ئەندازیار خوسرەو جاف، كەسایەتییەكە كە تەواوی ژیانی خۆی بۆ خزمەتی تەلارسازی، هونەری پەیكەرتاشی و نووسینی كتێب تەرخان كردووە، ئێستا لە هەولێر ژیان بەسەر دەبات. دیزاینەری مونومێنیتی شەهیدانی كوردستانە لە هەولێر، هەروەها خاوەنی 127 كتێبە لە كتێبخانەكانی (كوردی، فارسی و عەرەبی)، چوار جاریش لەسەر ئاستی جیهان وەك ڕێزلێنانێك لە هزر و دەستڕەنگینییەكەی دكتۆرای فەخری پێ بەخشراوە، لە سەرەتای ئەمساڵیش كتێبێكی لە قەوارەی 20 جڵد بە ناونیشانی «دائیرەتولمەعاریف» چاپ كردووە. ئەوجا هەم بۆ دیالۆگێكی هێمن و هەم بۆ وەرگرتنی ئەو 25 بەرگە وەك دیاری سەردانی بەڕێزیانمان كرد و بەدەم موسیقایەكی یارسانیی زۆر ئارامەوە، ئەم دیالۆگەمان ئەنجام دا، كە ئەمە پوختەكەیەتی.

 

 

* لەناو فەزای گشتیی هەرێمی كوردستاندا هەست دەكرێت جۆرێك پاشاگەردانی دروست بووە و بە ناوی ئازادیی ڕادەربڕینەوە هێرش دەكرێتە سەر هەموو بەها و پیرۆزییەكانی نیشتمان، ئایا چۆن سەیری ئەو فەزای گشتییەی ئێستای هەرێمی كوردستان دەكەیت؟

- من بڕوام بە ئازادیی ڕەها بۆ هەر مرۆڤێك هەیە، بەڵام ئەو ئازادییە بەكارنەهێنرێت بۆ ڕووخاندن و نەهێشتنی ئاشتیی كۆمەڵایەتی، ئەمەش واتە كەسانێك، یان لایەنێك دوو بەردیان بۆ ئەم نیشتمانە ناوەتە سەر یەك، من ئەو مافەم نییە، ئەو دوو بەردە بڕووخێنم، بەڵكو ڕێگە ڕاستەكە ئەوەیە منیش ئەگەر لە توانامدا هەبێت و دەرفەتم بدەنێ، دەبێت هەوڵ و توانای خۆم بخەمە گەڕ بۆ ئەوەی بەردێكی دیكەی بخەمە سەر.

گرفتی سەرەكیی ئێمە گرفتی نەتەوایەتییە، بەڵام نەهاتووین بە ڕێگەی ئەقڵ و دیالۆگ گرفتەكانی خۆمان چارەسەر بكەین و، گرفتەكانمان زۆرن و پێیان ڕاناگەین و هەندێك گرفتیش دەستەویەخەن لەگەڵت، بۆیە ناچار دەبین سەدانی وەك من پەڕگیر بن.

من لەناو ئەم خانووەی خۆمدا مانگانە جارێك دوو جار دۆست و برادەران بە سوپاسەوە سەردانم دەكەن و، لێرە دیالۆگێكی نەرم و لەسەرخۆ لەسەر ئەم بارە گشتییەی ئێستا دەكەین و، هەست دەكەین بەرنامە و پلان لەم وڵاتەی ئێمەدا زۆر بە كەمی بوونی هەیە، ئەوجا من ناڵێم بەرنامە و پلان بۆ 5 تا 10 ساڵی داهاتوو، بەڵكو بەرنامە و پلانمان بۆ چەند ڕۆژی داهاتووشمان نییە، پرسە نەتەوەییەكەشمان لەناو ئەم بێ بەرنامەیی و بێ پلانییەدایە.

