پرۆفیسۆر دكتۆر عامر حەسەن فەیاز، ڕاگری كۆلیژی زانستە سیاسییەكانە لە زانكۆی نەهرێن و یەكێكە لەو ئەكادیمییانەی بە شێوەیەكی پراكتیكی كاری لە ناو پرۆسەی سیاسی و یاسایی عێراقدا كردووە و، چەندین پۆستی لە حكومەتە جیاوازەكانی عێراقدا هەبووە، لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە بەردەوام ڕەخنە و سەرنجی لەسەر ئەو هەیكەلە سیاسییە هەبووە كە لە دوای ساڵی 2005 وە لە عێراق دامەزراو و، هەمووكات جەختی لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە لە ناو پرۆسەی سیاسی عێراقدا هەموو لایەنەكان زۆر بە قووڵی دەستیان لە ناو گەندەڵیدا نقووم بووە و، بەو دەستانەش پرۆسەی سیاسیی عێراق ڕێك ناخرێتەوە. بۆ قسەكردن لەسەر كۆی پرۆسەی سیاسیی ئێستای عێراق و مەزندە و ئەگەرەكان بۆ ئایندە، ئەم وتویژەمان لەگەڵ ئەنجام دا و، بەم جۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

 

 

* بە بۆنەی چلەی ماتەمینیی ئیمام حوسێن خەڵێكی زۆر لە ئێرانەوە هاتوون بۆ عێراق و، لە پارێزگاكانی بەغدا و باشووریشەوە خەڵكانێكی زۆر بەرەو نەجەف و كەربەلا چوون، خوێندنەوەتان بۆ ئەم دیاردەیە چۆنە؟

- پێش هەموو شت دەمەوێت باسی ئەوە بكەم كە لەوەتەی ڕێوڕەسمی چلەی ماتەمینیی ئیمام حوسێن دەستی پێ كردووە، شەقامەكانی بەغدا زۆر ئارامن و نە «تیك تۆك» دەبینرێت، نە هیچ شڵەژان و قەرەبالغییەك ماوە، ئەم دیاردەیە ئەوان پێی دەڵێن ئێستا لە شاری بەغدا تەنیا ئەو خەڵكانە ماونەتەوە كە بە ڕەسەن بەغدادین، ئەوانی دیكە وەك گەڕەكەكانی شوعلە و سەدر و ناوچەكانی دەوربەری، هەموو چوون بۆ ئەو ڕێوڕەسمە، هەروەها بەشێكی زۆری دانیشتووانی پارێزگاكانی دیكە هاتوونەتە هەرێمی كوردستان، ئەمەش ئەو ڕاستییەمان پێ دەڵێت كە عەرەبی عێراق لە ناو خۆیاندا دابەش بوون، بەشێكیان زۆر پابەندن بە عەقیدەی ئایینیی خۆیان بە تایبەتی شیعە، بەشێكی دیكەش كە ئیمكانیەتیان هەیە و خوازیاری ئەو پاشاگەردانییە نین، ڕوویان كردووەتە هەرێمی كوردستان.

* باسی پاشاگەردانی و داخرانی سیاسیت لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا كرد، ئایا دەتوانین بڵێن بینینی ڕووناكیی ئەو سەری تونێڵەكە هێشتا هەر زۆر دوورە؟

- لە ناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا هەر لە دوای ساڵی 2003وە تا ئێستا كێشەیەك لە هەیكەلی سیستمە سیاسییەكەدا هەیە و، ئەوانەی پێیان وایە لە دوای هەڵبژاردنەكانی ئۆكتۆبەری 2021 ئەم داخرانە سیاسییە هاتووەتە ئاراوە، ئەوانە هەڵەن، ئەمەش لەبەر ئەوە چەقبەستوویی سیاسی لە ساڵی 2003 وە دەست پێ دەكات، بەڵام هەڵبژاردنەكانی 2021 ئەم چەقبەستووییەی گەیاندە لووتكە و، گەیشتنیش بە لووتكەی چەقبەستوویی سیاسیش لەو بڕیارەی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراقەوە دەستی پێ كرد، كە پەلەی كرد لە پەسەندكردنی دەست لەكاركێشانەوەی 73 پەرلەمانتارەكەی ڕەوتی سەدر.

