ستیڤن زونێس پسپۆڕی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و پڕۆفیسۆری سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی سان فرانسیسكۆ، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە وەك (پرسی ناتوندوتیژی، چارەسەركردنی ناكۆكی، سیاسەتی دەرەكیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و جیهانگەرایی)، دامەزرێنەر و یەكەم بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە لە زانكۆی سان فرانسیسكۆ، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرەكانی پتر پەیوەست بوون بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و ئاقار و ئاكامەكانی ئەم شەڕە و چەند پەرەسەندن و پێشهاتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

 

* هەروەك ئاشكرایە ڕووسیا لە سەرەتادا ڕایگەیاند كە ئەوەی سوپای وڵاتەكەی لە ئۆكرانیا ئەنجامی دەدات، تەنیا ئۆپەراسیۆنێكی سەربازیی تایبەتە، بەڵام دوای تێپەڕبوونی پتر لە ساڵێك ڕوونەوە، كە ئەوەی ڕووی داوە شەڕێكی گەورە و خەسارەتی گیانی و سەربازیی زۆریشی لەخۆ گرتووە و، ڕووسیا نەیتوانیوە سەركەوتنێكی ئەوتۆ بەدەست بهێنێت، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی ڕووسیا هێندە پێداگرە لەسەر درێژەپێدانی ئەم شەڕە؟

- لە ڕاستیدا ئەوەی ڕووسیا دەیكات لە پەیوەندی بە بەردەوامیدان بە شەڕەكەوە، هیچ لۆژیكێكی تێدا نییە و پێناچێت كارێكی عەقڵانی بێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، ئەگەر ئێمە لە ڕابردوو بڕوانین، ئەوا ئەوە بەدی دەكەین كە هێزە گەورە و مەزنەكان پەنا بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی دەبەن، سەرەڕای ئەوەی پێشتر چەندین جار تووشی شكست بوونەتەوە، ئەمەش گرێدراوە بە لووتبەرزیی دەسەڵاتە خۆسەپێنەكانەوە، ئەگەرچی هەندێ جار ئەمە لە وڵاتە دیموكراسییەكانیشدا ڕوو دەدات، بە چەشنی ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كردی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یان ڤێتنام، ئەمەش لەو تێڕوانینەوە سەرچاوەی گرتووە كە وڵاتەكە باوەڕی وایە كە لەبەر ئەوەی هێزێكی سەربازیی بەرچاوی هەیە، ئەوا دەتوانێت سەركەوتن بەدەست بهێنێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە هەندێ جار ئەم وڵاتانە لەگەڵ دوژمنێك شەڕ دەكەن كە ئەگەرچی هەمان هێزی سەربازییان نییە، بەڵام ئیرادە و ویستێكی بەهێزتری بەرهەڵستی و شەڕكردنیان هەیە.

* بەڵام تا ئێستا ڕووسیا نەك هەر تەنیا نەیتوانیوە ئامانجە ڕاگەیەندراوەكانی خۆی بەدی بهێنێت، بەڵكو تووشی خەسارەتێكی گەورەش بووەتەوە، ئایا پێتان وایە هۆكار چییە كە ڕووسیا نایەوێت پێداچوونەوە و پاشەكشە لە بڕیاری شەڕەكە بكات؟

- لە ڕاستیدا زەحمەتە بە دیاریكراوی ئەم هۆكارە بزانین و بتوانین دەستنیشانی بكەین، لەگەڵ ئەوەشدا دەكرێت ئاماژە بەوە بكرێت كە سەرۆك ڤلادمیر پوتینیش بە چەشنی زۆرێك لە دیكتاتۆرەكانی دیكە بەلایەوە زەحمەتە ددان بەوەدا بنێت كە كارێكی هەڵەی ئەنجام داوە، چونكە ئێمە دەزانین كە سەرۆك پوتین سەرمایەیەكی زۆری سیاسی خستووەتەگەڕ لە نێو ئەم هەڵمەتەدا و ترس و نیگەرانیی لەوە هەیە كە ئەگەر ددان بەوەدا بنێت كە بڕیارێكی هەڵەی داوە، ئەوا ئەمە پەرچەكردار و كاردانەوەی سیاسیی لێ بكەوێتەوە، ئەمەش مەترسی و هەڕەشە لەسەر مانەوەی لە دەسەڵاتدا دروست دەكات، بەدەر لەمە زۆر زەحمەتە بزانین هۆكارەكانی دیكە چین.