بە بڕوای من تاكی ئێمە بەو جۆرە پەروەردە كراوە، كە چاوەڕێی ئەوەیە كێشەكان چارەسەر بن، بەڵام بە داخەوە، نە حزبە سیاسییەكان، نە خەڵكانی خاوەن هزریش تێنەكۆشاون بۆ ئەوەی ڕێگەچارەیەك بۆ كێشەكان بدۆزنەوە، بۆ ئەوەی لە قۆناغێكەوە بۆ قۆناغێكی دیكە هەنگاو هەڵبگرین. لەوانەیە هەندێك كاری باشیش كرابێت، بەڵام ئەو كارە باشەش لەوانەیە لایەنێك، یان كەسێك ئەنجامی دابێت، بە شێوەیەكی بێسەروبەریی و دوور لە بەرنامە و پلان بووە، ئەوجا مەرج نییە ئەم كارە باشەش هزرێكی باشی لە پشتەوە نەبێت، بەڵام دەرفەتێك دروست نەكراوە، كە هەموو هزرە باشەكان پێكەوە كۆبكرێنەوە و پێكەوە بیربكەنەوە، كە سازندە بێت بۆ بینەر و بیسەر و بۆ ئەوەی هەموو پێكەوە هەنگاوێكی مەزنتر هەڵبگرین.

ئەم بێسەروبەرییەی لە شێوازی سیاسەتكردنی ئێمەدا هەیە، زادەی مێژوویەكی دوور و درێژە و بە بینینی من چەند ساڵی دیكەش درێژە دەكێشێت، ئەم حاڵەتەش لە ژیانی هاوچەرخ و سەردەمییانەی ئێستا دوورە.

* چۆن دەتوانین هەنگاو بۆ چارەسەركردن، یان گۆڕینی ئەم ئەمری واقیعە هەڵبگرین؟

- بە دیتنی من، بە تیۆری چارەسەری ئەم واقیعە ناكرێت، بەڵام ستەمیشە ئەگەر بۆی تێنەكۆشین و هەموو هەوڵەكان یەك نەخەین، وەك تەواوی میللەتە سەركەوتووەكانی جیهان كە ڕێگە چارەیان بۆ كێشەكانی خۆیان دۆزیوەتەوە، هەروەها دەبێت ئەو ئەقڵییەتە لە ڕیشەوە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، كە تۆ كارێكی باش دەكەیت، من دێم، هەموو توانای خۆم دەخەمە گەڕ بۆ ئەوەی شكست بە كارە باشەكەی تۆ بێنم، دەبێت بگەمە ئەو قەناعەتەی، من ئەو كۆششەی بۆ تێكدانی كارە باشەكەی تۆ بە خەساری دەدەم، ئەگەر بە ئاراستەیەكی دیكە بیخەمە كار، ڕەنگە كارێكی باشتر و جوانتر لە كارەكەی تۆ بكەم.

* هۆكارەكانی ئەم واقیعە خراپە سیاسییەی كوردستان چین ؟

- من لە شۆڕشی ئەیلوولدا پێشمەرگە بووم، شۆڕشی ئەیلوول بە ڕێبەرایەتیی جەنابی مستەفا بارزانی خەڵكی فێری مقاوەمەت و بەرخۆدان كرد، بۆ ئەوەی بەرگری لە كیانی خۆمان بكەین، بەڵام ئێستا ئێمە شەڕی ژیان دەكەین، لە سەردەمی مستەفا بارزانی برسێتی ڕێزی لێ دەگیرا و یەكێك بوو لە دیاردەكانی شەرەف و كەرامەت، هەمیشە سازەگی و سادەیی لە گیان و هەنگاوەكانی مستەفا بارزانی بەرچاو بووە، ئەو خواردنەی دەخوارد، كە ئەو خەڵكە دەیخوارد، ئاكار و ویژدانی ئەو سەردەمە لەگەڵ ئێستا جیاواز بوو، هی ئەو سەردەمە تێكەڵەیەك بوو لە بیروبۆچوونی باب و باپیرانمان، خەڵك شەرمی دەكرد، هەنگاوی ناپەسەند هەڵبگرێت، ئەمە خۆی لە خۆیدا هاوكێشەیەك بوو، خەڵك پابەندی ئەو هاوكێشەیە بوون، بەڵام ئێستا لەناو خودی هۆز و خێڵەكانیشدا بوونی نەماوە. پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەم كەلتوورە بۆ نەماوە؟ ئایا مرۆڤەكانی ئەم سەردەمە گۆڕاون؟ ئایا جیاوازیی چینایەتی گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە؟ دەتوانم بڵێم: بەڵێ گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، لە كوردستاندا چینی ناوەڕاست كە هەموو كاروباری ژیانی كۆمەڵگە بەڕێوە دەبات، ئەو كەلتوورەی نەماوە، بەڵام پرسیاری گرنگتر ئەوەیە: ئایا هیچ ئومێدێك هەیە، ئەم حاڵەتە چارەسەر بكرێت و گۆڕانكاریی بەسەردا بێت، یان هەر نەبێت، لێی بدوێن و باسی بكەین؟ جێگەی داخە، ململانێی حزبی بووەتە پەتایەك یەخەی میللەتی ئێمەی گرتووە، جێگەی داخە لە ئێستای سەدەی بیست و یەكەمدا مرۆڤ دروست دەكرێت، ئێمەش لە كوردستان هەر خەریكی ئەوەین، ملی یەكتری بشكێنین و ئەو دوو بەردەشی خراوەتە سەر یەك، تێكی بدەین.

