبێژ و توێژەرە: هەواڵنێری نێودەوڵەتی، ڕۆژنامەگەری لە ئەمریكای لاتین، و ڕۆژنامەگەریی ئەنتەرنێت. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرەكانی پەیوەست بوون بە دۆخی ڕۆژنامەگەری لە ڕۆژگاری ئێستادا و ئەو دژواری و تەحەدییانەی ڕووبەڕووی كاری ڕۆژنامەگەریی تەقلیدی دەبنەوە، و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

* ئێوە كردووتانە بە نەریتێك كە ساڵانە كۆنفرانسێك ڕێك دەخەن، بۆ تاوتوێكردنی پرسەكانی پەیوەست بە پێشهات و بەرەوپێشچوونی كاری ڕۆژنامەگەری و ئەو ئاڵوگۆڕانەی هاتوونەتە ئاراوە لەم بوارەدا، دەكرێت تیشكێك بخەنەسەر ئەو كۆنفرانسەی لەم ساڵدا ئەنجامتان دا؟

- لە ڕاستیدا دوو هەفتە پێش ئێستا من سەرپەرشتیی 25ـەمین سیمپۆزییەمی نێودەوڵەتیی تایبەت بە ڕۆژنامەگەریی ئەلیكترۆنیم كرد، لە زانكۆی تێكساس لە ئۆستن، ئەمە بۆ 25ـەمین ساڵە ئەم كۆنفرانسە بەردەوامە و ئەوەی ئەمساڵ تەرخان كرا بۆ تێگەیشتن لە ئەو ئاڵوگۆڕە بنەڕەتی و قووڵانەی بەسەر پانتایی ڕۆژنامەگەریدا هاتوون، بەهۆی بەرپابوونی شۆڕشی دیجیتاڵییەوە. كاتێك من ئەم كۆنفرانسەم لە ساڵی 1991 دەست پێكرد، ئەو كاتە ئەوەمان لەبەرچاو بوو كە شۆڕشی دیجیتاڵی چ كاریگەرییەكی گەورەی هەیە لەسەر گۆڕینی هەلومەرجی كاری ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەگەری، هەروەها تاوتوێی ئەوەمان كرد كە چۆن لە ماوەی سەدە و نیوێكدا كە ڕاگەیاندنێكی بازرگانی لە ئارادا بووە و باڵادەست بووە و شان بە شانی بەرەوپێشچوونی تەكنەلۆژیا برەوی سەندووە، بەڵام ئەوەی لە ماوەی بیست ساڵی ڕابردودا بەدیمان كردووە (مەبەستمان ئەو ئاڵوگۆڕانەیە كە هاتوونەتە ئاراوە لە بواری كاری ڕاگەیاندندا) لەبەریەك هەڵوەشانەوەی مۆدێلی بزنسی كاری ڕۆژنامەگەری بووە، كە لە سەدەی بیستدا پشتیوانی دەكرا، چونكە هاتنەئارای پلاتفۆرمە تەكنەلۆژییە گەورەكانی وەك گۆگڵ و مێتا بوونەهۆی ئەوەی بواری بانگەشەی بازرگانی (ڕێكلام) ڕابكێشن بۆ خۆیان، كە ئەمەش پێشتر لە دەستی ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندنی تەقلیدیدا بوو.

* ئایا ئەو كەسانەی بانگهێشت كرابوون چ پاشخانێكیان هەبوو، یان با بڵێین لە چ بوارێكی ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندندا كاریان دەكرد؟

- من دەمەوێت لەم ڕووەوە نموونەیەك بخەمە ڕوو، ئێمە كەسێكمان لە ڕۆژنامەی نیویۆرك تایمز بانگهێشت كردبوو، كە ئەو باسی لەو ئاڵوگۆڕە سەركەوتووە كرد كە ڕۆژنامەكەی ئەنجامی داوە، ئەوەی خستەڕوو كە چۆن سەركەوتو بوونە لە گۆڕینی كارەكەیان و دەستهەڵگرتن لە نوسخەی چاپكراوی ڕۆژنامەكە و دەستكردن بە نوسخەی دیجیتاڵی، ئاماژەی بەوەش كرد كە چۆن توانیویانە لەم ڕووەوە قازانجیش بەدەست بهێنن.

