(*)

مامۆستای پەیوەندیی نێودەوڵەتی

 

 

ڕێككەوتنی ستراتیژیكی ساڵی ٢٠٠٨ی چوارچێوە و ڕۆشنایی و بەردی بناغەی فرەڕەهەندیی پەیوەندییەكانی ئەمریكا و عێراقی لە داگیركارێك بۆ هاوپەیمانێكی و بۆ عێراقیش لە وڵاتێكی داگیركراوەوە بۆ وڵاتێكی خاوەن سەروەری گۆڕی. تایبەت بە پرسی نێو ماڵی شیعە و هەڵوێستیان بەرامبەر ئەمریكا و بە پێچەوانەوە، ئەوەی لەم سەردانەی سوودانی مەزندە دەكرێت، ئەوەیە لایەنە شیعەكان خواستیان ئەوەیە سوودانی ڕۆڵی هەبێت لە خاوكردنەوەی گرژییەكانی نێوان لایەنەكانی شیعەكان و ئەمریكا، كە پەیوەندیدارە بە چوونی شیعەكان بۆ ژێر باری هەژموونی ئێران، واتە بەرەی دژی ئەمریكا، ئەمریكا پێداگرە لەسەر ئەوەی كۆتایی بە ئاوێتەكردنی مودێلی پارالێل و هاوتەریبیی ئێران بۆ هێزەكانی عێراق بهێنریت، كە مەبەست هەڵوەشاندنەوەی كۆی گشتیی هێزەكانی ‌حەشدی شەعبییە. سوودانی بەر لە سەفەری بۆ ئەمریكا لە ڕێگەی نامەیەكەوە كە ئاراستەی ‌حەشدی كرد، ئاماژەی بەوە دا چەك دەبێت تەنیا لەژێر كۆنتڕۆڵ و دەستی دەوڵەتدا بێت، واتە ئەمە سەردانێكە بو ملكەچكردنی عێراق و لایەنەكانی شیعە بو كۆمەڵێك ڕێككەوتن، لەوانەش كۆتاییهێنان بە هەژموونی فرەڕەهەندیی ئێران و پێداگرییە لەسەر مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق. سەردانی سوودانی ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە عێراقی شیعە پێویستیی بە هێز و بوونی ئەمریكا لە عێراق هەیە.

 

