ئەمڕۆ 16ی كانوونی دووەمی ساڵی 2023 كۆڕبەندی ئابووریی جیهان لە داڤۆسی سویسرا دەست بە كارەكانی دەكات و تا ڕۆژی 20ی مانگ بەردەوام دەبێت.

ئەم كۆڕبەندە لە ساڵی 1971 لەلایەن كلاوس شواب بزنێسمان و ئابووریناسی ئەڵمانی دامەزراوە و، هەموو ساڵێك كۆنگرەیەك ڕێك دەخات، بۆ بەدواچوون و دۆزینەوەی ڕێگەی چارەسەر بۆ ئەو كێشە ئابووری و سیاسییانەی ڕووبەڕووی كۆی دەوڵەت و حكومەتەكانی جیهان دەبنەوە.

لە ساڵی 2005ـەوە ئەم كۆڕبەندە ساڵانە پێش گرێدانی، ڕاپۆرتێك لەسەر تەواوی كێشە جیهانییەكان ئامادە دەكات و، ئەم ڕاپۆرتە كە بە سەدان پسپۆڕ و زانای بوارە جیاوازەكان بەشداری تێدا دەكەن، دەستنیشانی تەواوی ئەو كێشە ئابووری و سیاسییانە دەكەن كە لە ماوەی ئەو ساڵەدا وەك مەترسی دەردەكەون و كاریگەرییان لەسەر ساڵی داهاتوو دەبێت. ڕاپۆرتی ئەمساڵی كۆڕبەندی داڤۆس كە بە ناونیشانی «ڕاپۆرتی مەترسییە جیهانییەكان – ڤێرژنی 18» لە ڕۆژی 11ی كانوونی دووەم بڵاو كرایەوە، زیاتر لە 1200 پسپۆڕ و زانای بوارە جیاوازەكان بەشدارییان تێدا كردووە و، تیایدا تەواوی ئەو مەترسییانەیان خستووەتە ڕوو، كە لە ماوەی «دوو تا 10 ساڵی داهاتوو» ڕووبەڕووی جیهان دەبێتەوە.

بۆ قسەكردن و دیالۆگ و دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئەم كێشانە، ئەم كۆڕبەندە بانگهێشتی بەشێكی زۆری سەرۆكی دەوڵەت و سەرۆكی حكومەت و وەزیرە پەیوەندیدارەكان و پسپۆڕانی بوارە جیاوازەكان و ڕۆژنامەنووسان دەكات و، ئەجیندای ڕاپۆرتە ئامادەكراوەكە لەسەر پەنێڵەكانی ئەو چوار ڕۆژەی كۆڕبەندەكە دابەش دەكات.

سەبارەت بە كۆڕبەندی ئەمساڵ، پسپۆڕی ئابووری (سەعدیە ئەلزاهیدی) بەڕێوەبەری گشتیی كۆڕبەندەكە كە پێشەكی بۆ ڕاپۆرتی ئەمساڵی «مەترسییە جیهانییەكان» نووسیوە، لە دەستپێكدا بەم جۆرە سەبارەت بە مەترسییە جیهانییەكان هۆشداریمان پێ دەدات: «ڕاپۆرتی ساڵی پاری ئەم كۆڕبەندە هۆشداریی ئەوەی دا كە بە هۆی ئاراستەی جیاوازی هەستانەوەی گەشەی ئابووری، دوای كۆتاییهاتنی پەتای كۆڤید 19، ئەو هەڕەشەیەمان پیشان دەدات كە دابەشبوون و لێكترازان لە نێو دەوڵەتەكاندا زیاتر دەبێت، ئەمە لە كاتێكدا هاریكاریكردنی یەكدی لە هەموو كاتێك زیاتر پێویستە بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانەی لە ئاسۆی تەحەددییە جیهانییەكاندا دەیانبینین، بەڵام هەتا ئێستاش قورسە بە ئاسانی لەوە تێبگەین كە پەیوەندییەكی پتەو لە نێوان مەترسییە جیهانییەكاندا هەیە، هەر بۆیە بەشێكی كەمی خەڵك مەزندەی ئاستی ئەو ناسەقامگیرییە دەكەن، كە لە كاتێكی زۆر نزیكدا ڕوو دەدەن، ئەم جارە بە هۆكاری هەڵگیرسانی شەڕێكی تازەوە».

