هووشەنگ ئەمیرئەحمەدی پڕۆفیسۆری سیاسەتی گشتی لە زانكۆی ڕوتگێرز بۆ گوڵان: كاتی ئەوە هاتووە ناكۆكییە سەربازی و سیاسییەكانی ناوچەكە بگۆڕدرێن بۆ ئاوێتەبوونی ئابووری
هووشەنگ ئەمیرئەحمەدی پڕۆفیسۆری سیاسەتی گشتییە لە زانكۆی ڕوتگێرز، خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لە بواری پەرەپێدانی نێودەوڵەتی كە لە زانكۆی كۆرنێڵ بەدەستی هێناوە. دامەزرێنەری سەنتەری ئێرانییە بۆ توێژینەوە و شرۆڤەكاری و بۆ چەندین ساڵ بەڕێوەبەری ئەم سەنتەر بووە، هەروەها دامەزرێنەری ئەنجومەنی ئەمریكی- ئێرانی بووە كە ڕێكخراوێكی قازانج نەویستە و گرنگی بە پەرەپێدانی دیالۆگ و تێگەیشتنی نێوان هەر دوو گەلی ئەمریكا و ئێران دەدات. هەروەها بەڕێوەبەری پێشووی سەنتەری ڕوتگێرز بووە بۆ دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا كە پرسە سەرەكییەكانی پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە.
* چۆن لە بارودۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕوانیت، بە تایبەتی كە ئاشكرایە ناوچەیەكی پڕ لە كێشە و تەنگژە و ناكۆكییە و لەم دواییانەدا چەند پەرەسەندن و پێشهاتی گەورە ڕوویان دا، بۆ نموونە هێرشی گەورە كرایە سەر سعودیە لە لایەن بزووتنەوەی حوسییەكانەوە لە یەمەن، خوێندنەوەی ئێوە بۆ ئەم پرسانە چین؟
- لە ڕاستیدا من دەمەوێت پرسەكە زیاتر پەیوەست بكەمەوە بە ئێرانەوە، من پێم وایە پێویستە ئێران ئەوە بۆ وڵاتانی ناوچەكە بسەلمێنێت كە نایەوێت دەستتێوەردان لە كاروبارەكانیاندا بكات، واتە پێویستە ئێران هەڵوێست و سیاسەتێكی پتر هاوسەنگ بگرێتەبەر لە ئاست ناوچەكە و وڵاتانی دەوروبەر و دراوسێیدا. بۆ نموونە ئێوە بڕواننە تەنگژە و كێشەی یەمەن، كە بووەتە كێشەیەكی زۆر گەورە و قەیران و شەڕی ئەم وڵاتە بووەتە كێشەیەكی گەورەی نێوان هەر دوو وڵاتی سعودیە و ئێران، كە ئەم دوو وڵاتە دەتوانن ئەم تەنگژە و شەڕە بە ئاراستەیەكی ئەرێنی و بە ئاقاری چارەسەردا ببەن. ئێمە ئەوە لە ئێران دەبیستین كە ئەوان نایانەوێت و خوازیاری ئەوە نین دەستتێوەردان لە پرس و شەڕی یەمەندا بكەن، بەڵام ئێران بیەوێت، یان نەیەوێت، پێی خۆش بێت، یان نا، ئەوا كاریگەری و دەستڕۆیشتووییەكەی بە سەر بزووتنەوەی حوسییەكانەوە بە چەشنێكە كە ئاشكرایە لای هەمووان و ناتوانرێت بشاردرێتەوە. لەم ڕووەوە من پێم وایە ئێران ئەگەر بیەوێت، دەتوانێت ڕۆڵێكی ئەرێنی ببینێت بۆ ئەوەی حوسییەكان و سعودییەكان بە ئاراستەی لێكتێگەیشتن و ڕێككەوتن ببات. لەم ڕووەوە من دەمەوێت ئەوە دووپات بكەمەوە كە دەركەوت و سەلمێندرا و ناكرێت چیتر چاوی خۆمان لە ئاست ئەو ڕاستییەدا دابخەین كە كێشەی یەمەن ناتوانرێت بە پەنابردنە بەر هێز و چڕكردنەوەی كردەوە سەربازییەكان و هەڵكشانی زیاتری شەڕەكە چارەسەر بكرێت، هەروەك ئەوەی لەم دواییەدا بەدی كرا. واتە سەرەڕای ئاڵۆزیی كێشەی یەمەن، بەڵام دەكرێت بە شێوازی ئاشتییانە و بە پەنابردنە بەر هەوڵە دیپلۆماتی و ئاشتیخوازانەكان چارەسەر بكرێت. هەر لەم ڕوانگەیەوە پێم وایە چارەسەرەكە ئەوەیە سەرەتا ئێران و سعودیە هەوڵی لێكتێكەیشتن و گەیشتن بە جۆرێك لە ڕێككەوتن بدەن و پاشان كار لەسەر ناوبژیوانی و پێكەوەسازاندنی لایەنە ناكۆك بە یەكەكانی یەمەن بكەن و، هەر دوولا دەست بە كار و كۆششەكانیان بكەن بۆ بنیاتنانەوەی ئەو وڵاتە، كە لە ئێستادا وڵاتێكی تێكشكاو و كاول و وێران كراوە، من پێم وایە عێراقیش دەتوانێت لەم ڕووەوە ڕۆڵی هەبێت.