* ئایا هیچ پێشبینییەكی دیاریكراوتان گەڵاڵەكرد لە بارەی ئاراستە و ئاقاری داهاتووی كاری ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن؟

- من خۆم هەست دەكەم ئێمە لەبەردەم ڕوودانی گۆڕانكارییەكی گەورەداین لە پەیوەندی بە كاری ڕۆژنامەگەرییەوە (هەرچەندە ئێمە لە ساڵی 1991ـەوە كە دەستمان بەم كۆنفرانسە كرد، چاومان لەسەر بەرەوپێشچوونەكان بووە) كە ئەویش پەیوەندی بە ژیریی دەستكردەوە هەیە، كە باوەڕم وایە لە 10 ساڵی داهاتوودا ژیریی دەستكرد كاریگەریی زۆر شڵەژێنەری دەبێت نەك هەر لەسەر كاری ڕۆژنامەگەری، بەڵكو لەسەر ژیان بە گشتی، بە چەشنی ئەوەی كە هاتنەئاری سێڵفۆن، و سۆشیال میدیا ئەم چەشنە دەرئەنجام و كاریگەرییەی هەبوو.

* كەواتە دەكرێت لەم ڕووەوە ئاماژە بە دژواری و ئالنگارییەكی دیاریكراو بكەن كە ڕووبەڕووی ڕۆژنامەگەری دەبێتەوە لە ڕۆژگاری ئێستادا؟

- لە ڕاستیدا لەم ساتەوەختەدا ڕۆژنامەگەری ڕووبەڕووی چەند ئالنگارییەك بووەتەوە، بۆ نموونە ئەگەر ئاماژە بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بكەین، ئەوا سەدان ڕۆژنامە و لە ڕاستیدا نزیكەی 3000 هەزار ڕۆژنامە داخراون لە ماوەی 15 ساڵی ڕابردودا، لەبەر ئەوەی نەیانتوانی بەردەوام بن و درێژە بە كاری خۆیان بدەن، لە ڕاستیدا ئەمە خۆی لە خۆیدا هەواڵێكی خراپە، چونكە نەمانی ئەو ژمارە زۆرەی ڕۆژنامەنووسان دەبێتەهۆی دروستبوونی هەژاری لە هەواڵدا، و ئەمەش مایەی كێشەیەكی دیاریكراوە بۆ دیموكراسییەتی ئەم وڵاتە.

* بەڵام ئایا دەتوانین بڵێین وێنەكە هەمووی تاریكە، بە دەربڕینێكی دیكە ئایا ناتوانین بڵێین كە بەرەوپێشچوونی تەكنەلۆژیا گۆڕانكاریی ئەرێنییشی دروست كردووە لە بواری هێنانەئاری چەشنی نوێی كاری ڕۆژنامەگەریدا؟

- بەڵێ ئەمە تەواوە، دۆخەكە هەمووی هەر نەرێنی نییە، چونكە ئێمە شایەتحاڵی سەرهەڵدانی چەندین ئامرازی نوێی ڕاگەیاندن بووین كە بە شێوەیەكی ئۆنلاین كارەكانیان ئەنجام دەدەن، واتە مۆدێلێكی نوێ دروست بووە كە توانیوییەتی لەسەر پێی خۆی ڕابوەستێت و درێژە بە خۆی بدات، بۆ نموونە دەكرێت یەكێك لە بەرەوپێشچوونەكان (كە بۆی هەیە مایەی ئومێد بێت) بریتییە لە هاتنەئارای ڕۆژنامەگەریی قازانج نەویست، و لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییەی كە ڕۆژنامەگەری خێری گشتییە و دیموكراسییش بێ ڕۆژنامەگەری ئازاد وجوودی نییە، كە ڕۆڵی چاودێر و گەڕان و بەدواداچوون ببینێت.