كەواتە ڕاپۆرتی ساڵی ڕابردووی كۆڕبەندی ئابووریی جیهانی- داڤۆس، جیهانی لەوە ئاگادار كردەوە كە بە هۆكاری ئاست و ئاراستەی جیاوازی دووبارە هەستانەوەی ئابووری لە دوای پەتای كۆڤید 19، لێكدابڕان و دابەشبوونی نێوان دەوڵەتان زیاتر دەبێت، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی مەترسییە جیهانییەكە خۆی لە هەڵگیرسانی شەڕێكی نوێدا بخاتە ڕوو، كە لێرەدا مەبەستی شەڕی «ڕووسیا و ئۆكرانیا»یە، كە ساڵی پار نزیكەی مانگێك دوای كۆتاییهاتنی كۆڕبەندی ئابووریی جیهانی لە ساڵی 2022 هەڵگیرسا.

هەر بۆیە ڕاپۆرتەكە هۆشدارییەكی دیكەمان دەداتێ و پێمان دەڵێت: لە كاتێكدا وا شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا خەریكە لە ساڵێك نزیك دەبێتەوە، هەتا ئێستاش هەڵسانەوەی ئابووری لە شۆكێكی بەردەوامدایە، بە هۆی هەڵایسانی ئەو شەڕەوە، هەر بۆیە كۆڕبەندەكە بۆ ڕاپۆرتی ئەمساڵ ڕاپرسییەكانی سەبارەت بە تەحەددییە جیهانییەكان بۆ دوو ساڵی داهاتوو ئەنجام داوە و، بەپێی ئەم ڕاپرسییە زیاتر لە 80%ی ئەوانەی ڕای خۆیان لەم ڕاپرسییەدا‌ دەربڕیوە، پێیان وایە لە ماوەی دوو ساڵی داهاتوو (هەتا ساڵی 2025) بارودۆخی تەحەددی و مەترسییەكان لەسەر جیهان بەرەو ئاراستەیەكی خراپتر وەردەچەرخێن.

ئەو مەترسی و تەحەددییانەی لەم ڕاپۆرتەدا پێشبینی كراون، كە لە ماوەی دوو ساڵی داهاتوو بەرەو خراپتر دەچن، بریتین لە:

1. باری گوزەران بە شێوەیەكی گشتی قورس دەبێت.

2. كارەساتی سرووشتی و ڕووداوی ژینگەیی قورس ڕوو دەدەن.

3. ڕووبەڕووبوونەوەی تەحەدیاتە جیۆ- ئابوورییەكان.

4. شكستهێنان لە كەمكردنەوەی گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا.

5. داخورانی یەكگرتوویی كۆمەڵایەتی و جەمسەرگیریی كۆمەڵایەتی زیاتر ڕوو دەدەن.

6. ڕوودانی كارەساتی گەورەی ژینگەیی بەرفراوان.

7. شكستهێنان لە خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا.

8. بڵاوبوونەوەی تاوانی سایبێری (ئەلیكترۆنی) و ناسەقامگیریی سایبێری.

9. تەنگژەی سەرچاوەی سرووشتی زیاتر دەبێت.

10. ڕوودانی كۆڕەوی بەربڵاوی ناچاری.

ئەوەی جێگەی هەڵوەستە و تێڕامانێكی گەورەیە، ئەوەیە ئەم 10 مەترسییەی لە ڕاپۆرتەكەدا پێشبینیی ئەوەی بۆ كراوە كە لە ماوەی دوو ساڵی داهاتوودا ڕوو بدەن، لە ماوەی 10ساڵی داهاتوو، واتە تا ساڵی (2033) هەر بەردەوام دەبێت و بەرەو خراپتریش دەبێت، بەم شێوەیە وەك خۆیان و خراپتر دەمێننەوە:

مەترسییە پێشبینیكراوەكان بۆ ساڵی 2033ی جیهان:

• شكستهێنان لە كەمكردنەوەی گۆڕانكاریی ژینگە بەردەوام دەبێت.

• لە خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕینی كەشوهەوا شكست خواردوو دەبین.

• كارەساتی سرووشتی و ڕووداوە سەختەكانی كەشوهەوا خراپتر دەبن.

• فرەچەشنیی بایۆلۆژی لەدەست دەدەین و سیستمی ژینگە لەبەریەك هەڵدەوەشێت.

• شاڵاوی بەربڵاوی پەنابەرانی ناچاری بەردەوام دەبێت.

• كێشەی سەرچاوەی سرووشتی چارەسەر نابێت.

• داخورانی كۆمەڵایەتی و جەمسەربەندیی كۆمەڵایەتی زیاتر دەبێت.

