لەم خولەی پەرلەماندا 4893 پرسیار ئاراستەی حكومەت كراوە و زیاتر لە 90%ی وەڵام دراونەتەوە

 

هەتا ئێستا هیچ فراكسیۆن و پەرلەمانتارێك بە فەرمی داوای دەست لە كار كێشانەوەی پێشكەش نەكردووە

 

دوای ئەوەی نەتوانرا پڕۆژە یاسای هەمواركردنەوەی هەڵبژاردنەكانی كوردستان بخرێتە بەرنامەی كاری پەرلەمانی كوردستان و خوێندنەوەی یەكەمی بۆ بكرێت و پاشان پەسەند بكرێت، پەرلەمانی كوردستان ناچار بوو پرسی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان بخاتە دەنگدانەوە و توانی بە دەنگی 80 پەرلەمانتار یاساكە پەسەند بكات و، بەپێی ئەم یاسایەش دوو وەرز بۆ پەرلەمانی كوردستان درێژ كرایەوە. بۆ قسەكردن لەسەر هۆكاری درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمان و هەروەها پەیوەندی و هەماهەنگیی نێوان حكومەت و پەرلەمان لەم خولەدا و هۆكاری چارەسەرنەكردنی ماوە بەسەرچوونی هەردوو دامەزراوەی «دیوانی چاودێریی دارایی و دەستەی دەستپاكی»و چەندین پرسی دیكەی پەیوەندیدار، ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ مونا قەهوەچی سكرتێری پەرلەمانی كوردستان ئەنجام دا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

 

* پەرلەمانی كوردستان پێ دەنێتە وەرزێكی دیكەی پەرلەمانی و یەكەمین وەرزە كە تەمەنی خۆی بۆ دوو وەرز درێژ كردووەتەوە. ئایا یەكەمین كۆبوونەوەی ئەم وەرزە كەی دەست پێ دەكات و چ پڕۆژە یاسایەكی نوێتان لەبەر دەستە بۆ ئەوەی بیخەنە بەرنامەی كارەوە؟

- ئێمە وەك دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی كوردستان لەم خولەدا و لە دەستپێكدا سەردانی سەرجەم حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستانمان كرد و لە سەرووی هەموویان جەنابی سەرۆك مسعود بارزانی و داوامان كرد، هاوكار و هاوسۆز بن بۆ ئەوەی بتوانین سەرجەم ئەو پڕۆژە یاسایانەی دێنە پەرلەمان لە بەرژەوەندیی خەڵكی كوردستان پەسند بكرێن. لەم بارەشەوە جەنابی سەرۆك بارزانی و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان پاڵپشتیی خۆیان دەربڕی. هەروەها داوامان كردووە لەم خولەی پەرلەماندا كار بكەین بۆ ئەوەی ببین بە خاوەن دەستووری خۆمان، خۆشبەختانە پاڵپشتیمان لەلایەن جەنابی سەرۆك مسعود بارزانی و گشت حزب و لایەنە كوردستانییەكان و هەموو پێكهاتەكانەوە وەرگرتووە. ئێمە وەك دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان زۆر هەوڵمان دا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە كات و ساتی خۆی ئەنجام بدرێت و ڕێزدار نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان مەرسومی دەركرد كە هەڵبژاردن لەگەڵ تەواوبوونی ماوەی پەرلەماندا لە كاتی خۆیدا بكرێت، دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنەكانی ناو پەرلەمانی كوردستان بۆ ئەو مەبەستە (11) كۆبوونەوەمان ئەنجام دا. بەڵام ئەوە بوو لە لایەن لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستانەوە چەند پڕۆژەیەك هێنرایە پەرلەمان كە بینیمان لە سایەی ئەو پڕۆژانەوە ناكۆكی هاتە ئاراوە. بەڵام بۆ ئەوەی بۆشایی یاسایی دروست نەبێت، پێشنیار كرا، یاسایەك بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی ئەم خولەی پەرلەمان ئامادە بكرێت و ئەو یاسایەش بە واژووی 85 پەرلەمانتار پێشكەش بە پەرلەمانی كوردستان كرا، پاشان خوێندنەوەی بۆ ئەنجام درا كە بە دەنگی 80 پەرلەمانتار یاساكە پەسند كرا، كە تەمەنی پەرلەمان بۆ یەك ساڵ، یان بۆ دوو وەرزی پەرلەمانی درێژ بكرێتەوە، ئەگەر لە ڕووی یاسایی پرسیار بكەین: ئایا ئەم درێژكردنەوەیەی پەرلەمان یاسایی و تەندروستە؟ ئەوە لە وەڵامدا دەڵێین: نەخێر، نە یاساییە و نە تەندروستیشە، چونكە خەڵكی هەرێمی كوردستان بۆ چوار ساڵ دەنگی بە ئەندامانی پەرلەمان داوە، بەڵام دۆخەكە وا دەخوازێت كە نەهێڵین بۆشایی یاسایی لە كوردستان دروست بێت، كە بۆی هەیە دۆخێكی نەخوازراو بهێنێتە ئاراوە، بۆیە درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمان باشترە لەوەی ئەو بۆشاییە یاساییە دروست بێت.

