محەمەد شیاع سوودانی لەبەرنامە وەزارییەكەیدا لێژنەی باڵای ماددەی 140ی كارا كردەوە، بۆ جێبەجێكردنی ئەم ماددە دەستوورییە 13 خاڵی دانا، جێی داخە تا ئێستا ئەو ماددەیە لە ڕووی پراكتیكییەوە كەمترین كاری بۆ كراوە، لەلایەكی دیكەوە ماوەیەكی زۆرە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان كراوە، بەڵام ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك نەیتوانیوە پارێزگارێك دەستنیشان بكات، لە شاری كەركووك جگە لە تەعریب ئێستا كارێكی زۆری بە شیعەكردن دەكرێت و دیموگرافیای شارەكە بە تەواوی ئەو تەعریب و بەشیعەكردنەی پێوە دیارە، لەسەر ئەم پرسە و چەند پرسێكی دیكە، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ ڕێبوار تاڵەبانی سەرۆكی پێشووی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك ئەنجام دا.

 

* یەكێك لە بڕگەكانی ئەو پڕۆگرامە وەزارییەی حكومەتەكەی د.محەمەد شیاع سوودانی لەسەر دامەزرا، كاراكردنەوەی لێژنەی ماددەی 140 بوو. ئەم ماددە دەستوورییەش جێبەجێكردنی دەكەوێتە سەر شانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی، ئایا تا چەند كاری هاوبەشی لەسەر دەكرێت و تا چەند هەنگاوەكانی بەرەوپێشەوە چوون؟