 كرۆكی ستراتیژیی ڕێككەوتنەكانی سوودانی

كۆی گشتیی ڕێككەوتن لەسەر سێ پرس پەیوەست و گرنگیدانە بۆ عێراق، یەكەم: كەرتی پیشەسازیی نەوت و وزە و پێشخستنی كۆمپانیا ئەمریكییەكان ئەم ئەركەیان پێ سپێردراوە، ئامانجی سەرەكی بریتییە لە بوون بە پێشەنگ لە پیشەسازیی نەوت و وزەی عێراق، بەتایبەتیش ڕێگریكردن لە بە فیڕۆدانی گازی سرووشتی كە بەشێكی گەورەی پێداویستیی ناوخۆی عێراق دابین دەكات. دووەم: كەرتی ئابووری و دارایی عێراق، ئەوە هەم دیسان كۆمپانیا و بانكەكانی ئەمریكین كە نوێبوونەوەی ژێرخانی بانكی عێراقیان پێ سپێردراوە، بەشێكی گرنگیی ئەم كەرتە پەیوەندیی بە ڕۆڵی بانكی ناوەندیی عێراقەوە هەیە، و ئارمانجی ئەوەیە كە ئەم بانكە وەكو ئەكتەری سەرەكیی كەرتی دارایی عێراق بە یارمەتیی دامەزراوە بانكییەكانی ئەمریكا هەم لە سەر ئاستی ناوخۆ و هەمیش نێودەوڵەتی، متمانەی بۆ بگەڕێندرێتەوە، ئارمانج ئەوەیە عێراق لە ڕووی ئابووری و بانكییەوە بە سیستمی ئابووری و دارایی و بانكی جیهانی و هەرێمایەتییەوە گرێ بدرێت و، بوونی متمانە دەبێتە هۆی كردنەوەی دەرگا بە ڕووی وەبەرهێنەرە بیانییەكاندا كە ڕوو لە عێراق بكەن بۆ وەبەرهێنان و، ئاسانكاری بۆ گواستنەوەی قازانجی خۆیان بۆ دەرەوەی عێراق لە ڕێگەی فەرمییەوە. سێیەم: لەسەر ئاستی لەشكری و بەرگری، ئەمریكا ئەكتەری سەرەكی دەبێت لە ئەركی ڕاهێنان و پڕچەككردنی هێزەكانی عێراق و پێشمەرگەی هەرێم، لە ڕوانگەی سیاسەتی ئاسایشی ئەمریكا و عێراقەوە گرێبەستی كڕینی (41) فڕۆكەی شەڕكەر كە بەشێكیان وەكو دیاری پێشكەش بە عێراق كراون، بێ هوكار و بنەما نین. ئەمانە ئاماژەی ڕوونن كە ئەمریكا لەژێر هیچ گوشارێكدا واز لە عێراق ناهێنێت، ڕاهێنان و پڕچەككردنی هێزەكانی ئەمریكا بۆ ئەوەیە هێزە لەشكرییەكانی عێراق لە خۆی نزیك بكاتەوە، واتە هاوپەیمان بتوانێت ئەم دامەزراوەیە بوونی مەترسی بۆ سەر هاوپەیمانەكانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دووربخاتەوە و نەچێتە ژێر ئەجێندای بەشێك لە وڵاتانی هەرێمایەتی و بەتایبەتی دژی ئەمریكا و بەرژەوەندییەكانی لە عێراق و ڕۆژهەڵات بە كار بهێنرێت.

 ڕەهەندی پەیوەندییەكانی عێراق و ئەمریكا

لە لایەكی دیكەوە ئەمریكا خواستی بەهیزی هەیە كە عێراق بە شێوەیەكی بەرفراوان تێكەڵی جموجووڵی ئابووریی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێت، لەم ڕووەشەوە پشتگیری لە عێراق دەكات تا ڕۆڵێكی كاریگەری هەبێت، ئەمەش دەرفەت بۆ عێراق دروست دەكات لە ڕووی سیاسییەوە بتوانێت پێگەی خۆی بە‌هێزتر بكات. ئاوێتەبوونی عێراق لە پرۆسە جیاوازەكانی ڕۆژ‌هەڵاتی ناوەڕاست بەندە بەوەی لایەنە سیاسییەكانی عێراق بە وانەوەرگرتن لە مێژوو، بە یەك چاو لە دەوڵەتان و نەتەوەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بڕانن. جەبهەگیری و چوونەوە ناو ململانێی ئایدیۆلۆژی . هتد، ڕەنگە هەندێك لایەنی ناوخۆیی و هەرێمایەتی ئەم ویستەیان هەبێت، پێنگاوێكە نەك لە بەرژەوەندیی عێراق بە هەموو پێكهاتەكانییەوە نابێت، بەڵكو دەبێتە هۆكاری دروستكردنی ناسەقامگیریی ناوخۆیی لە عێراق و پەكخستنی پرۆسەی سیاسی، هەڵكەوتەی جوغرافی و دیمۆگرافیای پێكهاتەی نەتەوەیی عێراق ئەوە لەسەر بڕیاربەدەستانی عێراق دەسەپێنێت، كە خۆسەپاندنی لایەنێك بە ناوی زۆرینە، دەرئەنجامی شكست و ناسەقامگیرییە.

