دەیڤید مارپلێس پڕۆفیسۆری مێژووی ڕووسیا و ئەوروپای ڕۆژهەڵاتە لە زانكۆی ئەلبێرتا لە كەنداو و نووسەری 16 كتێبە، كە بە تەنیا خۆی نووسیویەتی و خاوەنی زیاتر لە 100 توێژینەوەیە، لە ناو ئەو كتێبانەدا كتێبی (تێگەیشتن لە ئۆكرانیا و بیلاڕووسیا ساڵی 2020، ئۆكرانیا لە تەنگژەدا ساڵی 2017) هەیە، پێشتریش لە بەشی مێژووی هاوچەرخی ئەوروپا لە زانكۆی ئینسبروك لە ئەڵمانیا و لە زانكۆی هۆكایدۆ لە یابان وانەبێژ بووە، هەروەها لە ماوەی ساڵانی (2010-2015) سەرۆكی ناوەندی ئەمریكای باكوور بووە بۆ دیراساتی بیلاڕووسیا و پپش ئەویش لە ماوەی ساڵانی (2004-214) بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی ئۆكرانیای هاوچەرخ بووە لە ئامۆژگای كەندی لە زانكۆی ئەلبیرتا بۆ دیراساتی ئۆكرانیا، لەبەر تایبەتمەندی و شارەزایی ئەم پڕۆفیسۆرە لە پرسەكانی تایبەت بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا، بە ئاشكرا دەوڵەتی بیلاڕووس هاوپەیمانیی خۆی بۆ ڕووسیا ڕاگەیاندووە، هەر بۆیە گۆڤاری گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرەكانی پەیوەست بوون بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و پەرەسەندن و پێشهاتەكانی ئەم شەڕە و ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان ئێران و سعودیە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار، بەم جۆرەش وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

 

 

* وەك كەسێكی تایبەتمەند و شارەزا لە پرسە ستراتیژییەكانی دەوڵەتانی (ڕووسیا، ئۆكرانیا، بیلاڕووس و ئەوروپای ڕۆژهەڵات) چۆن لە زیادبوون و هەڵكشانی هاوكاریی نێوان ڕووسیا و ئێران دەڕوانن؟ ئایا پێتان وایە ئەمە مایەی ترس و نیگەرانییە، بە تایبەتی لەبەر ڕۆشنایی ئەو ڕاستییەی كە لە ئێستادا ئێران كارخانەی دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان (Drone)ی لە نێو خاكی ڕووسیادا دامەزراندووە؟

- من پێم وایە ڕووسیا وردەوردە بەشی زۆری ئەو هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییانە لەدەست دەدات كە پشتیوانی داگیركارییەكەی بۆ ئۆكرانیا دەكەن، هەر بۆیە لە ئێستادا دەیەوێت پشت بەو وڵاتانە ببەستێت كە دەتوانن چەكی بۆ دەستەبەر بكەن، وەك ئێران و كۆریای باكوور، ئەمەش باری لاری شەڕەكە بۆ بەرژەوەندیی ڕووسیا ڕاست ناكاتەوە.

* تێڕوانینتان چییە لە بارەی دوایین پەرەسەندنەكانی پەیوەست بە دامەزراندنەوە و دروستكردنەوەی پەیوەندیی دیپلۆماتی لە نێوان سعودیە و ئێران و دووبارە كردنەوەی باڵیۆزخانەكانیان؟ ئایا ئەم پەرەسەندنە هێندە هەڵدەگرێت كە ئەمریكا لەبارەی ئەگەری لەدەستدانی دەستڕۆیشتووییەكەی لە ناوچەكەدا نیگەران بێت؟

- ئەوەی بەدی كراوە، ئەوەیە كە هەمیشە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەراورد بە وڵاتانی دیكە هەڵوێستێكی نەرمتری لە ئاستی سعودیە هەبووە، لە پەیوەندی بە ستانداردە دیموكراتییەكانەوە، ئەوەی لە ئێستادا ئاشكرایە ئەوەیە كە چین چەند دەرفەتێك بۆ دەستێوەردان بەدی دەكات، بەڵام لە هەمان كاتدا وەك نەتەوەیەكی بنیادنەر و دروستكەری ئاشتی برەو بە خۆی دەدات، بۆ نموونە، ئەوەتا پێشنیاری ئاشتیی خستووەتەڕوو بۆ كۆتاییهێنان و ڕاگرتنی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و هەوڵەكانی بەو ئاراستەیەن كە دوو دوژمنی تەقلیدیی یەكتری پێكەوە كۆ بكاتەوە.