* بە ڕای ئێوە ئایا حەلبوسی دەیتوانی دەستلەكاركێشانەوەكان واژوو نەكات؟ ئایا ئەمە تەنیا فاكتەرە بۆ گەیشتن بە لووتكەی چەقبەستوویی سیاسی لە عێراقدا؟

- من وتم، لووتكەی چەقبەستوویی سیاسی لە پەلەكردنی لە واژووكردنی دەست لەكار كێشانەكانەوە دەست پێ دەكات، بێگومان ئەم هەنگاوە هەنگاوی دیكەی بەدوای خۆیدا هێنا، كە لێرەدا بە خاڵ ئاماژەیان پێ دەكەم:

1- بەپێی سیستمی ئەنجومەنی نوێنەران، محەمەد حەلبوسی دەیتوانی خۆی لەو هەڵەیە بەدوور بگرێت، لەبەر ئەوەی بە پێی سیستمی ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران ئەو مافەی هەیە نەك دەست لەكار كێشانەوەی 73 پەرلەمانتار، بەڵكو دەست لەكار كێشانەوەی تەنیا یەك پەرلەمانتاریش بخاتە بەردەمی ئەنجومەنی نوێنەران، بۆ ئەوەی دەنگدانی لەسەر بكرێت، بەوەی ئایا ئەو دەست لەكار كێشانەوەیە پەسەند بكرێت یان نا، لەمەدا سەرۆكی پەرلەمان دووربین نەبوو، ئەوەی لەبەرچاو نەگرت كە ئەو پەلەكردنەی ئەو چ كارەساتێكی دیكە بە دوای خۆیدا دەهێنت، هەر بۆیە ئەگەر بە شێوازی دووەم كاری بكردایە، شەرعییەتی زیاتر بۆ بڕیارەكەی دابین دەكرد.

2- هەڵەی دووەم پەلەكردنی لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە بوو، كە زۆر پەلەیان كرد و گوشاریان دروست كرد بۆ ئەوەی پەرلەمان كۆببێتەوە و جێگرەوە بۆ 73 پەرلەمانتارەكەی سەدر دابنێتەوە، چوارچێوەی هەماهەنگی بە شێوەیەك مامەڵەی لەگەڵ ڕووداوەكە كرد، وەك ئەوەی هەموو شتێك كۆتایی هاتبێت و ئیدی بارودۆخەكە چۆنیان بوێت بەو شێوەیە هەڵدەسووڕێت، بەڵام بارودۆخەكە وا دەرنەچوو، وەك بینیمان گەیشتە ئەوەی بە كردەیی پێكدادان و شەڕی سەر شەقامەكانمان بینی، لە بری ئەمە لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی دەبوو ئەو هەنگاوە هەڵنەگرن بۆ پڕكردنەوەی شوێنەكانی پەرلەمانتاری ڕەوتی سەدر، بەڵكو ئەمەیان بهێشتایەوە، چونكە بە بێ جێگرتنەوەی 73 پەرلەمانتارەكەی سەدریش دەیانتوانی دوو لەسەر سێ دابین بكەن.

3- هۆكاری سێیەم ناوی دەنێم نەبوونی یەكڕیزیی نێوماڵی كورد، ڕاشكاوانەتر نەبوونی ڕێككەوتن لە نێوان (پارتی و یەكێتی) لەسەر دەستنیشانكردنی یەك كاندید بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەگەر لە نێوان پارتی و یەكێتی ڕێككەوتنێكی لەو جۆرە هەبوایە، ئەوا زۆر پرسی گرنگ یەكلایی دەكرانەوە.

