تۆماس ئەریكسۆن ئەنسرۆپۆلۆژیستی نەرویجی بۆ گوڵان: ناسیۆنالیزمی هاوچەرخ بەرهەم و زادەی دەوڵەت و مۆدێرنێتەیە
تۆماس ئەریكسۆن پڕۆفیسۆری ئەنسرۆپۆلۆژیای كۆمەڵایەتییە لە زانكۆی ئۆسلۆ لە نەرویج، لە نێوان ساڵانی 2015-2016 سەرۆكی كۆمەڵەی ئەورووپی بۆ ئەنسرۆپۆلۆژیستە كۆمەڵایەتییەكان بووە، ئەندامی ئەكادیمیای نەرویجییە بۆ زانست و ئادابەكان، خاوەنی چەندین توێژینەوە و نووسینە لە بواری ناسیۆنالیزم و ناسنامە و چەند بوارێكی گرنگی دیكە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا پرسی ناسیۆنالیزم و جیهانگەرایی لەگەڵدا تاوتوێ كرد.
* هەمیشە ناسیۆنالیزم و دەوڵەتی نەتەوەیی بوونەتە جێی مشتومڕ و لێكۆڵینەوە، لەم ڕووەوە تێڕوانین و دیدی جیاواز دروست بووە، هەندێك پێیان وایە ناسیۆنالیزم مایەی كاولكاری و وێرانكاری بووە، هەندێكیش پێیان وایە دەكرێت ناسیۆنالیزم چوارچێوەیەك بێت بۆ گەشەكردن و بەرەوپێشچوونی نەتەوەكان و بگرە دەكرێت ببێتە بناغەی پەیوەندییەكی باشی نێوان نەتەوەكان، ئێوە چۆن لە ناسیۆنالیزم دەڕوانن و، ئایا توخمە بنەڕەتییەكانی چین، دەكرێت بڵێین بە تێپەڕبوونی كات ناسیۆنالیزم گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە؟
- لە ڕاستیدا دەتوانرێت بگوترێت كە ناسیۆنالیزمی هاوچەرخ بەرهەم و زادەی دەوڵەت و مۆدێرنێتەیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، دەبێت ئاماژە بەوە بكرێت كە ناسنامە نەتەوەییەكان لەسەر چەند ناسنامەیەكی دێرینتر و كۆنتری ئیتنی و كەلتووری بنیات نراون، لەم ڕووەوە و لە پەیوەندی بە پێناسەی ناسیۆنالیزمەوە، ئەوا ئێرنیست گێڵنەر پێی وایە ناسیۆنالیزم بە چەشنێكی سەرەكی پرەنسیپێكی سیاسییە و بەو واتایە دێت كە پێویستە سنوورە سیاسییەكان یەك بگرنەوە و یەكانگیر ببنەوە لەگەڵ سنوورە كەلتوورییەكاندا، بە دەربڕینێكی دیكە، نەتەوە پێویستی بە ڕاددەیەك لە لێكچوونی كەلتووریی هەیە، لەم ڕوانگەیەوە، ناسیۆنالیزم جیاوازە لە كەلتوورە خێڵەكییەكان كە لەسەر بنەمای پەیوەندیی خزمایەتی دروست دەبن، لە هەمان كاتدا دەكرێت بگوترێت جیاوازە لە ئیمپراتۆریەتەكانیش كە هەمیشە قەوارەیەكی فرەكەلتوورین، بەڵام هەرگیز دیموكراتی نین. هەروەها دەبێت بڵێین كە فۆڕمی سیاسیی دیكەش لە ئارادان و هەن، وەك فیدراسیۆنەكان، كە بوار دەڕەخسێنن بۆ مومارەسەكردنی مافی بڕیاردانی چارەنووس و بوونی فرەیی، بەڵام لە هەمان كاتدا چەندین دامەزراوەی هاوبەشیان هەیە، وەك هاووڵاتیبوون و بوونی دراوێكی هاوبەش. ئەگەر بمانەوێت بە سادەیی گوزارشت لەم بیرۆكەیە بكەین، ئەوا دوو جۆری سەرەكی ناسیۆنالیزم لە ئارادان، ناسیۆنالیزمی پەیوەست بە خاكەوە، و ناسیۆنالیزمی ئیتوكەلتووری، ناسیۆنالیزمی پەیوەست بە خاكەوە جەخت دەكاتەوە لەسەر سنوورە جوگرافییەكانی دەوڵەت و هاووڵاتیبوون وەك پێوەرێكی سەرەكی بەكار دەهێنێت بۆ پێوانەكردنی ئینتیمای نەتەوەیی، لە دیدگای ناسیۆنالیزمی ئێتنۆكەلتوورییەوە هەر كەسێك كە هاوبەشی ناسنامەی نەتەوەیی باڵادەست، یان زۆرینە نەبێت، ئەوا بە ڕاددە و پلەی جیاواز وەك كەسێكی دەرەكی لێی دەڕوانرێت، لە ڕاستیدا ئەمە كێشەی جددی دروست دەكات بۆ ئەو گرووپە كەمینانەی كە هەوڵی پاراستنی ناسنامەی كەلتووریی خۆیان دەدەن، لە ڕابردووشدا هەوڵ و كۆششی گەورە دراوە بۆ ئاوێتەكردنی كەمینەكان لە