* بە ڕای ئێوە بۆچی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ناتۆ بەردەوامن لە دەستەبەركردنی پاڵپشتیی دارایی و دابینكردنی چەك و تەقەمەنی و سیستمەكانی بەرگریی ئاسمانی بۆ ئۆكرانیا، بەڵام تا ئێستا هەوڵێكی بەرچاویان نەخستووەتەگەڕ بۆ بەدیهێنانی چارەسەرێكی گشتگیر بۆ كۆتاییهێنان بەم شەڕە بەردەوامە؟

- پێم وایە هۆكاری ئەوەیە كە دەرفەت و بوارێكی گەورە لە ئارادا نییە بۆ گەیشتن بە سازشێك، یان ڕاستر بڵێم ئەو دەرفەتە نییە كە بە شێوازی ئاشتی و بە ڕێگەی دیالۆگ ئەم كێشەیە لەگەڵ ڕووسیا بگاتە هیچ ئاكامێك، وەك دەشبینین هێشتا هێزەكانی ڕووسیا لە نێو خاكی ئۆكرانیادا ماون. دواتر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ناتۆ پێیان وایە شەڕەكە پەیوەستە بە مانەوە و ڕزگاربوونی ئۆكرانیاوە، هەروەها پوتین خاڵی دەستپێكی گفتوگۆكانی گرێ داوەتەوە بەوەی ئیقرار بكرێت بە دەستبەسەرداگرتن و كۆنتڕۆڵكردنی دۆنێتسك، لوهانسك، زاپۆریژیا و خێرسۆن لەلایەن ڕووسیاوە، ئەمە لە كاتێكدا ئەم بانگەشەیەی پەیوەست بەم ناوچانە هیچ پاساو و ڕەوایەتییەك هەڵناگرێت، تەنیا لەو كاتەدا نەبێت كە ئەوە قبووڵ بكەین كە پێویستە بگەڕێینەوە بۆ سەردەم و ڕۆژگاری ئیمپراتۆرییەتی ڕووسیا و ئیمپریالیزم. ماوەتەوە بڵێین كە چەندین جار ددانپێدانان بە سنووری ئۆكرانیا لەلایەن ڕووسیاوە ڕووی داوە، وەك لە ساڵەكانی (1990، 1997، 2004 و.. هتد) و ناكرێت لە ئێستادا و لە ساڵی 2023 سنوورێكی نوێی بۆ دەستنیشان بكات.

* ئەوەی پەیوەست بێت بە سزا سەپێندراوەكانەوە بەسەر ڕووسیادا، ئایا پێتان وایە بۆچی هەڵگەڕانەوەیەك لە بەرانبەر ئەم سزایانە و فەرامۆشكردنیان لە ئارادایە لەلایەن هەندێ دەوڵەتی دیاریكراوەوە؟ ئایا پێت وا نییە ئەم كار و كردەوەیە لەوەوە سەرچاوەی گرتبێت كە ڕەنگە ئەوانیش لە داهاتوودا بكرێنە ئامانج، یان ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە دەیانەوێت بەم شێوەیە گوزارشت لە ناڕەزایەتیی خۆیان لە باڵادەستیی ڕۆژئاوا و دەستڕۆیشتووییەك بەسەر كاروبارە جیهانییەكانەوە بكەن؟

- لە ڕاستیدا زەحمەتە بتوانین وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە، چونكە ئاشكرایە كە وڵاتان جیاوازن، بۆ نموونە، هەنگاریا درێژەی بە پەیوەندییەكی دۆستانە داوە لەگەڵ ڤلادمیر پوتین و ناڕەحەت بوو بەو ڕەخنانەی ڕووبەڕووی دەبێتەوە، بە هۆی هێرشكردنیەوە بۆ سەر (لیبڕاڵیزم)، توركیا و ئیسرائیل بە وریاییەوە جۆرێك لە بێلایەنییان هەڵبژاردووە، بەڵام ئەوەی جێی سەرسوڕمانە بوونی یەكێتی و یەكبوونێكە لە نێو ناتۆ و یەكێتیی ئەوروپا، كە زیاترە لەوەی من پێشبینیم دەكرد، بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی سنووری هاوبەشیان لەگەڵ ڕووسیا هەیە، یان ئەوانەی دراوسێین.

* ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت ئەوەیە كە ئۆكرانیا ستراتیژیەتی هێرشی پێچەوانەی گرتووەتەبەر، بەڵام پێدەچێت سوپای ڕووسیا توانای بەرەنگاربوونەوە و بەرپەرچدانەوەی هەبێت، پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە ئەگەر هێرشی پێچەوانەی ئۆكرانیا سەركەوتوو نەبوو، ئایا ئەمە دەرئەنجامێكی كارەستباری لێ ناكەوێتەوە؟ ئایا ئەمە دەبێتەهۆی ئەوەی سوپای ڕووسیا دووبارە خۆی ڕێك بخاتەوە بۆ ئەوەی ئەویش هێرشی پێچەوانە ئەنجام بدات و سەركەوتنی گەورە بەدەست بهێنێت؟

- پێم وایە ئەم پرسیارە پرسیارێكی پێشوەختەیە، چونكە هەمیشە ئۆكرانیا ئەوەی دووپات كردووەتەوە كە ئەمە جۆرێك نییە لە شەڕی نێو فیلمەكانی هۆلیوود، دواتر هۆكاری سستی و خاویی هێرشی پێچەوانەی ئۆكرانیا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە سەربازەكانی ڕووسیا خۆیان لەو سەنگەرانەدا جێگیر كردووە كە بڕین و شكاندنیان ئاسان نییە، هەروەها ئەمە قۆناغێكی سەرەتاییە، بە شێوەیەكی گشتی سوپای ئۆكرانیای باشتر ڕێك خستووە و كەرەستەی باشتری بۆ دەستەبەر كراوە. لەلایەكی دیكەوە ڕەنگە ڕووسیا نەتوانێت بەرەوپێشچوون و پێشڕەوی بەدەست بهێنێت، تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە ژمارەی سەربازانی سوپاكەی زیاد بكات، لە هەمان كاتدا كەلێنێكی بەرچاو هەیە لە نێوان سوپا و وڵاتەكە و كۆمپانیای تایبەتی سەربازی، هەروەها ئەوەی لە میانەی شەڕی باخموتدا ڕوون و ئاشكرا بوو، من زیاتر نیگەرانم لە بارەی بارودۆخەكەوە لە مەودای دووردا، ئەویش لە پەیوەندی بە چۆنیەتیی بەڕێوەبردنی ئەو خاكانەی بەدەست دەهێنرێنەوە، كە ئایا ئەم دوو دەوڵەتە دراوسێیە دەتوانن جارێكی دیكە هاوكاریی یەكتر بكەنەوە؟ شەڕەكەی پوتین بە چەشنێك مایەی كاولكاری بووە كە زەحمەتە ئۆكرانیا بتوانێت ببووژێتەوە و ئاوەدان ببێتەوە.

* ئەگەر باسەكە بگۆڕین بۆ ناوچەی ڕۆژهەڵات، ئایا ڕاتان چییە لەسەر ئەوەی ئەمریكا چارەسەركردنی ئالنگارییەكانی ئەم ناوچەیەی فەرامۆش كردبێت؟ ئایا پێت وانییە ئەمە بۆشایی و پانتاییەكی دروست كردبێت بۆ ئەوەی چین ڕۆڵێكی گەورەتر بگێڕێت بۆ پڕكردنەوەیان، هەروەك ئەوەی بەدیمان كرد لە ناوبژیوانی بۆ ڕێككەوتنی ئاشتی لە ناوچەكەدا؟

- بەڵێ، دەكرێت ئەمە ڕوو بدات، بەڵام نابێت ئەوەمان لە یاد بچێت كە چین پێش هەموو شتێك دەوڵەتێكە سەرقاڵی بازرگانییە، بەڵام بە دەست چەندین كێشەی ناوخۆییەوە دەناڵێنێت (لەگەڵ دانیشتووانە موسڵمانەكەی، هۆنگ كۆنگ و.. هتد). دواتر ئەمریكا پشتی كردە هاوپەیمانەكانی لە ئەفغانستان و سووریا، كە ئەمە شتێك بوو لە سایەی سەرۆكایەتیی ترەمپدا ڕوویدا، ئێستاش ئەمریكا سەرچاوەیەكی بەرچاو بۆ هاوكاریكردنی ئۆكرانیا تەرخان دەكات، یەكێك لە وەڵامەكان ئەوەیە كە ئەم كارە بە هاوكارییەكی نزیك لەگەڵ چیندا ئەنجام بدات، نەك وەك ڕكابەرێكی دوژمنكار لێی بڕوانرێت. هەروەها ئەمە بیرۆكەیەكی نوێ نییە و ئیدارەی (نیكسۆن- كیسەنجەر) ڕێچكەیەكی هاوبەشیان گرتەبەر لە ساڵی 1972 لە نێوەندی شەڕی سارددا، ئەمە ڕێی تێ دەچێت، چونكە هێرشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆكرانیا خزمەت بە بەرژەوەندییە ئابوورییەكانی چین ناكات، بوونی جۆرێك هاوكاری لە نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و چین بە ڕاددەیەكی گەورە دەبێتە هۆی لاوازكردنی پوتین، ئەو كەسایەتییەی كە بەرپرسە لە هەڵگیرسانی ئەم شەڕەی ئێستا.