* پرسی دەست لەكار كێشانەوەی پەرلەمانتارانی تەیاری سەدر، بە فەرمانی ڕاستەوخۆی سەدر بووە، لەمەش زیاتر لە هەنگاوی دووەمدا موقتەدا سەدر خۆیشی دەستی لەكاری سیاسی كێشایەوە و، ئەمەشیان بە ئاشكرا ڕاگەیاندووە، ڕای ئێوە بۆ ئەم پێشهاتە چییە؟

- لە دوای ساڵی 2003وە ئەمە بۆ دەیەمین جارە سەدر ڕای دەگەیەنێت كە دەست لە كاری سیاسی دەكێشیتەوە و خۆیشی لە تویتێكدا ئاماژەی بەمە كردووە، ئەمەیان لەلایەك، بەڵام لەلایەكی دیكەوە ئەگەر ئەو پرسیارە بكەین ئایا ڕەوتی سەدر هەنگاوەكەیان دروست بوو بە دەست لەكار كێشانەوەكانیان؟ بە بڕوای من ئەم هەنگاوەیان نەك هەر هەڵە بوو، بەڵكو ڕەفتارێكی هەرزەكارانەی سیاسی و كەمتریش لەوە بوو، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كاتێك ڕەوتی سەدر پەرلەمانتارەكانی لە پەرلەمان دەكشێنێتەوە، گرەو لەسەر چی دەكات؟ ئایا گرەو لەسەر گوشاری شەقام دەكات؟ لەمەشدا بینمان ئاكامی گوشاری شەقام بە كوێ گەیشت، ئەوان لەوە بێ ئاگان كە بە درێژایی مێژووی سیاسەت خۆپیشاندان و گوشاری شەقام بازنەی (دواكاری و ڕووبەڕووبوونەوە) بووە و، هەرگیز گوشاری شەقام بازنەی (دیالۆگ و وتووێژ) نەبووە، ئەم حاڵەتە زۆر جار لە دەوڵەتانی دیموكراتی و پێگەیشتووشدا دەگاتە ئاستی ڕووبەڕووبوونەوە و پێكدادان، ئینجا وەك لە بارودۆخێكی شڵەژاوی سیاسیی عێراق بینیمان، پێكدادان و ڕووبەڕووبوونەوەكان گەیشتە شەڕێكی ناوخۆیی تەواو و، ئەگەر مەرجەعییەتی نەجەف دەستتێوەردانی نەكردایە و گوشاری نەخستایەتە سەر موقتەدا سەدر، بۆ ئەوەی خۆپیشاندانەكان لە ناوچەی سەوز بكێشێتەوە، شەڕێكی خوێناویی ناوخۆیی دروست دەبوو.

* ئەگەر لە ناو ئەم بارودۆخە سیاسییە ئاڵۆزەدا بگەڕێین بۆ دەروازەیەك بۆ ئەوەی ئەم بارودۆخە شڵەژاوە تێپەڕێنین، بەڕای ئێوە باشترین هەنگاو بۆ دۆزینەوەی ئەو دەروازەیە چی دەبێت؟

- لایەنەكان بێجگە لە پەنابردن بۆ دیالۆگ و دانوستاندن هیچ ڕێگەیەكی دیكەیان لە بەردەمدا نییە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئەو لایەنە دەبێت كێ بێت كە دەستپێشخەری بۆ سازدانی ئەو دیالۆگ و دانوستاندنە بكات؟ بە تێگەیشتنی من ئەو 11 لایەنە سەرەكییە كە بریتین لە لایەنە سەرەكییەكانی (كورد و سوننە و شیعە) دەبێت زەمینە بۆ دیالۆگێكی فراوان دروست بكەن بۆ گرێدانی ئەو دیالۆگە ئامادە بن، كە جیا لە بەشداربوونی ئەو 11 لایەنە سەرەكییە، لایەنی دیكەش لە خۆی بگرێت، بۆ نموونە هەندێك حزبی سیاسی بەشداریی پرۆسەی هەڵبژاردنیان نەكردووە، وەك حزبی شیوعی عێراقی، هەروەها نوێنەری سەندیكا و ڕێكخراوە مەدەنی و ناحكوومییەكانیش لە خۆی بگرێت و، هەموو پێكەوە بە شێوەیەكی ئەقڵانی بە دوای دۆزینەوەی دەروازەیەكی گونجاودا بگەڕێن، بۆ ئەوەی عێراق لە ناو ئەم زۆنگاوە سیاسییە دەربهێنن.

