دوای تێپەڕبوونی پێنج ساڵ بە سەر بڕیارە مێژووییەكەی تەواوی هێزە سیاسییەكانی كوردستان و نوێنەرانی هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی كوردستان بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە كوردستاندا و، دوای ئەوەی هەرێمی كوردستان بەشداریی دوو هەڵبژاردنی دیكەی پەرلەمانی عێراقی كرد، بۆ ئەوەی بە ڕێزگرتن لە بڕگە و ماددەكانی دەستووری عێراق كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق چارەسەر بكرێت و، عێراق لە قۆناخی پاشاگەردانیی سیاسییەوە بەرەو بونیادنانەوەی وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی هەنگاو هەڵبگرێت، بەڵام وەك ئێستا واقیعەكە دەبینین، بارودۆخەكە لە هەموو كاتێكی دیكە خراپترە و لەسەر ئاستی «ملیشیا و سیاسی و بەناو یاسایی» هەڕەشە لە قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان دەكرێت و، هەوڵەكان خراونەتەگەڕ بۆ ئەوەی بە تەواوی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان لەبەریەك هەڵوەشێنن. بۆقسەكردن لەسەر ئەو وانانەی ڕیفراندۆم فێری كردین، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پڕۆفیسۆری یاریدەدەر دكتۆر كامەران یونس محەمەد ئەمین سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەدین كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

 

« لە پێنجەمین ساڵیادی بڕیاری ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە كوردستاندا، گۆڤاری گوڵان پرسیارێكی ئاراستە كردووین و دەپرسێت: دوای تێپەڕبوونی پێنج ساڵ بەسەر بڕیاردان بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم، ئێوە وەك سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەددین دیدوتێڕوانین و هەڵسەنگاندتان بۆ ئەو بڕیارە مێژوویی و چارەنووسسازە چییە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا ڕاشكاوانە دەڵێم: لەوانەیە من بە باشی لەوە ئاگادار نەبم، گۆڤاری گوڵان مەبەستی لە ورووژاندنی ئەم پرسە و لەم كاتەدا بۆ چ ئامانجێكە، بەڵام ڕاشكاوانە دەڵێم: كێشەی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق، بە هۆی ئەوەیە كە ماوەی 10 ساڵە عێراق هیچ سیمایەكی ئەو دەوڵەتە فیدڕاڵییەی پێوە نەماوە كە دەستووری ساڵی 2005 نەخشەڕێگەی بۆ داڕشتووە، بە تایبەت دەرهەق بەو مافە دەستوورییانەی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان كە لە دەستووری عێراقدا دیاری كراون. حكومەتی عێراق 55 ماددەی دەستووری لە دژی مافەكانی گەلی كوردستان پێشێل كردووە. زۆر باش هەموو لایەك ئاگادارین كە لە نەورزی 2012 سەرۆك بارزانی بە هەموو جیهانی ڕاگەیاند، دەوڵەتی عێراق لە هەموو پرانسیپە دەستوورییەكان لای داوە و بەرەو دیكتاتۆریەت هەنگاو هەڵدەگرێت، گەلی كوردستانیش نابێتە پاشكۆ، یان بەشێك لە دەوڵەتێكی دیكتاتۆری، لەمەش زیاتر هەر لەو بۆنەیەدا سەرۆك بارزانی ڕایگەیاند: ئەگەر هیچ میكانیزمێك نەدۆزرێتەوە بۆ ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكان و چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی عێراق، ئەوا ئەم پرسە ڕووبەڕووی گەلی كوردستان دەكەمەوە و دەبێت گەلی كوردستان بڕیار بدات، چۆن ئەو كێشانە چارەسەر بكرێن و سەرلەنوێ پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بە میكانیزمێكی تازە ڕێك بخرێنەوە.

ئەگەر لەسەر ئەم خاڵە وردتر هەڵوەستە بكەین و سەرنج لە وردەكاریی پەیامەكەی سەرۆك بارزانی بدەین، ئەوا ڕاشكاوانە لە نییەت و ڕاستیی پەیامەكەی تێدەگەین، ئەو ڕاستییەش بۆ هەموو لایەك ئاشكرا دەبێت كە سەرۆك بارزانی ماوەی پێنج ساڵ هەوڵی داوە كە میكانیزمێك بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا و دووبارە ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكان لە چوارچێوەی ڕێزگرتن لە بڕگە و ماددەكانی دەستووری عێراق چارەسەر بكرێت، بەڵام لە بەرامبەردا وەڵامدانەوە و ڕەفتارەكانی حكومەتی عێراق دژی هەرێمی كوردستان بەمجۆرە بوو:

1. هەر لە ساڵی 2012 حكومەتی عێراق كەوتە مانۆڕی سەربازی دژی هەرێمی كوردستان و جووڵاندنی هێز بە ئاراستەی سەنگەرەكانی پێشمەرگە لە چەند شوێنیكی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان.

