پەیام فەتحوڵا ڕەسوول بەڕێوەبەری پلاندانانە لە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی چاكسازی و كۆمەڵایەتی سەر بە وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی، ماوەی 14 ساڵە لە چاكسازییەكاندا كار دەكات و خاوەنی ئەزموونێكی زۆرە لەگەڵ كۆی تاوانباران و سزادراوان بەگشتی و بەكارهێنەران و بازرگانانی ماددەی هۆشبەر، لەم گفتوگۆیەدا «ماددەی هۆشبەر و مەترسییەكانی» زۆر بە گشتگیری باسی بارودۆخی ئێستای چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان و سزادراوانی بەكارهێنەر و بازرگانی ماددەی هۆشبەری كرد.

 

سازدانی ئەم جۆرە گفتوگۆیانە لەسەر پرسێكی هەستیاری وەك «ماددەی هۆشبەر و مەترسییەكانی» خۆی لە خۆیدا مانای ئەوەیە هەست بە مەترسییەكی جددی دەكرێت، بۆیە هیوادارم ئەم جۆرە گفتوگۆیانە بەردەوام بن و، لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە هەنگاوی پراكتیكی بەدوادا بێت.

ماوەی 14 ساڵە لە چاكسازییەكاندا كار دەكەم، بۆیە من زیاتر باسی بارودۆخی ناوەوەی چاكسازییەكان بە هەردوو جۆری (چاكسازیی گەوران و چاكسازیی ئافرەت و منداڵان) دەكەم.

- لە ئێستادا لە چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان 5053 سزادراو هەن، ئەم سزادراوانە هەموو تاوانبارەكان دەگرێتەوە، نەك تەنیا ماددەی هۆشبەر.

- سەبارەت بە ماددەی هۆشبەر 1038 سزادراوی ماددەی هۆشبەرمان هەیە، بە هەردوو جۆری (بەكارهێنەر و بازرگانی) لەمانە 449 كەس بە تاوانی بارزگانیكردنی ماددەی هۆشبەر سزا دراون، 589 كەسیشیان بە تاوانی بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر، لە ناو سزادراوەكانیشدا هەردوو ڕەگەزی نێر و مێ و منداڵی خوار هەژدە ساڵیش هەیە.

بێگومان ئێمە لە چاكسازییەكاندا هەردوو سزادراوی بەكارهێنەر و بازرگانیشمان لایە، زۆر جار باس لەوە دەكرێت كە بازرگان و بەكارهێنەر وەك یەك مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، بەڵام دیارە ئەو كەسانە لە بێئاگاییەوە قسە دەكەن، ئەگەرنا سزای بازرگانی ماددەی هۆشبەر زۆر زیاترە لە سزای بەكارهێنەر.

لەگەڵ ڕێكخراوی (وچان) كە ڕێكخراوێكی زۆر شارەزایە لە بواری چارەسەركردنی تووشبووانی ماددەی هۆشبەر، چەندین خول و وۆرك شۆپ و ڕاهێنانمان بۆ ئەو كارمەندانە كردووەتەوە كە لە چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستاندا مامەڵە لەگەڵ بەكارهێنەر و بازرگانانی ماددەی هۆشبەر دەكەن.

ئێمە لە پارێزگاكانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆك) دوو چاكسازیمان هەیە، كە بریتین لە (چاكسازیی گەوران و چاكسازیی ئافرەت و منداڵان)، لەگەڵ بینایەی چاكسازیی گەوران كە لە هی ئافرەتان و منداڵان باشترە، بەڵام دیسان ئەو چاكسازییە تەنیا بۆ 900 سزادراو دروست كراوە، ئێستا لە هەر چاكسازییەكدا 1400-1500 سزادراوی لێیە، ئەمەش واتە ئەو هۆڵەی وەك ستاندەر بۆ شوێنی 10 زیندانی دروست كراوە ئێستا 20-25 زیندانیی تێدایە، ئەمەش گوشارێكی گەورەی بۆ دروست كردووین.

- چاكسازیی ئافرەتان و منداڵان، بیناكانیان زۆر خراپە و حكومەتیش خۆی دەزانێت، لەبەر ئەوەی لە ساڵی 2012ـەوە بۆ هەر سێ چاكسازیی (هەولێر و سلێمانی و دهۆك) زەوی تەرخان كراوە و دەرخستەی بودجەشی بۆ ئاماددە كراوە و ڕەزامەندییش هەیە، بەڵام لە دوای ساڵی 2014ـەوە بە هۆی بڕینی بودجە لەلایەن عێراقەوە و دروستبوونی شەڕی داعش، كارەكانی ئەوانیش ڕاوەستا.