* ئەوە ڕوونە كە بەشێكی توانای ئۆكرانیا بۆ بەرپەرچدانەوە و بەرگرتن بە پێشڕەوی و سەركەوتنی سوپای ڕووسیا، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هاوكارییە سەربازی و داراییانەی لە وڵاتانی ڕۆژئاوا و بە دیاریكراوی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە بەدەستی دەهێنێت، وڵاتانی ڕۆژئاواش كۆمەڵێك سزای ئابووری و داراییشیان بەسەر ڕووسیادا سەپاندووە، ئێوە چۆن لە كارایی ئەم سزایانە دەڕوانن و بۆچی تا ئێستا نەبوونەتە هۆی ئەوەی ڕووسیا ناچار بە گۆڕیی بڕیارەكانی بكات؟

- بە دڵنیاییەوە سزا سەپێندراوەكانی سەر ڕووسیا كاریگەریی ئابوورییان هەبووە، بەڵام هێشتا كاریگەری و ئاكامی سیاسییان لێ نەكەوتووەتەوە، مەبەستم ئەوەیە هێشتا نەبوونەتە هۆی گۆڕینی سیاسەتی ڕووسیا لە پەیوەندی بە شەڕەكەوە، ئەو چینەشی كە كراوەتە ئامانجی سزاكان، مانەوە و بەردەوامبوونیان بەندە بە سەرۆك پوتینەوە نەك بە پێچەوانەوە، مەبەستم ئەوەیە دەسەڵات و دەستڕۆیشتوویی ئەم چینە لە پوتینەوە سەرچاوە دەگرێت، ئەگەر ئەمە زیاتر ڕوون بكەینەوە ئەوا ڕاستە ئەم چینە بەهۆی سزا سەپێندراوەكانەوە چەندین بەرژەوەندیی ئابوورییان لەدەست داوە، بەڵام ئەگەر بەرهەڵستی سیاسەتەكانی سەرۆك ڤلادمیر پوتین بكەن، دەسەڵات و دەستڕۆیشتوویی زیاتر لەدەست دەدەن. بە شێوەیەكی گشتی ئەوەی پەیوەندیدار بێت بە سزاكانەوە، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە، ئەگەر ئەم سزایانە بەردەوام بن، ناڕەزایەتی و بەرهەڵستی دروست بكەن لە نێو ڕووسیادا، بۆی هەیە ئەمەش سەربكێشێت بۆ دروستكردنی گوشاری زیاتر بۆ گۆڕینی ڤلادمیر پوتین، لەلایەكی دیكەوە سزاكان بوونەتە هۆی ئەوەی ڕووسیا نەتوانێت چەندین كەرەستەی سەربازی بەدەست بهێنێت و هاوردەی بكات، لەم ڕوانگەیەوە ڕەنگە ڕەوا نەبێت بڵێین ئەم سزایانە تووشی شكستێكی تەواو هاتوون، بەڵام ئەوەش ڕوونە كە نەبوونەتە هۆی ئەوەی ڕووسیا ناچار بكەن كە شەڕەكە ڕابگرێت.

* هەر لە پەیوەندی بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیاوە، ئەو ڕاستییە ڕوونە كە ئەمە تەنیا شەڕی ئەم دوو وڵاتە نییە و وڵاتانی دیكە بە ناڕاستەوخۆ تێوەگلاون، لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا دەكرێت ئەم شەڕە لە چوارچێوەی گەمە و ڕكابەرێتیی نێوان هێزە سیاسییە مەزنەكانی جیهاندا لێك بدەینەوە؟