• تاوانی سایبێری (ئەلیكترۆنی) زیاتر بڵاو دەبێتەوە و، ژینگەی سایبێری ناسەقامگیر دەبێت.

• ڕووبەڕووبوونەوەی جیۆ- ئابووری بەردەوام دەبێت.

• ڕوودانی كارەساتی ژینگەیی بەرفراوان و زیاتر دەبێت.

ئامادەكارانی ڕاپۆرتەكە كە ڕاپۆرتەكەیان بەسەر سێ چاپتەردا دابەش كردووە، بە سێ قۆناغ باس لە كارلێكی ئەم هەڕەشە و مەترسییانە دەكەن، بەم جۆرە:

قۆناخی یەكەم: لە ساڵی 2023-2025 كاریگەری هەڵكشانی تەنگژەكانی ئێستا لەسەر توندبوونی مەترسییە جیهانییەكان، ئەمەش زۆرینەی زیاتر لە 80%ی بەشداربووانی ڕاپرسییەكان پێشبینی دەكەن كە لە ماوەی ئەم دوو ساڵە ڕوو بدەن.

قۆناغی دووەم: دیسان زۆرینەی زۆری بەشداربوانی ڕاپرسییەكە پێشبینی دەكەن لە ئاكامی چارەسەرنەكردنی ئەم كێشانەی ئێستا و كەڵەكەبوونیان هەتا ساڵی 2033 مەترسییەكانی (ئابووری، ژینگەیی، كۆمەڵایەتی، جیو-سیاسیی و تەكنەلۆژیای تازە) زۆر بە خێرایی لە ماوەی 10 ساڵی داهاتوودا دەردەكەون.

قۆناغی سێیەم: كە ڕاپۆرتەكە تەرخانی كردووە بۆ هەڵوەستەكردن لەسەر ئەم مەترسییانە لە ساڵی 2030، ئاماژە بەوە دەكات لەبەر ئەوەی ئەم مەترسی و تەحەددییانە پەیوەندییەكی توندیان بە یەكەوە هەیە، هەموو ببنە هۆكاری ئەوەی «تەنگژەی هەمەجۆر» لە بارەی كەمیی سەرچاوەی سرووشتی لە دەوروبەری ساڵی 2030 دروست بكات.

ئەم لایەنانەی كە كۆڕبەندی ئابووری داڤۆس ساڵانە لەسەر تەنگژە جیهانییەكان هەڵوەستەی دەكات، زیاتر لە ڕوانگەی كاریگەرییان لەسەر ئاستی ئابووری و بژێوی مرۆڤایەتی هەوڵ دەدات چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە، بەداخەوە ڕاپۆرتی ئەمساڵ ڕەشبینییەكی زیاد لە ڕاددەی پێوە دیارە، كە زیاتر لەبری چارەسەر جەخت لەسەر شكستی مرۆڤایەتی لە بەرانبەر ئەم تەنگژانە دەكاتەوە، ئەمە لە كاتێكدا كۆمەڵێك مەترسی و تەحەددی و هەڕەشەی دیكەی جیهانی هەن، كە پەیوەست بە داڕمانی سیستمی جیهانی و ناسەقامگیریی ئاشتی و ئاسایشە لە جیهاندا كە ساڵانە لە مانگی شوبات لە كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهانی هەڵوەستەی لەسەر دەكرێت و، هەوڵەكان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆیان دەخرێنە گەڕ.

هەموو ئەو تەنگژە و مەترسییانەی كە وەك تۆڕێك پێكەوە بەستراون و بوونەتە مەترسیی جددی لەسەر چارەنووسی مرۆڤایەتی لە جیهاندا، تەنیا یەك ڕێگە دەبێتە دەستپێك بۆ چارەسەركردنیان ئەویش بریتیە لە «تێگەیشتن لە كێشەكان» و «هاریكاریكردنی نێوان دەوڵەتەكان» بۆ ڕووبەرووی دەستەجەمعی لەبەرامبەر ئەو هەڕەشەو مەترسییانە، بەڵام وەك ڕاپۆرتەكە خۆی بە خەتێكی ڕۆشن نووسیویەتی «زۆر كەمن ئەوانەی بە تەواوەتی لە مەترسی ئەم هەڕەشە و تەحەددییە جیهانییانە تێدەگەن»، ئیدی ئەو پرسیارەش بێ وەڵام دەبێت، كە بەردەوام دەیورووژێنن: «چۆن لە ناو جیهانێكی لەبەریەك هەڵوەشاوەدا هاوكاری و هەماهەنگی لە نێوان دەوڵەتاندا دروست دەبێت؟»