* دیارە ئەو فراكسیۆنانەی ناڕازی بوون لەسەر درێژكردنەوەی پەرلەمان بڕیاریان داوە لە دوای 6ی نۆڤبەرەوە دەست لەكار بكێشنەوە، ئایا ئەگەر دەستیان لە كار كێشایەوە، بە چ میكانیزمێك ئەو شوێنانە پڕ دەكەنەوە؟

- ئەندام پەرلەمان لە ناو پەرلەماندا سوێند دەخوات لە پاشان شەرعییەتی وەك پەرلەمانتار پێ دەدرێت، هەروەها دەبێت دەست لەكاركێشانەوەی پەرلەمانتاریش بە هەمانشێوە لەناو پەرلەمانەوە و بە زۆرینەی دەنگ پەسند بكرێت، كە ئەمەش بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانە و هەموو پەرلەمانتارێك ئازادە كە دەست لەكار دەكێشێتەوە، یان بەردەوام دەبێت. لەلایەكی دیكەوە هەندێ فراكسیۆن و ئەندام پەرلەمانی كوردستان دژی درێژكردنەوەی ماوەی یاسایی پەرلەمانی كوردستان بوون، بە بیانووی ئەوەی كە ئەمە ڕێزنەگرتنە لە دەنگی خەڵك، بەڵام ئەوە بوو بە دەنگی 80 پەرلەمانتار ماوەی پەرلەمان كوردستان درێژ كرایەوە، بۆیە درێژكردنەوەكە شەرعییەتی خۆی وەرگرتووە و بۆ دڵنیایی هەموو خەڵكی هەرێمی كوردستان- تا ئەو ساتەی كەمن بۆ گۆڤاری گوڵانی ئازیز لە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی كوردستان قسە دەكەم- هیچ ئەندام پەرلەمان و فراكسیۆنێكی دیاریكراو لە ئۆپۆزسیۆن داواكاری دەست لەكاركێشانەوەی بە فەرمی پێشكەش بە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان نەكردووە، بەڵكو تەنیا لە ڕاگەیاندنەكان و فەیسبوك و سۆشیاڵ میدیاوە گوێبیستی ئەو دەست لەكاركێشانەوانە دەبین، ئەمەش چونكە بە فەرمی نییە، ناچێتە بواری یاساییەوە. بەڵام ئەگەر پەرلەمانتارێك، یان فراكسیۆنێك بە فەرمی داواكاری بۆ دەست لەكاركێشانەوەی پێشكەش بە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان كرد، ئەو كات بەپێی یاسای كۆمیسیۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، چونكە لە یاسای كۆمیسیۆندا دەستنیشانی ئەوە كراوە كە هەر فراكسیۆنێك دەست لەكار دەكێشێتەوە، ئەوە دەبێت یەكەمجار نییەتەكەی دیاری بكات، كە ئایا ئەو پەرلەمانتارانە دەست لەكار دەكێشنەوە و، پەرلەمانتاری دیكە لە هەمان فراكسیۆن لە جێگایان دادەنێت، یان ئەو فراكسیۆنە بە یەكجاری لە پرۆسەی هەڵبژاردن دەكشێتەوە. لەو كاتەی كە فراكسیۆنێك بە تەواوی ئەندامەكانی لە پرۆسەكە بكشێتەوە، ئەوە دەبێت دەستبەرداری هەموو ئیمتیازات و مووچە و دەرماڵە و مافێكی خۆیان بن و شوێنەكانیان بەو لیستانە پڕ دەكرێتەوە كە دوای ئەوان زۆرترین دەنگیان هێناوە.

