شڤان حەمدی جیا لەوەی ئەندامی بازنەی گفتوگۆیە، ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان و بەرپرسی ئاژانسی هەواڵی زاگرۆسیشە و، دەرچووی بەشی یاسای زانكۆی جیهانە، پێشتریش ئەندامی سكرتاریەتی یەكێتیی قوتابیانی كوردستان بووە و، یەكێك بووە لە چالاكە دیارەكانی قوتابیان و لاوان و بەشداریی لە چەندین كۆڕ و سیمینار و وۆرك شۆپی تایبەت بە توێژی گەنجان كردووە، لە گفتوگۆی «ماددە هۆشبەر و مەترسییەكانی» زۆر ڕاشكاوانە كاریگەرییە نەرێنییەكانی بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەری لەسەر توێژی گەنجان و ئاسایشی كۆمەڵگە خستەڕوو.

 

بەڕێزانی بەشداربووی ئەم گفتوگۆیە زۆر بە وردی و داتا و زانیاری و پیشنیار و میكانیزمی بەرەنگاربوونەوەی پەتای بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەریان خستەڕوو، بەڵام ئەوەی لەو داتا و زانیارییانەدا بوونە جێگەی هەڵوەستەی من، ئەوە بوو كە ئەو كەسانەی لەسەر ماددەی هۆشبەر لە هەردوو ڕەگەزی (نێر و مێ) دەستگیر كراون، تەمەنیان لە نێوان (18-30) ساڵیدایە، لەمەش مەترسیدارتر ئەوەیە كە نەوجەوانانی تەمەن خوار 18 ساڵیان تێدایە، كە ئێستا لە چاكسازییەكانی كوردستان زیندانی كراون.

بۆ تێگەیشتن لە قەبارەی ڕاستەقینەی ئەم مەترسییە كە توێژی لاوان لە بەریەك هەڵدەوەشێنێت، دەگەڕێمەوە بۆ وتەیەكی جەنابی مستەفا بارزانی كە دەڵێت: «قوتابیان و لاوان سەری ڕمن لە هەموو شۆڕش و ڕاپەڕینێكدا»، لەم گفتوگۆیەشدا دیسان لاوان وەك لووتكەی هێزی كۆمەڵگە پێناسە كرا و، جەختیش لەسەر ئەوە كرایەوە كە ئەگەر ئەم هێزە ئیفلیج كرا، ئەوە ئەو كۆمەڵگەیە هیچ ئایندەیەكی نابێت. كەواتە ئێمە هەستمان بە مەترسییەكی جددی كردووە و دەبێت هەنگاوی كردەیی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی بگرینە بەر.

لێرەوە ئاماژە بە چەند هۆكارێك دەكەم كە زەمینەخۆشكەرن و دەبنە ئاسانكاری بۆ ئەوەی گەنجەكانمان تووشی بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر ببن و ئالوودە بن لەسەری:

- بێكاری، یان نەبوونی كاری شایستە بۆ دەرچووانی زانكۆ و پەیمانگەكانی هەرێمی كوردستان كە ساڵانە زیاتر لە 30 هەزار دەرچوومان هەیە و، گرنگە ئەوە لەبەرچاو بگرێن كە دەرچووی پەیمانگە و زانكۆكان كارێكی دەوێت، كە لەگەڵ كەسایەتی و بڕوانامەكەی بگونجێت، ئامارەكانی وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتییش ئەوە دەخەنە ڕوو كە ئەوانەی ناوی خۆیان وەك بێكار دەنووسن، بە هەموو كارێك ڕازی نەبوون.

- مۆڵەتدان بە كردنەوەی دەیان كافتریا كە هەموویان بە ئاشكرا نێرگەلەیان تێدا دەكێشرێت و گەنجی هەردوو ڕەگەزی (نیر و مێ) دەچنە ئەو كافتریایانە و لەوێ نێرگەلە دەكێشن، چەندین كەسیش لە خاوەنی ئەو كافتریایانە بە تۆمەتی بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر دەستگیر كراون.

- نەبوونی هەڵمەتی هۆشیاركردنەوەی نیشتمانی لە ڕاگەیاندنەكان و هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە لە مەترسییە (تەندروستی، جەستەیی، ئابووری، كۆمەڵایەتی، دەروونی، بەهاكان) و خراپییەكانی ماددەی هۆشبەر لەسەر كەسایەتیی بەكارهێنەر و ئاسایشی كۆمەڵایەتی و ئاسایشی نەتەوەیی هەرێمەكەمان.