* ئایا ئەم پرسەتان لە كۆنفرانسەكەتاندا تاوتوێ كرد؟

- بەڵێ، لە ڕاستیدا لە یەكێك لە پانێڵەكاندا ئاماژە بەوە كرا كە دامەزراوەیەكی ئەمریكی توانیوییەتی نزیكەی نیو ملیار دۆلار كۆ بكاتەوە، كە بڕیارە بە شێوەیەكی خێرخوازی بەكار بهێنرێت لە بواری هەواڵی ناوخۆیی و ناوچەیی لە نێو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا، كەواتە ئەم نموونەیە و حاڵەتی ڕۆژنامەی نیویۆرك تایمز (كە پێشتر ئاماژەم پێكرد) و ئامادەیی و پەرۆشیی كۆمەڵگە بۆ هاوكاریكردن و پشتیوانیكردنی ڕۆژنامەنووسان، بۆ ئەوەی لە بارێكی باشتر و بەهێزتردا بن، ئاماژەی ئەرێنین، كەواتە دەكرێت بە شێوەیەكی گشتی قسەی زیاتر لەم بوارەدا بكەین، بەڵام ئەو حاڵەتانە چەند نمونەیەكی بەرجەستەن لەم ڕووەوە.

* كەواتە دەكرێت بڵێین كە سەرەڕای ئەوەی ڕۆژنامەگەری ڕووبەڕووی ئاستەنگ و دژواریی نوێ بووەتەوە، بەڵام توانیوییەتی تا ڕاددەیەكی باش خۆی لەگەڵ ئەم پێشهات و بەرەوپێشچوونانەدا بگونجێنێت و، بەلای كەمەوە بەسەر هەندێ لەو بەربەستانەدا زاڵ بێت؟

- لە ڕاستیدا ئەو هەلومەرجەی هاتووەتە ئاراوە (لە پەیوەندی بە كاری ڕۆژنامەگەرییەوە) هەلومەرجێكی ئاڵۆزە و، من پێم وانییە كە ڕۆژنامەگەری توانیبێتی بە چەشنێكی كارا و كاریگەر مامەڵەی لەگەڵدا بكات و، وەڵامدانەوەی هەبێت بۆی، بۆ نموونە یەكێك لەو بوارانەی كە جێی بایەخپێدانی منە، ئەو كەسانەن كە پێیان دەگوترێت (محرر) یان ناوەڕۆك دروستكەران، كە ئەمەش دۆخێكی دروست كردووە كە تێیدا ڕۆژنامەنووسان قۆرخكارییان بۆ ڕۆژنامەگەری لەدەست داوە، چونكە پێشتر تەنیا ئێمەی ڕۆژنامەنووسان لەم بوارەدا كارمان دەكرد و لە چوارچێوەی دەزگا و دامەزراوەیەكی ڕاگەیاندندا (وەك ڕادیۆ و ڕۆژنامە و گۆڤار) زانیارییەكانمان كۆ دەكردەوە و، بە شێوەیەكی ڕێكخراو و پیشەییانە زانیارییەكانمان دەخستەڕوو و، بەم شێوەیە دەمانتوانی سەرنجی پانتاییەكی بەرفراوانی ڕای گشتی و خەڵك بۆ لای خۆمان ڕابكێشین، كەچی لە ئێستادا تاكەكەسێك توانیوییەتی سەرنجی ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی بۆ خۆی ڕابكێشێت و بەدواداچوونی بۆ بكەن، كە زۆر زیاترە لەو ژمارەیەی دەزگایەكی ڕاگەیاندن توانای ئەوەی هەیە بەلای خۆیدا ڕایانبكێشێت، من ناڵێم سەرجەم كارەكانی ئەم تاكەكەسانە خراپە، چونكە تێیاندایە كە پراكتیزەی كاری ڕۆژنامەگەری دەكات و هەشیانە ئەم كارە ئەنجام نادات.

* باشە لایەنە خراپەكانی ئەمە چییە؟

- ئەمە دەبێتە هۆی شڵەژان و پشێوییەك لە پانتایی كاری ڕۆژنامەگەری دا، چونكە لەم هەلومەرجەدا زانیاریی ناڕاست و چەواشەكارییش بڵاو دەكرێتەوە، كە من لە ئێستادا جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە كە چۆن ئەم تاكەكەسانە كە كاریگەرن لە نێو خەڵكدا، سوود لە ئەزموون و پیشەی ڕۆژنامەنووسان وەربگرن و، لە هەمان كاتدا چۆن ڕۆژنامەنووسانیش دەتوانن سوود لە شێوازی كاركردن و ئەزمونی ئەوان وەربگرن.