* یەكێك لە كێشەكانی ئەم خولە كە ناچاربوون تەمەنی پەرلەمانی بۆ درێژ بكەنەوە، هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن و كاراكردنەوەی كۆمسێونی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان بوو. پرسیار لێرەدا ئەوەیە بۆچی هەمواركردنەوەی ئەم یاسایە و كاركردنەوەی كۆمسیۆنی باڵا نەخرانە بەرنامەی كاری پەرلەمانەوە بۆ ئەوەی خوێندنەوەی یەكەم و دووەمی بۆ بكرێت و پەسەند بكرێت؟

- ئەم پرسیارە زۆر گرنگە و پرسیاری هەموو خەڵك و پێكهاتەكانی كوردستان و فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستانە بە ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵاتیشەوە، ئێمەش دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی كوردستان نەمانویست ببینە بەربەستێك، بەڵكو دەرفەتمان ڕەخساند بۆ فراكسیۆنەكان كە خۆیان یەكلا بكەنەوە و پڕۆژە یاسایەكی گشتگیر و گشتی و نیشتمانی ئامادە بكەن كە ڕاوبۆچوون و سەرنجی گشت فراكسیۆنەكانی لەخۆ گرتبێت، بەڵام بەداخەوە بەشێك لە فراكسیۆنەكانی پەرلەمان بە ڕەچاونەكردنی بەرژەوەندییە باڵاكانی هەرێمی كوردستان و پێكەوە ژیان و مافی پێكهاتەكان، پڕۆژەیان پێشكەش بە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان كرد، ئەگەرچی بەندە وەك نوێنەری پێكهاتەكان لە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی كوردستان بە هێچ شێوەیەك لەگەڵ ئەوە نەبووم، ئەو پڕۆژە یاسایە بۆ هەمواركردنی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بچێتە بواری جێبەجێكردن، چونكە ئەو فراكسیۆن و لایەنانە بە بێ پرس و ڕاوەرگرتنی پێكهاتەكان و ڕەچاوكردنی مافەكانیان لە بەرژەوەندیی تەسكی سیاسی و حزبایەتیی خۆیان پڕۆژەیان ئامادە كردبوو. هەروەها ئێمە وەك پێكهاتەكان پابەندیی خۆمان دەربڕی و ڕامانگەیاند كە هیچ حزبێكی سیاسیی كوردستانی بۆی نییە دەستكاریی كورسیی كۆتاكان بكات. هاوكات كارانەكردنەوەی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان یەكێك بوو لەو بەربەستانەی بەردەم هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنی كوردستان و كاتێك كە ئەو كۆمیسیۆنە دانرا، مافی پێكهاتەكانی كوردستانی تێدا پێشێل كرا، هەر بۆیە لە كاتی كاراكردنەوەی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان داوامان كرد ئەندامانی كۆمیسیۆن لە 9 ئەندام بەرز بكرێتەوە بۆ 11 ئەندام، تاوەكو كاندیدی پێكهاتەی توركمان لەلایەن فراكسیۆن و لایەنەكانی پێكهاتەی توركمان هەڵبژێردرێت، نەك حزبێكی سیاسیی كوردی، هەر بۆیە داوامان كرد لە كاتی كاراكردنەوەدا نوێنەری توركمان و كلدان، ئاشوور، سریان لەلایان خۆیانەوە دەستنیشان بكرێن، كە ڕێگرییان لەمەش كرد، بۆیە بۆ ئەوەی دۆخی نەخوازراو دروست نەبێت، وەك پێكهاتەی توركمان و كلدان، ئاشوور، سریان دەستپێشخەرییەكمان كرد بۆ ئەوەی كۆمیسیۆن كارا بكرێتەوە، بەڵام بە هەمان میكانیزم و كاندیدیش لەلایەن پێكهاتەی توركمانەوە دەستنیشان بكرێت، ئەمەشیان قبووڵ نەكرد.