- نەبوونی هاریكاری و هەماهەنگی لە نێوان سەرجەم هێزە چەكدارەكانی كوردستان (پێشمەرگە، زێرەڤانی، پۆلیس، ئاسایش) بۆ ڕێگرتن لەم پەتا خراپە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەو مەترسییەی ئێستا لەسەر بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر هەستی پێ دەكەین، لەوە گەورەترە تەنیا بە هێزەكانی ئاسایشی كوردستان كۆنتڕۆڵ بكرێت.

كەواتە لێرەوە دەبێت بەدوای ئەو ڕێوشوێنانەدا بگەڕێین كە دەبنە هەنگاوی جددی بۆ بەرەنگاربوونەی پەتای بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر، كە زۆر لە پەتای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریستان گرنگتر و سەختترە، بۆ ئەمە ئاماژە بە چەند خاڵێك دەكەم:

1- مەترسیی گەورەی بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر تەنیا ئەو چەند هەزار كەسە نییە كە ئێستا لە چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستاندا لەسەر بەكارهێنان و بازرگانیی ماددەی هۆشبەر زیندانی كراون، بەڵكو مەترسیی گەورە ئەو كەسانەن كە لە دەرەوەی چاكسازییەكانن و ماددەی هۆشبەر بەكار دەهێنن و ئالوودە بوون و دەستگیر نەكراون، هەروەها ئەو بازرگانەن كە لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستان ئاسانكارییان بۆ دەكرێت و قاچاخچێتی ماددەی هۆشبەر دەكەن، ئەم حاڵەتە كە هەستی پێ دەكەین، ڕاستییە و لە كۆمەڵگەی ئێمەدا هەیە، مانای ئەوەیە چوارچێوەی هەموو ماڵێك لە كوردستان لە بەردەم مەترسییەكی گەورەدایە و دەبێت لە ماڵەكانی خۆمانەوە دەست پێ بكەین و هەموومان بە جیاوازیی بیروبۆچوونی سیاسی و نەتەوە و ئایین، بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم پەتایە یەك هەڵوێست و یەكگرتوو بین، هەروەك لە شەڕی دژی داعش بەو یەكبوونە ئەفسانەی تیرۆریستانی داعش بەتاڵ كرایەوە، دەبێت بە هەمان شێوە ئەفسانەی پەتای بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەریش بەتاڵ بكرێتەوە، كە زۆر لە تیرۆریستانی داعش ترسناكترە.

2- ئەوەی دەكرێت بە گەشبینییەوە سەیری بكەین، ئەوەیە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان بە جددی هەستی بە مەترسیی بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر كردووە، هەر بۆیە یاسای ژمارە 1ی ساڵی 2020 دەرچووە و، هەر بەپێی ئەم یاسایە ئەنجومەنێكی باڵا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر دامەزراوە، كە وەك بەڕێز وەزیری تەندروستی ئاماژەی پێ كرد، 16 دامەزراوە و سەندیكای هەرێمی كوردستان لەخۆی دەگرێت، بەڵام گرنگە ئەم یاسایە زۆر بە توندی بەسەر ئەو تاوانبارانە جێبەجێ بكرێت كە قاچاخچێتی و بارزگانی بە ماددەی هۆشبەرەوە دەكەن.

3- خاڵێكی دیكەی گرنگ كە هەنگاوی بۆ هەڵگیراوە بۆ جێبەجێكردنی یاسای ژمارە 1ی ساڵی 2020 بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر، دروستكردنی ئەو سەنتەرەیە بۆ چارەسەركردن و شیاندنەوەی ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر، ئەمەش جێگەی دەستخۆشییە.

4- گرنگە هەڵمەتێكی هۆشیاریی نیشتمانی بۆ هۆشیاركردنەوەی هاووڵاتیان لەسەر مەترسییەكانی ماددەی هۆشبەر زۆر بە چڕی و بە بەردەوامی دەست پێ بكات، لەم هەڵمەتە زۆر گرنگە بێجگە لە وەزارەتە پەیوەندیدارەكانی وەك (تەندروستی، پەروەردە، ئەوقاف، ڕۆشنبیری و...هتد) حزبە سیاسییەكانی كوردستانیش بەشدار بن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەمڕۆ بەشی هەرە زۆری كەناڵەكانی ڕاگەیاندن هی حزبەكانن، هەروەها گرنگە سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان هاوشێوەی سەندیكای پزیشكان ئەندامی ئەنجومەنی باڵای بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر بێت، هەروەها گرنگە ئەنجومەنی باڵای هەماهەنگی و هاریكارییەكی زۆر باش لەگەڵ تەواوی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی دروست بكات.