2. لە سەرەتای ساڵی 2014 بە بێ هیچ پاساوێك و بە بێ ئەوەی هەرێمی كوردستان یەك بەرمیل نەوتی هەناردەی دەرەوە كردبێت، حكومەتی عێراق لە لای خۆیەوە «بودجە و مووچە»ی خەڵكی كوردستانی بڕی.

3. هەر لەم بارودۆخەدا كە شەڕی داسەپاوی تیرۆریستانی داعشی بەسەردا هات و، نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارەی ناوخۆی عێراق و ڕۆژئاوای كوردستان پەنایان بۆ هەرێمی كوردستان هێنا، حكومەتی عێراق نەك هەر هەرێمی كوردستانی وەك بەشێك لە خۆی سەیر نەكرد، بەڵكو خوازیاری ئەوە بوو بە هۆی گوشاری ئابوورییەوە قەوارەی هەرێمی كوردستانیش نەمێنیت، لەمەش بەڵگەی زیاتر ئەوە بوو كە تیرۆریستانی داعش ئاراستەی هێرشەكەیان بەرەو كوردستان گۆڕی، حكومەتی عێراق بە فیشەكێك هاوكاریی هێزی پێشمەرگەی كوردستانی نەكرد و، ڕێگریشی دەكرد لەوەی هاوپەیمانان چەك بۆ هێزی پێشمەرگەی كوردستان بنێرن.

4. بە هۆی درێژەكێشانی شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش و بڕینی پشكی كوردستان لە بودجەی عێراق، حكومەتی هەرێمی كوردستان كەوتبووە ژێر باری قەرزێكی گەورەی ناوخۆ و دەرەكی و هیچ نییەتێكی باش و ئاسۆیەك دیار نەبوو كە حكومەتی عێراق ئامادەباشی پیشان بدات بۆ ئەو بارودۆخە كە ئاسایی بكرێتەوە و كێشەكان چارەسەر بكرێن.

بە بۆچوونی من ئەگەر ئەم واقیعە وەك خۆی لەبەر چاو بگرین و سەیری پێكهاتەی ئەو كۆبوونەوەیەی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان بكەین كە تەواوی هێزە سیاسییەكانی كوردستان و نوێنەرانی هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی كوردستانی تێدا بەشدار بووە، دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی كە تەواوی گەلی كوردستان بە جیاوازیی سیاسی و نەتەوە و ئایینەوە، بێجگە لە ئۆپشنی بڕیاردان بۆ ڕیفراندۆم، ڕێگەچارەیەكی دیكەیان لەبەر دەست نەبووە، ئەمەش واتە هەموو گەلی كوردستان لە بەردەم هەڕەشەیەكی ترسناك بووە، هەر بۆیەشە گەلی كوردستان بە جیاوازیی نەتەوە و ئایینەوە بە ڕێژەیەكی بەرز 76% بەشداری لەم پرۆسەیە كرد و بە ڕێژەی 92.3% دەنگی بە «بەڵێ» دا بۆ سەربەخۆیی و بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق.

لێرەوە ئەگەر ئەو پرسیارە لە خۆمان بكەین، ئایا دوای تێپەڕبوونی پێنج ساڵ بە سەر بڕیاری ڕیفراندۆمی گەلی كوردستان و بەشداریكردنمان لە دوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا، ئایا دەسەڵاتدارانی بەغدا بیریان لەوە كردووەتەوە بۆچی گەلی كوردستان پەنای بۆ ڕیفراندۆم برد؟ ئایا گۆڕانكاری بە سەر ئەقڵییەتیان بۆ حوكمڕانیی ئەم وڵاتە هاتووە بۆ ئەوەی ڕێز لە دەستووری عێراق بگیرێت و هاووڵاتیانی كوردستانیش ئەم وڵاتە بە نیشتمانی خۆیان بزانن، یان هەر ئەقڵییەتە كۆنەكە لە فۆرمێكی زۆر خراپتردا دژی بوونی قەوارەی هەرێم و چارەنووسی گەلی كوردستان بەردەوامە؟