- ئەگەر ئێمە لە هەڵوێست و تێڕوانینی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بڕوانین لەم ڕووەوە، ئەوا ئەمریكا ڕایگەیاندووە كە ئەم شەڕە پەیوەستە بە بەرگریكردن لە سیستمی یاسای جیهانییەوە و ئەوە دووپات دەكاتەوە كە هیچ وڵاتێك ناتوانێت لە ڕێی پەنابردنەبەر بەكارهێنانی هێزەوە خاكی خۆی بەرفراوان بكات و، هیچ وڵاتێك ناتوانێت تاكلایەنە سنوورە نێودەوڵەتییەكان بگۆڕێت، بەڵام ئێوە بڕوانن، ئەمریكا تاكە وڵاتێكە ددان بە سەروەریی ئیسرائیلدا دەنێت بەسەر بەرزاییەكانی جۆلاندا كە ئیسرائیل لە شەڕی ساڵی 1967دا دەستی بەسەردا گرت، هەروەها ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا تاكە وڵاتە كە ئیعتیرافی كردووە بە لكاندنی سەحرای غەربی لەلایەن مەغریبەوە كە لە ساڵی 1975دا دەستی بەسەردا گرت، كەواتە لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەگەر ئەمە شەڕێك بێت كە پەیوەست بێت بە پرەنسیپی دەستدرێژینەكردن و پرەنسیپی بەرفراواننەكردنی خاك لە ڕێی پەنابردنەبەر بەكارهێنانی هێزەوە، ئەوا بۆچی بۆ نموونە پشتیوانیی مەغریب دەكات. لێرەدا من دەمەوێت ئەوە بڵێم كە من هاوڕام لەگەڵ ئەوەدا كە ڕووسیا دەستدرێژیكارە و بە دڵنیاییەوە پێم وایە ئەوەی ئەنجامی دەدات كارێكی ناڕەوا و نایاساییە و، پێم وایە ئەو پرەنسیپانەی كە ئەمریكا ئاماژەیان پێ دەكات، دەبێت لە هەموو حاڵەتەكاندا پێیانەوە پابەند بین، بەڵام من پێم وا نییە ئەمریكا لەبەر ئەو هۆكارەی كە خۆی ڕایگەیاندووە پشتیوانیی ئۆكرانیا دەكات، هەرچۆنێك بێت هەندێ جار هەندێك وڵات كارێكی ڕاست و دروست بە پاڵنەری هۆكارێكی هەڵە ئەنجام دەدات، من لێرەدا دووبارەی دەكەمەوە كە ناڕازای نیم لە بەرگریكردن لە ئۆكرانیا، بەڵام پێم وایە شرۆڤەكارییەكی وردتر دەكەین، ئەگەر لە چوارچێوەی ململانێ و ڕكابەریی نێوان هێزە مەزنەكاندا لەم پرسە بڕوانین، نەك ئەوەی بەرگریكردن لە ئۆكرانیاوە گرێ بدرێتەوە بە هەندێ لە پرەنسیپی مۆڕاڵی، یان مرۆییەوە.

* بەڵام ئایا دەكرێت پێشبینیی ئەوە بكەین كە سیستمێكی دیكەی جیهانی بێتەئاراوە (كە جیاواز بێت لەوەی پێشوو) وەك دەرئەنجام و ئاكامی ئەم شەڕە و، ئایا پرەنسیپە سەرەكی و بنەڕەتییەكانی چی دەبن ئەگەر سیستمێكی نوێ جێی سیستمەكەی پێشوو بگرێتەوە؟

- بە داخەوە ئەوەی تا ئێستا بەدی كراوە ئەوەیە كە دەرئەنجامەكانی ئەم شەڕە سەریان كێشاوە بۆ گرتنەبەری ئاراستە و ئاقارێكی سەربازییانە، ئەوەتا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپا خەرجییەكی زیاتر تەرخان دەكەن بۆ بواری سەربازی، كە ئەمە بە واتای ئەوە دێت كە داهاتێكی كەمتر تەرخان دەكرێت بۆ خزمەتگوزارییە كۆمەڵایەتییەكان و هاوشێوەكانی، ئەوە لە نێو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سەرۆك جۆ بایدن بەڵێنەكەی خۆی شكاند كە ڕایگەیاندبوو هەڵكۆڵینی زیاتر ناكات بۆ دەرهێنانی نەوت، بەڵام ئێستا بە پاساوی كەمبوونەوەی هەناردەی نەوتی ڕووسیاوە ئەم كارە دەكات، لە ئەوروپاش پەنایان بردووەتەوە بەر هەندێ شێواز لە پەیوەندی بە وزەوە كە زیانی بۆ ژینگە و كەشوهەوا هەیە. هەرچۆنێك بێت كاتێك قەیرانی جیهانیی لەم چەشنە سەرهەڵدات و دێتەئاراوە ئەوا پیشەسازیی سەربازی و هەندێ لە كۆمپانیا دیاریكراوەكان لە بارودۆخەكە سوودمەند دەبن.