* بەڵام وەك لای هەموو لایەك ئاشكرایە، تەیاری سەدر بە هەموو شێوەیەك ئامادەباشیی خۆی بۆ دیالۆگ ڕەت كردووەتەوە، ئایا ئەمەش وای نەكردووە كە نەتوانرێت ئەو هەنگاوە هەڵبگیرێت؟

- پێش هەموو شت ئەگەر ئەو دیالۆگە فراوانە ڕیك بخرێت، ڕەوتی سەدر بەشدار بێت، یان بەشدار نەبێت، كێشە دروست ناكات، ئەمەش بەو مانایەی گرنگە ئەو لایەنەی هەمووان پێكەوە كۆ دەكاتەوە، وەك پزیشك وابێت، چۆن پزیشك بەشێك نییە لە نەخۆشیی نەخۆشەكە، بەڵكو بەرپرسیاریەتی سەرشانیەتی چارەسەر بۆ نەخۆشەكە بدۆزێتەوە، ئەمەش بە هەمان شێوازە، ئەو لایەنەی ئەركی ئەم دیالۆگە لە ئەستۆ دەگرێت، نابێت خۆی بەشێك بێت لە كێشەكە، بەڵام وەك بەرپرسیارێتییەكی نیشتمانی دەبێت چارەسەر بۆ ئەم بارودۆخە بدۆزێتەوە، ئەم بۆچوونەی من لەسەر ئەوە بونیاد نراوە كە تێمێكی پسپۆڕ و ئاقڵمەند لە یەك كاتدا هەم هۆكارەكان دەستنیشان بكات، هەمیش چارەسەر بۆ هۆكاری كێشەكان دەستنیشان بكات.

* وەك پسپۆڕێكی زانستی سیاسەت و تێكەڵ لەگەڵ پرۆسەی سیاسی بەگشتی و سیاسەتی لایەنە شیعەكانی عێراق بەتایبەت، ئایا بەڕای ئێوە هۆكار و چارەسەرەكان چین؟

- پێشتر ئاماژەم بە هۆكارەكان كرد، بەوەی سێ هۆكاری سەرەكی پرۆسە سیاسییەكەی گەیاندووەتە لووتكەی چەقبەستوویی سیاسی، بۆ ئەوەی ئەو هۆكارانە تێپەڕێنن، ئەوە دەبێت هەموو لایەك بگەنە قەناعەت كە چارەسەر تەنیا ئەوەیە كە هەمووان بەرپرسیارن لە بارودۆخەكە و هەمووانیش دەبێت ئامادە بن لە دیالۆگ و دانوستانەكاندا، سەبارەت بەوەی چ لایەنێك هەموو ئەو لایەنانە بانگهێشت بكات و پێكەوە كۆیان بكاتەوە، ئەوا بە دیدی من مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی ئێستا گونجاوە بۆ ئەوەی ئەو كارە ئەنجام بدات، لەمەش هەتا ئەگەر ڕەوتی سەدریش ئامادە نەبێت، ئەوا كێشەیەكی ئەوتۆ دروست نابێت، لەبەر ئەوەی حكومەتەكەی كازمی، حكومەتی سەدرییە، لێرەوە ئەگەر سەرنج لەوە بدەین كە 11 لایەنی سەرەكی پێویستە بەشداریی ئەو دیالۆگە بكەن، لە كاتێكدا ڕەوتی سەدر بەشدار نەبێت، 10 لایەنی سەرەكی دەمێننەوە، ئەگەر ئەم 10 لایەنە سەرەكییە بگەنە ڕێككەوتنێكی هاوبەش، ئەوا ڕەوتی سەدر بە تەنیا بە لاوازی دەمێننەوە، بەڵام گرنگیی ئەو دیالۆگە ئەوەیە كە بتوانن بەرنامەیەكی كاریی ئەوتۆ دابڕێژین و، مەرجیش نییە ئەم بەرنامەی كارە بە یەك كۆبوونەوە دابڕێژرێت، بەڵكو لەوانەیە چەندین كۆبوونەوەی بوێت، كە ئەم بەرنامەیەش بۆ كردنەوەی ئەو كێشانەی كە هاتە ئاراوە چارەسەریان ئاسان دەبێت.

* پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا دەبێت ئەو خاڵانەی لە ناو بەرنامەی كارەكەدا دەبن، چۆن بن بۆ ئەوەی ئەو فاكتەرانەی بوونە هۆكاری كێشەكە بكرێنەوە؟

- خاڵێك هەیە هەموو لایەك لە بیریان چووە، بۆیە یەكەم خاڵ كە پێویستە بە جددی دیالۆگی لەسەر بكرێت، ئەوەیە كە سەنەدێكی یاسایی و دادوەری هەبێت بۆ دووبارە چاوخشاندنەوە بە دەست لەكار كێشانەوەی پەرلەمانتارانی ڕەوتی سەدردا، ئەم هەنگاوە دەبێتە مەسجێكی زۆر ئەرێنی، تەنانەت ئەگەر پەرلەمانتارانی ڕەوتی سەدر ئامادەش نەبن بگەڕێنەوە بۆ پەرلەمان، بەڵام ئەم هەنگاوە چارەسەری كێشەی 10 لایەنە سەرەكییەكە و ئەوانی دیكەش دەكات.

پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەو سەنەدە یاسایی و دادوەرییە هەیە؟  بە بۆچوونی من بەڵێ، هەیە، مانای ئەوەیە دیالۆگ لەسەر هەموو پرسەكان دەكرێت و چارەسەریان بۆ دەدۆزرێتەوە، بەمەش دەروازەیەك بۆ هۆكاری یەكەم بۆ چەقبەستوویی سیاسی دەدۆزرێتەوە، هەر بۆیە كاتێك بەم سەنەدە یاسایی و دادوەرییە تانە لە بڕیارەكەی محەمەد حەلبوسی دەدرێت، ئەوا دەتوانرێت جارێكی دیكە هەموو دەست لەكار كێشانەوەكان بخرێتەوە بەردەستی ئەنجومەنی نوێنەران و دەنگدانی لەسەر بكرێت، ئەوجا یان ئەوەیە ئەنجومەنی نوێنەران پەسەندی دەكات یان ڕەتیان دەكاتەوە. دوای ئەوەی گریمان ئەنجومەنی نوێنەران دەست لەكار كێشانەوەكان ڕەت دەكاتەوە، دەكرێت چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە ڕێز لە دەنگدانی پەرلەمان بگرێت، هەتا ئەگەر پەرلەمانتارانی سەدریش نەگەڕانەوە، ئەوا چوارچێوەی هەماهەنگی دەتوانێت دوو لەسەر سێ بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دابین بكات.

بێگومان لە نێوان ئەو10 لایەنە سەرەكییەی لە دیالۆگ و دانوستانەكاندا بەشدارن، هەردوو لایەنی (پارتی و یەكێتی)یش بەشدارن، بۆیە دەبێت ئەمەش لە لایەن هەمووانەوە موناقەشە بكرێت و، پێیان بگوترێت ئەگەر هەردوو لاتان سوورن لەسەر ئەوەی هەر لایەكتان كاندیدی خۆی هەبێت، ئەوا فەرموون هەردوولاتان كاندیدی خۆتان پێشكەشی ئەنجومەنی نوێنەران بكەن، ئەگەر ڕێكیش دەكەون، ئەوا كاندیدی هاوبەشی خۆتان پێشكەشی پەرلەمان بكەن و با سەرۆك كۆمار هەڵبژێردرێت.