- بێگومان دكتۆر محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق و سەرۆك وەزیرەكانی پێشووتریش، عادل عەبدولمەهدی و كازمی و هەموو ئەوانی دیكەش، كە هاتوون بەرنامەی خۆیان بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140 خستووەتە ڕوو، كێشەی كوردیش لەوەدایە كە متمانەی خۆیان پێ دەدەن و متمانەی سەركردایەتیی كوردییش گرنگە، بەڵام بەداخەوە كورد پێنجەم خولی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە كە مارانگاز دەبێت و باكیشی نییە، لەمەدا نازانم كورد كەمتەرخەمە، یان ڕێككەوتنی سیاسییە دەمانگەیەنێتە ئەو بارودۆخە، دەتوانم بڵێم هەموو سەرۆك وەزیرانەكانی عێراق كە هاتوون و ڕۆیشتوون یەك لە دوای یەك، دوای خستنەڕووی بەرنامەكانیان بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140 فرت و فێڵیان لە كورد كردووە، چونكە دیتمان مالیكی لە خولی یەكەمدا لە بڕگەی(18) و لە خولی دووەم لە بڕگەی(23) باسی كرد كە لە ماوەی ساڵێكدا جێبەجێكردنی ماددەی 140 هەمووی تێپەڕ دەكەم، ئەگەرچی هەموو سەرۆك وەزیرەكان ڕۆیشتن و هیچ بڕگەیەك لە ماددەی 140 جێبەجێ نەكرا. محەمەد شیاع سوودانی كە هات بۆ پلانی جێبەجێكردنی ماددەی 140 ئەو (13) خاڵەی خستە ڕوو، گوایە لە ماوەی شەش مانگدا هەمووی جێبەجێ دەكات، ئەوە ساڵیش زیاتر ڕۆیشت، نە بڕیاری ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕشی حزبی بەعس لابرا و نە ڕێككەوتنی شنگالیش جێبەجێ كرا، هاوكات ئەو لێژنە باڵایەی بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140 كارا كرایەوە، تا ئێستا هیچ كارێكیان نابینین و بەداخەوە ئەوە بووە ماوەی (30) ساڵ كورد بۆ یەكجار داوای سەرۆكایەتیی دەستە و لێژنەیەی ماددەی 140ی نەكردووە، لە كاتێكدا بارزانیی نەمر شۆڕشێكی لەپێناو كەركووكدا دانا، هەموو كاتێك دروشمی هەموو سەركردەكانمان بۆ كەركووك جوانترین دروشم بوون، كەچی هەموو كاتێك سەرۆك و بەرپرسی ئەو دەستە و لێژنەیە عەرەب بوون، چ شیعە چ سوننە، ئەگەرچی دەزانین لە سەد ساڵی ڕابردوودا ئەوەی دژایەتیی كوردی كردووە هەر شیعە و سوننەی عەرەب بوون، تەئكید دەكەمەوە لێژنەی دانوستاندنكاری كورد بۆ یەكجار داوای سەرۆكی ئەو لێژنەیە ناكەن، ئەوە چەندین ساڵ و خولە ئەو لێژنەیە و دەستەیەی ماددەی 140 هەیە، كەچی لە 5%ی ماددەكە جێبەجێ نەكراوە و نەچووەتە پێش و هەموو خولەكانیش (60) ئەندام پەرلەمانمان لە بەغدا هەبووە، كەچی یەكێكیان لەو ماددەیە و هەنگاوەكانی و جێبەجێكردنیان نەپێچاوەتەوە، بۆ یەكجاریش سەرۆك وەزیرانیان بانگهێشتی پەرلەمان نەكردووە و قسە و گفتوگۆیان لەسەر ئەو ماددە یاسایی و دەستوورییە نەكردووە، تا ئەو ڕاددەی كە بتوانن متمانەی لێ وەربگرنەوە، ڕاستە لێژنەی ماددەی (140) كارا كراوەتەوە، ئەمەش زیاتر لەبەر ئەوەیە كە پارە و قەرەبووی تێدایە، ئەگینا هیچ یەكێك لەو (13) خاڵە كە سوودانی لە بەرنامەكەیدا پلانی بۆ داناوە، جێبەجێ نەكراون، لە لایەكی دیكەوە لە قەرەبووەكەدا بە قەبارەیەكی زۆر و چەندین ملیار دینار عەرەبی ناوەڕاست و خوارووی عێراق سوودیان لێ وەرگرتووە، كەچی كورد لێی بێبەشن و جووتیارانی ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان كە گوێمان لە خواست و قسەكانیان دەبێت، دەڵێن كورد و سەركردایەتیی كورد و بەرپرسانی كورد جددی نین لە جێبەێكردنی ماددەی 140 دا، بە تەئكید ئەمەش كەمتەرخەمیی كورد و حكومەت و بەرپرسانی كوردستانە، لەلایەكدا بەرانبەر جووتیار و خەڵكی كورد و كوردستانی ئەو ناوچانە و، لەلایەكی دیكەوە بۆ ئێمەی كورد لەو ماددەیەدا گەڕانەوەی خاك گرنگە، كە مێژوو هەموو سەنەد و وەسایقەكان سەلماندوویانە كە ئەو ناوچانەی كێشەلەسەرن، كە لە چوارچێوەی ئەو ماددەیەدان كوردستانییە، هەر لە كەركووك تا دەگاتە شنگال و سنوورەكانی دیكە.

* لە دوای ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017 هەتا ئێستا پارێزگاری كەركووك بەوەكالەت بەڕێوە دەچێت، لە ماوەی ئەم حەوت ساڵەدا سیمای كوردبوونی كەركووك لەسەر ئاستی دامەزراوەكانی ئەو پارێزگایە گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، ئایا كورد لە كەركووك لە ماوەی ئەم حەوت ساڵەدا تاچەند لە دامەزاروەكانی ئەو شارەدا پەراوێز خراوە و دوور خراونەتەوە؟