* كێشەیەكی گەورەی دیكەی ئەم ناوچەیە شەڕی سووریا بوو، كە دوای ئەوەش پشێوی و شەڕی ناوخۆ باڵی بەسەر ئەو وڵاتەدا كێشا و چەندین وڵاتی دەرەكی دەستتێوەردانیان كرد و پاشان چەندین بزووتنەوەی توندڕەو و تیرۆریستی لەو وڵاتەدا دروست بوون و گەشەیان كرد، كە دیارترینیان داعش بوو، ئێستا هەست دەكرێت جۆرێك لە هێوری هاتووەتە ئاراوە لەو وڵاتەدا، خوێندنەوەی ئێوە بۆ ئەم پرسە چییە؟
- ئەوە ڕاستە كە دەكرێت بڵێین جۆرێك لە سەقامگیری- ئیدی نرخەكەی هەرچییەك بووبێت- لە وڵاتی سووریا هاتووەتە ئاراوە، ئێوەش لە پرسیارەكەتاندا ئاماژەتان بە دەستتێوەردانی دەرەكی كرد لە شەڕ و لە كاروبارەكانی سووریادا، كە ئاشكرایە وڵاتی ئێران دەستتێوەردانێكی زۆری كرد و لە دەرئەنجامیشدا هەوڵەكانی هۆكار بوون بۆ ڕزگاركردنی دەسەڵاتەكەی بەشار ئەل ئەسەد، بەڵام ئەوەی جێی سەرنج و تێڕامانە لێرەدا ئەوەیە كە ئەو وڵاتانەی زیاتر لە سووریادا كاریگەر و دەستڕۆیشتوون بریتین لە ڕووسیا و توركیا، لەم ڕووەوە دەكرێت بڵێین سەرەڕای ئەوەی ئێران چەندین ملیار دۆلاری خەرج كرد لە سووریا سەرباری ئەوەی بە هەزاران كەسی لە ناوچوو لەو وڵاتەدا، بەڵام لە كۆتاییدا ڕووسیا براوە بوو لە سووریا نەك ئێران. كەواتە لەم ڕووەوە دەتوانین بڵێین كە لە ئێستادا نەك دەستتێوەردان، بەڵكو دەستڕۆیشتوویی ئێرانیش لە سووریادا بەرەو لاوازی دەچێت. هەرچۆنێك بێت من پێم وایە بەرژەوەندیی ئێران زیاتر لەوەدا بەرجەستە دەبێت كە كەمتر دەستتێوەردانی سەربازی بكات لە ناوچەكەدا و پتر كار و كۆششەكانی لە بواری پەرەپێدانی هاوكاری و ئاوێتەبوونی ئابووری لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكەدا چڕ بكاتەوە، بۆ نموونە ئەگەر ئێران بە ئاراستەی دووبارە بنیاتنانەوە و ئاوەدانكردنەوەی سووریا و عێراق كار بكات، ئەوا لە كۆتاییدا ئەم هەوڵانە دەرئەنجامێكی ئەوتۆیان لێ دەكەوێتەوە كە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی هەر دوو لا بكات. واتە ئەمە دەبێتە وەرچەرخانێكی گرنگ ئەگەر پرسەكە لە ناكۆكیی سیاسی و سەربازییەوە بگۆڕێت بۆ ئاوێتەبوونی ئابووری.