* یەكێك لەو بڕگە تازانەی خرابووە ناو هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن، پرسی كۆتای پێكهاتە ئایینی و نەتەوەییەكانی كوردستان بوو. پرسیار لێرەدا ئەوەیە بۆچی دەستێوەردان لە مافی پێكهاتەكان دەكرێت، ئەمە لە كاتێكدا كە دەبێت زیاتر مافەكانیان دابین بكرێت؟

- ئێمە لە خولی ڕابردووی پەرلەمانی كوردستان یاسای پاراستنی مافی پێكهاتەكانمان پەسند كرد، بەڵام ئەم یاسایە بەپێی پێویست جێبەجێ ناكرێت، بۆ نموونە ئێمە وەك پێكهاتەی توركمان پێنج ئەندام پەرلەمانمان لە پەرلەمانی كوردستان بەپێی سیستەمی كۆتا هەیە، بەڵام ئایا بەشێك لەو حزبە سیاسییانەی كوردستان چۆن ڕێگایان بە خۆیان داوە كە دەستكاریی كورسیی كۆتا بكەن، بەبێ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ ڕاوبۆچوونی پێكهاتەكان؟ ئەگەرچی پێكهاتەی (توركمان و كلدان، ئاشوور، سریان، ئەرمەن و...)یان تۆمەتبار دەكرد كە هاوشان بە سیاسەتی حزبێكی سیاسیی دیاریكراو كار دەكەن، بەڵام ئێمە ئەو كات و ئێستاكەش ئەوە ڕەت دەكەینەوە، بەڵكو ئێمە وەك پێكهاتەكان هاوپەیمانیی ڕاستەقینەمان لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان هەیە و ئەمە شتێكی شاراوە نییە و بە شانازییەوە ئەو هاوپەیمانییەمان هەیە، هەر وەك ئەوەی لە كاتی پێكهێنانی حكومەتدا پارتی هاوپەیمانیی لەگەڵ یەكێتی و گۆڕان دروست كردووە، بە هەمان شێوەش پارتی هاوپەیمانیی لەگەڵ ئێمە و هەموو پێكهاتەكانی كوردستان هەیە. بۆیە لێرەدا دەڵێین ئەو هاوپەیمانییە چۆن بۆ حزبە كوردستانییەكان ڕەوایە، ئاواش بۆ توركمان و پێكهاتەكان ڕەوایە و بۆ دەستەبەركردنی مافەكانمان ڕەوایە كە هاوپەیمانی لەگەڵ ئەو لایەن و حزبە بكەین كە زۆرترین مافەكانمان پێ بە ڕەوا دەبینێت، كە پارتی دیموكراتی كوردستانە. هەرچەندە سەرجەم مافەكانی توركمان دەستەبەر نەكراون، بەڵكو بەپێی سیستەمی كۆتا پێنج كورسی بۆ پێكهاتەی توركمان دیاری كراوە، كە ئێستا هەندێ لایەن و حزبی كوردستانی دەیانەوێت ئەو پێنج كورسییەش بەپێی بەرژەوەندیی حزبی دابەش بكەن، بۆ ناوچەی سەوز و ناوچەی زەرد كە ئەمەش بە هیچ جۆرێك قبووڵمان نییە.       

* وەك سكرتێری پەرلەمانی كوردستان كە سەر بە نەتەوەی توركمانی چۆن سەیری ئەم دەستتێوەردانەی لایەنە سیاسییەكان دەكەیت بۆ كەمكردنەوە، یان پەرتكردنی داتاكانی ئێوە؟ ئایا بێجگە لە فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان هیچ لایەنێكی دیكە دژی ئەم بڕگەیە ڕاوەستایەوە؟

- پۆستی سكرتێری پەرلەمانی كوردستان لەم خولەدا پۆستی پێكهاتەی توركمانە و بە شانازییەوە سوپاسی جەنابی سەرۆك بارزانی دەكەین كە دەستپێشخەری نواند و سوور بوو لە هەمواری پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەماندا كە لە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان پۆستێك بۆ پێكهاتەكان بێت، كە لەم خولەدا پێكهاتەی توركمان ئەو پۆستەی وەرگرت و ئەمەش بۆ ئێمە جێگای شانازییە و بە بێ جیاوازیی حزبی و نەتەوەیی وەك كوردستانییەك لە خزمەت گەلی كوردستانداین. بۆیە لێرەدا دەڵێم با ئەو لایەن و حزبانەی ئێمە تۆمەتبار دەكەن كە پاڵپشتی و خزمەت بە ئەدا و سیاسەتی حزبێكی كوردستانی دەكەین، با ئەوانیش دەستپێشخەری بكەن و لە كاتی هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكان هاوكار و پاڵپشتی ئێمە و پێكهاتەكان بن و وەك پارتی دیموكراتی كوردستان پشتیوان و هاوكاری ڕاستەقینەمان بن بۆ بە دەستهێنانی مافەكانمان.