بێگومان واقیعی ئێستای پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا ئەم ڕاستییانەمان بۆ ئاشكرا دەكات كە نەك هەر ئەو ئەقڵییەتە گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە، بەڵكو ئاستی هەڕەشە و مەترسییەكان گەیشتوونەتە ئەوەی بە ئاشكرا هەوڵی لەبەریەك هەڵوەشانەوەی هەرێمی كوردستان دەدرێت، هەر بۆ نموونە:

1. ماوەی چەند ساڵێكە چەند گرووپێكی لە یاسا دەرچووی «ناسنامە ئاشكرا» بە ڕۆكێت و درۆن و كاتیوشا ناوبەناو هێرش دەكەنە سەر كوردستان.

2. لە دوای هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری ساڵی ڕابردوو و لە سەرەتای ئەمساڵەوە، بە ڕێگەی دادگای بەناو فیدڕاڵیی عێراق بڕیاری سیاسی دەدرێت بۆ تێكشكاندنی هەرێمی كوردستان، لەوانە بڕیاری ڕەتكردنەوەی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان، هەروەها هەوڵەكان بە ڕێگەی هەمان دادگا بۆ بڕینی ئەو 200 ملیار دینارەی بۆ كوردستانی دەنێرن و، چەندین هەوڵی دیكە كە دەیانەوێت لە ڕێگەی هەمان دادگاوە دژی هەرێمی كوردستان جێبەجێی بكەن.

3. ئێستا بە ئاشكرا گرووپە چەكدارە لەیاسادەرچووەكان بە ناوی «هەیئەی تەنسیقی مقاوەمە» هەڕەشەی نەمانی هەرێمی كوردستان دەكەن.

لە ناو ئەم واقیعەی ئێستاشدا كە دووبارە لە واقیعی چەند ساڵەی پێش ڕیفراندۆم دەچێت، چ ڕێگەچارەیەكی دیكەمان لەبەردەمدا نییە، بێجگە لەوەی وەك سەرۆك بارزانی لە دوای ڕیفراندۆم گوتی: «بێجگە لە چیاكان دۆستی دیكەمان نییە». ئەم پەیڤە گرنگەی سەرۆك بۆ ئێستاش ڕاسپاردە و ڕێنماییە بۆ هەموو لایەكمان و دەبێت بۆ چارەسەری كێشەكانمان و ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسی و تەحەددییەكان پشت بە خۆمان و یەكڕیزیی نێوماڵی كوردستان ببەستین، ئەمەش كلیلی چارەسەری هەموو كێشەكانمانە. لەسەر ئەم بنەمایە، ئێمە پێویستمان بەوەیە هەموو كات بڕیاری گەلی كوردستان بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم وەك بڕیارێكی «مێژوویی و سیاسی و یاسایی» سەیر بكەین و بەردەوام لە ناوەندەكانی زانكۆ و سەنتەرەكانی توێژینەوە لێكۆڵینەوەی لەسەر بكرێت و، وەك بڕیارێكی دەستەجمعیی گەلی كوردستان بە زیندوویی بهێڵدرێتەوە و دەوڵەمەند بكرێت، بۆ ئەمەش پێش هەر لایەك پێشنیار بۆ زانكۆی سەڵاحەدین دەكەم بە تایبەتی بەشەكانی «مێژوو، سیاسەت و یاسا» كە هەوڵبدەن ئەم پرسە لەسەر هەر سێ ڕەهەندەكە بكەنە بابەتی لێكۆڵینەوەكانی «ماستەر و دكتۆرا»، بۆ ئەمەش لە هەر سێ بواری «مێژوو، سیاسەت و یاسا» لە زانكۆی سەڵاحەدین توانایەكی گەورەی پسپۆڕی و ئەكادیمی هەیە و دەتوانن ئەم پرسە ڕاپەڕێنن.

لە كۆتاییدا، دەخوازم بڵێم: دەنگدانی خەڵكی كوردستان بە ڕێژەی 92.3% بە «بەڵێ»، مانای ئەوەیە دەست لە مافە دەستوورییەكانی خۆمان هەڵناگرین و ملكەچی هیچ زوڵم و زۆرێك نابین و دەمرین، بەڵام تەسلیمی ئیرادەی شەڕ نابین.