 

 هەرێم لە پەیوەندیی بەغدا- واشنتۆن

هەرێمی كوردستان و بە تایبەتی پارتی، باجی هاوپەیمانی و دۆستایەتی لەگەڵ ئەمریكا دەدەن، هەموو ئەو هێرشانەی لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا كراونەتە سەر هەرێم و پارتی، هەم لە لایەن هێزە عێراقییەكانەوە و، هەمیش لە لایەن دەوڵەتی ئێرانەوە، یەك بیانوویان هەیە: ئەویش پارتی و هەرێم باجی هاوپەیمانی لەگەڵ ئەمریكا دەدەن. بەرپرسانی هەرێم و پارتییش لە ماوەی ڕابردوودا هەموو ئەم پرسانەیان بۆ لایەنە ئەمریكییەكان ڕوون كردۆتەوە، هەم لە ڕێگەی ڕاگەیاندن و هەمیش لە ڕێگەی كەناڵی دیپلوماسییەوە، داخوازیی هەڵوێست و كرداریان لە ئەمریكا كردووە، بۆیە بوونی بەشێك لەو دۆسێ و پرسانەی سوودانیی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەگەڵ لایەنە ئەمریكییەكان تاوتوێی كردوون، پەیوەندیدارن بە هەرێمەوە، سوودانییش دركی بەوە كردووە كە گوشارە ناوخۆییەكان لە ئەمریكا، پشتگیریی بەشێك لە سێناتور و كۆنگرێسمانی ئەمریكا لە ڕێگەی نامەی فەرمییەوە بۆ سەرۆكی ئەمریكا و، دانوستاندنەكانی باڵوێز و كونسوڵی ئەمریكا لە عێراق و هەرێم، لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم و عێراق، ئەوەی بۆ ئەمریكییەكانی پشتڕاست كردووەتەوە كە هەرێمی كوردستان تاكە هاوپەیمانی ئەمریكایە لە عێراقدا و پێویستی بە پشتیوانی و بەرگریكردنی ئەمریكا هەیە. دەبێت لە خۆمان بپرسین چ بەرژەوەندییەكی هاوبەشە هەرێم و ئەمریكا پێكەوە گرێ دەدات: بێگومان پرۆسەی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان، پرسێكی گرنگە لەم هاوپەیمانییەدا، كە نابێت چاوپۆشی لێ بكرێت، هەروەها ڕاگەیاندنی هاوبەشی سەرۆكی ئەمریكا و سەرۆك وەزیرانی عێراق و وزارەتی بەرگریی ئەمریكا (لیود ئوستین) و سوودانی، كومەڵێك پەیامی ڕوون و ئاشكرایان دركاندووە، كە هەرێمی كوردستان بۆ ئەمریكا گرنگە و ناكرێت پشتگوێ بخرێت، بە تایبەتیش بەیاننامەكان ئاماژە بەو ڕاستییە دەكەن كە هەرێمی كوردستان لە ڕووی سیاسی و دیپلوماسیی و هەروەها سەربازییشەوە خاوەن پێگەی ‌‌حیساب بۆكراوە لە واشنتۆن و، ئەمەش لە بەر چاوی ڕەشی هەندێك لایەنی تایبەتدا نییە، هەروەها بوونی نوێنەری هەرێمی كوردستان لە شاندی دەوڵەتی عێراقدا ئاماژەیە بە پشتیوانیی ئەمریكا لە هەرێمی كوردستان، ئەمە چیمان پێ دەڵێت؟ بوونی نوێنەری هەرێم بە خواستی عێراق بێت، یانیش لەسەر داخوازیی ئەمریكا، لە هەردوو ‌‌ڕووەوە گرنگە، لەسەر خواستی عێراق بێت، ئەوا عێراق بە بەشداریكردنی نوێنەری هەرێم نامەیەك بۆ ئەمریكا و وڵاتانی ڕۆژهەڵات و جیهان دەنێرێت، كە كورد كارلێكەرێكی سیاسی و سەربازیی دانەبڕاوی نەتەوە و دەوڵەتی عێراقن، ئەگەر لە لایەن ئەمریكاشەوە بێت، ئەوە بێشك ئەمریكا بە عێراق دەڵێت كوردیش قەوارەیەكی سیاسی و سەربازیی دەستوورییە، هاوپەیمانە و بەشێكی پێكهێنەری سیستمی ئاسایش و سیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوینە. لەم ڕووەوە ئەمریكاییەكان بە عێراقییەكان دەڵێن بوونی كورد لە دانوستاندنەكانی نێوان ئەمریكا و عێراقدا پێویستییەكی ڕۆژینە، واتە ئەمریكا دەیەوێت لە دانوستاندنەكاندا باڵانسی هێز هەبێت و ڕاگیربێت، شاراوە نییە ئەمریكا گرەو لەسەر بوونی پشتگیریی كورد دەكات لە دانوستاندنەكانی لەگەڵ عێراقدا، هەڵوێستی هێزە كوردییەكان لە پەرلەمانی عێراق لە دەنگنەدان بە یاسای دەركردنی هێزە بیانییەكان، كە لە پەرلەمانی عێراق خرابووە ڕوو، لای ئەمریكییەكان جێگەی پێزانینە.