* با بێینە سەر لایەنی هونەری، ئێوە دەستێكی باڵاتان لە هونەری شێوەكاری و پەیكەرتاشی هەیە، ئایا ئێستا لە برەودان بەم هونەرە هەر بەردەوامن؟

- بەداخەوە پزیشكان هونەری پەیكەر دروستكردنیان لێم قەدەغە كردووە، ئەمەش دوای ئەوە هات كە جارێكی دیكە تووشی نەخۆشیی دڵ هاتمەوە و لە ئەڵمانیا دەریچەی دڵیان بۆ گۆڕیم و لەجێی ئەو ئامێریان خستە ناو دڵمەوە، بە هۆی ئەو ئامێرەی دایانناوە، نابێت نزیكی موگناتیس و ئامێری كارەبایی ببمەوە، منیش پەیكەرەكانم هەمووی بە ئامێری كارەبایی دروست دەكرد، بۆیە ئێستا ناتوانم كاریان لەسەر بكەم، ئێستا وەك دەبینین خەریكی ملوانكە دروستكردنم بە بەرد، بە هۆیەوە هەموو بەردفرۆشەكانی كوردستان بوونەتە هاوڕێم و، ئەم ملوانەكەی دروستیان دەكەم، هەموویان دەدەم بە دۆست و برادەران و هاوسەر و كچ و خوشكەكانیان، دواتر بەشی ئێوەش دەدەم.

* بەم دواییانە كتێبێكت لە قەبارەی 25 بەرگ بە ناوی «دائیرەتولمەعاریف» بە چاپ گەیاند، پرسیاری ئێمە ئەوەیە ئەم 25 بەرگە چی لە خۆی دەگرێت؟ ئایا بۆ چاپدانی ئەم 25 بەرگە هیچ لایەنێكی حكوومی و پەیوەندیدار هاریكاری كردوویت؟

- من 47 ساڵە خەریكی پڕۆژەی دائیرەتولمەعاریفم، بێگومان 47 ساڵ پێش ئێستا ئەو ئامێرانەی ئێستای چاپ نەبوون، بۆیە ئەگەر سەیری بەرگی یەكەم بكەیت، هەموویان ڕەش و سپین، بڕێك لەو وێنانەی لەم كتێبەدا هاتوون، خۆم كێشاومن، بۆ نموونە من پێویستم بە وێنەیەكی ئەبو عەلی سینا بووە، كە هیچ وێنەیەكی نەبووە، من خۆم هاتووم بە سوودوەرگرتن لە جلوبەرگی ئەو سەردەمە پۆرترێتێكم بۆ دروست كردووە، ئێستا ئەو پۆرترێتەی من بووەتە وێنەی ئەبو عەلی سینا و خەڵك هەمووی بڵاویان كردووەتەوە.

دەبوو ئەم 25 بەرگە 6-7 ساڵ پێش ئێستا چاپ بكرایە، بەڵام لە كاتی تایپكردنیان ئەوانەی كاری تایپیان بۆ دەكردم كە دوو كەس بوون 11 بەرگیان دزیبوو، سەرەتا وام زانی ئەو تایپیستە خەڵكی هەولێرە، بەڵام دوای گەڕانێكی زۆر بۆم دەركەوت، كە خەڵكی عەنەب بوو لای هەڵەبجە و ئەمەشمان بە هەڕەشە و گوڕەشەی عەشائیری پەیدا كردەوە.