* ئەمەی باسی دەكەیت هەمووی ڕێككەوتنی نێوان 10 لایەنە سەرەكییەكەیە پێش دانیشتنی پەرلەمان، بەڵام ئێستا تەیاری سەدر بە كاندیدی چوارچێوەی هاوهەنگی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران ڕازی نییە، ئایا ڕێگەچارە بۆ ئەمەیان چییە؟

- سەبارەت بە چارەسەكردنی كێشەی پۆستی سەرۆك وەزیران، ئەمەیان دەكرێت لە كۆبوونەوەی دوای كۆبوونەوەی یەكەم بە وردی موناقەشەی لەسەر بكرێت و، هەر دوو لایەن (رەوتی سەدر ئەگەر ئامادەبوو) لەگەڵ چوارچێوەی هاوهەنگی ڕووبەڕووی ئەو پرسیارە بكەنەوە و بە ڕەوتی سەدر بگوترێت، لایەنی چوارچێوەی هاوهەنگی محەمەد شیاع سوودانی كاندید كردووە و ئێوەش مستەفا كازمیتان دەوێت، بۆ ئەوەی ڕێك بكەون ئێستا چی دەڵێن؟ لەوانەیە هەر لەو كۆبوونەوەیەدا هەندێك بڵێن لە بەر ئەوەی ڕەوتی سەدر محەمەد شیاع سوودانی ڕەت دەكاتەوە، باشترە لایەنی چوارچێوەی هەماهەنگی كاندیدێكی دیكە پێشكەش بكات، ئەمەش لەوانەیە بەم جۆرە سەبارەت پۆستی سەرۆك وەزیرانیش دەروازەیەك بكرێتەوە.

* بێگومان ئەگەر ڕەوتی سەدر لەسەر هەموو ئەم خاڵانە بێدەنگ بێت، بەڵام لەسەر بەرنامەی ئەو حكومەتە بێدەنگ نابێت كە چوارچێوەی هەماهەنگی دەیەوێت پێكی بهێنێت، ئەمەیان چۆن دەبینن؟

- پێش دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار و ڕاسپاردنی سەرۆك وەزیران بۆ پێكهێنانی كابینەكەی، دەبێت لە كۆبوونەوەكاندا ئەوە یەكلایی بكرێتەوە، كە ئایا ئەم حكومەتە حكومەتێكە بۆ چوار ساڵ، یان حكومەتێكە ئەركی دیاری كراوە، وەك تێپەڕاندنی بودجە و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری. هەروەها دیاریكردنی كاتی هەڵبژاردنی پێشوەختە و چەندی كات دەوێت؟ ئەگەر بڕیار لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە درا، ئایا كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و یاسای هەڵبژاردن وەك خۆی دەبێت، یان هەموار دەكرێنەوە؟ ئەگەر لەو كۆبوونەوانە هەموو لایەك ڕێككەوتن لەسەر ئەم بەرنامەیە، ئەوا لایەنی چوارچێوەی هەماهەنگی بەهێز دەبێت و ڕەوتی سەدر هیچی پێ ناكرێت، بە پێچەوانەشەوە ئەگەر نەگەیشتنە ڕێككەوتن، ڕەوتی سەدر باڵا دەست دەبێت و چوار چێوەی هەماهەنگی هیچی پێ ناكرێت.

* بەڵام ئەوەی سەرنج دەدرێت، چوارچێوەی هەماهەنگی بەگشتی و دەوڵەتی یاسا بە سەرۆكایەتیی نووری مالیكی، لەوانەیە بە هەڵبژاردنەوەی پێشوەختە ڕازی نەبن، ئەو كات پرسەكە بە چ ئاراستەیەكدا دەڕوات؟

- بە بۆچوونی من دوای شەش مانگ لە دامەزراندنی حكومەتی داهاتوو، لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بە هەڵبژاردنی پێشوەختە ڕازی دەبن و، ئەو ماوەیەش بەسە بۆ ئەوەی خۆیان ڕێك بخەنەوە، لەمەش زیاتر ئەو حكومەتەی سەرپەرشتیی هەڵبژاردنی پێشوەختەی داهاتوو دەكات، حكومەتی چوارچێوەی هەماهەنگی دەبێت، بۆیە بە پرۆسەكە ڕازی دەبن.