* ئەی چۆن لە پرسی گفتوگۆكانی پەیوەست بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران دەڕوانن و ئایا پێتان وایە تا چەند ئەگەری ئەوە هەیە ئەم گفتوگۆیانە بە ئاقارێكی ئەرێنیدا بڕون؟ ئایا پێشبینی دەكەن ڕێككەوتنێكی نوێ بێتەئاراوە، یان بگەڕێنەوە بۆ ڕێككەوتنەكەی پێشوو كە ئیدارەی پێشووی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی دۆناڵد ترەمپ تاكلایەنە لێی كشایەوە؟
- ئەوەی لەم ڕووەوە ئاشكرایە ئەوەیە كە گفتوكۆكانی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئێران بەردەوامە و بەرەوپێشچوونیشی بە خۆوە بینیوە، بە تایبەتی بۆ گەڕانەوە و دووبارە پابەندبوونەوە بە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكەی پێشوو، كە من پێم وایە ئەمە ئەگەرێكە و زیاتر ڕێی تێدەچێت كە ڕوو بدات، خۆ ئەگەر ئەمە ڕوو بدات، ئەوا دەبێتە هۆی خاوكردنەوەی بارگرژییەكان لە نێوان هەر دوو وڵاتی ئێران و ویلایەتە یەكگرتووەكان لە ناوچەكەدا، كە ئەمە لە كۆتاییدا كاریگەریی ئەرێنی دەبێت و بگرە سەردەكێشێت بۆ هێنانەئارا و ڕەخساندنی كەشێكی ئاشتیخوازانەی ئیقلیمی. كەواتە پێم وایە ئێستا ساتەوەختی ئەوەیە كە هەموو لایەك دەرك بەوە بكەن كە كاركردن لەسەر قووڵكردنەوەی ناكۆكی و ململانێیە سیاسی و سەربازییەكان و دەستتێوەردانەكان و كاركردن بە ئاراستەی لێكدوورخستنەوە و لێكدابڕینی ئێران و وڵاتانی ناوچەكە هەوڵێكی بەرهەمدار نەبووە و، كاتی ئەوە هاتووە وڵاتانی ناوچەكە بە تێكڕا دید و تێڕوانینێكی نوێ بگرنەبەر. هەر لە پەیوەندی بەم پرسەوە ئەوا دەبینین كە ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی جۆ بایدن دیدگایەكی جیاوازی هەیە لە ئاست ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەو ڕوانگەیەوە لە پرسەكە دەڕوانێت كە دەستتێوەردانەكانی ئەمریكا لە وڵاتان و لە كاروباری وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا دەرئەنجامێكی نەرێنی هەبووە، نەك ئەرێنی و ئەوەندەی كێشەی دروست كردووە، هێندە كێشەی چارەسەر نەكردووە. ڕاستە هەرچەندە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا باشترین سوپا و چەكی هەیە لە جیهاندا، بەڵام ئەمە پرسە گەورەكە نییە، یان بە واتایەكی دیكە گرتنەبەری ڕێگاچارەی سەربازی خزمەت نە بە ئەمریكا و نە بە وڵاتانی ناوچەكە دەكات، لەبەر ئەوە ئێستا كاركردنەكە بە ئاراستە و ئاقاری ئەوەیە كە ئەمریكاش زیاتر برەو بە پرسی ئاوێتەبوونی ئابووری بدات لەگەڵ وڵاتانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، نەك بە دەستتێوەردانی سیاسی و سەربازی، كە ئێمە دەرئەنجام و لێكەوتەكانیمان بینی. دەمەوێت ئاماژە بەوەش بكەم كە ئەمە ڕێچكەیەكە و وڵاتی چین گرتوویەتەبەر، كە لەم ڕوانگەیەوە دیدگایەكی ئابووریی هاوسەنگی هەیە بۆ ناوچەكە. چین كاریگەری و دەستڕۆیشتووییەكی سیاسی و ستراتیژی نییە لەم ناوچەیەدا، بەڵكو زیاتر سەرقاڵی پەلهاویشتنی ئابوورییە لە نێو ئەم وڵاتانەدا، لەم گۆشە نیگایەوە دەتوانین بڵێین: چین دەیەوێت جێ بە باڵادەستیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لێژ بكات لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەویش نەك لە ڕێی ئامرازە سەربازییەكانەوە، بەڵكو بە هۆی گرتنەبەری ڕێچكەیەكی ئابوورییەوە. واتە كلیلی لێكنزیككردنەوەی وڵاتانی ناوچەكە و هێزە دەستڕۆیشتووەكانی ئەم ناوچەیە پرسی ئابوورییە، چونكە ئەگەر ئەمریكا چالاكییە ئابوورییەكانی خۆی چڕ بكاتەوە و زیاتری بكات لەم ناوچەیەدا، ئەوا لە كۆتاییدا دەكرێت گرێ بدرێتەوە بە ئێرانەوە و لە هەمان كاتدا ئەگەر ئێرانیش بەم ئاراستەیەدا كار بكات، ئەوا لە كۆتاییدا پتر نزیك دەبێتەوە و زیاتر گرێ دەدرێتەوە بە وڵاتانی ئەم ناوچەیەوە، بە كورتی ئابووری دەبێتە تۆڕێك بۆ پێكەوە كۆكردنەوەی هەمووان، كەواتە ئەگەر هەمووان بگەنە ئەو قەناعەتە و هەمووان دەست بە كاركردن بكەن بە ئاراستەی قووڵكردنەوەی ئاوێتەبوونی ئابووری لە بری چڕكردنەوەی هەوڵەكانیان بۆ برەودان بە ململانێ سیاسی و سەربازییەكانیان، ئەوا ئەمە لە كۆتاییدا خزمەت بە باشتركردن و پەرەپێدانی پەیوەندییەكانی ئێران و وڵاتانی عەرەبی دەكات.