پرسێكی دیكە كە بۆ هەرێمی كوردستان گرینگ دێتە بەرچاو، پەیوەندی بە پێداگریی ئەمریكاوە هەیە، لەوەی كە سیستمی بانكیی عێراق بە هەرێمیشەوە، بە دیجیتاڵی بكرێت و بێتە لكاندن بە سیستمی ئابووری و بانكیی پێشكەوتووی جیهانەوە. لە سیستمی ئابووریی جیهانی و داڕێژەرانی سیاسەتی ئابووریی جیهانیدا ئەمە بە پێنگاوێكی گرینگ دێتە پێناسەكردن، هاوكات لە هەوڵە بەردەوامەكانی بۆ گرێدانی عێراق و هەرێم بە سیستمی بانكی و دارایی پێشكەوتووی جیهانەوە كە ئەمریكا پاڵپشتیكارێكی سەرەكی و بە‌هێزە، بۆ خۆی زەمانەت و متمانە پێدانێك بۆ بانكەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی جیهان دروست دەبێت، لەم ڕووەشەوە شەرعییەتی دارایی، ئابووری و بازرگانیی عیراق و هەرێم بەهێزتر دەبێت. هەوڵەكانی ئەمریكا خۆی لەوەدا چڕدەكاتەوە كە كۆتایی بە ناتەندروستیی كەرتی ئابووری و بانكیی عێراق و هەرێم، بە تایبەتی كە بوونی چالاكیی ئابوری و دارایی (‌غەیری یاسایی) بهێنرێت، سیاسەت و ستراتیژیی ئابووریی ئەمریكا بریتیە لە (لیبراڵكردن یانیش ئازادكردن) ی ئەكتەرە ئابوورییەكان لە ناوخۆ و دەرەوە و دروستكردنی پردێك لە نێوان عێراق و كومەڵگەی ئابووریی جیهانی و لكاندنی بەم ئەكتەرانەوە، پێگەی هەرێمیش لەسەر ئاستی ئابووری بەهێز دەكات و لە هەمان كاتیشدا پرۆسەی سیاسی بەرەوە سەقامگیریی توندتر دەبات.