- ئەمە یەكێك لە پرسیارە گرنگ و جەوهەرییەكانە كە بەڵگەی تەعریب و بەردەوامیی ئەو پڕۆسەیە دەسەلمێنێت. بێگومان زیاتر لە (100) بەڕێوەبەری كوردمان لە پۆست و كارەكانیان لابراون، ئەمەش پێچەوانەی ئەو پڕوپاگەندانەیە كە حكومەتی عێراقی و پێكهاتەكانی كەركووك دەیكەن، لەوەی كە پێكەوەژیان و ئاشتی و تەبایی لە شاری كەركووكدا هەیە، تاوەكو ئەو ڕێككەوتنە سادانەی لەلایەن سیاسییەكانەوە كرا، كە دەبێت و پێویستە لە (13) خاڵەكەی سوودانییش هەیە، كە دەبێت پۆستەكانی پارێزگای كەركووك بە دادپەروەری بەسەر پێهكاتەكاندا دابەش بكرێن، كورد لە زۆر پۆست و دامەزراوەی پارێزگای كەركووكدا لا براون و بێبەش كراون، بە ڕاددەیەك وەك ئەوەی كورد لە كەركووك كەمینە بێت، حزب و لایەنە كوردستانییەكانی ئەو شارە لە ئاستێكی زۆر لاواز و كزۆڵەدان و هیچ دەسەڵاتێكیان نییە، لێرەدا نموونەیەكی زیندوو دەخەینە ڕوو، لەو كاتەی كە پارتی دیموكراتی كوردستان داوای كرد بارەگای مەكتەبی سیاسیی كەركووك وەربگرێتەوە، كەچی بە دوو خێمە نەیانهێشت ئەو بارەگایە وەربگیرێتەوە، ئەگەر ئەو دوو خێمەیە هێز و لەشكرێكی زەبەلاحی حكومەتی عێراقی و ملیشیای چەكداری لەپشت نەبێت، چۆن دەتوانێت ئەو كار و ڕێگرییە بكات، ئێستا كورد لە گەڕەكەكانیان سەدان خێمە دادەنێن بۆ ئەوەی غەدریان لێ نەكرێت، سوودی نییە، ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت كە حزبە كوردستانییەكان لە كەركووك دەسەڵاتیان نییە و نادادپەروەرییش لەوپەڕی خراپیدایە، لە لایەكی دیكەوە دوو خێمە توانی خۆپیشاندانێكی وەك ڕەحیماوە دابمركێنێتەوە كە داواكردنی مافەكانیان بوو، كە بەداخەوە چوار شەهیدمان دا، هەر بۆیە پێویستە بڵێین و بیخەینە ڕوو كە كورد لە كەركووك زۆر بێدەسەڵاتە، هەر بۆیە حاشاهەڵنەگرە كە كورد لە پۆست و دەسەڵاتی دامەزراوەكانی ئەو شار و پارێزگایەدا زۆر لاواز و بێدەسەڵاتە، هەر بۆ سەلماندنی ئەوە ڕۆژانە هاووڵاتیانی كوردی كەركووك پەیوەندییان پێوە دەكەن، دەڵێن: كاتێك بۆ مامەڵەیەك دەچینە فەرمانگەیەك زۆر بە زەحمەت و بە دروستكردنی كێشە بۆمان، مامەڵەكانمان بۆ ڕادەپەڕێنن، لە كاتێكدا بۆ نەتەوە و پێهكاتەكانی دیكەی ئەو شارە زۆر بە ئاسانی و بێ گرفت مامەڵەكانیان بۆ جێبەجێ دەكرێت.

* لەگەڵ ئەوەی پرۆسەی بە عەرەبكردن و داگیركردنی موڵك و ماڵی جووتیارانی كورد هەر بەردەوامە، بەڵام ئێستا گۆڕینی مەزهەبییش زیادی كردووە، باس لەوە دەكرێت كە بە دەیان حوسەینییە كراونەتەوە، ڕێژەیەكی زۆری ئاوارەی پارێزگاكانی دیكە لەو شارە نیشتەجی بوون و حكومەتی عێراق بە ئەنقەست نایانگێڕێتەوە، ئایا ئەم هۆكارانە تا چەند دیموگرافیای كەركووكی شێواندووە؟