* پرسێكی دیكە كە ئەویش گرنگە هەڵوەستەی لەسەر بكرێت، پرسی هەمواركردنەوەی دەستوورە، كە ڕەوتی سەدر داوای دەكات، ئەی ئەم كێشەیە چۆن دەروازەی بۆ دەكرێتەوە؟

- بە بڕوای من كارێكی نەشیاوە داوا بكرێت ئەم پەرلەمانەی ئێستا دەستوور هەموار بكاتەوە، گرنگە ئەم پرسە دوابخرێت بۆ ئەو پەرلەمانەی كە دوای ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنەوەی پێشوەخت پێك دەهێنرێتەوە، بۆ ئەمەش پێویستە ئەو دەستوورەی كە هەمواریش دەكرێتەوە، وەك دیكۆمێنێتك بدرێتە نەتەوە یەكگرتووەكان، هەروەها كۆمكاری عەرەبی و كۆنگرەی ئیسلامی، ئەمەش وەك گەرەنتییەك بۆ ئەوەی هەموو لایەك بە دەستوورەكەوە پابەند بن.

* لە كۆتایی ساڵی ڕابردوو و لە مێزگەردێكی گوڵاندا كە خۆتیش تێیدا ئامادە بوویت، باست لەوە كرد كە عێراق بەرەو كۆنفیدڕاڵی هەنگاو هەڵدەگرێت، ئایا ئەم بارودۆخەی ئێستا بەرەو ئەو ئاراستەیە هەنگاو هەڵدەگرێت؟

- پێش ئەوەی باسی كۆنفیدڕاڵی بكەم، دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە لە ناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا گێڕانەوەی سەقامگیریی سیاسی كارێكی ئاسان نییە، بۆیە ناسەقامگیری دەبێتە بنەما بۆ پرۆسەی سیاسی و ئەم ناسەقامگیرییەش بەردەوامی دەبێت و، ئەگەر ڕووبەڕووبوونەوە ڕوو بدات، دەگۆڕێت بۆ شەڕێكی ناوخۆیی خوێناوی، وەك ئەوەی جاری ڕابردوو بینیمان.

سەبارەت بەوەی ئەم بارودۆخە بەرەو كۆنفیدڕاڵی هەنگاو هەڵدەگرێت، من دەڵێم چۆن پێشتر ترسێك لە فیدڕاڵی هەبوو، ترسێكی زیاتر لە ئێستادا لە كۆنفیدڕاڵی هەیە، بۆیە باشترە لەم قۆناغەدا بیر لە كاراكردنەوەی سیستمی فیدراڵی بكرێت و، بێجگە لە كورد لایەنەكانی دیكە بەرگەی خستنەڕووی سیستمی كۆنفیدراڵی ناگرن، سوننە لە ئێستادا بە فیدڕاڵی ڕازییە و پێیان وایە كۆنفیدڕاڵی لە سەرووی خواستەكانی ئەوانە، لایەنێكی دیكە بۆ حاڵەتی نادڵنیایی و نەبوونی متمانە لە نێوان لایەنە سەرەكییەكان (كورد و سوننە و شیعە) ئەوەیە ناتوانن لەسەر شێوازێك بۆ كۆنفیدڕاڵی ڕێك بكەون، ئەمەش لەبەر ئەوەی كۆنفیدڕاڵی پێویستی بەوەیە عێراق بكرێتە سێ دەوڵەت، بۆ مەبەستی ڕێكخستنەوە لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی كۆنفیدڕاڵیدا و ئەم ڕێككەوتنەش پێویستی بە كەشێكی ئارام و متمانە بە یەكبوون هەیە، كە ئەوە نەبوو، لەوانەیە پرۆژەیەكی لەو جۆرە لەم كاتەدا ببێتە هۆكاری ڕشتنی خوێنێكی زۆر، جۆزیف بایدن كە ئێستا سەرۆكی ئەمریكایە لە ساڵی 2006 بیرۆكەی دابەشكردنی نەرمی بۆ سێ هەرێم بۆ عێراق خستە ڕوو، هەر خۆیشی ئەو كات ئاماژەی بەوە كرد ئەم پرۆسەیە بە ئاسانی ناتوانرێت لە عێراقدا جێبەجێ بكرێت.