كەلتوورە باڵادەستەكەدا. لەم دەیانەی دواییدا، گەڕانەوە بۆ ناسیۆنالیزمی ئیتنۆكەلتووری بەدی كراوە، كە هەندێك جار بە ڕەسەنگەرایی باسی لێوە دەكرێت، ئەمە بووەتە دیاردەیەكی جیهانگەرایی، لە ئەفریقا و بە هەمان شێوە لە كیشوەری ئەوروپاشدا بەدی دەكرێت، هەروەها ئەم جۆر و چەشنە لە ناسیۆنالیزم لە نێو ناسیۆنالیزمی هیندۆسیدا كە هێزی سیاسیی باڵادەستە لە وڵاتی هیندستان، بەرجەستە بووە، لە نێو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش لە نێو ترەمپیزمدا هاتووەتە ئاراوە، بە هەمان شێوە لەو بزوتنەوەیەی سەری كێشا بۆ ڕوودانی برێگزێت لە ئەوروپا، هەروەها لە توركیا و لە سایەی دەسەڵات و حوكمڕانیی ئەردۆغاندا و، لە هەنگاریا و لەژێر قەڵەمڕەوی ڤیكتۆر ئۆرباندا و، بە شێوەیەكی گشتیتر بەرجەستە بووە لە سەرهەڵدان و هەڵكشانی بزوتنەوە و پراكتیزە ناسیۆنالیستییە ڕاستڕەوەكاندا و لەو پارتانەی كە بیانییەكان و كەمینەكان بە كێشە و گرفت دەزانن لە بەردەم یەكێتی و یەكبوونی نەتەوەكەدا، ئەمەش بە ڕاددەیەكی گەورە پەرەسەندنێكە و پەیوەستە بە سەدەی 21ـەوە، ئەگەرچی دەتوانرێت ڕیشەی بۆ ڕابردووییەكی دوورتریش بگەڕێندرێتەوە.
* هەروەك ئێوەش ئاماژەتان پێ كرد، لە ئێستادا گەڕانەوە بۆ ناسیۆنالیزم لەسەر ئاستی جیهاندا بەدی دەكرێت، بە دید و تێڕوانینی ئێوە پاڵنەری سەرەكیی ئەم پەرەسەندنانە چین و دەكرێت بۆ چ هۆكارێكی بگەڕێندرێنەوە؟، ئایا پێتان وایە گەڕانەوە بۆ ناسیۆنالیزم دەرئەنجامێكی حەتمیی ناڕازیبوون و نائومێدبوونە لە جیهانگەرایی؟
- سوپاس بۆ پرسیارەكەتان، پرسیارێكی گرنگە، بەڵێ، زۆرێك لە هۆكارەكانی گەڕانەوە بۆ ناسیۆنالیزم بریتییە لە دەرئەنجام، یان با بڵێین كاردانەوە و پەرچەكردارە لە بەرامبەر بە جیهانگەرایی، بە چەشنێك لە ئێستادا و لە هەموو شوێنێك هەستێكی ڕاستەقینە لای خەڵك دروست بووە كە گۆڕانكارییەكان بە سەریاندا زاڵ بوون و، هیچ كەس داوای ڕاوبۆچوونی ئەوان ناكات و پێیان وایە سەربەخۆیی خۆیان لە دەست داوە. پێویستە ئەم ڕەوت و تەوژمە بە جددی بە هەند وەربگیردرێت، واتە كەلێن و كەلەبەرێك هەیە لە نێوان بڕیاربەدەستان و كۆمەڵگەكاندا، كەواتە بەڵێ، زۆر كەس هەست دەكەن كە جیهانگەرایی بەڵێنەكانی تەنیا بۆ دەستەبژێرە شارنشینەكان جێبەجێ كردووە، كە تا ڕاددەیەكی گەورە ڕاستن لەم بۆچوونەیاندا، هەرچۆنێك بێت، پرسیاری ئەوە دەكرێت كە ئایا ناسیۆنالیزم ڕێگاچارە و چارەسەرەكەیە، ئایا نابێتە هۆی لاوازكردنی ڕایەڵە نێونەتەوەییەكان و، ئایا سەرناكێشێت بۆ تێڕوانینی پڕ لە گومان لە ئاست بیانییەكان و، ئایا لە كۆتاییدا گۆشەگیرییەكی كەلتووریی لێ ناكەوێتەوە؟ لەم ڕووەوە دەتوانین بڵێین كە ڕێگاچارەی كاریگەرتر و كاراتر هەیە بۆ چارەسەركردن و پڕكردنەوەی ئەو كورتهێنانە دیموكراسییەی لە جیهاندا ڕووبەڕووی دەبینەوە، بۆ نموونە، دەكرێت پێشنیاری بە نامەركەزیكردنی ئابووری و سیاسەت بكرێت لە پێناو بەدەستهێنانەوەی خۆبەڕێوەبەری و سەربەخۆیی لۆكاڵی، لە هەمان كاتدا پاڵپشتی بكرێت لە ڕێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان و لە برەودان بە هاوكاری و پەیوەندییە نێو نەتەوەكان، ئەمە دەبێتە هۆی چارەسەركردنی هۆكاری قووڵی ناڕەزایەتی لە بەرامبەر ئەو هێز و دەسەڵاتە گەورەی لە دەستی چەند كۆمپانیایەكی كەمدا كەڵەكە بوون.