* یەكێك لە گرنگترینی ئەو یاسایانەی ئەم خولەی پەرلەمان پەسەندی كرد، یاسای چاكسازی بوو، بەڵام هاوكات هەندێك دامەزراوەی گرنگ هەن وەك «دیوانی چاودێری، دەستەی دەستپاكی» وادەی یاساییان تەواو بووە و ئێوەش بە یاسا تەمەنی ئەو دامەزراوەیانەتان درێژ نەكردووەتەوە، ئایا ئەم دوو دامەزراوە گرنگە بۆ سەرخستنی یاسای چاكسازی گرنگ نین، كە لێی بێخەم بوون؟

- گەورەترین دەستكەوت بۆ كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەو خولەی پەرلەمانی كوردستان پەسندكردنی یاسای چاكسازی بوو، ئەگەرچی ئەم یاسای چاكسازییە لە خولی ڕابردووی پەرلەمان هاتە ناو پەرلەمان و پەسندیش كرا، بەڵام لە ژێر فشاری ئەو كەسانەی لە بەرژەوەندییان نەبوو ئەو یاسایە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، یاساكە گەڕێندرایەوە بۆ پەرلەمان و لەم خولەدا كە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانە، توانرا یاساكە تێپەڕێندرێت بۆ ئەوەی ببێتە هۆكارێك هەتا ڕێگری بكرێت لە بەهەدەردانی سامانی گشتی، بێگومان دوو دامەزراوەی گرنگ لە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەیە كە هەردووكیان پاڵپشت و هۆكاری سەرخستنی یاسای چاكسازین، كە ئەوانیش چاودێریی دارایی و دەستەی دەستپاكییە كە بەداخەوە ئێمە لە وڵاتێكدا دەژین كە پۆستەكان بە پشك پشكێنە و حزبایەتی دابەش دەكرێت، ئەو دوو دامەزراویەش لەو چوارچێوەیەدان و پەرلەمان هەوڵی داوە ئەو دوو دامەزراوەیە لەو بارودۆخەی تێیدان، ڕزگار بكات.

* لەم خولەی پەرلەماندا حكومەت وەڵامدانەوەی جددی بۆ پرسیار و بەدواداچوونەكانی پەرلەمان هەبووە، بێجگە لە ئامادەبوونی سەرۆك وەزیران و جێگرەكەی، سەرجەم وەزیرەكانیش لە پەرلەمان ئامادە بوون بۆ ئەوەی وەڵامی پەرلەمانتاران بدەنەوە. ئایا ئەم ئامادەباشییەی سەرۆكی حكومەت بۆ چاودێری و لێپرسینەوەی پەرلەمانی چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟

- لەم خولەی پەرلەمان لەگەڵ كابینەی نۆیەم لە هەماهەنگیەكی باش بووین لەگەڵ یەكتر و دوو سەنگەری جیاواز نەبووین وەك سەنگەری پەرلەمان و سەنگەری حكومەت، بەڵكو بەپێچەوانەوە هەموو بە یەكەوە لەسەر یەك ئایدیا كارمان كردووە و لەیەك سەنگەرداین، تاوەكو بتوانین بە باشترین شێوە خزمەت بە خەڵكی كوردستان بكەین. لەم خولەدا بەڕێزان سەرۆكی حكومەت و جێگر و هەموو وەزیرەكانی كابینەكە هەموو كات ئامادە بوون بۆ گفتوگۆ و كاراكردنی زیاتری یاساكان بۆ زیاتر و باشتر جێبەجێكردنی بەرنامە و پلانی حكومەت لەو كارنامەی ڕاگەیاندران. هەر بۆ نموونە لەم خولەی پەرلەماندا تا 11/10/2022 كۆی ئەو پرسیارانەی لە حكومەت كراون بە زارەكی و بە نووسراو (4893) پرسیار بوون كە (4429) پرسیار وەڵامەكانی بۆ ئەندام پەرلەمانەكان گەڕاوەتەوە، كە ئەمەش دەگاتە ڕێژەی زیاتر لە (90%)، ئەو پرسیارنەشی كە وەڵامیان نەهاتووەتەوە (464) بەشێكی زۆریان پرسیاری دووبارە بوون و چەندین پرسیاریش بە نووسراو جەختیان لەسەر كراوەتەوە و دووبارە بۆ حكومەت ڕەوانە كراونەتەوە تەنیا (46) پرسیارە كە ئەمەش زۆر كەمە.