- سەبارەت بە شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ بەكارهێنەرانی ماددەی هۆشبەر، ئێمە وەك چاكسازی هەرگیز لەگەڵ ئەوەدا نین كە بەكارهێنەری ماددەی هۆشبەر لەگەڵ بازرگانی ماددەی هۆشبەر، یان منداڵی خوار هەژدە ساڵ لە چاكسازییەكاندا پێكەوە بن، ئێمە بەكارهێنەرانی ماددەی هۆشبەر وەك نەخۆش سەیر دەكەین و پێمان باش نییە لە چاكسازیدا زیندانی بكرێن.

- سەبارەت بەو خزمەتگوزارییانەی لە چاكسازییەكاندا پێشكەشی زیندانییەكانی دەكەین، هەموو خزمەتگوزارییەكیان پێشكەش دەكەین، وەك (خواردن، چارەسەری پزیشكی، ئاوی پاك، خوێندن).

- لە هەر شەش چاكسازییەكەی هەرێمی كوردستاندا بنكەی تەندروستیمان هەیە و چارەسەری سزادراوان دەكات، هەفتانە دكتۆری پسپۆڕی دەروونی سەردانی سزادراوەكان دەكات و چارەسەریان دەداتێ.

- ئێمە 420 قوتابیمان لە چاكسازییەكان هەیە هەر لە قۆناغی بنەڕەتییەوە تا ئاماددەیی و زانكۆ.

- ژووانی خێزانیمان بۆ سزادراوان هەیە، كاتێك خێزانەكانیان سەردانیان دەكەن.

- ڕێگەیان پێ دەدەین بە ڕێگەی تەلەفۆن بەپێی خشتە دیاریكراوەكان پەیوەندی بە دەرەوە و بە كەسوكاریانەوە بكەن.

- ئێمە لە ناو چاكسازییەكاندا كۆمەڵێك كێشە و گرفتمان هەیە، لەوانە:

1- لە سەرجەم چاكسازییەكاندا تەنیا 1600 كارمەندمان هەیە و لە ساڵی 2009ـەوە هەتا ئێستا هیچ كارمەندێكمان بۆ دانەمەزراوە، مەگەر كارمەندێكمان لە شوێنێكی دیكەوە و بۆ گوازرابێتەوە.

2- چاكسازیی شاری سلێمانی 1400 سزادراوی تێدایە، تەنیا شەش توێژەری كۆمەڵایەتیمان هەیە، لە چاكسازیی دهۆك 1400 سزادراومان هەیە، تەنیا چوار توێژەری كۆمەڵایەتیمان هەیە، ئەمە لە كاتێكدایە كە دەبێت هەر 25 سزادراو توێژەرێكی كۆمەڵایەتییان هەبێت.

سەبارەت بە سەنتەری شیاندنەوەی ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر و كارتێكەرە ئەقڵییەكان، ئەمە یەكێكە لە گرنگترینی ئەو پێداویستییانەی وەك بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی چاكسازیی كۆمەڵایەتی كارمان لەسەر كردووە، ئێمە تووشبوانی ماددەی هۆشبەر بە نەخۆش دەزانین و پێویستە چارەسەر بكرێن و دووبارە شیاندنەوەیان لەگەڵ بكرێت و تێكەڵاوی كۆمەڵگە بكرێنەوە، ئەم سەنتەرەش بەپێی ماددەی 7ی یاسای ژمارەیەكی ساڵی 2020 دامەزراوە و، ئێستا خەریكی دابینكردنی كارمەندین و لە ئایندەیەكی نزیكدا دەستبەكار دەبێت.

خاڵی كۆتایی سەبارەت بە بردنە ژوورەوەی ماددەی هۆشبەر بۆ ناو چاكسازییەكان، ڕێژەكە بەو جۆرە نییە كە باس دەكرێت، گوایە چاكسازییەكان مەڵبەندی بەكارهێنان و بڵاوبوونەوە بن، بەڵكو پێشتر چەند حاڵەتێك هەبووە و كەسەكان گیراون و دراونەتە دادگا، بەڵام ئێستا هیچ هەوڵێكی لەو جۆرە نەماوە، سەرەڕای ئەوەی لە چاكسازییەكان زۆرجار دایك ماددەی هۆشبەری بۆ كوڕی هێناوە، ئافرەت بۆ هاوسەرەكەی هێناوە، بەڵام هەموویان دەستیان بەسەردا گیراوە.