* ئێمە لە پرسیاری یەكەمدا ئاماژەمان بەوە كرد كە هەندێ بۆچوون هەیە كە گوزارشت لە نیگەرانی و دڵەڕاوكێی خۆیان دەكەن لە ئاستی ناسیۆنالیزمدا و، پێیان وایە كە لە ڕووی مێژوییەوە هاتنەئارای ناسیۆنالیزم سەری كێشاوە بۆ سەرهەڵدان و بەرپابوونی جەنگی كاولكاری و چەوساندنەوەی كەمینەكان و لەباربردن و لە ناوبردنی دیموكراسی، دەمانەوێت تێڕوانینی ئێوە بزانین لەم بارەیەوە، ئایا ئەمانە بۆچوونی ڕاست و دروستن، یان زیادڕەوییان تێدا كراوە؟
- لە ڕاستیدا ئەمە گشتاندنێكی زۆر گەورەیە، چونكە دەتوانین ئاماژە بەوە بكەین كە لە 19% لە ئەوروپا و لە 20% لە ئەفریقا، ناسیۆنالزم بە چەشنێكی سەرەكی ئایدیۆلۆژیایەكی پێشكەوتنخواز بوو لە بواری ئاوێتەكاری و بەشداریكردن و دیموكراسیدا و، بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە تەنانەت جووتیار و كرێكارە هەژارەكانیش ئەندامی نەتەوەكەن و مافی شانازیكردن و تا ڕاددەیەك لە بەشداریكردنیان هەیە، هەرچەندە زۆر جار نەیتوانی ئامانجەكانی بەدی بهێنێت، بەڵام دەكرێت بە ڕاست و دروستی بەو شێوەیە لێی بڕوانرێت كە لە قۆناغە سەرەتاییەكانیدا هێزێكی دیموكراتی بوو، لە هەمان كاتدا، ناكرێت نكۆڵی لەوە بكرێت كە ناسیۆنالیزم و باڵادەستیی ئیتنی لە ئاستی خوار نەتەوەیی سەریان كێشاوە بۆ نەهامەتی و ئێش و ئازارێكی ناپێویست و توندوتیژییەكی بێمانا، لە ڕۆژگاری ئێستاشدا ئەم حاڵەتە بەدی دەكرێت، چونكە ڕۆژگارێكی دوور و درێژە كە ڕەهەندە سەركوتكاری و دوژمنكارییەكەی ناسیۆنالیزم بووەتە ڕووكارێكی دیار و بەرچاو.
* دەمانەوێت دواپرسیارمان پەیوەست بێت بە پێناسەی ناسیۆنالیزمی ئایینی و كارلێك و پەیوەندیی نێوان ئایین و ناسیۆنالیزمەوە، ئایا مایەی بەهێزكردنی یەكترین، یان پێكەوە هەڵناكەن؟
- لە ڕواڵەتدا ناسیۆنالیزمی ئایینی وەك دژبەرییەك دەردەكەوێت، لەبەر ئەوەی ئایین پەیوەست نییە بە پانتاییەكی دیاریكراوەوە، بەڵام لە چەندین حاڵەتدا ئەوە بەدی دەكرێت كە ناسیۆنالیزم و ئایین یەكتر بەهێز بكەن، بە زۆری دەكرێت ئایین و ناسیۆنالیزم وەك بەشێكی هەمان پاكێج لێك بدرێنەوە، لە سەروەختی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپدا لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، تێڕوانینێكی دیاریكراوی ئایینی بە بێ كێشە ئاوێتە دەبوو لەگەڵ پۆپۆلیزمی ڕاستڕەو و باڵادەستیی سپی پێستەكاندا، ئەمەش لە دەرئەنجامدا ناسیۆنالیزمێكی زیانبەخشی لێ كەوتەوە و بووە هۆی دابەشبوونی وڵاتەكە. هەروەها سەركردە نەتەوەییەكانی وەك ڤلادمیر پوتین، پەنا بۆ ورووژاندنی پرسە ئایینییەكان دەبەن، كە خودی پوتین كەسێكی نزیكە لە كڵێسای ئۆرسۆدۆكسەوە.