سەبارەت بە ناونانی ئەم بەرگانەش بە «دائیرەتولمەعاریف»، ئەو كاتەی بەرگی یەكەم بۆ چاپ ئامادە بوو، بە نیاز بووم ناوی لێ بنێم «فەرهەنگی زانیاری»، بەڵام هەردوو خوالێخۆشبوو «مەلا شكور مستەفا و مامۆستا مەسعود محەمەد» كە دوو هاوڕێی نزیكی خۆم بوون، پێشنیاریان كرد، ناوی لێ بنێم «دائیرەتولمەعاریف»، سوپاس بۆ خوا كوڕە لادێییەك توانی كوردستان بكات بە خاوەنی دارولمەعاریفی كوردی، ئەمە لە كاتێكدا عێراق 103 ساڵە دەوڵەتە، هێشتا دائیرەتولمەعاریفی نییە. بۆ چاپكردنەكەشی دیارە یەكێك لە دۆست و برادەران ئەوەی بە كاك نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ڕاگەیاندبوو، كە بەرگەكان ئامادەن بۆ چاپ، بۆیە ئەویش پەیامی بۆ ناردم و لەسەر ئەركی بەڕێزیان بە جوانترین شێوە بۆیان چاپ كردم، بۆ چۆنیەتیی دابەشكردنی ئەم 25 بەرگەش، جێگەی خۆیەتی ئاماژە بەوە بكەم كە من تا ئێستا 127 كتێبم لە كتێبخانەی كوردی، عەرەبی و فارسیدا هەیە، هیچ كام لەو كتێبانەم نەفرۆشتووە، ئەم 25 بەرگەش هەمووی دەكەم بە دیاری بۆ ئەو گەنجانەی كە زیت و قیتن و شەیدای خوێندنەوەن، نایدەم بەو بە ناو ئەدیب و نووسەرانەی كە لە ساڵێكدا كتێبێك ناخوێننەوە.

* یەكەم جار كە تۆم بینی ساڵی 2004 بوو، ئەو كات زۆر دڵخۆش دیار بوویت و سەرقاڵی دانانی بەردی بناغەی مۆنۆمێنیتی شەهیدانی كوردستان بوویت، سەرچاوەی ئەو دڵخۆشییەت چی بوو؟

- ئەو كات هەستم دەكرد، شتێكی گەورە بۆ كوردستان و دیارییەكی گەورە پێشكەشی شەهیدان دەكەم، دیزاینی مۆنۆمێنتەكەم بە ئەهرامێكی میسر دەست پێ كردووە، كە بە شمشێرێكی گەورە لەت لەتم كردووە و، هەمووی لەناوەوە پێكەوە گرێ دراون، پەیكەرێكیشم وەك پێشمەرگەیەكی بریندار دروست كردووە، كە تا ئێستا گەورەترین پەیكەرە لە كوردستان، پێشمەرگە زامەكەی قووڵە و خەریكە دەكەوێت، پەنجەیەكی بە قایشی تفەنگەكەیەوە گرتووە كە لە نێوان كەوتن و ژیاندایە، بەڵام دەموچاوی ئازارێكی زۆر قووڵی پێوە دیارە.

ئەم مۆنۆمێنتە پێكدێت لە مۆزەخانە، كتێبخانەی گشتی، هۆڵێكی كۆبوونەوە كە 350 كەس لەخۆ دەگرێت، دوو كەوانەی تێدایە بۆ پێشانگای هونەری، پێداویستیی تەواوی دیپلۆماتیی میوانەكانی تێدایە، بە تایبەتی كەسانی سەرۆك و دیپلۆماتی گەورە كە سەردانی ئەو مۆنۆمێنتە دەكەن، هەروەها كافتریایەكیشی تێدایە بۆ پشوودان، لە ناو حەوشەی مۆنۆمێنتەكەش دەریاچەیەكی بچووكی تێدایە كە نەخشەی كوردستانە و تەعبیر لە تەواوی شەهیدانی كوردستان دەكات.

ئەم مۆنۆمینێتە لە 9ی ئابی 2010 وەك دەسكە گوڵێك پێشكەشی حكومەتی هەرێمی كوردستان كراوە، بەڵام لەبەر هەر هۆكارێك كردنەوەكەی دواكەوت و ئێستا خەریكن نۆژەنی دەكەنەوە بۆ ئەوەی بە فەرمی بكرێتەوە.