- لای كورد و كەركووكیی ڕەسەن ئاشكرایە كە كەركووك پایتەختی ویلایەتی شارەزوور بووە، سەرژمێریی عوسمانییەكان دەیسەلمێنێت كە كەركووك 93%ی كورد بووە، كە شەمسەدین شەمسی كردوویەتی و 7% ی پێكهاتەكانی دیكەیە، بەڵام بەداخەوە حكومەتی عێراقی بەتایبەتی حزبی بەعسی ئەوەی پێی كرا كاری لەسەر كرد، لە ئەنجامدا توانی سیمایی دیموگرافیای بگۆڕێت، بەتایبەتی لە ڕێگەی هێنانی ئەو خێزانە عەرەبانەی كە پارچەیەك زەوی و (دە) هەزار دیناریان پێ دەدان، كە پێیان دەگوترا عەرەبە دەهەزارییەكان، كە ئەو عەرەبە هاوردانە لە مەزهەبی شیعە بوون و تا ڕووخانی ڕژێمی سەدامیش ڕێژەی عەرەبی شیعە لە كەركووك تەنیا 5% بوو، ئەو كات تەنیا یەك حوسەینییە هەبوو، لە دوای (16)ی ئۆكتۆبەر و ئەو پیلان و خیانەتە گەورەیەی بەرانبەر كورد كرا، حوسەینییە زۆر زۆر بووە و ئەو مەراسیمە شیعە و حوسینییانە زاڵ بوون بەسەر هەموو بۆنە و مەراسیمی پێكهاتەكانی دیكەی ئەو شارەدا، خۆ ئەگەر سەیری كەركووك بكەین، دەبینین بە تەواوی دیموگرافیاكەی گۆڕانكاریی پێوە دیارە و مەزهەبی شیعەی بەسەریدا زاڵ بووە، ئەمەش ئەوەمان پێ دەڵێت جگە لە تەعریب شاڵاوی بەشیعەكردن زۆر بە بەرنامە و پلان لەو شارە دەستی پێكردوە و كاریگەریی تەواوی لەسەر گۆڕانكاریی دیموگرافیاكەیەوە دەركەوتووە.  

* لە دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشووی بەعس هەتا ئێستا تەنیا دوو هەڵبژاردن لە كەركووك ئەنجام دراوە، لە ساڵی 2005 لیستی برایەتیی كوردستانی زۆرینەی ئەنجومەنی پارێزگای پێك دەهێنا، بۆیە سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا و پارێزگاری كەركووك كورد بوون، لە هەڵبژاردنی ئەم جارە لەگەڵ ئەوەی پارتی و یەكێتی بە لیستی جیاواز دابەزین، بەڵام كورد نەبووەوە بە زۆرینە و، ئەوە چەند مانگیشە نەتوانراوە پارێزگارێك بۆ كەركووك هەڵبژێردرێت، ئایا نەبوونی پارێزگارێكی شەرعی ئایندەی كەركووك بەرەو كوێ دەبات؟

- بارودۆخی كەركووك دوای (16)ی ئۆكتۆبەر نادەستووری و نایاسایی و نائاساییە، چونكە هەڵبژاردن دەبێت لە كەشێكی ئازاددا ئەنجام بدرێت و خەڵك دڵنیا بێت لە ژیان و ماڵ و مافەكانی خۆی، بە دڵنییایەوە لە دوای ئەو خیانەت و كارەساتەی كە لە پیلانە گەورەكەی (16)ی ئۆكتۆبەر بەسەر شاری كەركووكدا هات، بەتایبەتی بۆ گەل و پێكهاتەی كورد كەشەوهەوایەكی زۆر خراپ و مەترسیدارە و ئازادیی بە هەموو جۆرێك نەهێشت و عەسكرتارییەت باڵی كێشاوە بەسەر تەواوی شارەكە و پارێزگای كەركووكدا، هەر بۆیە حزب و لایەنە كوردستانییەكان داوای ئەویان كرد كە ئەو عەسكەرتاری و بارودۆخە ناسەقامگیرییە نەمێنێت، تا بتوانن بە ئازادی دەنگ بدەن، ئەگەرچی بەداخەوە ئاساییان نەكردەوە، بەم شێوەیەش خەڵكی ڕەسەنی شاری كەركووك دەنگیان نەداوە تاوەكو بتوانن نوێنەری خۆیان هەڵبژێرن، بۆیە دوای (16)ی ئۆكتۆبەر لە كەركووك هەر هەڵبژاردنێك بكرێت یاسایی و ئاسایی نییە و شەرعیەتی نییە، ئەمەش وا دەكات لە كاتێكی وادا هەموو ئەندامەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكەش كورد و كوردستانی بوونایە، هەر سوودی نەبوو، چونكە كەركووك داگیركراوە و عەسكەرتاریەت بەسەریدا زاڵە، لەبەر ئەوەی لەو بارودۆخەدا داپەروەری و یاسا ناتوانێت ڕۆڵی خۆی لەو شارەدا بگێڕێت، لەو بارودۆخەدا ئەگەر پارێزگارەكەشی كورد بێت، ئەجێندای كورد و كوردستان جێبەجێ ناكات، بەتایبەتی لەبەر ئەوەی پڕۆسەكە بە ئاراستەی ئازادی و یاسایی و ئاساییدا نەڕۆیشتووە، بەمەش بارودۆخێكی تەدروست نایێتەدی، بەڵكو بە پێچەوانەی خواستی خەڵكی كەركووكەوە بارودۆخەكە بەڕێوە دەچێت. لەلایەكی دیكەوە لەم بارودۆخەدا كە بەردەوامە، نەتوانراوە پارێزگارێكی كورد و شەرعی دابنرێت، ئەوەش لە بەرژەوەندیی ئەو پارێزگارە سەپێندراوە بەوەكالەتەیە، حزبی سیاسیی كوردستانیش هەیە بۆ بەرژەوەندیی ئابووریی خۆی بەو بارودۆخە نائاسایی و نادەستوورییە ڕازییە و ئەوەیان پێ باشترە لە یەكڕیزیی كورد و ڕزگاربووونی خەڵكی شاری كەركووك لەو ستەمەی چەندین ساڵە لەسەریانە، بەتایبەتی پێكهاتە زۆرینەكەی كە كوردی ڕەسەنی شارەكەن.