 پێكدادانی هەژموونی و سەروەریی هەولێر و بەغدا

ددانپێدانانەكانی محەمەد حەلبووسی سەرۆكی لادراوی پەرلەمانی عێراق و عەلی عەلاوی وەزیری دارایی پێشووتری عێراق، تایبەت بەو پلانگیڕییەی لە دژی هەرێم و پارتی، بۆ خۆشیرینكردن‌ لای پارتی و بارزانی نەبوو، بەڵكو ئاماژە پێكردن بووە بە مەترسییەكی جەوهەری لەسەر كۆی پرۆسەی سیاسیی عێراق، كە لە لایەن لایەنەكانی شیعەكان و بەتایبەت بەرەی بەرگری بە پشتیوانیی ئێران دەكرد، كە بەشێك لە هێزە كوردییەكانیش سواری شەمەندەفەرێكی وەها بوون، جەختكردنێكە نەك تەنیا تە‌حەفوزاتی پارتی، گومان لەوەدا نییە عێراق بە دەست سەروەرییەوە دەناڵێنێت و گیرۆدەی سیستمێكی دەوڵەتداری بووەتەوە، كە ویستی خۆسەپاندن و هەژموونی شیعەكان بۆ ملكەچكردنی هێز و لایەنەكانی دیكەی گۆڕەپانی سیاسی، ڕێگرە لەوەی عێراق سەقامگیریی سیاسی و ئاسایش و كلتوری و.. هتد بە خۆیەوە ببینێت.

پارتی و یەكێتی وەكو دوو هێزی سەرەكیی ‌‌حكومەت و دەوڵەتداری، ئاوەدانی و پێشكەوتنی هەرێم وەكو بەشێكی دانەبڕاوە و درێژەپێدەر و بەردەوامیدەری مێژووی خەباتی چەكداریی خویان پێناسە دەكەن. لەم ڕووەوە هەر یەك لەم هێزانە دیدگە و بۆچوونی خۆی هەیە لە پرسی ‌حكومەت و دەوڵەتداریی هەرێمی كوردستاندا. گومان لە وەشدا نییە لە دوای وەفاتی سەرۆك مام جەلال، نەك تەنیا یەكێتی بەڵكو ژینگەی سیاسی و دەوڵەتداری لە هەرێمدا تووشی گوڕانێكی گەورە بوو، مێژووی هاوبەشی نێوان پارتی و یەكێتی وەكو بنەمای كاری هاوبەشی سیاسی و ستراتیژیك لە لایەن پارتی و یەكێتییەوە بە هەند وەرنەگیراوە، ئەمە لە كاتێكدایە گەورەترین دەستكەوتەكانی كورد لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ی عێراقی نوێ، هی سەردەمی زێڕینیی بوونی تەبایی نێوان سەرۆك مسعود بارزانی و سەرۆك مام جەلالە. نەبوونی دیدگەیەكی هاوبەش و بەردەوامیدان بە ڕێچكەی لێكتێگەیشتنی هەردوو سەرۆكی خستەوە ژێر پرس، ئاسەواری بەرەو دابەشبوونی سیاسیی هەرێم بە سەر دوو بەرەدا پرسی كوردی لە بەغداد گۆڕی بە (بۆچوونی پارتی یان یەكێتی)، نەك ڕەوانگەی هەرێمی كوردستان.

