هونەری تەلارسازیی كوردەواری

بە لای تیمە ڕۆژنامەوانییەكەی ئەلعەرەبییەوە، بە لای (ئۆسكار میتری)ی وێنەگری تیمەكەشەوە، دیمەنی گەڵاڵە وەك ئاواییەكی كوردستان سەرنج ڕاكێش بووە، بۆیە وێنەیان گرتووە و بڵاویشیان كردەوە. لە شوێنانی دیكەی دنیا لەوە ناچێت شێوەی دروست بوونی شار و گوند بەو تەرزە بێت كە لە كوردستاندا دەبیندرێت. ماڵەكان وەك دیمەنێكی سەرنج ڕاكێش بە قەدپاڵی چیاوە چەشنی نەخشی مافوور چندراون. ئەم تەرزە بینا كردن و تەلارسازییە وابەستەی ژینگەی شاخاویی كوردستان و ڕایەڵی پەیوەندیی كۆمەڵایەتی و ژیانداریی نێوان مرۆڤەكانە، بەوەی لە زۆربەی وڵاتاندا چیا هەیە و ئەم تەرزە تەلارسازییە نییە، ئەمەش نیشانەیە بەوەی تەلارسازییەكی تایبەت بە كوردە.
هەورامان ناوەندێكی پاراستنی میرات و كولتووری كوردە، لە نێو سەختەنی جوگرافیای ئەو دەڤەرەدا ئەم جۆرە تەلارسازییە لە هەموو گوند و ئاواییەكدا ئامادەیە. دێرین شاری ئاكرێ بە هەمان شێوە تەلارسازی دروست كراوە. ئەگەر بە كوردستاندا بگەڕێین، لە زۆر شوێندا كە چیا و ئاوەدانی ئاوێزانی یەك دەبن، تەلار و بینا باڵانگژای بەژنی چیا دەبن. ئا لێرەدا خەسڵەتی هەرە دیاری ئەم تەرزە تەلارسازییەی كوردەواری خۆی دەنوێنێت. گەلی مایا لە ئەمریكای باشووردا چوونەتە سەر چیا و لە تەختەنی سەرچیادا بینا و تەلاریان دروست كردووە. لە كوردستاندا بینا وەك گەردانە بە قەدپاڵی بەرزایی چیادا ڕسكاوە. دوو شارستانیەت و دوو تەرزە تەلارسازیی جودا.

لە شرۆڤە و لێكۆڵینەوەدا توخمەكانی ئەم تەلارسازییەی كوردەواری ڕوون دەبنەوە. ئێوە سەرنج بدەن. لە نێو چیادا زەویی كشتوكاڵ كەم دەبێت، گوندنشینان بۆ ئەوەی زەویی كشتوكاڵ بۆ چاندن و باخداری بەكار بهێنن، هاتوون بە لاپاڵی شاخدا ئاواییان دروست كردووە. لەم جۆرە ئاواییەدا ماڵان لە مەترسیی ڕێژنەی باران و لافاو دەپارێزرێت، هەوای ئاوایی پاك دەبێت، خەڵكەكەشی لە ژیانی ڕۆژانەیاندا هەڵزنان بە قەدپاڵی بەرزایی و وەرزشێكی زۆری هاتن و چوون دەكەن. بەسەر یەكەوە كەڵەك بوونی ماڵانی ئاوایی لە شاخستانی كوردستاندا، بە شێوەیەكی هارمۆنی و سازندە، نیشانەی تەبایی كۆمەڵایەتییە لە نێو كۆمەڵگەی كوردەواریدا.
هەموو ماڵان پشت لە چیا و ڕوو لە ئاسۆ دروست دەكرێن. دەرگا و پەنجەرەش ڕوو لە ئاسۆن، كۆڵانی تەنگ و تەسك و باریك و پێچاوپێچ بەو جۆرەی لەگەڵ جوگرافیای سەختی لاپاڵدا دەگونجێت، ڕێچكەی هاتن و چوونی خەڵك دیاری دەكەن. كەرەستەی بینا بەرد و شاخە، كە لەگەڵ ژینگەی شوێنەكەدا تەبا و بۆ ژیانی مرۆڤ لە هەموو وەرزێكدا تەندروستن. ماڵانی ئاوایی وەك یەك سوود لە تیشكی خۆر و هەوای پاك و سازگار دەبینن. هەستی دەستەجەمعی و یەك ماڵی لە نێو دانیشتوواندا بەهێز دەبێت. لە خواری خوارێوە تا ئەو پەڕی سەرەوە، سەربانی ئەم ماڵ دەبێتە بەردەرگای ماڵەكەی پشتی. زبڵ و خاشاك لە هیچ شوێنێكی گونددا بەدی ناكرێت، ئاو و خۆراك و كەرەستە و كاڵای پێداویستی ژیانیش، لە دامەنی گوندەوە بەرەو ماڵانی قەدپاڵی چیا دەڕوات، هەر خێزانە و لە خەمی ماڵی خۆیدایە، لە پاڵ ئەوەشدا كۆمەك بە یەك و هەرەوەز بۆ كاتی پێویست، لە ئەو پەڕی تین و تاودایە.
ئەم نموونە تەلارسازی و گونجانە لەگەڵ سروشتدا دەكرێت وەك پلان و بەرنامەی ئاوەدانی بیری لێ بكرێتەوە. دەكرێت شاری مۆدێرن بە هەمان شێوە تەلارسازیی گوندی كوردەواری و بە تازەترین تەكنیك و ئەندازەی سەردەم، دروست بكرێن. ڕەنگە لە ڕووی دابین كردنی خزمەتگوزاریی ئاو و كارەبا و هی دیكەشەوە، بە سوود وەرگرتن لە ترۆپكی چیا و لاپاڵ، ئاسانتر و كەم خەرجیتر دابین بكرێن.