* پرسی هەڵبژاردنی پارێزگاری كەركووك خەریكە كێشەی تێ دەكەوێت و دەبێتە قوربانیی كۆمەڵێك پڕۆژەی جیاواز، پێش هەمووان پارتی و یەكێتی لەسەر كەسێكی بێلایەنی كورد بۆ پارێزگاری كەركووك ڕێك ناكەون، لە لایەكی دیكەش نەتەوەكانی دیكە (عەرەب و توركمان) داوای ئەوە دەكەن كە پۆستی پارێزگاری كەركووك هەر ماوەیەك لای پێكهاتەیەك بێت، ئایا ئەمەش هەنگاوێكی دیكە نییە بۆ داماڵینی ناسنامەی كوردبوون و كوردستانیبوونی كەركووك؟

- بێگومان بێ متمانەیی لە نێوان یەكێتی و پارتیدا شتێكی ڕوونە، چونكە دوای كارەسات و خیانەتی(16)ی ئۆكتۆبەر پارتی متمانەی بە یەكێتی نەماوە، لەبەر ئەوەی پێشتر پارێزگاری كەركووك كە دكتۆر نەجمەدین بوو، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتییش بوو، خیانەتیان لەویش كرد، هەر بۆیە ئەو بێ متمانەییە لە نێوان پارتی و یەكێتی حاڵەتێكی سرووشتییە، خۆزگە كۆبوونەوەی بەردەوەام بكرایە و ئەو گلەییەی لە نێوان هەردوو حزبەكەدا هەیە نەمایە و لاپەڕەیەكی تاەزیان هەڵبدایەتەوە و بیانتوانیایە بە ڕێككەوتنی هەردوو لا و ڕازیبوونی میللەتی كورد، پارێزگارێكی كوردیان دابنایە، بەڵام بەهۆی ئەو بێمتمانەییە گەورەیەوە نەتوانرا ئەوە بكرێت و بارودۆخەكە زۆر بە نایاسایی و خراپ ماوەتەوە، بەتایبەتی بەهۆی ئەو پارێزگارە بەوەكالەتە ناشەرعی و نائاساییەوە، بەڵام ئەو بارودۆخەی كەركووك وەكو ئێستا نامێنێت، چونكە خەڵكی ڕەسەنی كەركووك چەندین ڕژێمیان بەڕێ كردووە و لە كاتی خۆیدا خەڵك ڕاپەڕینی خۆی دەكات و ئەو ستەم و بارودۆخەی لەسەر نامێنێت، ئەو حاڵەتەی ئێستا لە كەركووك هەیە لەلایەن هەموو پێكهاتە ڕەسەنەكانەوە نامۆیە و جێگەی قبووڵ نییە، شیعە و سوننە و كورد و عەرەبی ڕەسەن و توركمان و كریستیانەكانیش ئەو بارودۆخەی چەند ساڵە هەیە، بە تایبەتی دوای (16)ە ئۆكتۆبەر بەسەری هاتووە، پەسندی ناكەن و لەگەڵی ناگونجێن.