لە سۆنگەی نەبوونی مەرجەعی كۆكەرەوە و خاوەن كاریزمای مێژوویی لە ناو بەشێك لە هێزە سیاسییەكاندا، سەركردایەتیی نوێی ئەم هێزانە كەوتوونە شەڕی دەستەویەخە و گەرمكردنی هێز لەگەڵ پارتی، دیارە هەوڵەكانی چەسپاندنی هەولێر وەكو قیبلەی چارەسەركردنی ناكۆكیی سیاسی شكستی هێناوە، ئەم هێزانە بژاردەی بەغدایان وەكو ڕەهەندی جیۆپۆلەتیكی خۆیان لە پێناو ڕاگرتنی هاوسەنگیی هێز لە هەرێمی كوردستاندا پێناسە كرد. لەم ڕووەوە دروستكردنی گوشار لەسەر ‌حكومەتی هەرێم و پارتی شەپۆلێكی گرژیی گرتووەتەبەر و هاوكات دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكانی پارێزگاكانی عێراق لە سنووری ماددەی ١٤٠ بۆ پارتی ڕەچاو نەكراو بوو. سەرەڕای هەمو تە‌حەدییەكان و ددان بەخۆداگرتنی پارتی، دەستپێكردنی پرۆسەی لاوازكردنی هەرێمی كوردستان لە لایەن دادگای فیدراڵیی عێراقەوە كە بەشێك لە هێزە كوردستانییەكانیش لەم ڕووەوە هاوكارن، بەشێكی دیكە لەو هەوڵانە بوون كە ئامانجەكەیان بۆ هەر سیاسییەك ڕوون و ئاشكرا بوو، بۆ پارتی وەكو هێزێكی سەرەكیی هەرێمی كوردستان و دامەزرێنەری عێراقی نوێ، بێدەنگ بوون لە بەرامبەر ئەم كردەوانەدا خۆكوشتنی سیاسی بوو، بۆیە بڕیاری پارتی سەبارەت بە بەشدارینەكردن لە هەڵبژاردن و هێرشكردن بۆ سەر دامەزراوەی دادگای فیدراڵی، كە بەشێك لە سیاسییەكانی شیعە تا ئاستی تەقدیسكردنی ئەم دادگایە پێنگاویان هاویشت، هەڵوێستی پارتی ئەو مێزەی بە بڕیارێك سەروژێر كرد كە لەلایەن كومەڵێك ئەكتەری ناوخۆی كوردستان و عێراقی و دەرەكی بۆ پەڕوباڵ شكاندنی پارتی و هێشتنەوەی هەرێمی كوردستان تەنیا بە ڕواڵەت و ‌(حبر علی الورق) ڕازێندرابووەوە. هەروەكو بینەری دیمەنی فیلمێكی ئەكشن پارتی ئەم هۆكارەی لە بەیاننامەی مەكتەبی سیاسیی خۆیدا بە ڕوونی بۆ كۆمەڵگەی عێراقی و جیهانی شی كردەوە، دواییش لە وتارێكی دوورودرێژی (١/٤/٢٠٢٤) لەسەر ماڵپەری ئەنستیتیوی واشنتۆن، تایبەت بە پێگەی دادگای فیدراڵی، د. هێمن هەورامی ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان شیكردنەوەی بۆ مەترسییەكانی هەڵسوكەوتی دادگای فیدراڵی لەسەر پرۆسەی سیاسیی عێراقی كرد، بە نەچوونی پارتی بۆ ژێر باری پیلانێكی وەها جموجووڵی دیپلوماسی و سیاسی بۆ لای سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەستی پێكرد و، سەرۆك مەسعود بارزانی بۆ هەمووانی دیاركرد كە ئەو كاراكتەری سەرەكی و داڕێژەرپێدەری سیاسییە لە عێراق، بەم شێوەیە پارتی كۆی پرۆسەی سیاسیی لە هەرێم و عێراق تووشی سستی و خاوی كرد، ئەگەرچی بەشێك لە هێز و كەسایەتیی سیاسی و ڕاگەیاندنی هەرێمی كوردستان خوێندنەوەیەكی ساكارانەیان هەیە بۆ ئەم پرسە و بڕیاری پارتی، بەڵام هەڵسوكەوتی پارتی ئەگەر چی درەنگیش بوو، لەگەڵ ئەوەشدا گونجاو و لە شوێنی خۆیدا بوو. وەكو كۆكەرەوە ئەوی پێویستە و گرینگیشە كورد بەشدار بێت بریتییە لە دروستكردنی ڕوانگەیەك بە ناوی (ڕوانگەی عێراق) كە داڕشتنی چوارچێوەی سیاسەتێك بێت كە یەكەم شت بەرژەوەندیی عێراق و هەرێم لەبەرچاو بگرێت و دوورەپەرێز بێت لە جێبەجێكردنی ئەجێندا و بەرژەوەندیی وڵاتانی دراوسێ لە ناو عێراق.

 

(*)